Folklor

(ang. folk-lore = wiedza ludu)

Synkretyczna dziedzina ludowej kultury o charakterze symboliczno – artystycznym. Jest podstawą źródłową części kultury, powrotem do jej korzeni. Obejmuje wszelkie wytwory i przejawy tradycyjnej kultury ludowej.

FOLK – lud rozumiany jako najstarsza część ludzkości.

LORE – ogół treści najbardziej archaicznych i pierwotnych.

Folklor wymaga konkretnych wykonawców, często ma związek z religią (sakralna koncepcja rzeczywistości) i zawiera system wskazań i norm moralnych komunikowanych wprost (przysłowia) lub pośrednio (układy fabularne)

Obraz świata w folklorze jest kształtowany na wzór reguł mitologicznych.

Termin folklor został wprowadzony w 1846 roku przez Williama Thomasa. Obejmuje on takie elementy kulturowe jak:

• pradawne zwyczaje i obyczaje,

• obrzędy,

• zabobony,

• poezję typu ballada,

• przysłowia, powiedzenia, związki frazeologiczne, itp..

Badania folkloru prowadzone były (i w zasadzie są nadal) w ramach takich dziedzin jak:

• etnografia,

• literaturoznawstwo,

• historia i historia sztuki,

• religioznawstwo,

• językoznawstwo,

• muzykologia.

Folklorystyka, której przedmiotem poznania jest szerokorozumiany folklor jako samodzielna dyscyplina zaistniała w latach trzydziestych XX wieku.

Kierunki w obrębie folklorystyki

(Jerzy Bartmiński)

• antropologiczno-kulturowy: folklor w żywej komunikacji społecznej uwzględniającej kontekst kulturowy i sytuacyjny, proces i jego wykonawcę.

• socjologiczny (nurt antropologiczno-kulturowego).

• strukturalno-semiotyczny: poszukiwanie w folklorze cech inwariantnych tworzących systemy modelujące oparte na ograniczonej liczbie jednostek podstawowych, uniwersalnych, odpowiadających elementarnym właściwością ludzkiego myślenia i ekspresji.

• genetyczno-historyczno-porównawczy: poszukiwanie dziejów, motywów, wątków, tekstów z opisem ich geografii; przenikanie prze granice kultur i języków.

• psychoanalityczny: zwraca uwagę na rolę zbiorowej podświadomości – podłoża obrazów i fabuł symbolicznych folkloru.

Cechy charakterystyczne folkloru

• USA

  • ustność,

  • tradycyjność

  • przekaz

  • wspólnotowość i przetrwanie

+ sztuka, literatura, zwyczaje, wierzenia

• Europa

  • kolektywność (folklor wyraża zbiorowy światopogląd, wiąże się z językiem i istnieje tak samo jak język)

  • ustność (folklor pierwotnie ma postać żywej mowy, jest przekazywany droga naturalną poprzez: użycie substancji dźwiękowej jako nośnika znaku, obecność środków prozodycznych w tekście, obecność środków komunikacji somatycznej, odniesienie do uczestników, dialogowość, użycie leksyki i struktur gramatycznych znamiennych dla języka mówionego; ma związek z teatralnością)

  • estetyzm (utwory folklorystyczne przedstawiają świat na sposób typowy sztuce, operują konwencjami składającymi się na poetykę folkloru)

Aspekty folkloru

• indywidualny (wykonawczy)

• społeczny (systemowy)

3 stanowiska wobec folkloru

1. A. Taylor: do folkloru można zaliczyć elementy kultury materialnej ¹.

2. J. M. Sokołow: folklor to wyłącznie literatura ².

3. Współczesna folklorystyka: na folklor składają się: sztuka, obrzędy literatura.

Funcje folkloru

(Roch Sulima)

• estetyczna,

• wychowawczo-etyczna,

• psychologiczna,

• regulacyjna,

• polityczno-społeczna,

• rozrywkowo-autoteliczna

Typologia folkloru

(Józef Burszta)

• tradycyjny (zanikający): literatura ustna, zabytki dawnej obrzędowości o charakterze muzycznym i choreograficznym.

• współczesny (spontaniczny): subkultury i ich aktywność twórcza, przekaz interspołeczny (satyra, dowcip, plotka, porzekadło, parodia, legenda miejska, łańcuszek szczęścia, anegdota).

• rekonstruowany: teksty/obrzędy/przedstawienia zaaranżowane; wiąże się z folkloryzmem (np. kapele/zespoły tańca).

O podziale folkloru decydują zazwyczaj następujące kryteria:

• socjohistoryczne: np. folklor chłopski/miejski/robotniczy/szlachecki;

• środowiskowe: np. folklor marynarski/żołnierski/przestępczy/uczniowski;

• zawodowe: np. folklor górniczy/rybacki/strażacki;

• regionalne: np. folklor góralski/kaszubski/śląski;

• sytuacyjno-okolicznościowe: np. folklor wojenny/obozowy;

• etniczne: np. folklor cygański/żydowski;

• dominanty środków wyrazu: np. folklor słowny/ muzyczny/widowiskowy;

• miejsce, czas, okoliczności, technika zapisu, wiek i płeć wykonawcy, incipit tekstu, słowa kluczowe.

Systematyka folkloru

(pojęcia genologiczne – kategorie formalne, poznawcze, funkcjonalne, aksjologiczne)

• rodzaju

• gatunku

• odmiany gatunkowej

Folklor danej społeczności

• doświadczenia

• wyraz potrzeb

• hierarchizacja funkcji folkloru (związane z funkcją estetyczną)

  • stabilizacyjnej

  • edukacyjnej

  • ludycznej

  • ekspresywnej

---

1. Stanowisko przeciwne do J. M. Sokołowa.↩

2. Orientacja literaturoznawcza.↩