Część IV

opony mózgowia

Opony mózgowia – meninges encephali

• opona twarda mózgowia – dura mater encephali

  • z 2 blaszek, zewnętrznej i wewnętrznej, między którymi we wczesnych fazach rozwoju przebiegały żyły nadoponowe

  • blaszki uległy zrośnięciu, zaś z żył powstały zatoki opony twardej

  • funkcje:

    • ochrona mózgowia

    • okostna wewnętrzna czaszki

  • zatoki:

    • przyjmują krew żylną z mózgowia, kości czaszki, opon mózgowych

    • uchodzą do opuszki górnej żyły szyjnej wewnętrznej

    • krew płynie od przodu/góry do tyłu/dołu

    • brak zastawek - tylko w z. strzałkowej górnej i jamistej znajdują się beleczki tk. łącznej dzielące ich światło na jamki

    • podział

nieparzyste:	- z. strzałkowa górna - z. strzałkowa dolna	- z. prosta - z. potyliczna
parzyste:	- z. poprzeczna - z. esowata - z. jamista - zz. międzyjamiste	- z. skalista górna - z. skalista dolna - z. klinowo-ciemieniowa - splot podstawowy

• 2 części:

Część przegrodowa

sierp mózgu – falx cerebri	- przegroda w płaszczyźnie strzałkowej - między półkulami mózgu - wypukły brzeg przyczepia się do sklepienia czaszki - dolny brzeg wnika w szczelinę podłużną mózgu - górny brzeg przyczepia się od grzebienia koguciego przez grzebień czołowy – wzdłuż brzegów bruzdy zatoki strzałkowej górnej do guzowatości potylicznej wewnętrznej - wzdłuż przyczepu kostnego biegnie zatoka strzałkowa górna - wzdłuż wolnego brzegu biegnie zatoka strzałkowa dolna - w części tylnej łączy się z namiotem móżdżku – leży tu zatoka prosta
sierp móżdżku – falx cerebelli	- przegroda w płaszczyźnie strzałkowej - wypukłym brzegiem - przyczepia się do grzebienia potylicznego wewnętrznego - łączy się z namiotem móżdżku - od dołu dochodzi do otworu wielkiego – rozdwaja się na 2 ramiona - przedni brzeg wnika między półkule móżdżku
namiot móżdżku – tentorium cerebelli	- przegroda w płaszczyźnie poprzecznej - poprzecznie położona płyta opony twardej - wchodzi do szczeliny poprzecznej mózgu - oddziela płaty potyliczne od półkul móżdżku - przyczepia się obustronnie do bruzdy zatoki poprzecznej na kości potylicznej i górnego brzegu piramidy k. skroniowej - przedni brzeg o kształcie łuku, obejmującego śródmózgowie – wcięcie namiotu – incisura tentorii

Część ścienna

• w okolicy otworu wielkiego przechodzi w oponę twardą rdzenia kręgowego

• w miejscu wyjścia nerwów czaszkowych tworzy pokrowce okrywające nerwy – lejki oponowe – infundibula meningica

• w kilku miejscach rozdziela się na 2 pierwotne blaszki:

jama troista – cavum trigeminale	- na pow. przedniej części skalistej - blaszka zewnętrzna wyściela wycisk n. trójdzielnego - blaszka wewnętrzna pokrywa zwój trójdzielny z korzeniami
jama obejmująca przysadkę	- wyścielona warstwą zewnętrzną opony twardej - blaszka wewnętrzna tworzy przeponę siodła – diaphragma sellae - przysadka pod przeponą siodła, w której jest otwór dla lejka
jama worka śródchłonki	- szczelinowata przestrzeń na pow. tylnej piramidy - zawiera worek śródchłonki łączący się z błędnikiem błoniastym

• unaczynienie tętnicze:

  • całkowicie oddzielone od ukrwienia mózgowia

  • naczynia między oponą twardą a kośćmi czaszki, tworząc bruzdy tętnicze

  • t. oponowa przednia – a. meningea anterior

    • gałąź t. sitowej przedniej od t. ocznej (t. szyjna wewnętrzna)

    • z oczodołu przez otwór sitowy przedni

    • unaczynia oponę dołu przedniego czaszki

  • t. oponowa środkowa – a. meningea media

    • najsilniejsze naczynie opony twardej

    • od t. szczękowej (t. szyjna zewnętrzna)

    • wchodzi przez otwór kolcowy

    • gałąź przednia – unaczynia dół przedni czaszki, przednią cz. dołu środkowego

    • gałąź tylna – unaczynia dół tylny czaszki, tylną cz. dołu środkowego

  • t. oponowa tylna – a. meningea posterior

    • od t. gardłowej wstępującej (t. szyjna zewnętrzna)

    • rozgałęzia się w dole tylnym czaszki

• unaczynienie żylne:

  • żyły oponowe przeważnie podwójne

  • towarzyszą odpowiednim tętnicom oponowym

  • żż. oponowe środkowe – vv. meningeae mediae

    • odprowadzają krew przez otwór kolcowy

    • do splotu skrzydłowego (żylnego)

  • mniejsze żyły uchodzą do zatok zylnych opony twardej

• unerwienie:

  • liczne włókna czuciowe

  • z n. trójdzielnego:

V1 - gałąź namiotu	V2 - g. oponowa dla dołu przedniego i części środkowego	V3 - g. oponowa dla większości dołu środkowego

• z n. błędnego: g. oponowa dla dołu tylnego

• opona pajęcza – pajęczynówka – arachnoidea encephali

  • oddzielona od opony twardej przestrzenią podtwardówkową – spatium subdurale

  • oddzielona od opony miękkiej jamą podpajęczynówkową – cavitas subarachnoidealis wypełnioną płynem mózgowo-rdzeniowym

  • pozbawiona naczyń krwionośnych

  • nie wnika w głąb bruzd i zagłębień mózgowia, tworząc zbiorniki podpajęczynówkowe

    • wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym

    • wyróżnia się:

z. móżdżkowo-rdzeniowy zz.mostu z. międzykonarowy	z. skrzyżowania z. żyły wielkiej mózgu z. dołu bocznego mózgu

• ziarnistości pajęczynówki – granulatione arachnoideales

  • uwypuklenia zewnętrznej powierzchni pajęczynówki

  • uchodzą przeważnie do zatok opony twardej i ich rozstępów bcznych

  • drogi odpływu płynu mózgowo-rdzeniowego

  • najwięcej pukla się do zatoki strzałkowej górnej

  • mogą wnikać do opony twardej i kości, wywołując dołki ziarenkowe – foveolae granulares

• opona miękka mózgowia – pia mater encephali

  • silnie unaczyniona błona

  • ściśle obejmuje mózgowie, wnikając do dna w jej zagłębienia, szczeliny, bruzdy

  • powleka nabłonkową blaszkę pokrywającą – lamina tectoria komór mózgowia

    • wraz z nią tworzy tkankę naczyniówkową – tela choroidea

      • wnika do komór ze splotami naczyniówkowymi

  • obfite zaopatrzenie nerwowe:

    • w większości z układu współczulnego i przywspółczulnego

    • również z części czuciowej nn. czaszkowych

krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego

Płyn mózgowo-rdzeniowy – liquor cerebrospinalis

• wytwarzany przez sploty naczyniówkowe komór, zwłaszcza splot komory bocznej

• ok. 150-200cm³

  • większość w jamie podpajęczynówkowej mózgowia i rdzenia kręgowego

  • 25% w komorach mózgowia

  • również w kanale środkowym rdzenia kręgowego

• krąży, wymieniając się 4x na dobę

  1. z komór bocznych do komory III przez otwór międzykomorowy

  2. z komory III do komory IV przez wodociąg mózgu

  3. z komory IV do jamy podpajęczynówkowej przez otwory (pośrodkowy i 2 boczne)

• podobny skład jak osocze krwi

  • prawie całkowity brak białka

  • nieliczne komórki

• wchłanianie odbywa się przez:

  • ściany naczyń włosowatych do żył opony miękkiej

  • ziarnistości pajęczynówki do krwi żylnej opony twardej

  • przestrzenie okołonerwowe nn. czaszkowych i rdzeniowych

• znaczenie czynnościowe:

  • ochrona mózgowia przed wstrząsami – amortyzacja

  • współdziałanie w gospodarce wodno-elektrolitowej

  • transport związków chemicznych – leków

  • wyrównywanie zmian ciśnienia wewnątrzczaszkowego

zbiorniki podpajęczy nówki

Zbiorniki podpajęczynówkowe – cisternae subarachnoidales

• pajęczynówka nie wnika w głąb bruzd i zagłębień powierzchni mózgowia – w miejscach tych jama podpajęczynówkowa pogłębia się, ponad dużymi zagłębieniami tworzy zbiorniki podpajęczynówkowe

• wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym

zbiornik móżdżkowo-rdzeniowy – cisterna cerebromedullaris	- między dolną pow. móżdżku a stropem komory IV - z komorą IV łączy się prze otwór pośrodkowy - nakłucie podpotyliczne umożliwia pobranie płynu z tego zbiornika
zbiorniki mostu – cc. pontis	- zbiornik środkowy mostu – tętnica podstawna - zbiorniki boczne mostu – uchodzą tu otwory boczne komory IV
zbiornik międzykonarowy – c. interpeduncularis	- wypełnia dół międzykonarowy - przechodzi ku przodowi w zbiornik skrzyżowania - odgałęzienie boczne – zbiornik okalający – c. ambiens - otacza konary mózgu - wchodzi do szczeliny poprzecznej mózgu
zbiornik skrzyżowania – c. chiasmatis	- otacza skrzyżowanie wzrokowe - od przodu przedłuża się w zbiornik blaszki krańcowej – c. laminae terminalis - do ciała modzelowatego jako zbiornik ciała modzelowatego – c. corporis callosi wzdłuż grzbietowej pow. ciała modzelowatego
zbiornik żyły wielkiej mózgu – c. venae cerebri magnae	- między płatem ciała modzelowatego i móżdżkiem
zbiornik dołu bocznego mózgu – c. fossae lateralis cerebri	- w dole bocznym mózgu - zawiera t. środkową mózgu - przyśrodkowo łączy się ze zbiornikiem skrzyżowania

położenie nerwów na podstawie mózgu

Nr	nazwa	położenie	miejsce wyjścia
I	nn. olfactorii	- wchodzi do opuszki węchowej	lamina cribrosa ossis ethmoidalis
II	n. opticus	- dochodzi do skrzyżowania wzrokowego	canalis opticus
III	n. oculomotorius	- wychodzi z bruzdy przyśrodkowej podstawy konara mózgu w dole międzykonarowym	fissura orbirtalis superior
IV	n. trochlearis	- wychodzi po stronie grzbietowej śródmózgowia - przechodzi na pow. podstawną - otacza konar mózgu	fissura orbirtalis superior
V	n. trigeminus	- leży między mostem i konarem móżdżku środkowym
1	n. ophthalmicus	fissura orbirtalis superior
2	n. maxillaris	foramen rotundum
3	n. mandibularis	foramen ovale
VI	n. abducens	- wychodzi między tylnym brzegiem mostu i piramidą rdzenia przedłużonego	fissura orbirtalis superior
VII	n. facialis	- leży między tylnym brzegiem mostu i rdzeniem przedłużonym - bocznie od n. VI - przyśrodkowo od n. pośredniego	canalis facialis
VIII	n. vestibulocochlearis	- wchodzi do mózgowia bocznie od n. VII	porus acusticus internus
IX	n. glossopharyngeus	- leży w bruździe grzbietowo-brzusznej rdzenia przedłużonego - bocznie od oliwki	foramen jugulare
X	n. vagus	- leży w bruździe grzbietowo-bocznej rdzenia przedłużonego - poniżej n. IX	foramen jugulare
XI	n. accessorius	- korzenie czaszkowe wychodzą poniżej n. X - korzenie rdzeniowe wychodzą z rdzenia kręgowego	foramen jugulare
XII	n. hypoglossus	- wychodzi z bruzdy brzuszno-bocznej rdzenia przedłużonego - między oliwką i piramidą	canalis hypoglossalis

