Determinizm geograficzny –przekonanie, że o życiu społecznym czyli o sposobie prowadzenie i efektywność działalności gospodarczej decydują położenie geograficzne oraz środowisko naturalne. Twórca tej teorii – Thomas Malthus. Miarą stopnia determinizmu przyrodniczego jest elastyczność produktu w stosunku do czynnika geograficznego.

Tempo wzrostu ludności świata zaczęło maleć od lat 70 XX wieku.

Teoria przejścia demograficznego –autor: Warren Thompson, 1929, występuje określona sekwencja zmian stóp urodzeń i zgonów czyli tempa przyrostu liczby ludzi. Występują 4 stadia. I – urodzenia i zgony wysokie, tempo przyrostu niskie. II –urodzenia pozostają wysokie, zgony zaczynają się zmniejszać, tempo przyrostu wzrasta, współcześnie występuje w krajach ubogich. III –zgony pozostają niskie, urodzenia zaczynają się zmniejszać, tempo tez zaczyna się obniżać, Chiny, Indie, Bangladesz. IV –urodzenia i zgony na niskim poziomie, niskie tempo przyrostu, Europa zach i środkowa, Japonia.

Metoda parytetu siły nabywczej – pozwala uniknąć problemu powodowanego przez metodę oparta na kursach walutowych, polega na gromadzeniu cen dóbr, które dzieli się na 150 kategorii, uzyskuje się ceny względne lub odpowiedniki cenowe dla każdego kraju wyrażone w dolarach międzynarodowych. Pomniejsza różnicę produkcji na osobę między krajami w porównaniu z metodą oparta na kursach walutowych.

1750 r. – 3 rewolucje: rewolucja rynkowa dająca początek gospodarce rynkowej, rewolucja technologiczna, rewolucja ludnościowa

Okres współczesny, zaczął się po drugiej wojnie światowej. Ma 3 fazy: 1950-1973 umiarkowanie złota, 1974 -1989 zawirowania i tygrysów, od 1990 przejścia i zawieruchy.

Wskaźnik rozwoju społecznego –informuje nie o bezwzględnym stopniu rozwoju poszczególnych krajów lec o rozwoju względnym. Jego wartość dla danego kraju w danym roku zależy od wartości wskaźników cząstkowych dla innych krajów w tym roku, co uniemożliwia porównania międzyokresowe. Ogolnoświatowa wartość jest tym mniejsza im mniejsze różnice występują między krajami w wartościach wsk. Cząstkowych. Aktualnie jego wartość wynosi 0,624. Czyli poziom rozwoju jest stosunkowo mocno zróżnicowany. Najwyższy –skandynawia, najniższy –afryka subsacharyjska.

Występuje dodatnia zależność między stopniem rozwoju gosp a zamożnością.

Indeks liczby ubogich – niewychwytuje stopnia rozbieżności między dochodem otrzymanym przez ubogich a progiem ubóstwa

Całkowita luka ubóstwa –oznacza wielkość dochodu niezbędnego do wypełnienia luki tj. do zwiększenia dochodów indywidualnych do wymaganego poziomu.

Wskaźnik luki ubóstwa –stosunek dodatkowego dochodu niezbędnego do dojścia wszystkich ubogich do progu ubóstwa w relacji do całkowitego dochodu społeczeństwa.

Przeznaczeniem teorii rozwoju jest sformułowanie zaleceń dla polityki gospodarczej, które umożliwiłyby krajom ubogim osiągnięcie wyższego tempa przyrostu produktu na osobę niż w krajach zamożnych, tak aby ostatecznie obie grupy osiągnęły zbliżony poziom zamożności.

Umiarkowany determinizm gospodarczy – Adam Smith, Sachs, Krugman

Teoria ludnościowa Smitha –wzrost liczby ludności powoduje zmniejszenie zasobu żywności na osobę, doprowadzając znaczna liczbę osób do progu biologicznego przeżycia. Ale uruchamia to tez proces tworzenia nowych technologii czyli postęp techniczny dzięki czemu pozyskuje się coraz więcej zasobów przyrody. W sumie wzrost liczby ludności jest korzystny bo wzrasta zamożność społeczeństwa.

