Folklor
(ang. folk-lore = wiedza ludu)
Synkretyczna dziedzina ludowej kultury o charakterze symboliczno – artystycznym. Jest podstawą źródłową części kultury, powrotem do jej korzeni. Obejmuje wszelkie wytwory i przejawy tradycyjnej kultury ludowej.
FOLK – lud rozumiany jako najstarsza część ludzkości.
LORE – ogół treści najbardziej archaicznych i pierwotnych.
Folklor wymaga konkretnych wykonawców, często ma związek z religią (sakralna koncepcja rzeczywistości) i zawiera system wskazań i norm moralnych komunikowanych wprost (przysłowia) lub pośrednio (układy fabularne)
Obraz świata w folklorze jest kształtowany na wzór reguł mitologicznych.
Termin folklor został wprowadzony w 1846 roku przez Williama Thomasa. Obejmuje on takie elementy kulturowe jak:
pradawne zwyczaje i obyczaje,
obrzędy,
zabobony,
poezję typu ballada,
przysłowia, powiedzenia, związki frazeologiczne, itp..
Badania folkloru prowadzone były (i w zasadzie są nadal) w ramach takich dziedzin jak:
etnografia,
literaturoznawstwo,
historia i historia sztuki,
religioznawstwo,
językoznawstwo,
muzykologia.
Folklorystyka, której przedmiotem poznania jest szerokorozumiany folklor jako samodzielna dyscyplina zaistniała w latach trzydziestych XX wieku.
Kierunki w obrębie folklorystyki
(Jerzy Bartmiński)
antropologiczno-kulturowy: folklor w żywej komunikacji społecznej uwzględniającej kontekst kulturowy i sytuacyjny, proces i jego wykonawcę.
socjologiczny (nurt antropologiczno-kulturowego).
strukturalno-semiotyczny: poszukiwanie w folklorze cech inwariantnych tworzących systemy modelujące oparte na ograniczonej liczbie jednostek podstawowych, uniwersalnych, odpowiadających elementarnym właściwością ludzkiego myślenia i ekspresji.
genetyczno-historyczno-porównawczy: poszukiwanie dziejów, motywów, wątków, tekstów z opisem ich geografii; przenikanie prze granice kultur i języków.
psychoanalityczny: zwraca uwagę na rolę zbiorowej podświadomości – podłoża obrazów i fabuł symbolicznych folkloru.
Cechy charakterystyczne folkloru
USA
ustność,
tradycyjność
przekaz
wspólnotowość i przetrwanie
+ sztuka, literatura, zwyczaje, wierzenia
Europa
kolektywność (folklor wyraża zbiorowy światopogląd, wiąże się z językiem i istnieje tak samo jak język)
ustność (folklor pierwotnie ma postać żywej mowy, jest przekazywany droga naturalną poprzez: użycie substancji dźwiękowej jako nośnika znaku, obecność środków prozodycznych w tekście, obecność środków komunikacji somatycznej, odniesienie do uczestników, dialogowość, użycie leksyki i struktur gramatycznych znamiennych dla języka mówionego; ma związek z teatralnością)
estetyzm (utwory folklorystyczne przedstawiają świat na sposób typowy sztuce, operują konwencjami składającymi się na poetykę folkloru)
Aspekty folkloru
indywidualny (wykonawczy)
społeczny (systemowy)
3 stanowiska wobec folkloru
A. Taylor: do folkloru można zaliczyć elementy kultury materialnej 1.
J. M. Sokołow: folklor to wyłącznie literatura 2.
Współczesna folklorystyka: na folklor składają się: sztuka, obrzędy literatura.
Funcje folkloru
(Roch Sulima)
estetyczna,
wychowawczo-etyczna,
psychologiczna,
regulacyjna,
polityczno-społeczna,
rozrywkowo-autoteliczna
Typologia folkloru
(Józef Burszta)
tradycyjny (zanikający): literatura ustna, zabytki dawnej obrzędowości o charakterze muzycznym i choreograficznym.
współczesny (spontaniczny): subkultury i ich aktywność twórcza, przekaz interspołeczny (satyra, dowcip, plotka, porzekadło, parodia, legenda miejska, łańcuszek szczęścia, anegdota).
rekonstruowany: teksty/obrzędy/przedstawienia zaaranżowane; wiąże się z folkloryzmem (np. kapele/zespoły tańca).
O podziale folkloru decydują zazwyczaj następujące kryteria:
socjohistoryczne: np. folklor chłopski/miejski/robotniczy/szlachecki;
środowiskowe: np. folklor marynarski/żołnierski/przestępczy/uczniowski;
zawodowe: np. folklor górniczy/rybacki/strażacki;
regionalne: np. folklor góralski/kaszubski/śląski;
sytuacyjno-okolicznościowe: np. folklor wojenny/obozowy;
etniczne: np. folklor cygański/żydowski;
dominanty środków wyrazu: np. folklor słowny/ muzyczny/widowiskowy;
miejsce, czas, okoliczności, technika zapisu, wiek i płeć wykonawcy, incipit tekstu, słowa kluczowe.
Systematyka folkloru
(pojęcia genologiczne – kategorie formalne, poznawcze, funkcjonalne, aksjologiczne)
rodzaju
gatunku
odmiany gatunkowej
Folklor danej społeczności
doświadczenia
wyraz potrzeb
hierarchizacja funkcji folkloru (związane z funkcją estetyczną)
stabilizacyjnej
edukacyjnej
ludycznej
ekspresywnej