lokalizacja jąder nerwów czaszkowych

I	n. węchowy- n. olfactorius	-Nerwy węchowe tworzą pęczki - borą swój początek w receptorach położonych w błonie śluzowej okolicy węchowej nosa -biegną przez otworki w blaszce sitowej do jamy czaszki -po przebiciu opony twardej dostają się do opuszki węchowej tworząc szereg boczny i przyśrodkowy -w opuszce znajdują się jądra krańcowe nerwów węchowych -od jąder odchodzą drogi węchowe
II	n. wzrokowy- n. opticus	-biegnie od warstwy zwojowej nerwu wzrokowego siatkówki -do skrzyżowania wzrokowego -w jego przebiegu można wyróżnic odcinek wewnątrzgałkowy, wewnątrzoczodołowy, odcinek wewnątrz kanału wzrokowego i wewnątrzczaszkowy
III	n. okoruchowy- n. oculomotorius	-jego jądra leżą w istocie szarej środkowej śródmózgowia -wyróżniamy jądro ruchowe i dodatkowe -po przejściu przez szczelinę oczodołową górną dzieli się na 2 gałęzie: -górna – leży między m. dźwigaczem powieki górnej a m. prostym górnym -dolna – leży poniżej n. wzrokowego i unerwia m. prosty przyśrodkowy, m. prosty dolny i m. skośny górny
IV	n. bloczkowy- n. trochlearis	-jadro leży w części bocznej istoty szarej środkowej nakrywki -włókna tworzą skrzyżowanie bloczkowe powyżej wodociągu mózgu -opuszcza mózgowie po stronie grzbietowej, po bokach wędzidełka zasłony rdzeniowej górnej -do oczodołu wchodzi przez szczelinę oczodołową górną i biegnie do m. skośnego górnego
V	n. trójdzielny- n. trigeminus	-leży na podstawie mózgowia, w miejscu przejścia mostu w konar środkowy mózgu -tworzy 2 korzenie: ruchowy-wychodzi z mózgowia i wchodzi w skład n. żuchwowego czuciowy-w pewnej odległości od mózgowia przechodzi w zwój troisty, włókna odchodzące od tego zwoju tworzą 3 gałęzie: n. oczny n. szczękowy n. żuchwowy -włókna ruchowe n. trójdzielnego wychodzą z jądra ruchowego n. trójdzielnego które leży w grzbietowej części mostu w szeregu bocznym jąder ruchowych -włókna czuciowe zdążają do jąder krańcowych: jądro mostowe-leży w bocznej części tworu siatkowatego jądro śródmózgowiowe-leży w przedłużeniu śródmózgowiowym jądro rdzeniowe-biegnie przez całą długość rdzenia przedłużonego, przechodzi do rdzenia kręgowego
VI	n. odwodzący- n. abducens	-włókna ruchowe wychodzą z jądra n. odwodzącego -jądro to leży w moście pod wzgórkiem n. twarzowego -włókna opuszczają mózgowie za mostem -wchodzą do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną -do m. prostego bocznego oka
VII	n. twarzowy -. facialis	-jądro ruchowe-leży w moście, poniżej jądra ruchowego n. trójdzielnego a powyżej jądra dwuznacznego -jądro ślinowe górne-leży w moście pod dnem komory czwartej w przedłużeniu jądra ślimakowego dolnego -jądro samotne-położone jest w rdzeniomózgowiu
VIII	n. przedsionkowo-ślimakowy- n. vestibulocochlearis	-opuszcza mózgowie na tylnym brzegu mostu, z tyłu za n. twarzowym -składa się z części przedsionkowej włokna tej części biorą początek ze zwoju przedsionkowego który leży na dnie przewodu słuchowego wewnętrznego włókna centralne tworzą korzeń górny i kończą się w czterech jądrach końcowych położonych w tyłomózgowiu -części ślimakowej: włókna centralne tworzą korzeń dolny który po przejściu przez przewód słuchowy wewnętrzny dostaje się do mostu gdzie kończy się w dwóch jądrach ślimakowych(brzusznym i grzbietowym)
IX	n. językowo-gardłowy- n. glossopharyngeus	-jądro samotne-leży w istocie szarej środkowej rdzenia przedłużonego – tu kończą się dłuższe gałęzie zstępujące korzeni czuciowych -jądro dwuznaczne-leży od tyłu od oliwki i bocznie od jądra n. podjęzykowego – z tego jądra wychodzą włókna ruchowe n. IX i X -jądro ślinowe dolne-leży między jądrem grzbietowym n. błędnego a jądrem dwuznacznym -nerw ten opuszcza mózgowie w bruździe grzbietowo-bocznej rdzenia przedłużonego -opuszcza czaszkę przez przednią część otworu szyjnego
X	n. błędny-n. vagus	-włókna czuciowe i zmysłowe biorą początek ze zwoju górnego tego nerwu -włókna obwodowe-biegną w obrębie rozgałęzień n. błędnego -włókna dośrodkowe dzielą się na gałęzie: wstępujące-do jądra grzbietowego n. błednego zstępujące-do jądra samotnego i częściowo do jądra rdzeniowego n. trójdzielnego -włókna ruchowe-zaczynają się w jądrze dwuznacznym -włókna przywspółczulne-zaczynają się w jądrze grzbietowym n. błędnego -opuszcza mózgowie w bruździe grzbietowo-bocznej rdzenia przedłużonego -czaszkę przez część tylną otworu szyjnego
XI	n. dodatkowy- n. accessorius	-składa się z korzeni czaszkowych i rdzeniowych -korzenie czaszkowe opuszczają rdzeń przedłużony przez bruzdę grzbietowo-boczną -korzenie rdzeniowe opuszczają rdzeń również przez tą bruzdę i wchodzą do czaszki przez otwór wielki -korzenie rdzeniowe leżą w otworze wielkim z tyłu za tętnicą kręgową a po wejściu do jamy czaszki łączą się z korzeniami czaszkowymi we wspólny pień n. dodatkowego -pień ten opuszcza jamę czaszki przez tylną część otworu szyjnego
XII	n. podjęzykowy – n. hypoglossus	-jego włókna opuszczają rdzeń przedłużony pomiędzy piramidą a oliwką w bruździe przednio-bocznej -włókna łączą się we wspólny pień i opuszczają jamę czaszki przez kanał nerwu podjęzykowego -po wyjściu z czaszki leży za grupą n. błędnego

kresomózgowie boczne

Kresomózgowie boczne – telencephalon laterale

• powstaje w wyniku podziału pierwotnego pęcherzyka mózgowego – przodomózgowia

• obejmuje prawą i lewą część mózgowia – kresomózgowie boczne prawe i lewe

  • inaczej półkule mózgu – hemispheria cerebri

• oddzielone od siebie głęboką szczeliną podłużną mózgu = międzypółkulową

• zewnętrzne powierzchnie pokryte oponami

  • do szczeliny międzypółkulowej wciska się wypustka opony twardej – sierp mózgu

• charakterystyczne urzeźbienie, stąd zakrętomózgowie - gyrencephalon:

  • zakręty – gyri

  • bruzdy – sulci

• skład:

- płaszcz – palium - kora mózgu – cortex cerebri - komora boczna – ventriculus lateralis - istota biała półkul mózgu – substantia alba hemispherii cerebri	- jądra podkorowe kresomózgowia – nuclei subcorticales telencephali - węchomózgowie – rhinencephalon - płat limbiczny – lobus limbicus

płaszcz – palium

• pokrywa półkule mózgu od zewnatrz

• w nim rozwija się kora

• podział na części rozwojowe:

  • nowy płaszcz - neopalium

    • silnie rozwinięty

    • filogenetycznie młodszy

    • powierzchnie:

      • górno-boczna - powierzchnia wypukła

      • przyśrodkowa

      • dolna

    • brzeg górny i dolny

  • stary płaszcz – archeopalium i prapłaszcz – paleopalium

    • na powierzchni:

      • węchomózgowia

      • płata limbicznego

      • niektórych części tyłomózgowia

• dzieli się na 4 płaty mózgu i wyspę (piąty płat)

kora mózgu – ważniejsze ośrodki

Kora mózgu – cortex cerebri

• pokrywa powierzchnię zakrętów i bruzd obu półkul

• od zewnątrz widoczna tylko część, reszta ukryta w bruzdach

• grubość 1,5-4,5mm

• zbudowana z komórek nerwowych o zróżnicowanych kształtach i wielkości

  • najliczniejsze piramidowe

• części rozwojowe:

  • kora nowa - neocortex

    • silnie rozwinięta

    • wielowarstwowa (6-7)

    • pokrywa powierzchnię półkul w 95%

  • kora stara – archeocortex i prakora – paleocortex

    • głównie w obrębie węchomózgowia

• pola cytoarchitektoniczne wg Brodmanna:

płat czołowy	zakręt przedśrodkowy – gyrus precentralis	korowy ośrodek ruchowy (pole 4 somatomotoryczne) dla mm. szkieletowych
	cz. trójkątna zakrętu czołowego dolnego	korowy ośrodek ruchowy mowy – ośrodek Brocka (pole 44 i częściowo 45)
płat ciemieniowy	zakręt zaśrodkowy – gyrus postcentralis	ośrodek somatosensoryczny – koniec dróg czucia głębokiego i powierzchownego
płat potyliczny	kora pokrywająca klinek i otoczenie bruzdy ostrygowej	ośrodek wzroku = pole prążkowane (pole 17-18) – kora wzrokowa
płat skroniowy	zakręt Heschla - bruzdy skroniowe poprzeczne	korowy ośrodek słuchu (pole 41) – kora słuchowa
wyspa	kora wieczka czołowo-ciemieniowego	ośrodek smaku (pole 35 i 43) – kora smakowa
	kora wyspowa = płaszcz wyspy	ośrodki ruchowe i czuciowe narządów wewnętrznych (pole 13-14) – visceromotoryczne i viscerosensoryczne

istota biała kresomózgowia

Istota biała półkuli mózgu (substantia alba hemispherii cerebri) jest najbardziej rozwinięta w części górnej, powyżej ciał modzelowatego, gdzie tworzy środek półowalny (centrum semiovale), który jest zbiorem włókien nerwowych, łączących ze sobą komórki ośrodkowego układu nerwowego.

Otaczając poszczególne jądra podkorowe, istota biała ulega skupieniu na niewielkiej przestrzeni i tworzy torebki: wewnętrzną, zewnętrzną i ostatnią.

Funkcjonalnie odróżniamy trzy rodzaje włókien tworzących istotę białą:

• Włókna kojarzeniowe – łączą ze sobą ośrodki położone w obrębie jednej półkuli. Dzielimy je na krótkie i długie.

• Do włókien krótkich zaliczamy włókna łukowate mózgu (fibrae arcuatae cerebri), łączące zakręty w obrębie tego samego płata mózgowego.

• Do włókien długich zaliczamy:

• Obręcz (cingulum) – włókna biegnące w zakręcie obręczy

• Pęczek podłużny górny (fasciculus longitudinalis superior) – łączy część górną płata czołowego z płatem potylicznym

• Pęczek podłużny dolny (fasciculus longitudinalis interior) – łączy płat potyliczny z płatem skroniowym

• Pęczek podspoidłowy (fasciculus subcallosus) – jego funkcja nie jest ustalona, przyjmuje się że łączy korę mózgu z jądrem ogoniastym i płat czołowy z potylicznym.

• Pęczek haczykowaty (fasciculus uncinatus) – łączy zakręty oczodołowe płata czołowego z przednią częścią płata skroniowego i końcem zakrętu hipokampa.

• Włókna spoidłowe - łączą ze sobą te same części prawej i lewej półkuli. Zaliczamy do nich włókna ciała modzelowatego, spoidła przedniego, spoidła sklepienia.

• Włókna rzutowe – łączą korę z głębiej położonymi częściami mózgu i rdzenia kręgowego. Przenoszą impulsy z kory mózgu na obwód (włókna rzutowe zstępujące) i z receptorów do kory (włókna rzutowe wstępujące).

• Włókna te tworzą w środku półowalnym wieniec promienisty (corona radiata), który dzieli się na część czołową, ciemieniową, skroniową i potyliczną. Na dolnej granicy półkul wieniec promienisty przechodzi w torebkę wewnętrzną.

• Włókna rzutowe wstępujące to pęczki wzgórzowo-korowe (fasciculi thalamocorticales), tworzące promienistości wzgórza (radiationes thalami).

• Włókna rzutowe zstępujące dzielimy na:

• Drogi układu piramidowego: droga korowo-rdzeniowa (tractus corticospinalis) i droga korowo-jądrowa (tractus corticonuclearis).

• Drogi korowo-podkorowe, stanowiące połączenia kory z ośrodkami układu pozapiramidowego i korą móżdżku.

płat czołowy

• największy

• ku przodowi przechodzi w biegun czołowy-polus frontalis

• od płata ciemieniowego oddziela go bruzda śrdokowa-sulcus centralis zwana bruzdą Rolanda

• od płata skroniowego oddziela go bruzda boczna-sulcus lateralis

• w miejscu przebiegu bruzdy bocznej występuje dół boczny mózgu dla zbiornika płynu mózgowo-rdzeniowego

• w płacie czołowym odróżniamy następujące bruzdy drugorzędne:

• bruzda przedśrodkowa-sulcus precentralis

• biegnie równolegle do bruzdy środkowej

• bruzda czołowa górna-sulcus frontalis superior

• biegnie równolegle do górnego brzegu płaszcza

• bruzda czołowa dolna-sulcus frontalis inferior

• biegnie równolegle do bruzdy czołowej górnej

• bruzdy te ograniczają następujące zakręty:

• zakręt przedśrodkowy-gyrus precentralis

• między bruzdą środkową a przedśrodkową

• stanowi korowy ośrodek ruchowy

• zakręt czołowy górny-gyrus frontalis superior

• powyżej bruzdy czołowej górnej

• zakręt czołowy środkowy-gyrus frontalis medius

• między bruzdą czołową górną i bruzdą czołową dolną

• zakręt czołowy dolny-gyrus frontalis inferior

• poniżej bruzdy czołowej dolnej

• dzieli się na część oczodołową, trójkątną i wieczko watą

• w części trójkątnej u ludzi praworęcznych znajduje się ośrodek ruchowy mowy-ośrodek Boca

• na powierzchni podstawnej mózgu płat czołowy zajmuje obszar od szczeliny podłużnej do krawędzi brzegu dolnego półkuli mózgowej

• w polu tym występują bruzdy i zakręty:

• bruzda węchowa-sulcus olfactorius

• biegnie równolegle do szczeliny oddzielającej oba płaty czołowe

• znajduje się tu opuszka węchowa przechodząca w pasmo węchowe

• bruzdy oczodołowe-sulci orbitales

• biegną bocznie od bruzdy węchowej

• zakręt prosty-gyrus rectus

• między szczeliną podłużną a bruzdą węchową

• zakręty oczodołowe-gyri orbitales

• między bruzdami oczodołowymi

płat ciemieniowy

• jego tylną granicę stanowi bruzda ciemieniowo-potyliczna-sulcus parietooccipitalis

• oddzielenie płata ciemieniowego od potylicznego jest umowne przez linię łączącą bruzdę ciemieniowo-potyliczną z wcięciem przedpotylicznym-incisura preoccipitalis

• w przedniej części płata:

• bruzda zaśrodkowa-sulcus postcentralis

• leży równolegle do bruzdy środkowej

• wraz z bruzdą środkową ogranicza zakręt zaśrodkowy-gyrus postcentralis

• reszta płata ciemieniowego podzielona jest przez bruzdę śródciemieniową-sulcus intraparientalis na 2 płaciki:

• ciemieniowy górny-lobulus parietalis superior

• ciemieniowy dolny-lobulus parietalis inferior

• zakręt nadbrzeżny-gyrus supramarginalis

• zakręt kątowy-gyrus angularis

• część płata ciemieniowego usytuowana jest również na powierzchni przyśrodkowej mózgu:

• obejmuje tylną część płacika okołośrodkowego a reszta tworzy przedklinek-precuneus

• przedklinek ograniczony jest:

• od przodu: przez część brzeżną bruzdy obręczy

• od dołu: przez bruzdę podciemieniową

• od tyłu: przez bruzdę ciemieniowo-potyliczną

płat skroniowy

• wydłuża się ku przodowi w biegun skroniowy-polus temporalis

• oddzielony jest od płata czołowego i ciemieniowego bruzdą boczną mózgu

• od płata potylicznego oddziela go wcięcie przedpotyliczne

• na powierzchni górno-bocznej:

• bruzda skroniowa górna-sulcus temporalis superior

• powyżej tej bruzdy znajduje się zakręt skroniowy górny

• zakręt ten wykazuje kilka poprzecznie biegnących bruzd-sulci temporales trasversi które w całości nazywane są zakrętem Heschla

• bruzda skroniowa dolna-sulcus temporalis inferior

• pomiędzy bruzdą skroniową górną i dolną znajduje się zakręt skroniowy środkowy-gyrus temporalis medius

• wzdłuż dolnego brzegu mózgu przebiega zakręt skroniowy dolny

• ograniczony jest od strony przyśrodkowej przez bruzdę potyliczno-skroniową-sulcus occipitotemporalis

• bruzda potyliczno-skroniowa wraz z bruzdą poboczną-sulcus collateralis ograniczają zakręt potyliczno-skroniowy boczny-gyrus occipitotemporalis lateralis

• zakręt potyliczno-skroniowy boczny przechodzi w zakręt potyliczno-skroniowy przyśrodkowy

płat potyliczny i wyspa

• Płat potyliczny:

• ma kształt trójściennej piramidy z zaostrzonym biegunem potylicznym-polus occipitalis

• na powierzchni wypukłej:

• bruzdy potyliczne górne-sulci occipitales superiores

• bruzdy potyliczne boczne-sulci occipitales laterales

• zakręty potyliczne górne

• zakręty potyliczne boczne

• na powierzchni przyśrodkowej:

• bruzda ostrogowa-sulcus calcarinus która wraz z bruzdą ciemieniowo-potyliczną pokrywają klinek-cuneus(warstwa kory pokrywająca klinek stanowi ośrodek wzroku)

• na powierzchni dolnej:

• niestały zakręt językowy-gyrus lingualis

• Wyspa:

• jest to część płaszcza która znajduje się nie dnie bruzdy bocznej mózgu

• ma kształt trójściennej piramidy

• pokryta jest fragmentami płatów nazywanych wieczkami-opercula:

• wieczko czołowe-operculum frontale

• wieczko czołowo ciemieniow-operculum frontoparietale

• kora tego wieczka stanowi ośrodek smaku

• wieczko skroniowe-operculum temporale

• od otaczających płatów oddziela wyspę bruzda okólna-sulcus circularis insulae

• w miejscy wierzchołka wyspy bruzda okólna przerwana jest progiem wyspy-limen insulae

• powierzchnia wyspy podzielona jest bruzdą środkową wyspy-sulcus centralis insulae

• ku przodowi od bruzdy środkowej układają się zakręty krótkie(2 lub 3) – gyri breves

• od strony tylnej zakręty długie-gyri longi insulae

• płaszcz wyspy nosi nazwę kory wyspowej z ośrodkami ruchowymi i czuciowymi narządów wewnętrznych

komory boczne

• Wydłużone, wąskie szczeliny położone symetrycznie wewnątrz półkul mózgowych.