Zasada ludnościowa –Thomas Malthus, szkoła pesymistyczna w analizie zjawisk ludnościowych, wyjątkowo silny determinizm, wzrost liczby ludności prowadzi do wyczerpania się części zasobów a pozyskiwanie nowych jest niewystarczające. To powoduje niedostatek zwłaszcza żywności. Pojawia się granica wzrostu gospodarczego w postaci biologicznego minimum egzystencji. Liczba ludzi stabilizuje się a nawet zmniejsza –działaja hamulce pozytywne. Dochodzi do katastrofy ludnościowej, której przejawem są wojny, nędza, głód, epidemie. Liczba ludzi się zmniejsza. Zasadniczym czynnikiem katastrofy jest zbyt wysoka gęstość zaludnienia. Katastrofie można zapobiec stosując hamulce prewencyjne –zachęcane do późnego zawierania małżeństw, ograniczanie liczby potomstwa. Poprawna do ok. 1750 r.

Stan stacjonarny –Ricardo (pod wpływem Malthusa), możliwość wystąpienia granicy wzrostu gospodarczego, R jest prekursorem koncepcji granicy, istnieje obiektywna granica wzrostu czyli maksymalny stan produktu, którego nie można przekroczyć.

Indeterminizm geograficzny –Jean Baptiste Say, ludzka przedsiębiorczość pozwala przezwyciężyć niewielkie rozmiary terytorium i jego ograniczoną naturalną zasobność.

- Robert Solow granica wzrostu nie występuje

Nelson, Leibenstein i Myint –wysokie tempo przyrostu ludności w krajach ubogich prowadzi do wzrostu poziomu wskaźnika uzależnienia tj. relacji liczby ludzi w wieku nieprodukcyjnym do ludzi w wieku produkcyjnym. Następstwem tego jest nadmierna skłonność do konsumpcji a tym samym zbyt niska skłonność do oszczędzania i zbyt niski poziom inwestycji. Badania nie potwierdzają aby w krajach ubogich o wysokim tempie przyrostu ludności współczynnik skłonności do oszczędzania był niższy niż w pozostałych krajach.

Model wzrostu gospodarczego – Solow, utrzymanie transakcji kupna-sprzedaży jako dominującej formy pozyskiwania dóbr wymaga stałego wzrostu produktu na osobę, nie występują niedające się przezwyciężyć ograniczenia dla wzrostu gospodarczego, produkt całkowity i na osobę będą stale wzrastać. Dzięki ludzkiej wiedzy powstają coraz bardzije produktywne czynniki wytwórcze tj. kapitał rzeczowy który jest nośnikiem postępu technicznego.

Hipoteza ludnościowa – Kremer, wykorzystał model wzrostu gosp Solowa, przedstawiciel szkoły optymistycznej, większa liczba ludności oznacza większą gęstość zaludnienia czyli ludzie przebywają bliżej siebie co skutkuje szybszym tworzeniem i rozpowszechnianiem się wiedzy czyli następuje szybszy postęp techniczny a on umożliwia opanowywanie nowych zasobów przyrody. Tempo wzrostu produktu na osobe jest coraz szybsze czyli coraz więcej ludzi utrzymuje się na wyższym poziomie. Aktualna do 1970

Teoria ludnościowa – Becker, współcześnie kształtują się dwa światy: zamożne społeczeństwa o niskim zerowym a nawet ujemnym tempie przyrostu ludności, ubogie społeczeństwa tradycyjne o wciąż wysokim ale malejącym tempie. W przypadku krajów zamożnych występują hamulce prewencyjne –dobrowolne. Tempo się zmniejsza bo ludzie sami świadomie ograniczają swoja liczbę bo chcą zwiększać produkt na osobę. W krajach ubogich występuje scenariusz katastroficzny czyli pojawiają się maltuzjańskie hamulce pozytywne –niedobrowolne. Głównym zabezpieczeniem na starość jest potomstwo, nacisk na posiadanie licznego potomstwa, w rzeczywistości ma miejsce jednak spadek tempa przyrostu bo rosnąca nadmiernie liczba ludzi sprawia, że wyczerpują się zasoby przyrody. Istnieje związek między zamożnością a tempem przyrostu ludności. Dualizm ludnościowy.

