CIAŁO, CIELESNOŚĆ

Notatki z zajęć z mgr Szewczyk:

Obecnie ciało stanowi ważny obiekt badań humanistycznych, które wcześniej zajmowały się tylko osobowością.

Ciało jest problemem dla spraw politycznych i społecznych, ale także je wyraża.

Ciało jako twór kulturowy!

Idea ciała jako obiektu niezmiennego jest niemożliwa do uzyskania.

Pojawia się pytanie o granice ciała ludzkiego:

– to co naturalne i sztuczne – implanty, sztuczne kończyny

- kultu cielesności, terror cielesności – diety, chirurgia plastyczna – ciało normotwórcze – mamy normę ciała, do której się dostosowujemy, inaczej czeka nas ostracyzm.

Ciało jako jeden z aspektów kształtowania tożsamości.

Dwie opozycyjne teorie ciała:

- proces nakłaniania ludzi do pracy nad ciałem

• Aktywne konstruowanie tożsamości – Goffman – ciało interwencjonistyczne, umożliwia radzenie sobie ze sposobem w jaki postrzegają nas inni, granie, odgrywanie roli

• Pasywny skutek władzy represyjnej – Foucault – techniki dyscyplinarne – szkoła, więzienie, szpital, dyscyplinowanie ciała stanowi większy projekt władzy

Podwójność ciała:

- obiekt materialny

- zbiór znaków kulturowych

Funkcjonowanie ciała w kulturze:

- ciało jako źródło symboli, wyobrażeń symbolicznych – Kant – ciało jest punktem odniesienia w przestrzeni – wartościowanie(góra – dół, prawo – lewo), miar(system dziesiątkowy), opozycja swój – obcy; nad ciałem nadbudowują się pewnie znaki

- determinująca rola biologii – darwinizm – niezmienna natura ludzka, esencjalizm – cechy umiarkowane, biologiczne (testosteron źródłem przebojowości)

- kultura kształtuje ciało – Marcel Mauss – pewne sfery człowieka są warunkowane przez kulturę (pozycja w której śpimy, poziom bólu); Elias – zmienne historycznie funkcje ciała, zastąpienie strachu przez wstyd(określa zachowania kulturowe) w XXw.(głównie chodzi o czynności fizjologiczne)

Ciało zyskuje ważny status w krytyce feministycznej:

Bouvoir – kobiety są wygnane ze swoich ciał.

Trzy sposoby postrzegania ciała – płci:

- różnica płci wynika z cielesności – esencjonalizm

- różnice w płciach mają charakter kulturowy – kreacjonizm

- ani ciało ani kultura nie stanowią oparcia dla płci – Butler

Antropologia ciała:

Natura – kultura (Kartezjusz) - oddzielenie ciała od świadomości, cielesność łączona

(ciało) (intelekt, dusza) z biologią, dyskredytowana

Człowiek składa się z myśli, uczuć – byt angeliczny.

Lata 30 – 60 XXw. – nauki humanistyczne oddalają się od biologii – niemożliwe staje się powiązanie ciała z kulturą. Później antropologia odkrywa ciało.

Różne metody badawcze – fenomenologia, postmodernizm.

Ciało staje się rozumiane jako produkt kulturowy. Ciało nie przynależy tylko do sfery prywatności, oddziałowuje na społeczeństwo i kulturę. Społeczeństwo i kultura oddziałowują na ciało.

Fenomenologia:

- Husserl – świadomość nie jest bezcielesna, ciało jako siedlisko znaczeń, człowiek nie tylko ma ciało ale jest ciałem, człowiek istnieje fizycznie i duchowo, duchowość jest ważniejsza

- Merleau-Ponty – ciało nie jest tylko nośnikiem świadomości, jest miejscem tworzenia się znaczeń, sensów

Stukturalizm:

- Levi-Strauss – ciało ludzkie – ciało społeczne, ciało jako centrum badań etnologii; sama myśl mityczna ujmuje społeczeństwo na wzór ciała biologicznego

- Mery Douglas – ciało jako model podstawowych struktur

O ciele można mówić dwoma narracjami:

- ciało zawsze obecne w kulturze

- ciało ukryte

Dla etnografii, etnologii ciało jest bez znaczenia.

W ponowoczesności przesunięcie relacji ciało-społeczeństwo w relację ciało-polityka.

Postmodernizm podkreśla nieprzejrzystość ciała, wieloznaczność.

Ciało staje się coraz mniej naturalne.

Psychoanaliza – człowiek jako jedność ciała i psychiki, cielesność kształtuje ego, poczucie „Ja”.

Antropologia cielesności – to społeczeństwo i kultura kształtuje ciało; ciało nie jest w pełni interpretowalne; kształtuje je też biologia i biografia. Antropologia ciała jest aspektem dla antropologii kultury.

Foucault – ciało jako materia plastyczna podatna kształtowaniu .

Lacan – dziecko – ciało w częściach; rozpoznanie ciała w lustrze jako spójnej całości

Niezbędne dla kształtowania podmiotu jest rozpoznanie idealnego ciała.