• Każda z komór składa się z czterech części, położonych wewnątrz odpowiednich płatów: róg przedni (cornu anterius) – w płacie czołowym; część środkowa (pars centralis) – w płacie ciemieniowym; róg tylny (cornu posterius) – w płacie potylicznym oraz róg dolny (cornu inferius) – w płacie skroniowym.

• Obie komory mają łączność z komorą trzecią przez otwór międzykomorowy (foramen interventriculare), leżący na granicy rogu przedniego i części środkowej.

• W części środkowej i rogu dolnym znajduje się splot naczyniówkowy komory bocznej (plexus choroideus ventriculi lateralis), którego brak w rogach przednim i tylnym.

• Róg przedni/ czołowy:

• Jego ścianę boczną stanowi głowa jądra ogoniastego, a ograniczeniem przyśrodkowym jest blaszka przegrody przezroczystej.

• Stropem rogu przedniego, a także innych części komory bocznej jest obicie (tapetum), przylegające od dołu do ciała modzelowatego.

• Róg przedni ma na przekroju czołowym kształt trójkąta położonego ku przodowi od otworu międzykomorowego.

• Część środkowa:

• Jej ścianę stanowi ciało modzelowate, podbite obiciem.

• Dno tej części od strony bocznej buduje jądro ogoniaste, które przyśrodkowo przylega do wzgórza. W bruździe między nimi biegnie prążek krańcowy (stria terminalis) i leżąca przyśrodkowo od niego blaszka przytwierdzona (lamina affixa). Pod prążkiem końcowym położona jest żyła wzgórzowo-prążkowa.

• Po stronie przyśrodkowej ścianę dolną stanowi sklepienie (fornix).

• Między blaszką przytwierdzoną a sklepieniem rozpościera się splot naczyniówkowy komory bocznej.

• Róg tylny/potyliczny:

• Ma kształt i wielkość bardzo zmienną.

• Wyróżniamy w nim strop, utworzony przez obicie.

• Na ścianie przyśrodkowej w części dolnej występuje ostroga ptasia (calcar avis), wywołana przebiegiem bruzdy ostrogowej.

• Powyżej niej znajduje się niestałe, mniejsze zgrubienie – opuszka rogu tylnego (bulbus cornu posterioris), wytworzona przez przebieg kleszczy większych.

• Róg dolny/skroniowy:

• Dochodzi w sąsiedztwo bieguna skroniowego, od którego pukla się do światła małe zgrubienie, wywołane przez ciało migdałowate – guzek migdałowaty (tuberculum amygdalae).

• Ścianę górną stanowi ogon jądra ogoniastego i prążek krańcowy.

• Na ścianie przyśrodkowej występuje łukowate zgrubienie wywołane przebiegiem bruzdy hipokampa, zwane hipokampem.

jądra podkorowe kresomózgowia

Jądra podkorowe kresomózgowia (nuclei subcorticales telencephali), zwane też jądrami podstawnymi (nuclei basales). Zaliczamy do nich:

• Ciało migdałowate (corpus amygdaloideum):

• Leży w okolicach bieguna skroniowego.

• Ogranicza przedni koniec rogu dolnego komory bocznej, w którym tworzy guzek migdałowaty.

• Składa się z szeregu drobniejszych jąder, różniących się budową i funkcją.

• Posiada obukierunkowe połączenia niemal ze wszystkimi ośrodkami układu limbicznego, do którego również należy.

• Stanowi też element trzeciorzędowego ośrodka węchu, jak struktura układu hipokampa (formatio hippocampi).

• Przedmurze (claustrum):

• Leży między korą wyspy a skorupą. Oddzielone od wyspy torebką ostatnią, a od skorupy torebką zewnętrzną.

• Od strony bocznej wykazuje falistą powierzchnią, dostosowaną do zakrętów i bruzd wyspy.

• Łączy się od przodu z istotą dziurkowaną przednią i prążkiem węchowym bocznym, a od dołu z ciałem migdałowatym.

• Ma połączenia obukierunkowe z korą mózgu.

• Jądro ogoniaste (nucleus caudatus):

• Tworzy łukowato ku górze wygiętą maczugę. Jego zgrubiała część przednia to głowa jądra ogoniastego, tworzy ona boczne ograniczenie rogu przedniego komory bocznej.

• Od głowy odchodzi trzon jądra ogoniastego (corpus nuclei caudati), leżący w dolnej ścianie części środkowej komory bocznej, bocznie od wzgórza i prążka krańcowego. Trzon ogranicza od strony bocznej promienistość ciała modzelowatego, a od dołu przylega do niego część nadsoczewkowa torebki wewnętrznej.

• Ku tyłowi i dołowi trzon przechodzi w ogon jądra ogoniastego (cauda nuclei caudati), który leży w stropie rogu dolnego komory bocznej.

• Jądro ogoniaste wraz ze skorupą tworzą ciało prążkowane (corpus striatum), zwane też prążkowiem.

• Jądro soczewkowate (nucleus lentiformis):

• Leży w głębi półkuli mózgu, kształtem przypomina połowę soczewki dwuwypukłej.

• Wyróżniamy w nim trzy powierzchnie:

• Przyśrodkową, która zrasta się z torebką wewnętrzną

• Boczną, zwróconą do torebki zewnętrznej

• Dolną, rozpostartą nad rogiem dolnym komory bocznej.

• Ku przodowi łączy się z jądrem ogoniastym i istotą dziurkowaną przednią.

• Nie jest tworem jednolitym, składa się z części przyśrodkowej – gałki bladej i części bocznej – skorupy, oddzielonych przez blaszkę rdzenną boczną (lamina medullaris lateralis).

• Skorupa (putamen):

• Dolna jej część zrasta się od przodu z głową jądra ogoniastego i tworzy prążkowie.

• Boczna powierzchnia skorupy zwrócona jest do torebki zewnętrznej.

• Ciało prążkowane należy do układu pozapiramidowego, z jego uszkodzeniem wiążą się ruchy pląsawicze i atetotyczne.

• Ciało prążkowane otrzymuje drogi doprowadzające ze wzgórza, kory ruchowej oraz istoty czarnej. Drogi odprowadzające podążają do wzgórza, niskowzgórza, gałki bladej i istoty czarnej.

• Gałka blada (globus pallidus):

• Zajmuje przyśrodkową część jądra soczewkowatego.

• Biegnąca strzałkowo blaszka rdzenna przyśrodkowa dzieli gałkę bladą na część przyśrodkową i boczną.

• Ma kształt czworościennej piramidy; wypukłą podstawą zwrócona jest do skorupy, szczytem do podwzgórza, ścianą dolną do spoidła przedniego, a ścianą przednią, tylną i górną do torebki wewnętrznej.

• Od skorupy oddzielona jest blaszką rdzenną boczną, której włókna tworzą pętlę soczewkową (ansa lenticularis).

• Zaburzenia gałki bladej wiążą się ze zmianami patologicznymi istoty czarnej i powodują chorobę Parkinsona.

• Gałka blada otrzymuje włókna doprowadzające z ciała prążkowanego, wzgórza, niskowzgórza, istoty czarnej i kory mózgu. Drogi odprowadzające biegną do wzgórza, jądra niskowzgórzowego, istoty czarnej i jąder uzdeczki.

torebka wewnętrzna

• Włókna dróg rzutowych, łączące korę mózgu z głębiej leżącymi jądrami tworzą w istocie białej tzw. wieniec promienisty, którzy przechodzi w białą blaszkę, zwaną torebką wewnętrzną.

• Na przekroju czołowym przedstawia się jako blaszka biegnąca od góry i boku ku dołowi i przyśrodkowo. Na przekroju poziomym przyjmuje kształt kąta otwartego ku bokowi.

• Składa się z odnogi przedniej (crus anterius capsulae internae), leżącej między głową jądra ogoniastego a skorupą oraz odnogi tylnej (crus posterius capsulae internae), oddzielającej gałkę bladą od wzgórza.

• Między odnogami znajduje się kolano torebki wewnętrznej (genu capsulae internae).

• Odnoga przednia określana jest jako część przedsoczewkowa torebki wewnętrznej (pars prelentiformis capsulae internae).

• Odnoga tylna przechodzi w część nadsoczewkową (pars supralentiformis), a ku tyłowi w część zasoczewkową (pars retrolentiformis). Część zasoczewkowa przedłuża się ku dołowi w część podsoczewkową (pars sublentiformis).

• Przez torebkę wewnętrzną przechodzi większość dróg rzutowych.

• W odnodze przedniej biegną:

• Promienistości wzgórzowe przednie (radiationes thalamicae anteriores)

• Droga czołowo-mostowa (tractus frontopontius)

• Przez kolano torebki wewnętrznej biegnie:

• Droga korowo-jądrowa (tractus corticonuclearis)

• Przez odnogę tylną przechodzą:

• Włókna korowo-rdzeniowe (fibrae corticospinales) – należą do drogi piramidowej, są to włóka motoryczne dla mięśni szyi, ręki, przedramienia, ramienia, barku, klatki piersiowej, brzucha, uda, podudzia, stopy, pęcherza moczowego i odbytnicy

• Promienistości wzgórzowe środkowe (radiationes thalamicae centrales)

• Przez część zasoczewkową torebki wewnętrznej biegną:

• Promienistości wzgórzowe tylne (radiationes thalamicae posteriores)

• Pęczek ciemieniowo-potyliczno-mostowy (fasciculus parietooccipitalopontinus).

• Przez część podsoczewkową biegną:

• Promienistość wzrokowa (radiatio optica)

• Promienistość słuchowa (radiatio acustica)

• Włókna skroniowo-mostowe (fibrae temporopontinae).

• Przez torebkę wewnętrzna przebiegają również inne drogi łączące korę z jądrami podkorowymi mózgowia, istotą czarną, niskowzgórzem, prążkowiem, gałką bladą, jądrem czerwiennym, tworem siatkowatym, pokrywą śródmózgowia.

1. kresomózgowie środkowe

2. węchomózgowie

Należą do niego:

1. opuszka węchowa

2. pasmo węchowe

3. trójkąt węchowy

4. istota dziurkowana przednia

5. pole podspoidłowe

6. zakręt przykrańcowy

1. Opuszka węchowa – bulbus olfactorius

• leży na dolnej powierzchni płata czołowego mózgu w przedniej części bruzdy węchowej

• docierają do niej nerwy węchowe

1. Pasmo węchowe-tractus olfactorius

• leży w bruździe węchowej

• na przekroju poprzecznym początkowo spłaszczone a następnie przyjmuje kształt trójkątny

• ku tyłowi przechodzi w trójkąt węchowy

1. Trójkąt węchowy-trigonum olfactorium

• ku tyłowi graniczy z istotą dziurkowaną przednią

• wzdłuż brzegu bocznego i przyśrodkowego biegną prążki węchowe: przyśrodkowy i boczny – stria olfactoria medialis et lateralis

• prążki utworzone są z włókien pasma węchowego i docierają do korowego ośrodka węchu

1. Istota dziurkowana przednia-substantia perforata anterior

• położona jest za trójkątem węchowym

• występują tu liczne małe otworki dla naczyń krwionośnych

• część tylna tej istoty nazywa się pasemkiem przekątnym-bandoletta diagonali

1. Pole podspoidłowe-area subcallosa

• leży pod dziobem ciała modzelowatego

• od tyłu graniczy z zakrętem przykrańcowym

• ku przodowi przechodzi w zakręt obręczy

1. Zakręt przykrańcowy-gyrus paraterminalis

• leży na powierzchni przyśrodkowej półkul mózgowych

• poniżej dzioba ciała modzelowatego

płat limbiczny

• otacza ciało modzelowate

• składa się z części zewnętrznej i wewnętrznej

• część zewnętrzna:

• zakręt obręczy – gyrus cinguli

• biegnie od dolnej powierzchni dzioba ciała modzelowatego

• zewnętrznie ograniczony jest przez bruzdę obręczy i bruzdę podciemieniową

• od strony wewnętrznej przez bruzdę ciała modzelowatego

• zakończeniem tego zakrętu jest cieśń-isthmus gyri cinguli

• zkręt hipokampa-gyrus hippocampi

• leży na podstawie mózgowia

• ograniczony od strony zewnętrznej przez bruzdę poboczną

• od wewnątrz przez bruzdę hipokampa

• przednia część zakrętu hipokampa wytwarza hak-uncus

• część tylna przechodzi w cieśń i jest nazywana zakrętem językowym-gyrus lingualis

• część wewnętrzna:

• nawleczka szara-indusium griseum

• pokrywa górną powierzchnię ciała modzelowatego

• tworzy parzyste prążki podłużne przyśrodkowe i boczne-striae longitudinales mediales et laterales