Przejawy oddziaływania czynnika przyrodniczego: bariery geograficzne, które przyczyniły się do izolacji społeczeństw od siebie i ich częściowego samodzielnego rozwoju, choroby tropikalne.

Rywalizacja o zasoby. Wszystkie pierwsze cywilizacje były cywilizacjami nadrzecznymi. Ich przetrwanie zależało od umiejętności kontrolowania i wykorzystywania rzek. Obecnie ludzie wykorzystują 1/3 zasobów wody pitnej. Nie w ilości zatem problem. Podstawowy problem to niedopasowanie lokalizacji zasobów wody z zapotrzebowaniem na nią. Przyjmuje się, że dostęp do wody jest zapewniony jeżeli odległość między miejscem zamieszkania a miejscem jej pozyskania nie przekracza 1 km. 13% ludzi nie ma takiego dostępu. Kilka krajów jest bardzo uzależnionych od zasilania głównych rzek w wodę ze źródeł leżących poza ich granicami. Niger ważny dla krajów Afryki zach, źródło w Gwinei, Indus ważny dla Pakistanu i Indii, źródło w Tybecie, Eufrat i Tygrys ważny dla Iraku i Syrii, źródło w Turcji, Jordan ważny dla Izraela, źródło w Libanie

Teoria stadiów rozwoju – Rostow, społeczeństwo ma 6 stadiów rozwoju (społeczeństwo tradycyjne, tworzenie warunków startu, start, dochodzenie do dojrzałości, okres wysokiej konsumpcji masowej, okres pokonsumpcyjny) w ostatnim stadium wzrost gospodarczy traci znaczenie a uzyskuje je rodzina głownie dzieci.

Jedna ścieżka rozwoju –kraje ubogie powinny korzystać ze wzoru krajów aktualnie zamożnych i doganiać je, prowadząc politykę gospodarcą polegająca na popieraniu oszczędzania jako źródła inwestycji. Rekomendacje dla polityki gosp miały dwie postacie: teorii wielkiego pchnięcia i teorii rozwoju przez handel.

Strukturalizm – Hirschmann, Prebisch, Wallerstein podstawowe znaczenie w rozwoju gospodarczym maja czynnik przyrodniczy, przede wszystkim lokalizacja geograficzna oraz czynnik historyczno-instytucjonalny. Kraje ubogie nie są wczesnymi wersjami krajów zamożnych lecz posiadają odmienne cechy strukturalne, wynikające z historycznych warunków.

Hipoteza Prebischa – Singera –relacje cenowe w handlu międzynarodowym działają przeważnie na niekorzyść krajów ubogich jako eksporterów surowców. Proponowali rozwój niezależny z wykorzystaniem własnego sektora wytwórczego.

Teoria uzależnienia Prebischa – Franka -kraje zamożne tworzą lepiej rozwinięte centrum a kraje ubogie stanowią podporządkowane peryferie. Kraje zamożne –dzięki przywilejowi bycia pierwszymi w tworzeniu nowych technologii, ekspansji gosp i politycznej są odpowiedzialne za obecny podział pracy w skali światowej. Kraje ubogie stały się uzależnione gdyż są skazane na odgrywanie roli dostawcy tanich surowców i produktów rolniczych do krajów zamożnych. Teoria ta stoi w opozycji do teorii stadiów Rostowa.

Współcześnie kraje ubogie nie tyle tworzą technologie i metody wytwórcze ile importują je z krajów zamożnych a to oznacza, że nie Rostow a miał racje tylko twórcy teorii dualizmu gospodarczego.