Abiekt (Kristeva) – w koncepcji kształtowania się podmiotu jest ważne stworzenie idealnego ciała; nieczysta jest konfrontacja z własną z własną biologicznością. Trzy sfery obiektu:

- oralny

- analny

- genitalny

Dopóki coś jest w ciele jest życiodajne; gdy je opuszcza staje się nieczyste, odrażające.

Sublimacja obiektu jest ważna dla sztuki wstrętu:

- identyfikowanie się z obiektem

- wywołanie w odbiorcy poczucie obrzydzenia, aby odbiorca doświadczył abiektu

Feminizm zmetaforyzował ciało.

Feminizm korporalny – ustanowienie nowej ontologii ciała; zwrócenie uwagi na jego podwójny aspekt – to, co redukowalne, podatne interpretacji i nieinterpretowane.

Bauman „Ponowoczesne przygody ciała”

Polemika z koncepcją człowieka pozbawionego ciała, składającego się tylko z myśli i uczuć.

Bauman przeciwstawia się koncepcji społeczeństwa, które kształtuje tylko myśli i uczucia,

a nie ciało. Ciało nie jest tylko poddane ewolucji biologicznej, jest też wytworem społeczeństwa.

Nowoczesność jako próba obrony przed chaosem, niepewnością.

Cechy nowoczesności:

- odcięcie się od tradycji

- zaprowadzenie globalnego porządku, który zastępuje przednowoczesny obyczaj.

Inwigilacja jednokierunkowa(panoptikon- Jeremy Bentham- obserwowany jest tylko więzień, strażnik jest niewidoczny, inwigilacja niesymetryczna, jednostronna. Szkoła, koszary, szpital, zakład dla obłąkanych – fabryki porządku – przywrócenie porządku, wytworzenie konkretnego produktu – jednokierunkowość, zacieśnienie możliwości wyboru(pozorny wybór), gwarancją odnowienia ładu; ład wytworzy się tylko wtedy kiedy jednostka na określony czas dostanie się pod wpływ tych instytucji; inwigilacji poddani byli mężczyźni) zastępuje inwigilację wielokierunkową, rozproszoną.

W nowoczesności najwyżej cenione było silne ciało – to, co zdrowe, silne jest normalne, nadaje się do pracy w fabryce, do służby w wojsku.

Ciało zaprzęgnięte jest w ekonomię (wytwarzanie dóbr) i politykę (wytwarzanie ładu).

Włóczęga – ktoś, kto nie wpisuje się w ten model, wymyka się łado twórczemu działaniu.

Minimalna konsumpcja ciała – tylko tyle, ile potrzebuje do regeneracji, osiągnięcia siły i sprawności; ascetyzm.

Ciało ponowoczesne – organ konsumpcji, odbiorca wrażeń, narzędzie przyjemności;

dyscyplina ciała – wyczulenie, wyćwiczenie zdolności reagowania na podniety.

Prywatyzacja ciała – jednostka sama się kontroluje; poczucie niemożności osiągnięcia pełnych doznań; zawsze można doznawać lepiej – autotresura.

Człowiek nowoczesny – umiarkowanie, brak napięć, zewnętrzność;

Człowiek ponowoczesny – ciągłe napięcia; jedne napięcie musi redukować skutki poprzedniego (gotowanie i chudnięcie); wewnętrzność

Relacje z „innym” w ponowoczesności – relacje ku sobie, a nie dla kogoś; „inny” środkiem do realizacji celu, wytworzenia dobra.

Kępińska „Ciało post-ludzkie”

„post-human” – redefinicja ciała ludzkiego – odsunięcie kartezjańskiego dualizmu – ciało nie jest już tylko „pojemnikiem duszy”, ale staje się ciałem samym w sobie.

Ciało nie było przedmiotem refleksji. Foucault – dusza stanowiła więzienie ciała.

Przejście w medycynie od „Jak się czujesz?” do „Co cię boli?”

Przejście od „mieć ciało” ( nie identyfikowanie się z ciałem, skupianie się na umyśle) do „być ciałem” (świadoma siebie cielesność).

Ciało w sztuce nowoczesnej – konfrontacja odbiorcy z fizycznością, wstręt (sztuka abiektu); ciało staje się czymś dziwnym, obcym, sfałszowanym.

Technologizacja ciała – przetwarzanie.

Płynność cielesności – ciało fantomiczne - wnętrze i zewnętrzne, brak granic – skóra już nie jest początkiem i granicą tożsamości, nie oznacza już zamknięcia, może zostać naruszona, otwarta, zrzucona, zmieniona – demontaż tabu.

Perfekcjonizm ciała – odrzucenie tego, co naturalne; sztuczność – post ewolucja.

Lalka – stoi na granicy tego, co ludzkie i nieludzkie.

Technologizacja i fragmentacja ciała!

Naruszenie symboliki sacrum, życia i śmierci, rodzicielstwa; załamanie się linearnej historii gatunku; naruszenie wewnętrznej spójności (jedności) gatunku.

Ciało post-biologiczne – zaburzenie porządku biologicznego i kulturowego; problem „innego”, zetknięcie się naturalnego i sztucznego.

Wstrząs dla filozofii – musi na nowo zdefiniować co jest cielesne, a co nie itp., musi zająć się ontologią bytów hybrydycznych i nietożsamych. Filozofia nie była przygotowana na tak intensywne intruzje technologii w sferę życia i kultury.