• zakręt tasiemeczkowaty-gyrus fasciolaris

• położony między nawleczką szarą a zakrętem zębatym

• zakręt zębaty-gyrus dentatus

• to pasmo istoty szarej wykazujące poprzeczne wcięcia

• oddzielony jest od zakrętu hipokampa bruzdą hipokampa

• poprzez bruzdę strzępkowo-zębatą-sulcus fimbriodentatus graniczy ze strzępkiem hipokampa

• ku tyłowi łączy się z zakrętem tasiemeczkowatym

• ku przodowi wydostaje się na powierzchnię zewnętrzną haka tworząc rąbek haka-limbus unci

• hipokamp-hippocampus

• jest to wydłużone wypuklenie do rogu dolnego komory bocznej mózgu

• początkowy, rozszerzony odcinek tworzy stopę hipokampa-pes hippocampi

• stopa wraz z zakrętem zębatym oparta jest na podwalinie hipokampa-subiculum hippocampi

• wypukła powierzchnia hipokampa pokryta jest blaszką istoty białej która tworzy koryto-alveus hippocampi

• włókna nerwowe wychodzące z koryta nazywamy strzępkiem hipokampa-fimbria hippocampi

• strzępek daje początek sklepieniu

• zakręty Andrzeja Retziusa

• niestałe

układ limbiczny

• wpływa na reakcje emocjonalne człowieka, na jego stany psychiczne

• reguluje czynność układu autonomicznego dotyczącego ciśnienia krwi, pracy serca, oddychania, czynności przewodu pokarmowego i narządu powonienia

• do układu limbicznego zaliczamy:

1. płat limbiczny

2. węchomózgowie

3. przegrodę przeźroczystą

4. ciało migdałowate

5. ciało suteczkowate

6. jądro przednie i przyśrodkowe wzgórza

7. prążek krańcowy

1. PŁAT LIMBICZNY-lobus limbicus

• otacza ciało modzelowate

• składa się z części zewnętrznej i wewnętrznej

• część zewnętrzna:

• zakręt obręczy – gyrus cinguli

• biegnie od dolnej powierzchni dzioba ciała modzelowatego

• zewnętrznie ograniczony jest przez bruzdę obręczy i bruzdę podciemieniową

• od strony wewnętrznej przez bruzdę ciała modzelowatego

• zakończeniem tego zakrętu jest cieśń-isthmus gyri cinguli

• zkręt hipokampa-gyrus hippocampi

• leży na podstawie mózgowia

• ograniczony od strony zewnętrznej przez bruzdę poboczną

• od wewnątrz przez bruzdę hipokampa

• przednia część zakrętu hipokampa wytwarza hak-uncus

• część tylna przechodzi w cieśń i jest nazywana zakrętem językowym-gyrus lingualis

• część wewnętrzna:

• nawleczka szara-indusium griseum

• pokrywa górną powierzchnię ciała modzelowatego

• tworzy parzyste prążki podłużne przyśrodkowe i boczne-striae longitudinales mediales et laterales

• zakręt tasiemeczkowaty-gyrus fasciolaris

• położony między nawleczką szarą a zakrętem zębatym

• zakręt zębaty-gyrus dentatus

• to pasmo istoty szarej wykazujące poprzeczne wcięcia

• oddzielony jest od zakrętu hipokampa bruzdą hipokampa

• poprzez bruzdę strzępkowo-zębatą-sulcus fimbriodentatus graniczy ze strzępkiem hipokampa

• ku tyłowi łączy się z zakrętem tasiemeczkowatym

• ku przodowi wydostaje się na powierzchnię zewnętrzną haka tworząc rąbek haka-limbus unci

• hipokamp-hippocampus

• jest to wydłużone wypuklenie do rogu dolnego komory bocznej mózgu

• początkowy, rozszerzony odcinek tworzy stopę hipokampa-pes hippocampi

• stopa wraz z zakrętem zębatym oparta jest na podwalinie hipokampa-subiculum hippocampi

• wypukła powierzchnia hipokampa pokryta jest blaszką istoty białej która tworzy koryto-alveus hippocampi

• włókna nerwowe wychodzące z koryta nazywamy strzępkiem hipokampa-fimbria hippocampi

• strzępek daje początek sklepieniu

• zakręty Andrzeja Retziusa

• niestałe

1. WĘCHOMÓZGOWIE-rhinocephalon

• Należą do niego:

1. opuszka węchowa

2. pasmo węchowe

3. trójkąt węchowy

4. istota dziurkowana przednia

5. pole podspoidłowe

6. zakręt przykrańcowy

1. Opuszka węchowa – bulbus olfactorius

• leży na dolnej powierzchni płata czołowego mózgu w przedniej części bruzdy węchowej

• docierają do niej nerwy węchowe

1. Pasmo węchowe-tractus olfactorius

• leży w bruździe węchowej

• na przekroju poprzecznym początkowo spłaszczone a następnie przyjmuje kształt trójkątny

• ku tyłowi przechodzi w trójkąt węchowy

1. Trójkąt węchowy-trigonum olfactorium

• ku tyłowi graniczy z istotą dziurkowaną przednią

• wzdłuż brzegu bocznego i przyśrodkowego biegną prążki węchowe: przyśrodkowy i boczny – stria olfactoria medialis et lateralis

• prążki utworzone są z włókien pasma węchowego i docierają do korowego ośrodka węchu

1. Istota dziurkowana przednia-substantia perforata anterior

• położona jest za trójkątem węchowym

• występują tu liczne małe otworki dla naczyń krwionośnych

• część tylna tej istoty nazywa się pasemkiem przekątnym-bandoletta diagonali

1. Pole podspoidłowe-area subcallosa

• leży pod dziobem ciała modzelowatego

• od tyłu graniczy z zakrętem przykrańcowym

• ku przodowi przechodzi w zakręt obręczy

1. Zakręt przykrańcowy-gyrus paraterminalis

• leży na powierzchni przyśrodkowej półkul mózgowych

• poniżej dzioba ciała modzelowatego

1. PRZEGRODA PRZEŹROCZYSTA-septum pellucidum

• oddziela od siebie rogi przednie obu komór bocznych

• rozpięta między ciałem modzelowatym i sklepieniem

• składa się z 2 blaszek ograniczających jamę przegrody przeźroczystej-cavum septi pellucidi

1. CIAŁO MIGDAŁOWATE-corpus amygdaloideum

• leży pomiędzy biegunem skroniowym półkul mózgowych a rogiem dolnym komory bocznej

• wpukla się do komory bocznej tworząc guzek migdałowaty-tuberculum amygdalae

• ma kształt owalny

• swoją górną powierzchnią przylega do istoty białej płata skroniowego oraz przedmurza

1. CIAŁA SUTECZKOWATE-corpus mamilaria

• są to duże owalne wyniosłości

• leżą między odnogami mózgu a dołem międzykonarowym

1. JĄDRA PRZEDNIE I PRZYŚRODKOWE WZGÓRZA-nuclei anteriores et mediales thalami

• włączone są w przebieg drogi węchowej oraz dróg łączących układ limbiczny z międzymózgowiem i tworem siatkowatym

1. PRĄŻEK KRAŃCOWY-stria terminali

• leży na granicy między jądrem ogoniastym a wzgórzem

• pokrywa żyłę wzgórzowo-prążkowiową-vena thalmostriata

Połączenia układu limbicznego:

• wewnętrzne:

  • krąg Papeza-to pierścień neuronów łączący hipokamp, ciała suteczkowate, jądra przednie i zakręt obręczy

  • włókna sklepienia

  • pęczek su teczkowo-wzgórzowy

  • włókna łączące przegrodę przeźroczystą z jądrami wzgórza

• zewnętrzne:

• łączą układ limbiczny z tworem siatkowatym i ośrodkami międzymózgowia

1. międzymózgowie – podział

   • w obrębie międzymózgowia odróżniamy 2 strefy oddzielone od siebie bruzdą podwzgórzową-sulcus hypothalmicus

• brzuszną, tu należy:

• podwzgórze-hypothalmus

• niskowzgórze-subthalmus

• grzbietową

• tworzy wzgórzomózgowie-thalmencephalon, w skład którego wchodzi:

• wzgórze-thalmus

• nadwzgórze-epithalmus

• zawzgórze-metathalmus

wzgórzomózgowie – opis zewnętrzny

1. Wzgórze-thalmus

   • przekazuje impulsy czuciowe do kory mózgu

   • wykazuje łącznośc z móżdżkiem, prążkowiem i podwzgórzem

   • ma kształt jajowaty z osią podłużna

   • posiada 2 bieguny i 4 powierzchnie:

• biegun przedni

• zwrócony do głowy jądra ogoniastego i do słupa sklepienia

• ogranicza otwór międzykomorowy

• biegun tylny

• nosi nazwę poduszki-pulvinar

• powierzchnia górna

• pokryta białą warstwą obwodową-stratum zonale

• przy jej końcu przednim zaznacza się guzek przedni wzgórza-tuberculum anterius thalami

• za guzkiem zaczyna się bruzda w której leży splot naczyniówkowy komory bocznej-plexus choroideus ventriculi lateralis

• graniczy z jądrem ogoniastym, a między nimi przebiega bruzda w której leży prążek krańcowy wraz z żyłą wzgórzowo-prążkowiową

• do prażka krańcowego przyczepia się blaszka przytwierdzona-lamina affixa

• wzdłuż brzegu przyśrodkowego powierzchni górnej wzgórza znajduje się pasmo istoty białej zwane prążkiem rdzennym wzgórza-stria medullaris thalami

• do prążka rdzennego przyczepia się tkanka naczyniówkowa komory trzeciej ściśle złączona ze splotem naczyniówkowym komory trzeciej

• powierzchnia przyśrodkowa:

• tworzy górną część bocznej ściany komory trzeciej

• granicą górną jest prążek rdzenny wzgórza

• granicą dolną bruzda podwzgórzowa

• powierzchnia dolna:

• przylega do podwzgórza i niskowzgórza

• powierzchnia boczna:

• jest zrośnięta z otoczeniem

• przylega do jądra ogoniastego raz torebki wewnętrznej

1. Nadwzgórze-epithalmus

• znajduje się nieco powyżej wzgórza

• składa się z parzystej części bocznej i nieparzystej części środkowej

• do części bocznej zaliczamy:

• uzdeczkę-habenula

• jest przedłużeniem prążka rdzennego wzgórza

• trójkąt uzdeczki-trigonum habenulae

• jest trójkątnym polem leżącym bocznie od uzdeczki

• do części środkowej:

• spoidło uzdeczek-commisura habenularum

• są to krótkie poprzeczne pasma istoty białej

• za nich zawieszona jest szyszynka

• szyszynka-corpus pineale

• leży między wzgórkami górnymi blaszki pokrywy

• powierzchnia górna szyszynki pokryta jest tkanką naczyniówkową komory trzeciej

• wejście do jamy szyszynki ogranicza od góry spoidło uzdeczek a od dołu spoidło tylne

• wydziela hormon melatoninę który ma znaczenie w utrzymaniu rytmiczności dobowej

• spoidło tylne-commissura posterior

• znajduje się poniżej spoidła uzdeczek

• jest to cienka blaszka istoty białej

• ogranicza brzegiem górnym wejście do zachyłka szyszynkowego

• a brzegiem dolnym wyjście z komory trzeciej do wodociągu mózgu

1. Zawzgórze-metathalmus

• leży poniżej poduszki

• składa się z 2 ciał kolankowatych:

• ciało kolankowate boczne-corpus geniculatum laterale

• stanowi niewielkie uwypuklenie przy tylnym biegunie wzgórza

• do jego brzegu bocznego wnika pasmo wzrokowe-tractus Optimus

• brzegiem przyśrodkowym łączy się z ramieniem wzgórka górnego-brachium colliculi superioris

• ciało kolankowate przyśrodkowe-corpus geniculatum mediale

• leży poniżej poduszki

• do ciała kolankowatego przyśrodkowego dochodzi ramię wzgórka dolnego-brachium colliculi inferioris

wzgórze – budowa wewnętrzna

• We wzgórzu znajduje się największe nagromadzenie istoty szarej międzymózgowia. Wnikające w nią pasma istoty białej są nazywane blaszkami rdzennymi (laminae medullares) i dzielą istotę szarą wzgórza na jądra wzgórza (nuclei thalami).

• Blaszka rdzenna wewnętrzna przebiega strzałkowo, odgraniczając jądro przyśrodkowe (nucleus medialis thalami) od jąder brzuszno-bocznych (nuclei ventrolaterales). Rozdzielając się ku przodowi na dwa odgałęzienia ogranicza jądra przednie (nuclei anteriores thalami).

• Wewnątrz blaszki wewnętrznej znajdują się jądra śródblaszkowe (nuclei interlaminares thalami).

• Ku tyłowi blaszka wewnętrzna zagina się w stronę komory trzeciej, oddzielając jądro przyśrodkowe od jąder poduszki (nuclei pulvinares), którym towarzyszą jądra ciała kolankowatego bocznego i przyśrodkowego (nuclei corporis geniculati lateralis et medialis).

• Wzdłuż bocznej powierzchni wzgórza, blisko torebki wewnętrznej przebiega blaszka rdzenna zewnętrzna (lamina medullaris externa), oddzielające jądra wyżej wymienione od jądra siatkowatego (nucleus reticularis thalami), leżącego po jej bocznej stronie.

• W istocie szarej środkowej wzgórza, wyścielającej jego powierzchnię przyśrodkową, występują jądra pośrodkowe (nuclei mediani thalami), połączone ze sobą zrostem międzywzgórzowym.

• Jądra przednie wzgórza:

• Związane są z układem limbicznym.

• Dochodzi do nich pęczek suteczkowo-wzgórzowy (fasciculus mammilothalamicus), który zawiera także włókna biegnące przeciwnie (pęczek wzgórzowo-suteczkowy).

• Jądra przednie mają też obukierunkowe połączenie z korą zakrętu obręczy.

• Jądro przyśrodkowe wzgórza:

• Leży między istotą szarą środkową a blaszką rdzenną wewnętrzną.

• Łączy się obukierunkowo z korą przedczołową, położoną do przodu od kory ruchowej i przedruchowej oraz z układem limbicznym i podwzgórzem.

• Jądra brzuszno-boczne wzgórza:

• Rozciągają się między blaszką rdzenną wewnętrzną i zewnętrzną.

• Wyróżniamy wśród nich:

• Jądra boczne wzgórza – łączą się z korą tylnej części zakrętu obręczy, z płacikiem ciemieniowym dolnym i płatem ciemieniowym, leżącym ku tyłowi od kory czuciowej.

• Jądra brzuszne wzgórza, które dzielimy na:

• Jądro brzuszne przednie - związane z motoryką. Ma połączenia z ciałem prążkowanym, tworem siatkowatym, śródmózgowiem, jądrem zębatym móżdżku, korą ruchową i przedruchową.