Dualizm gospodarczy – hip p-s, t uzal p-f, dla krajów ubogich niekorzystne jest uczestniczenie w zintegrowanej gospodarce światowej gdyż to zwiększa ich stopień uzależnienia się od krajów zamożnych. Lepszym rozwiązaniem jest polityka samowystarczalności. Mechanizm rynkowy nie jest wystarczający. Konieczna aktywna polityka państwa.

Przeklęty krąg ubóstwa – Myrdal niski poziom produktu na osobę sprawia, że niski jest też poziom skłonności do oszczędzania. Ponieważ oszczędności są źródłem inwestycji to i inwestycje są niskie więc gospodarka nie może tworzyć kapitału rzeczowego który jest niezbędny by rosło tempo wzrostu produktu całkowitego. Gospodarka dostaje się w pułapkę niskiego dochodu. By ją wydobyć trzeba podnieść skłonność do oszczędzania.

Model wzrostu Harroda-Domara –występują dwa podejścia: popytowe i podażowe. Podażowe ma większe znaczenie gdyż w krajach ubogich chodzi o efekt podażowy. Kluczowy ze względu na jego niedostatek w stosunku do obfitej ludności jest kapitał rzeczowy, który powstaje dzięki inwestycjom. Im więcej oszczędności tym więcej inwestycji tym więcej kapitału i tym większe tempo wzrostu produktu. Inwestycje w teorii wielkiego pchnięcia maja pierwszorzędne znaczenie, powinny umożliwić krajom ubogim przejście od przeklętego kręgu ubóstwa do godnego kręgu rozwoju. Jak pozyskać środki? Autonomiczna podaż oszczędności w kraju ubogim oraz wyciek ich części za granicę nie jest wystarczająca dla przyspieszenia tempa wzrostu produktu. Dlatego zadanie to musi przejąć państwo i tworzyć oszczędności przymusowe. Nie jest obojętne jakie sfery będą rozwijane dzięki dodatkowym przymusowym oszczędnościom. Powinny to być: infrastruktura techniczna, sektor dóbr kapitałowych. Potem państwo powinno stopniowo się wycofywać z gospodarczego zaangażowania.

Teoria wielkiego pchnięcia – Rosenstein-Rodan i Nurkse – korzysta z ekonomii keynesowskiej a przed wszystkim modelu gospodarczego Harroda-Domara

Wybór metod wytwórczych – Rosenstein-Rodan i Nurkse, postulowali budowanie dużych zakładów wytwórczych. Małe są w biednych krajach bezcelowe. Dyskutowano wybór jednej z dwóch możliwości: metod pracochłonnych i metod kapitałochłonnych.

Lewis –zaproponował tworzenie zarówno niewielkiego sektora nowoczesnego o wysokim poziomie kapitałochłonności jak i dominującego sektora tradycyjnego angażującego przeważającą część siły roboczej.

Hipoteza odwróconego U – Kuznets, wytworzony produkt nie jest dzielony równo między mieszkańców a w tej nierówności występuje pewna prawidłowość. Wraz ze wzrostem gosp udział najbiedniejszych początkowo spada, następnie wzrasta, przyjmując kształt litery U, udział najbogatszych przeciwnie wzrasta wraz ze wzrostem gosp potem się obniża co przyjmuje kształt odwróconej litery U.

Teoria kosztów komparatywnych –Ricardo, każdy kraj ma inne zasoby przyrodnicze, pozyskuje je przy innych kosztach, specjalizacja powinna być dokonana nie według absolutnych kosztów a według względnych.Kraj powinien wytwarzać te dobra które wytwarza najtaniej. Słaba strona teorii- nie przewiduje transferu czynników wytwórczych.

Teoria rozwoje przez handel – Benham pobudzanie wzrostu gospodarczego przez specjalizacje produkcji i uczestniczenie w wymianie międzynarodowej. Eliminacja ubóstwa nie oznacza konieczności zwiększania skłonności do oszczędzania.