• Jądro brzuszne boczne – leży bardziej ku tyłowi, również związane z motoryką. Stanowi stację przekaźnikową między móżdżkiem, jądrem czerwiennym i korą ruchową i przedruchową.

• Jądra brzuszne tylne – należą do jąder czuciowych, wyróżniamy wśród nich jądro brzuszne tylno-boczne i jądro brzuszne tylno-przyśrodkowe. Informacje czuciowe wysyłane są do kory czuciowej przez odnogę tylną torebki wewnętrznej.

• Jądra poduszki:

• Otrzymują włókna z dróg słuchowych i wzrokowych oraz innych jąder wzgórza.

• Mają połączenia z korą kojarzeniową łata ciemieniowego, skroniowego i potylicznego.

• Pod względem czynności jądra wzgórza dzielimy na jądra specyficzne i niespecyficzne.

• Jądra specyficzne:

• Posiadają połączenia ze ściśle określonymi polami kory mózgu.

• Przy zniszczeniu odpowiednich pól kory ulegają zwyrodnieniom.

• Zaliczamy do nich:

• Jądra przednie

• Jądro przyśrodkowe

• Jądra brzuszno-boczne

• Jądra niespecyficzne:

• Są powiązane z wieloma polami kory mózgowej.

• Zaliczamy do nich:

• Jądra śródblaszkowe

• Jądro siatkowate

• Jądra pośrodkowe

• Połączenia wzgórza – dzielimy je na drogi doprowadzające i odprowadzające.

• Drogi doprowadzające:

• Drogi czucia powierzchownego = drogi rdzeniowo-wzgórzowe przednia i boczna – dochodzą do jądra brzusznego tylno-bocznego.

• Drogi czucia głębokiego i powierzchownego – do jądra brzusznego tylno-bocznego.

• Wstęga trójdzielna (leminiscus trigeminalis) – zawiera włókna jąder czuciowych nerwu trójdzielnego; dochodzi do jądra brzusznego tylno-przyśrodkowego.

• Włókna smakowe – do jądra brzusznego tylno-przyśrodkowego

• Drogi móżdżkowo-wzgórzowe (tractus cerebellothalamicae) – do jąder brzusznych przedniego i bocznego.

• Włókna korowo-wzgórzowe (fibrae corticothalamicae) – wchodzą w skład promienistości wzgórzowych

• Drogi podkorowo-wzgórzowe, np. pętla soczewkowata (ansa lenticularis)

• Drogi podwzgórzowo-wzgórzowe, np. pęczek su teczkowo-wzgórzowy.

• Drogi odprowadzające:

• Połączenia podkorowe – drogi pomiędzy wzgórzem i jądrami podstawnymi oraz połączenia wzgórza z podwzgórzem

• Połączenia korowe – występują jako promienistości wzgórzowe.

• Promienistości wzgórzowe (radiationes thalamicae) – wszystkie włókna wstępujące ze wzgórza do kory mózgu lub biegnące z kory mózgu do wzgórza. Przechodzą one przez torebkę wewnętrzną. Wyróżniamy wśród nich:

• Promienistości wzgórzowe przednie – łączą płat czołowy z jądrem przyśrodkowym wzgórza oraz przedni odcinek zakrętu obręczy z jądrami przednimi wzgórza

• Promienistości wzgórzowe środkowe - łączą jądra brzuszne tylne z zakrętem zarodkowym

• Promienistości wzgórzowe tylne – prowadzą włókna do płata skroniowego, potylicznego i wyspy

• Konar dolny wzgórza (pedunculus thalami inferior) – najniższa część promienistości wzgórzowej.

• Promienistość wzrokowa (radiatio optica) – biegnie od jąder ciała kolankowatego bocznego do kory wzrokowej

• Promienistość słuchowa (radiatio acustica) – przebiega od ciała kolankowatego przyśrodkowego do kory słuchowej.

1. zawzgórze i nadwzgórze

2. podwzgórze – opis zewnętrzny

Podwzgórze (hypothalamus):

• Leży poniżej wzgórza, oddzielone od niego bruzdą podwzgórzową, widoczną na powierzchni przyśrodkowej.

• Jego powierzchnia górna stanowi dno komory trzeciej.

• Na powierzchni dolnej (od strony podstawy mózgowia) wyróżniamy od przodu: skrzyżowanie wzrokowe, guz popielaty z lejkiem, przysadkę oraz od tyłu ciałka suteczkowate.

• Skrzyżowanie wzrokowe (chiasma opticum):

• między blaszką krańcową od przodu a guzem popielatym od tyłu,

• ma kształt czworobocznej płytki wciśniętej od dołu w dno komory trzeciej,

• do jego przednich kątów dochodzą nerwy wzrokowe (nn. optici), a od tylnych kątów odchodzą pasma wzrokowe (tractus optici), które otaczają konary mózgowe i wnikają do ciał kolankowych bocznych.

• Guz popielaty (tuber cinereum):

• z cienkiej blaszki istoty szarej,

• leży między skrzyżowaniem wzrokowym a ciałami suteczkowatymi,

• ku dołowi wydłuża się w stożkowaty lejek (infundibulum). Światło lejka łączy się z komorą trzecią poprzez zachyłek lejka, zaś zgrubiały i pozbawiony światła koniec lejka przechodzi w tylny płat przysadki.

• Przysadka (hypophisis):

• zawieszona na lejku,

• leży w dole przysadki kości klinowej, zamkniętym od góry przeponą siodła,

• jest gruczołem wewnątrzwydzielniczym,

• posiada dwa płaty, które powstają z różnych zawiązków:

• Płat przedni (lobus anterior), zwany przysadką gruczołową (adenohypophysis). Powstaje z ektodermy pierwotnej jamy ustnej. Jest gruczołem dokrewnym, wytwarza ok. 6 hormonów: dwa hormony gonadotropowe, hormon wzrostowy, prolaktyna, hormon tyrotropowy, hormon adrenokortykotropowy.

• Płat tylny (lobus posterior), zwany przysadką nerwową (neurohypophysis). Powstaje z dna komory trzeciej. Jest miejscem magazynowania hormonów, które powstają w jądrach nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza. Z płata tylnego przenikają do krwi. Są to m.in. wazopresyna i oksytocyna.

• Ciała suteczkowate (corpora mamillaria):

• Każde ciało suteczkowate (corpus mamillare) to biały, okrągławy twór.

• Leżą między guzem popielatym od przodu a istotą dziurkowaną tylną (substantia perforata posterior) od tyłu.

podwzgórze – budowa wewnętrzna

• Do podstawowych czynności podwzgórza należy neurosekrecja i kontrola wydzielania przysadki.

• Ponadto podwzgórze jest głównym ośrodkiem układu autonomicznego, kierującym czynnościami wegetacyjnymi. Kontroluje i reguluje: temperaturę ciała, pobieranie pokarmu i wody, czynności płciowe, wpływa na emocje oraz sen i czuwanie.

• W części przedniej podwzgórza znajdują się ośrodki przywspółczulne, których pobudzenie powoduje obniżenie przemiany materii, a w części tylnej – ośrodki współczulne, powodujące jej wzmożenie.

• Jądra podwzgórza – wyróżniamy trzy grupy, zlokalizowane w trzech okolicach podwzgórza: przedniej (wzrokowej), pośrodkowej (guzowej) i tylnej (suteczkowej).

• Okolica podwzgórza przednia (regio hypothalamica anterior) – występują tam dwa jądra neurosekrecyjne, związane z płatem tylnym przysadki:

• Jądro nadwzrokowe (nucleus supraopticus) – leży nad skrzyżowaniem wzrokowym i początkowym odcinkiem pasma wzrokowego; wytwarza wazopresynę, niezbędną do prawidłowego zagęszczana moczu w nerkach.

• Jądra przykomorowe (nuclei paraventriculares) – położone w ścianie bocznej komory III; wytwarzają oksytocynę.

• W okolicy podwzgórzowej przedniej znajdują się też jądra, mające wpływ m.in. na układ krążenia oraz gospodarkę cieplną.

• Okolica podwzgórzowa pośrednia (regio hypothalamica intermedia) - leży w obrębie guza popielatego. W okolicy wejścia do zachyłka lejka leżą:

• Jądra guzowe (nuclei tuberales) – wytwarzają hormony, które pobudzają lub hamują wydzielanie hormonów płata przedniego przysadki.

• W tej okolicy leżą też jądra regulujące przemianę tłuszczową oraz czynności płciowe.

• Okolica podwzgórzowa tylna (regio hypothalamica posterior) – zawiera:

• Jądra przyśrodkowe i boczne ciała suteczkowatego (nuclei corporis mamillaris). Jądro przyśrodkowe tworzy ciało suteczkowate i jest miejscem wyjścia pęczka suteczkowo-wzgórzowego (fasciculus mamillothalamicus). Jądro boczne przyjmuje włókna ze sklepienia (fornix).

• Jądro podwzgórzowe tylne (nucleus hypothalamicus posterior) – leży grzbietowo od ciał suteczkowatych; wywiera wpływ na krążenie, perystaltykę i stężenie cukru.

• Połączenia podwzgórza:

• Drogi doprowadzające:

• Ze wzgórza – przesyłają informacje z kory mózgu za pośrednictwem wzgórza.

• Z nakrywki śródmózgowia – przekazują informacje z narządów wewnętrznych, ośrodka smaku i czucia powierzchownego i głębokiego.

• Z receptorów układu limbicznego - z kory węchomózgowia, przegrody przezroczystej, zakrętu przykrańcowego, ciała migdałowatego i hipokampa.

• Drogi odprowadzające:

• Połączenia zstępujące – wpływają na czynność niżej położonych ośrodków wegetatywnych i somatycznych

• Połączenia podwzgórza z przysadką i lejkiem

• Drogi podwzgórzowo-wzgórzowe

• Połączenia podwzgórza z układem limbicznym

• Pęczek podłużny grzbietowy (fasciculus lingitudinalis dorsalis) – biegnie przez śródmózgowie do tyłomózgowia. Zawiera włókna wstępujące i zstępujące łączące ośrodki autonomiczne z jądrami nerwów czaszkowych: III, V, VII, IX, X, XII.

niskowzgórze- budowa wewnętrzna

• W strukturze wewnętrznej niskowzgórza (subthalamus) znajdują się pęczki istoty białek, tworzące pola Forela, jak również skupienia istoty szarej.

• Jądra niskowzgórzowe należą do układu pozapiramidowego. Zaliczamy do nich:

• Jądro niskowzgórzowe (nucleus subthalamicus) – leży w miejscu przejścia torebki wewnętrznej w konary mózgu, ma kształt dwuwypukłej soczewki.

• Warstwa niepewna (zona incerta) – płytka istoty szarej położona między wzgórzem a jądrem niskowzgórzowym. Od strony górnej łączy się z jądrem siatkowatym wzgórza. Ma zespolenia z korą przedczołową oraz gałką bladą.

komora III

Komora trzecia – ventriculus tertius

• wąska szczelina w płaszczyźnie pośrodkowej mózgowia

• między wzgórzami

• ku dołowi sięga do podwzgórza

• do przedniej części uchodzą komory boczne przez otwór międzykomorowy

• w tylnej ścianie wejście do wodociągu mózgu – połączenie z komorą IV

• 6 ścian:

przednia	- nie należy do międzymózgowia - jest częścią kresomózgowia środkowego - tworzy ją: - blaszka krańcowa - części wolne słupów sklepienia - spoidło przednie
dolna	- dno komory III - tworzą ją elementy podwzgórza: - skrzyżowanie wzrokowe - guz popielaty z lejkiem - ciała suteczkowate - część tylna: elementy niskowzgórza
tylna	- najkrótsza - tworzy ją: - spoidło uzdeczki z szyszynką - spoidło tylne - wejście do wodociągu mózgu
boczna	- parzysta - z pow. przyśrodkowej wzgórza i podwzgórza – oddzielone od siebie bruzdą podwzgórzową - w przedniej części: otwór międzykomorowy - brzeg przedni: słup sklepienia - brzeg tylny: biegun przedni wzgórza - w części górnej łączą się ze sobą zrostem międzywzgórzowym
górna	- strop komory III - tworzy ją blaszka pokrywająca – lamina tectoria - pojedyncza warstwa kom. nabłonkowych - zrośnięta z blaszką opony miękkiej w tkankę naczyniówkową komory III - tkanka naczyniówkowa – tela choroidea - przyczepia się do prążka rdzennego wzgórza - jest tu parzysty splot naczyniówkowy komory III - na wys. otworów międzykomorowych łączność ze splotem naczyniówkowym komory bocznej - są tu 2 żż. wewnętrzne mózgu - w cz. środkowej obok siebie - za szyszynką łączą się w ż. wielką mózgu

• zachyłki

Zachyłki dna
wzrokowy – r. opticus
lejka – r. infundibulum
Zachyłki ściany tylnej
nadszyszynkowy – r. suprapinealis
szyszynkowy – r. pinealis
Zachyłek ściany przedniej
trójkątny – r. triangularis

środmózgowie – opis zewnętrzny

Śródmózgowie – mesencephalon

• powstaje z 2. pęcherzyka pierwotnego mózgowego – rozrasta się najsłabiej

• zasłonięte przez części przodomózgowia i tyłomózgowia

• składa się z oddzielonych przez wodociąg mózgu strefy: brzuszną i grzbietową

Konar mózgu – pedunculus cerebri

• strefa brzuszna

• zbudowany z oddzielonych przez istotę czarną:

  • podstawy konara mózgowego = odnogi mózgu – basis pedunculi cerebri

Budowa zewnętrzna

• zbieżnie od wnętrza półkul mózgu

• do przedniego brzegu mostu

• dół międzykonarowy – trójkątne zagłębienie między podstawami oddzielone bruzdą okoruchową

• przedni koniec pokryty pasmem wzrokowym

• po stronie bocznej biegnie bruzda oddzielająca od trójkąta wstęgi

• nakrywki śródmózgowia – tegmentum mesencephali

Budowa zewnętrzna

• od zewnątrz prawie niewidoczna, bo pokryta przez:

  • od strony dolnej: podstawy konarów mózgowych

  • od strony górnej: pokrywę śródmózgowia

• widoczna tylko:

  • po stronie brzusznej w dole międzykonarowym

  • po stronach bocznych w trójkącie wstęgi

• dół międzykonarowy – fossa interpeduncularis

  • zwrócony:

    • szczytem: do mostu

    • podstawą: ciał suteczkowatych i guza popielatego

  • podzielony pośrodkowo bruzdą

  • nakrywka śródmózgowia w dole tworzy istotę dziurkowaną tylną (międzykonarową) – substantia perforata posterior (interpeduncularis)

    • oddziela ją od podstawy konara bruzda okoruchowa

• trójkąt wstęgi – trigonum lemnisci

  • po stronie bocznej od podstawy konara

  • parzyste miejsce uwidoczniające nakrywkę

  • boki tworzą:

    • od strony bocznej: podstawa konara mózgowego

    • od góry: ramię wzgórka dolnego

    • od dołu: konar górny móżdżku

  • w głębi istota szara – jądro wstęgi bocznej

Pokrywa śródmózgowia – tectum mesencephali

• strefa grzbietowa

• z blaszki pokrywy – lamina tecti

• parzyste wzgórki:

  • oparte na blaszce pokrywy

  • przechodzą ku przodowi i bokowi w ramię łączące z odpowiednim ciałem kolankowym należącym do zawzgórza

wzgórki górne – colliculi superiores

• pod płatem ciała modzelowatego oddzielone szczeliną poprzeczną mózgu

• w zagłębieniu pomiędzy wzgórkami – szyszynka

• ramię wzgórka górnego – brachium colliculi superioris

  • ku bokowi między poduszką wzgórza i ciałem kolankowatym przyśrodkowym

  • dochodzi do ciała kolankowatego bocznego – corpus geniculatum lateralis

• rola integrująca niektórych odruchów po wpływem bodźców świetlnych

• podkorowy ośrodek wzroku

wzgórki dolne – colliculi inferiores

• zakryte przez móżdżek

• wędzidełko zasłony rdzeniowej górnej – frenulum veli medullaris superioris:

  • 2 białe pasma

  • do zasłony rdzeniowej górnej

  • w szczelinie między wzgórkami

• n. bloczkowy – bocznie od wędzidełka

• ramię wzgórka dolnego – brachium colliculi inferioris

  • krótsze i szersze

  • łączy wzgórek z ciałem kolankowatym przyśrodkowym

• podkorowy ośrodek słuchu

• poniżej wzgórków konary górne móżdżku

  • łączą śródmózgowie z móżdżkiem

  • 2 rozbieżne pasma istoty białej

  • wnikają do dolnej części nakrywki

środmózgowie – budowa wewnętrzna

Śródmózgowie – mesencephalon

• powstaje z 2. pęcherzyka pierwotnego mózgowego – rozrasta się najsłabiej

• zasłonięte przez części przodomózgowia i tyłomózgowia

• składa się z oddzielonych przez wodociąg mózgu strefy: brzuszną i grzbietową

Konar mózgu – pedunculus cerebri

• strefa brzuszna

• zbudowany z oddzielonych przez istotę czarną:

  • podstawy konara mózgowego = odnogi mózgu – basis pedunculi cerebri

Budowa wewnętrzna - tylko istota biała – włókna rzutowe zstępujące

• od kory mózgu, w większości z torebki wewnętrznej

• do jąder ruchowych nn. rdzeniowych i czaszkowych oraz jj. mostu

• przez podstawę konara do cz. brzusznej mostu

włókna korowo-rdzeniowe – fibrae corticospinales	- w drodze piramidowej - do kom. ruchowych rogów przednich r. kręgowego
włókna korowo-jądrowe – fibrae corticonucleares	- w drodze piramidowej - do jj. nn. czaszkowych pnia mózgu
włókna korowo-mostowe – fibrae corticopontinae	- włączone w drogi korowo-mostowo-móżdżkowe
włókna korowo-siatkowe – fibrae corticoreticulares	- łączą korę mózgu z tworem siatkowatym - kontrola ośrodków korowych nad czynnością tworu siatkowatego - rozproszone w podstawie konara i nakrywce

• nakrywki śródmózgowia – tegmentum mesencephali

Budowa wewnętrzna

• liczne skupiska istoty szarej:

istota czarna – substantia nigra	- parzysta - widoczna między podstawą konara i nakrywką - od niskowzgórza i gałki bladej - do mostu - ośrodek układu pozapiramidowego – regulacja napięcia mięśniowego
jądro czerwienne – nucleus ruber	- parzyste - tylko w górnej części nakrywki - wnika do niego dolny konar móżdżku - koniec przedni dochodzi do niskowzgórza - ośrodek układu pozapiramidowego - pod silnym wpływem móżdżku, od którego dostaje najwięcej włókien - uszkodzenie: ruchy mimowolne, drżenie zamiarowe
istota szara środkowa śródmózgowia – substantia grisea centralis mesencephali	- otacza wodociąg mózgu - w cz. brzusznej, na wys. wzgórków górnych – j. n. okoruchowego - na wys. wzgórków dolnych, w bocznej krawędzi – j. n. bloczkowego - bocznie od j. n. IV – j. śródmózgowiowe n. trójdzielnego
twór siatkowaty śródmózgowia – formatko reticularis mecencephali	- większa część nakrywki - tworzy sieć z pasemek włókien rdzeniowych - skupiska komórek tworzących jądra: - j. śródmiąższowe – nucleus interstitialis (Cajali) - w górnym odcinku nakrywki - między włóknami pęczka podłużnego przyśrodkowego – stanowiąc jego początek - jj. nakrywki – nuclei tegmenti - j. brzuszne nakrywki - j. grzbietowe nakrywki - jj. szwu - przechodzi ku dołowi w twór siatkowaty mostu
jądro międzykonarowe – nucleus interpeduncularis	- nad dołem międzykonarowym - przyśrodkowo od istoty czarnej - zaliczane do układu limbicznego

• istota biała:

  • składa się z włókien nerwowych rdzeniowych

Włókna kończące się w nakrywce
- głównie drogi dochodzące do istoty czarnej i j. czerwiennego - droga móżdżkowo-czerwienna – przechodzi przez konar górny móżdżku
Włókna rozpoczynające się w nakrywce
pęczek podłużny przyśrodkowy – fasciculus longitudinalis medialis
droga czerwienno-rdzeniowa (Monakowa) – tractus rubrospinalis (Monakowi)
Drogi przechodzące poprzecznie
- tworzą skrzyżowania nakrywki – decussationes tegmenti - w cz. górnej – skrzyżowaniu grzbietowym nakrywki – biegną włókna drogi pokrywowo-rdzeniowej – tractus tectospinalis - w cz. dolnej – skrzyżowaniu brzusznym nakrywki – biegną włókna drogi czerwienno-rdzeniowej – tractus rubrospinalis - również skrzyżowanie nn. bloczkowych
Drogi przechodzące przez nakrywkę
wstęga przyśrodkowa – lemniscus medialis
wstęga rdzeniowa – lemniscus spinalis
wstęga boczna – lemniscus lateralis
wstęga trójdzielna – lemniscus trigeminalis
pęczek podłużny grzbietowy – fasciculus longitudinalis dorsalis (Schultzi)

Pokrywa śródmózgowia – tectum mesencephali

• strefa grzbietowa

• z blaszki pokrywy – lamina tecti

• parzyste wzgórki:

  • oparte na blaszce pokrywy

  • przechodzą ku przodowi i bokowi w ramię łączące z odpowiednim ciałem kolankowym należącym do zawzgórza

wzgórki górne – colliculi superiores

• pod płatem ciała modzelowatego oddzielone szczeliną poprzeczną mózgu

• w zagłębieniu pomiędzy wzgórkami – szyszynka

• ramię wzgórka górnego – brachium colliculi superioris

  • ku bokowi między poduszką wzgórza i ciałem kolankowatym przyśrodkowym

  • dochodzi do ciała kolankowatego bocznego – corpus geniculatum lateralis

• istota szara:

  • przypomina budową korę mózgu – naprzemiennie ułożone warstwy istoty białej i szarej

  • dochodzą niektóre włókna pasma wzrokowego

  • wychodzi droga pokrywowo-rdzeniowa

    • część włókien krzyżuje się w skrzyżowaniach nakrywki

    • biegną przez most i r. przedłużony

    • do kom. rogów przednich r. kręgowego

    • umożliwia obronne odruchy narządu wzroku i przypuszczalnie słuchu

• rola integrująca niektórych odruchów po wpływem bodźców świetlnych

• podkorowy ośrodek wzroku

wzgórki dolne – colliculi inferiores

• zakryte przez móżdżek

• wędzidełko zasłony rdzeniowej górnej – frenulum veli medullaris superioris:

  • 2 białe pasma

  • do zasłony rdzeniowej górnej

  • w szczelinie między wzgórkami

• n. bloczkowy – bocznie od wędzidełka

• ramię wzgórka dolnego – brachium colliculi inferioris

  • krótsze i szersze

  • łączy wzgórek z ciałem kolankowatym przyśrodkowym

• jądro wzgórka dolnego

  • przyjmuje większość włókien wstęgi bocznej

  • włókna wychodzące zdążają przez ramię dolne do ciała kolankowatego przyśrodkowego, dalej do korowych ośrodków słuchu

• podkorowy ośrodek słuchu

• poniżej wzgórków konary górne móżdżku

  • łączą śródmózgowie z móżdżkiem

  • 2 rozbieżne pasma istoty białej

  • wnikają do dolnej części nakrywki

most – opis zewnętrzny

• Wyróżniamy w nim część grzbietową i część brzuszną (podstawną).

• Część brzuszna/podstawna mostu (pars ventralis/basilaris pontis):

• Od strony podstawnej most wygląda jak szeroki wał o wyraźnym poprzecznym prążkowaniu.

• Brzeg przedni mostu od śródmózgowia oddziela wgłębienie, zwane dołem przedmostowym (fossa prepontica).

• Brzeg tylny oddzielony jest od rdzenia przedłużonego bruzdą opuszkowo-mostową (sulcus bulbopontinus).

• Na brzegu przednim i tylnym wyłaniają się trzy pary nerwów czaszkowych; na brzegu przednim: okoruchowy, bloczkowy i trójdzielny, a na brzegu tylnym: odwodzący, twarzowy i przedsionkowo-ślimakowy.

• Most bez wyraźnej granicy przechodzi po każdej stronie ku bokowi w konary środkowe móżdżku.

• Linię łączącą wyjście n. trójdzielnego i n. twarzowego z pnia mózgu nazywamy linią trójdzielno-twarzową (linea trigeminofacialis) i jest granicą między mostem a konarem środkowym móżdżku.

• W tej części mostu drogi piramidowe biegną jako włókna podłużne mostu (fibrae pontis longitudinales), wywołujące dwie wyniosłości piramidowe (eminentiae pyramidales). Tworzą one ograniczenie bruzdy podstawnej (sulcus basilaris), a w bruździe tej leży t. podstawna (a. basilaris).

• Poprzecznie biegną włókna nerwowe, zwane włóknami poprzecznymi mostu (fibrae pontis transversae), wchodzą w skład dróg korowo-mostowo-móżdżkowych.

• Część grzbietowa mostu (pars dorsalis pontis):

• Jej powierzchnia zewnętrzna wchodzi w skład dna komory czwartej.

most – budowa wewnętrzna

Most – pons - budowa wewnętrzna

Część brzuszna (podstawna) mostu

• włókna podłużne mostu

  • drogi piramidowe

  • wywołują 2 wyniosłości piramidowe – eminentiae pyramidales

    • ograniczenie bruzdy podstawnej mostu

    • w bruździe t. podstawna

  • utworzone przez:

drogi korowo-rdzeniowe	- przez piramidę do rdzenia kręgowego
drogi korowo-jądrowe	- do jąder ruchowych nn. czaszkowych położonych w moście i r. przedłużonym
drogi korowo-mostowe	- od kory mózgowia - do jąder mostu -I neuron dróg korowo-mostowo-móżdżkowych
drogi korowo-siatkowate	- do tworu siatkowatego

• włókna poprzeczne mostu

  • poprzecznie biegnące włókna nerwowe

  • skład dróg korowo-mostowo-móżdżkowych

  • wychodzą z jąder mostu

  • wchodzą w skład konara środkowego móżdżku

  • pobudzenia przekazywane z kory mózgu przez jądra mostu do kory nowego móżdżku

  • za pośrednictwem jądra zębatego i konarów górnych móżdżku impulsy docierają do wzgórza

  • następnie wracają do kory mózgu – obwód regulacyjny czynności układu piramidowego i pozapiramidowego

• jądra mostu

  • między włóknami poprzecznymi

  • skupiska komórek nerwowych

  • II neuron dróg korowo-mostowo-móżdżkowych

Część grzbietowa mostu

• jądra nn. czaszkowych

jj. n. trójdzielnego
j. mostowe – nucleus ponitnus
j. śródmózgowiowe – nucleus mesencephalicus
j. rdzeniowe – nucleus spinalis
j. ruchowe – nucleus motorius
jj. n. odwodzącego
- pod wzgórkiem n. VII - objęte kolanem n. VII - zaopatruje m. prosty boczny gałki ocznej – koordynacja mostowego ośrodka ruchów gałek ocznych
jj. n. twarzowego
j. ruchowe – nucleus motorius
j. ślinowe górne – nucleus salivatorius superior
j. samotne – nucleus solitarius
jj. n. przedsionkowo-ślimakowego
część ślimakowa – pars cochlearis
część przedsionkowa – pars vestibularis

• ciało czworoboczne – corpus trapezoideum

  • między częścią brzuszną mostu a tworem siatkowatym

  • odcinek drogi słuchowej

    • początek w jądrach ślimakowatych

    • jako wstęga boczna dociera do wzgórków dolnych mózgowia

  • znajdują się tu jj. ciała czworobocznego

• jądro czaszkowe oliwki – nucleus olivaris cranialis

  • bocznie od ciała czworobocznego

  • łączy się z włóknami odchodzącymi od jj. ślimakowych

• twór siatkowaty mostu

  • główny składnik cz. grzbietowej

  • ośrodki wegetatywne i związane z torowaniem motoryki

• drogi cz. grzbietowej mostu

wstęga przyśrodkowa – lemniscus medialis	- od jądra smukłego i klinowatego r. przedłużonego - po skrzyżowaniu podąża do j. brzusznego tylno-bocznego wzgórza - coraz bardziej grzbietowe położenie - należy do dróg czucia epikrytycznego głębokiego (mięśnie, stawy, kości) i powierzchownego (receptory dotykowe skóry)
wstęga rdzeniowa – lemniscus spinalis	- przedłużenie drogi rdzeniowo-wzgórzowej bocznej i przedniej - należy do dróg czucia powierzchownego (ze skóry – ból, dotyk, temp.)
droga pokrywowo-rdzeniowa – tractus tectospinalis	- od wzgórków górnych i dolnych śródmózgowia - po skrzyżowaniu biegnie przez most i r. przedłużony - do r. kręgowego - należy do obronnych dróg pozapiramidowych związanych z bodźcami świetlnymi i dźwiękowymi
pęczek podłużny grzbietowy – fasciculus longitudinalis dorsalis (Schutza)	- połączenie między podwzgórzem i jj. nn. czaszkowych (III, V, VII, IX, X, XII) - biegnie pod dnem komory IV - bocznie od szwu pośrodkowego mostu - stanowi drogę integrującą ośrodki układu autonomicznego pnia mózgu
pęczek podłużny przyśrodkowy – fasciculus longitudinalis medialis	- droga koordynująca czynność: - mm. gałki ocznej - mm szyi - narządu równowagi

móżdżek – opis zewnętrzny

Móżdżek (cerebellum):

• Jest ośrodkiem, w którym odbywa się zharmonizowanie czynności i napięcia mięśni, w celu utrzymania równowagi ciała.