Hipoteza konwergencji bezwarunkowej –podstawowy sposób przezwyciężenia ubóstwa to przepływ czynników wytwórczych przede wszystkim kapitału z krajów zamożnych do krajów ubogich. Teoretyczna podstawa hipotezy jest model wzrostu Solowa. Historycznego punktu widzenia najmniej produktywne sa metody pracochłonne natomiast najbardziej kapitałochłonne. Produktywność kapitału mierzona tempem przyrostu produktu na osobę w kraju ubogim jest większa. Kraje zamożne powinny eksportować kapitał rzeczowy do ubogich.

Do konwergencji nie dochodzi przez czynnik historyczny i instytucjonalny. Oprócz tego import kapitału rzeczowego nie jest wystarczający bo kapitał ten wymaga wykwalifikowanej siły roboczej do obsługi. Ograniczona możliwość importu kapitału ludzkiego.

Teoria kapitału ludzkiego – Schultz nośnikami kapitału ludzkiego sa: ludzki intelekt i ludzka kondycja fizyczna. Zwiększeni kapitału ludzkiego występuje poprzez nakłady na edukację oraz ochronę zdrowia.

Teoria gospodarki dualnej – Lewis gospodarka krajów ubogich dzieli się na: sektor tradycyjny- nierynkowy (rolnictwo) i sektor nowoczesny –rynkowy (przemysl). W rolnictwie duże ukryte bezrobocie. Ci ludzie mogą przejść do sektora nowoczesnego to produkt wzrośnie. W sektorze nowoczesnym używa się bardziej kapitałochłonnych metod i reinwestuje zyski co sprawia ze krańcowa produktywność pracy rośnie. Proces ten trwa tak długo jak sektor tradycyjny dysponuje nadwyżką podaży pracy. Gdy się kończy poziom płacy w sektorze tradycjynym zaczyna wzrastać zrównując się z poziomem w sektorze nowoczesnym.

Teoria substytucji importu –powstała na gruncie hipotezy Prebischa –Singera i teorii uzależnienia, idea ochrony gospodarki przed napływem towarów zza granicy. Różne metody: cła, licencje importowe, limity kwotowe, zakaz wwozu.

Hipoteza konwergencji warunkowej –konwergencja warunkowa ma zasięg lokalny, obejmuje kraje położone blisko siebie. To dodatkow podkreśla wpływ czynnika przyrodniczego. Jej przebieg jest identyczny jak konwergencji bezwarunkowej tylko ma charakter dualny to znaczy, inny dla krajów ubogich i innych dla zamożnych. Wyrazem występowania konwergencji warunkowej sa liczne ugrupowania gospodarcze, które najczęściej łączą kraje o zbliżonym poziomie rozwoju gosp oraz położone blisko siebie. Rozwiązaniem jest tworzenie się wolnego rynku w skali regionalnej czego wyrazem są gospodarcze ugrupowania integracyjne.

Teoria zaspokojenia potrzeb podstawowych – Seers i Myrdal

Prawo Wagnera –rozmiar państwa zwiększa się w miarę bogacenia się społeczeństwa. Państwo w coraz większym stopniu opodatkowuje gosp domowe i przedsiębiorstwa.

Ekonomia szczęścia – celem jest stworzenie wielokryteriowej miary zadowolenia z życia, która przyjmie formę wskaźnika syntetycznego. Zadowolenie z życia można nazwać użytecznością. Składa się z dobrobytu materialnego i dobrobytu pozamaterialnego.

Hierarchia potrzeb – Maslow p fizjologiczne, p bezpieczeństwa, p miłości i przynależności, p szacunku i uznania, p samorealizacji

Paradoks Easterlina w poszczególnych krajach ludzie bogatsi są zazwyczaj bardziej zadowoleni z życia niż ludzie biedni. Z drugiej strony jednak badania dowodzą, że zależność między zadowoleniem z życia a zamożnością jest słaba aż można wątpic w jej wystąpienie. E ustalił, że do czasu zaspokojenia potrzeb podstawowych produkt indywidualny jako miara zadowolenia ma znaczenie. Wzrost dochodu oznacza wzrost zadowolenia po czy poziom ten się stabilizuje.