• Ma kształt nerkowaty o osi dłuższej ustawionej poprzecznie.

• Składa się z dwóch półkul móżdżku (hemispheria cerebelli), złączonych ze sobą robakiem móżdżku (vermis cerebelli).

• Leży w dole tylnym czaszki, oddzielony jest od płatów potylicznych namiotem móżdżku.

• W linii środkowej na móżdżku wyróżniamy dwa wcięcia: płytsze wcięcie przednie i głębsze wcięcie tylne.

• Na móżdżku wyróżniamy dwie powierzchnie: górną (facies superior) i dolną (facies interior). Na powierzchni dolnej granica między robakiem a półkulami jest wyraźniej zaznaczona, niż na górnej. Dodatkowo na powierzchni dolnej znajduje się wgłębienie zwane dolinką móżdżku (vallecula cerebelli), w której leży rdzeń przedłużony.

• Na obu półkulach oraz na robaku znajdują się odpowiadające sobie zakręty móżdżku (folia cerebelli), oddzielone od siebie szczelinami móżdżku (fissurae cerebelli):

• Podział czynnościowy odbiega od podziału anatomicznego. Według niego móżdżek dzieli się na trzy jednostki strukturalne: płat kłaczkowo-grudkowy, płat przedni i płat tylny.

• Płat kłaczkowo-grudkowy (lobus flocculonodularis):

• Leży w przedniej części dolnej powierzchni móżdżku, ku przodowi od szczeliny grzbietowo-bocznej.

• Tworzy go grudka i parzysty kłaczek.

• Wraz z języczkiem jest zaliczany do pramóżdżku (archeocerebellum).

• Bierze udział w utrzymaniu równowagi ciała, gdy jest uszkodzony występują zaburzenia równowagi podczas stania – astazja i podczas chodzenia – abazja.

• Płat przedni móżdżku (lobus anterior cerebelli):

• Należy do powierzchni górnej móżdżku, rozciąga się od zasłony rdzeniowej górnej do szczeliny pierwszej.

• Tworzy go: na robaku – języczek móżdżku, płacik środkowy i czub; na półkuli móżdżku – przewiązkę języczka, skrzydło płacika środkowego i płacik czworokątny.

• Wraz z piramidą i czopkiem robaka tworzy móżdżek dawny (paleocerebellum), którzy pozostaje w łączności z rdzeniem kręgowym.

• Dawny móżdżek kieruje napięciem mięśniowym.

• Płat tylny móżdżku (lobus posterior cerebelli):

• Leży między szczeliną pierwszą a szczeliną grzbietowo-boczną.

• W jego skład wchodzi: na robaku – spadzistość, liść robaka, guz robaka, piramida robaka; na półkulach móżdżku – płacik prosty, płacik półksiężycowaty górny i dolny, płacik dwubrzuścowy i migdałek móżdżku.

• Większa część tego płata wchodzi w skład nowego móżdżku (neocerebellum) – poza piramidą i czopkiem robaka.

• Nowy móżdżek kieruje harmonijną czynnością mięśni współdziałających i przeciwdziałających.

• Móżdżek łączą z otoczeniem trzy pary symetrycznych konarów móżdżku:

• Konary górne móżdżku (pedunculi cerebellares superiores) - biegną najbardziej grzbietowo i przyśrodkowo, zbieżnie ku przodowi do śródmózgowia.

• Konary środkowe móżdżku (pedunculi cerebellares medii) – są najlepiej rozwinięte i wchodzą do nowego móżdżku od strony bocznej, między płacikiem czworokątnym a migdałkiem móżdżku i kłaczkiem. Biegną od mostu, rozbieżnie ku tyłowi i łączą korę mózgu za pośrednictwem mostu z móżdżkiem.

• Konary dolne móżdżku (pedunculi cerebellares inferiores) – biegną od rdzenia kręgowego ku przodowi rozbieżnie do móżdżku.

1. móżdżek – budowa wewnętrzna

2. rdzeń przedłużony – budowa zewnętrzna

• Wchodzi w skład pnia mózgu.

• Posiada kształt walcowaty, rozszerzony w części górnej, dlatego nazywany jest opuszką rdzenia kręgowego (bulbus medullae spinalis).

• Brzeg górny rdzenia przedłużonego przylega do tylnej krawędzi mostu, a brzeg dolny przechodzi w rdzeń kręgowy na poziomie skrzyżowania piramid (decussatio pyramidium) w otworze wielkim czaszki.

• Na powierzchni rdzenia przedłużonego od strony brzusznej i grzbietowej przechodzą podłużne bruzdy (sulci) i sznury (funiculi), takie same jak na powierzchni rdzenia kręgowego.

• Na powierzchni brzusznej:

• Przyśrodkowo przebiega szczelina pośrodkowa przednia (fissura mediana anterior), zakończona w pobliżu mostu otworem ślepym (foramen cecum). W tym miejscu, bocznie od otworu ślepego opuszcza mózgowie nerw odwodzący (VI).

• Po obu stronach szczeliny pośrodkowej położone są piramidy rdzenia przedłużonego (pyramides medullae oblongatae). Z boku każdą piramidę ogranicza bruzda brzuszno-boczna (sulcus vento-lateralis), z której wychodzą nici nerwu podjęzykowego (XII).

• Z boku i ku tyłowi od bruzdy brzuszno-bocznej położony jest sznur boczny (funiculus lateralis), stanowiący przedłużenie sznura bocznego rdzenia kręgowego.

• Nad sznurem bocznym, blisko mostu położona jest owalnego kształtu oliwka (oliva).

• Powierzchnia grzbietowa:

• Wchodzi w skład dołu równoległobocznego OPISANA PRZY KOMORZE IV!!!!!!!!!!

• Część dolna powierzchni grzbietowej podzielona jest symetrycznie na połowy bruzdą pośrodkową tylną (sulcus medianus posterior), przedłużającą się ku dołowi z bruzdę pośrodkową tylną rdzenia kręgowego.

• Po obu jej bokach biegnie sznur tylny (funiculus posterior), ograniczony od zewnątrz przez bruzdę grzbietowo-boczną (sulcus dorsolateralis), w której pojawiają się nici korzeniowe nerwów czaszkowych: językowo gardłowego (IX), błędnego (X) i dodatkowego (XI).

• Sznur tylny nie jest pasmem jednolitym, w jego obrębie występuje bruzda pośrednia tylna (sulcus intermedius posterior), oddzielająca od siebie po dwa pęczki w każdym sznurze. Przyśrodkowo położony jest pęczek smukły (fasciculus gracilis), a bocznie pęczek klinowaty (fasciculus cuneatus).

• Pęczki te zakończone są u góry zgrubieniami: pęczek przyśrodkowy – guzkiem jądra smukłego (tuberculum gracile), a pęczek boczny – guzkiem jądra kilnowatego (tuberculum cuneatum).

• Sznury tylne rdzenia przedłużonego w części nadguzkowej przedłużają się w konar dolny móżdżku, ograniczający od boku dolną część dna komory IV.

rdzeń przedłużony – budowa wewnętrzna

Rdzeń przedłużony – medulla oblongata

Budowa wewnętrzna

• istota biała w większości na obwodzie i w sznurach

• istota szara we wnętrzu, najczęściej pod postacią jąder

• obecność jąder 6 nn. czaszkowych (V, VIII, IX, X, XI, XII)

• w tworze siatkowatym rdzenia odbywa się kojarzenie odruchów:

  • oddychania

  • połykania

  • krążenia

• 2 odcinki:

Odcinek oliwkowy

• górny

• dłuższy i bardziej rozbudowany

• drogi piramidowe:

  • od strony brzusznej w piramidach

  • głównie drogi rzutowe zstępujące

  • przechodzą do odcinka podoliwkowego i krzyżują się

• piramidy

  • pokryte od zewnątrz włóknami łukowatymi – fibrae arcuatae externae

    • wychodzą z jąder łukowatych w szczelinie pośrodkowej przedniej

    • biegną do konarów móżdżkowych dolnych

• skupiska jąder oliwkowych – nuclei olivares

  • bocznie od piramid

  • w oliwkach

  • płaskie, pofałdowane woreczki z dogrzbietowo zwróconym otworem – wnęką

  • jądro główne oliwki + 2 jądra oliwkowe dodatkowe (przyśrodkowe i grzbietowe)

  • element układu pozapiramidowego

  • wykazują łączność z móżdżkiem i rdzeniem kręgowym

  • schorzenie oliwki – samoistne miokloniczne skurcze podniebienia miękkiego i mięśniówki gardła

• tylna (grzbietowa) strona

  • włączona w obszar komory IV

  • sięga ku górze do wysokości prążków rdzeniowych komory IV

  • od boku sięga do konarów móżdżkowych dolnych

  • + grzbietowa część mostu = nakrywka tyłomózgowia

    • pokryta warstwą istoty białej

    • w istocie szarej

      • jądra nn. czaszkowych

      • twór siatkowaty

      • pęczek podłużny przyśrodkowy – droga nerwowa łącząca:

        • jądra ruchowe nn. zaopatrujących mm. gałki ocznej

        • jądra przedsionkowe n.VII

        • jądro n. XI

        • jądra ruchowe nn. zaopatrujących mm. szyi

  • jądro n. podjęzykowego

    • w pobliżu bruzdy pośrodkowej tylnej

    • pod trójkątem n. podjęzykowego

    • bocznie:

      • j. grzbietowe n. błędnego

      • pasmo samotne

      • jądro jednoimienne

  • jądro ślinowe dolne

    • między j, grzbietowym n. błędnego a j. dwuznacznym

    • przywspółczulne n. IX

    • początek włókien wydzielniczych dla ślinianki przyusznej i gruczołów przedsionka ust

  • na pograniczu z mostem:

    • jądra n. VIII (2 jj. ślimakowe + 4 jj. przedsionkowe), w części oliwkowej:

      • j. przedsionkowe przyśrodkowe i dolne

  • pasmo rdzeniowe i j. rdzeniowe n. trójdzielnego

    • biegnie przez całą długość rdzenia przedłużonego

    • od mostu do 2. neuromeru szyjnego

  • jądro ruchowe n. dodatkowego

    • w istocie szarej środkowej zamykającej bruzdę pośrodkową

    • tylko jego fragment

  • wstęga przyśrodkowa – lemniscus medialis

    • w środkowym obszarze tworu siatkowatego

    • przyśrodkowo od jąder oliwkowych

    • biegnie wstępująco ku wzgórzu

Odcinek podoliwkowy

• swą budową nawiązuje do rdzenia kręgowego

• 3 sznury:

przedni	- od strony brzusznej - skrzyżowanie piramid (włókien korowo-rdzeniowych) - ok. 90% - pozostałe wnikają do sznurów przednich r. kręgowego
boczny	- przebiegają: - drogi rdzeniowo-móżdżkowe - droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna - droga oliwkowo-rdzeniowa - droga czerwienno-rdzeniowa - droga korowo-rdzeniowa boczna
tylny	- podzielone w dolnych neurom erach na 2 pęczki: smukły i klinowaty - zawierają włókna drogi czucia głębokiego (drogi rdzeniowo-opuszkowe) - drogi przełączone w jądrach pęczków na neuron II, ulegają skrzyżowaniu i podążają do wzgórza jako wstęga przyśrodkowa

• istota szara (na przekroju od przodu):

  • rogi przednie

    • ulega stopniowemu rozproszeniu w cz. oliwkowej

    • wchodzi w skład tworu siatkowatego

    • dolnie

      • biegun dolny jądra dwuznacznego

      • przedłuża się ku górze w kierunku mostu

    • przyśrodkowo

      • jądra nn. czaszkowych: podjęzykowego, przywspółczulne j. n. błędnego, jj. pasma samotnego

  • istota szara pośrednia

    • otwór kanału środkowego – centralny, punktowy

  • rogi tylne

    • bocznie

      • j, rdzeniowe n. trójdzielnego - zwane pasmem rdzeniowym

    • przyśrodkowo

      • jj. pęczków: smukłego i klinowatego

dół równoległoboczny i stop komory IV

Komora czwarta – ventriculus quartus

• w tyłomózgowiu

• za życia wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym

• łączy się z:

  • od przodu: wodociągiem mózgu

  • od tyłu: kanałem środkowym rdzenia przedłużonego

• najszersza w części środkowej

  • na granicy mostu i rdzenia przedłużonego

  • z każdego boku przechodzi w zachyłek boczny – recessus lateralis

• 2 części:

Dno = dół równoległoboczny – fossa rhomboidea

• utworzony przez:

  • powierzchnię grzbietową mostu

  • część górną powierzchni grzbietowej rdzenia przedłużonego

• podział na 2 trójkąty:

  • równoramienne, zwrócone podstawami do najszerszego odcinka dna

  • przedni:

    • zwrócony wierzchołkiem do ujścia wodociągu mózgu

    • część dna ograniczona od boków przez konary górne móżdżku – pedunculi cerebralles superiores

  • tylny:

    • ograniczony od boków przez konary dolne móżdżku – pedunculi cerebralles inferiores

    • zakończenie zwęża się ku kanałowi środkowemu

• część najszersza:

  • biegną przez nią poprzeczne białe prążki rdzeniowe komory IV – striae medullares ventriculi quarti

  • ograniczona od boku przez konary środkowe móżdżku – pedunculi cerebralles medii

  • pole przedsionkowe – area vestibularis

    • w przedniej części: jądra przedsionkowe

    • w tylnej części: jądra ślimakowe n. przedsionkowo-ślimakowego

• podzielony przez podłużną bruzdę pośrodkową

  • dzieli dno na 2 połowy

  • po bokach bruzdy wyniosłość przyśrodkowa

    • część tylna:

      • kończy się trójkątem n. podjęzykowego – trigonum hypoglossale

        • podstawą zwrócony ku prążkom rdzeniowym

        • zawiera jądro n. XII

        • bocznie znajduje się trójkąt n. błędnego - jądra n. IX i n. X

    • część przednia:

      • szersza i wyraźniej oddzielona od otoczenia

      • przed prążkami rdzeniowymi wznosi się wzgórek n. twarzowego – colliculus facialis

        • wywołany przebiegiem włókien n. VII

        • pod leży jądro n. odwodzącego, pokryte od góry zagiętymi włóknami n. VII

      • miejsce sinawe – locus ceruleus

        • bocznie i ku przodowi od wzgórka

        • leży tu jądro ruchowe n. trójdzielnego, bocznie jego jądro sensoryczne

    • ograniczona od boku bruzdą graniczną – sulcus limitans

      • przechodzi w odc. przednim i tylnym w dołek górny/dolny

Strop:

• łączność z przestrzenią podpajęczynówkową za pośrednictwem zbiornika móżdżkowo-rdzedniowego

• 2 części połączone pod móżdżkiem na kształt namiotu

  • w tym miejscu strop ogranicza zachyłek wierzchu – recessus fastigii

  • część przednia:

    • utworzona z obu konarów górnych móżdżku i zasłony rdzeniowej górnej – velum medullare superius

      • wąska blaszka między konarami i pokrywą śródmózgowia

      • od zewnątrz leży na niej języczek móżdżku

      • od blaszki pokrywy biegnie pośrodkowo białe pasemko – wędzidełko zasłony rdzeniowej górnej – frenulum veli medullaris superioris

  • część tylna:

    • utworzona z zasłony rdzeniowej tylnej i blaszki pokrywającej komorę IV

    • od zewnątrz pokryta tkanką naczyniówkową komory IV

      • wpuklina do wnętrza komory IV

      • dochodzi do splotu naczyniówkowego – rozmieszczonego symetrycznie po obu stronach stropu

    • 3 otwory:

      • przez które płyn komory odpływa na zewnątrz do jamy podpajęczynówkowej

      • otwór pośrodkowy

        • na środku, powyżej zasuwki– obex

        • otwiera się do zbiornika móżdżkowo-rdzeniowego

      • otwór boczny

        • symetryczny

        • uchodzi do zbiornika bocznego mostu

      • zatkanie otworów prowadzi do wodogłowia wewnętrznego – hydrocephalus internus

twór siatkowaty

Twór siatkowaty – formatko reticularis

• podłoże anatomiczne systemu czynnościowego – układu siatkowatego

• sieć włókien nerwowych:

  • biegnących w kierunku poprzecznym i podłużnym

  • łączących ze sobą liczne zgrupowania komórek

• komórki nerwowe tworu rozmieszczone nieregularnie

  • w rdzeniu kręgowym rozproszone – twór siatkowy biały

  • w pniu mózgu bardziej zbite – twór siatkowy szary

  • większe skupienia – jądra – około 96

• od rdzenia kręgowego, przez cały pień mózgu do jąder niespecyficznych wzgórza

• w pniu mózgu wypełnia przestrzeń między jądrami nn. czaszkowych i drogami wstępującymi i zstępującymi

• dochodzą do niego:

  • informacje czuciowe z odgałęzień dróg wstępujących

  • informacje motoryczne z dróg zstępujących

  • informacje z:

móżdżku	ciała prążkowanego	jądra czerwiennego
jąder pokrywy	jąder przedsionkowych kory mózgu

• funkcje:

  • otrzymuje informacje ze wszystkich zasadniczych części OUN

  • łączy i kojarzy wszystkie zebrane specyficzne dane

  • przetwarza je w „rozlaną” informację

  • kieruje ją w sposób niespecyficzny do ośrodków odbiorczych i wykonawczych na różnych piętrach pnia mózgu i rdzenia kręgowego

  • zaangażowany w niemal wszystkie czynności układu nerwowego

  • wywiera największy wpływ na czynności:

motoryczne	- statystyka ciała i napięcie mięśni
wegetatywne	- ośrodki krążenia: ciśnienie krwi i praca serca - w tworze siatkowatym r. przedłużonego - ośrodki oddychania: - w tworze siatkowatym oliwkowego odcinka r. przedłużonego - ośrodki przewodu pokarmowego i układu moczowego - w tworze siatkowatym r. przedłużonego i mostu - np.: ośrodek ssania, połykania, wydzielania gruczołów przewodu pokarmowego, wpływające na napięcie mięśniówki przewodu pokarmowego, wymiotny, regulujące napięcie pęcherza moczowego
percepcja bodźców czuciowych	- w istocie szarej otaczającej wodociąg mózu i j. olbrzymiokomórkowym (ośrodki obniżające czucie bólu)
sen i czuwanie	- w układzie siatkowatym pobudzającym

Jądra tworu siatkowatego

j. boczne – nucleus lateralis	- w rdzeniu przedłużonym - między j. oliwki od przodu a j. pasma rdzeniowego n. V od tyłu - przypuszczalnie j. przekaźnikowe przekazujące impulsy z rdzenia kręgowego do innych jąder tworu, do wzgórza i móżdżku
j. olbrzymiokomórkowe – nucleus gigantocellularis	- na granicy rdzenia przedłużonego (za j. oliwki) i mostu (przyśrodkowo dochodząc do szwu) - aksony biegną do r. kręgowego - znaczenie w mechanizmie oddychania i regulacji napięcia mięśniowego, wpływa na percepcję bólu
j. grzbietowe i brzuszne nakrywki – nucleus dorsalis et ventralis tegmentii	- na granicy mostu i śródmózgowia - j. grzbietowe ma liczne powiązania z układem limbicznym
jj. szwu – nuclei raphes	- od r. przedłużonego do śródmózgowia - otaczają bezpośrednio szew - neurony naczynio-ruchowe
j. śródmiąższowe – nucleus interstitialis	- w śródmózgowiu między włóknami pęczka podłużnego przyśrodkowego - kieruje prawdopodobnie ruchami gałek ocznych w kierunku pionowym i obrotowym

Drogi tworu siatkowatego

• doprowadzające – łączą wszystkie części mózgowia z tworem

drogi rozpoczynające się w:
r. kręgowym
móżdżku
międzymózgowiu
korze mózgu

• odprowadzające – przewodzą pobudzenia powstające w ośrodkach tworu

drogi wstępujące	- rozpoczynają się w górnej cz. mostu i śródmózgowia - dochodzą do prawie wszystkich cz. kresomózgowia i międzymózgowia - aktywujący układ siatkowaty śródmózgowia: - powoduje pobudzenie czynności kory - główne ogniwa w tworze siatkowatym nakrywki, niskowzgórzu, jj. niespecyficznych wzgórza - przekazuje impulsy do międzymózgowia, skąd kierowane są do ukł. limbicznego i kory mózgu - rola w regulacji snu i czuwania, związek ze świadomością
drogi zstępujące	- początek w r. przedłużonym, moście, śródmózgowiu - droga siatkowo-rdzeniowa przyśrodkowa (przednia): - od jj. mostowych i śródmózgowiowych po tej samej stronie - kończy się w komórkach rogów przednich r. kręgowego - impulsy przewodzone tą drogą wywierają działanie pobudzające na komórki rogów przednich, ułatwiając wyzwalanie się w nich bodźców ruchowych – droga torująca - droga siatkowo-rdzeniowa boczna: - od jj. r. przedłużonego - kończy się w komórkach rogów przednich r. kręgowego - impulsy przewodzone tą drogą wywierają działanie hamujące na komórki rogów przednich – droga hamująca - głównie skrzyżowana
drogi domóżdżkowe	- od jj. mostu i j. bocznego r. przedłużonego

• własne

  • wstępujące i zstępujące

  • zespalają ze sobą jądra układu

  • w obrębie r. kręgowego wchodzą w skład pęczków własnych rdzenia

  • w pniu mózgu tworzą podłużnie przebiegające pasmo – pęczek środkowy nakrywki

opony rdzenia kręgowego

Opony rdzenia kręgowego (meninges medullae spinalis):

• Powstają z tych samych zawiązków, co opony mózgowe, ich rozwój także przebiega podobnie.

• Istotną różnicą pomiędzy oponami rdzenia kręgowego a oponami mózgowymi, którą można stwierdzić po ukończeniu rozwoju, jest występowanie zamkniętej przestrzeni – jamy nadtwardówkowej (cavitas epiduralis) pomiędzy okostną kanału kręgowego a oponą twardą rdzenia kręgowego. W jamie nadtwardówkowej znajdują się żyły nadtwardówkowe.

• Opona twarda rdzenia kręgowego (dura mater spinalis):

• Przyczepiona do brzegu otworu wielkiego. Dochodzi do wysokości S₂, gdzie przedłuża się w cienką nić opony twardej rdzenia kręgowego (filum durae matris spinalis).

• Nić ta przyczepia się do okostnej kości guzicznej na wysokości Co₂.

• Tak jak w otworach czaski, tak i w otworach międzykręgowych opona twarda tworzy lejki oponowe, umożliwiające wyjście z kanału kręgowego korzeni nerwów rdzeniowych.

• W płaszczyźnie czołowej położone jest więzadło ząbkowane (lig. denticulatum). Łączy ono oponę twardą i pajęczynówkę z oponą miękką rdzenia kręgowego. Więzadło to ma ok. 26 trójkątnych ząbków, szczytami połączonych z oponą twardą, a podstawami dochodzącymi do opony miękkiej.

• Pierwszy ząbek leży na wysokości foramen magnum, a ostatni na wysokości dolnej krawędzi Th₁₂.

• Więzadło ząbkowane przeciwdziała przesuwaniu się rdzenia kręgowego na boki.

• Pajęczynówka rdzenia kręgowego (arachnoidea spinalis):

• Oddzielona od opony twardej wąską przestrzenią podtwardówkową (spatium subdurale); od opony miękkiej oddziela ją znacznie pojemniejsza jama podpajęczynówkowa (cavitas subarachnoidealis), wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym (liquor cerebrospinalis).

• Przez jamę podpajęczynówkową przechodzą pojedyncze wiązki tkanki łącznej włóknistej, łączące pajęczynówkę z oponą miękką.

• W części szyjnej jamy podpajęczynówkowej, w linii pośrodkowej od strony tylnej, wiązki te tworzą przegrodę szyjną pośrednią (septum cervicale intermedium).

• Opona miękka rdzenia kręgowego (pia mater spinalis):

• Ściśle przylega do rdzenia kręgowego, wnikając w jego bruzdy i szczeliny.

• Wyróżniamy w niej dwie warstwy:

• Zwewnętrzną, zwaną także blaszką epiduralną – zawiera liczne naczynia krwionośne,

• Wewnątrzną (intima pia) – składa się z delikatnych włókien okrężnych.

rdzeń kręgowy – budowa zewnętrzna

Rdzeń kręgowy – medulla spinalis

Budowa zewnętrzna:

• spłaszczony grzbietowo-brzusznie walec

• średnica ok. 1cm

• długość 40-45cm – nie wypełnia całkowicie kanału kręgowego – do L₂

• z jego boków wychodzą pęczki włókien korzeni brzusznych i grzbietowych nn. rdzeniowych

  • opuszczają kanał kręgowy przez otwory międzykręgowe

  • korzenie nn. L₁-C₀ tworzą ogon koński – cauda equina

• brak wyraźnej segmentacji, jednak wyróżnia się segmenty rdzenia kręgowego – segmenta medullae spinalis, odpowiadające poszczególnym parom nn. rdzeniowych:

część szyjna	- 8 segmentów szyjnych C1-C8 - n. podpotyliczny liczony jest jako I n. rdzeniowy
część piersiowa	- 12 segmentów piersiowych Th1-Th12
część lędźwiowa	- 5 segmentów lędźwiowych L1-L5
część krzyżowa	- 5 segmentów krzyżowych S1-S5
część guziczna	- najczęściej 3 segmenty guziczne Co1-Co3

• ograniczenia:

  • od góry: otwór wielki czaszki

    • łączy się z dolną częścią mózgowia – rdzeniem przedłużonym

    • umowna granica – płaszczyzna:

      • od dolnego brzegu skrzyżowania piramid po stronie brzusznej

      • do odejścia pierwszej pary nn. rdzeniowych po stronie grzbietowej

  • od dołu: najniższy pkt stożka rdzeniowego – conus medullaris

    • między L₃-L₅

• zgrubienia:

szyjne – intumescentia cervicalis	- na wysokości C3-Th1 - największy wymiar: C3-C4 - wywołane odejściem korzeni splotu ramiennego
lędźwiowe – intumescentia lumbalis	- na wysokości Th11-L1 - największy wymiar: Th12 - wywołane odejściem korzeni splotu lędźwiowo-krzyżowego - u dołu zwęża się tworząc stożek rdzeniowy

• stożek rdzeniowy przedłuża się w cienkie pasmo – nić końcowa – filum terminale

  • 15 cm długości

  • przechodzi w nić opony twardej rdzenia kręgowego – filum durae matris spinalis

    • przyczepia się do okostnej k. guzicznej

• krzywizny:

szyjna – flexura cervicalis	- wypukła do przodu
piersiowa – flexura thoracica	- wypukła do tyłu

• szczeliny:

  • wraz z glejową przegrodą pośrodkową tylną dzielą rdzeń kręgowy na 2 symetryczne części

  • na obu częściach wyróżnia się pola, rozdzielające pasma istoty białej - sznury

    • pole korzeniowe przednie (bruzdę brzuszno-boczną)

      • 1-2mm szerokości

      • Wychodzą tu korzenie brzuszne nn. rdzeniowych

    • pole korzeniowe tylne (bruzdę grzbietowo-boczną)

      • wchodzą tu korzenie grzbietowe nn. rdzeniowych

pośrodkowa przednia – fissura mediana anterior	- po stronie brzusznej - głęboka
pośrodkowa tylna – fissura mediana posterior	- po stronie grzbietowej - płytsza

• sznury:

przedni – funiculus anterior	- parzysty - oddzielony przez pole korzeniowe przednie od sznura bocznego - połączone ze sobą pasmem istoty białej – spoidłem białym – comissura alba - pod dnem szczeliny pośrodkowej przedniej - zawiera włókna nerwowe, tworzące drogi nerwowe
boczny – funiculus lateralis	- oddziela pole korzeniowe tylne od sznura tylnego

rdzeń kręgowy – budowa wewnętrzna

• ma kształt spłaszczonego walca

• oba pola po obu stronach rdzenia kręgowego rozdzielają pasma istoty białej które nazywamy sznurami

• wyróżniamy parzysty sznur przedni-funiculus anterior który oddzielony jest przez pole korzeniowe przednie od sznura bocznego-funiculus lateralis

• Pole korzeniowe przednie oddziela sznur boczny od tylnego-funiculus posterior

• sznur przedni prawy i lewy połączone są ze sobą pasmem istoty białej zwanej spoidłem białym-commisura alba

• sznur przedni zawiera włókna nerwowe które tworzą drogi nerwowe

• w sznurze przednim wyróżniamy:

• drogi wstępujące:

• droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia-tractus spinothalmicus anterior

• droga rdzeniowo-siatkowa-tractus spinoreticularis

• drogi zstępujące:

• PIRAMIDOWE(dla ruchów świadomych)

• droga korowo-rdzeniowa przednia-tractus corticospinalis anterior

• POZAPIRAMIDOWE(dla ruchów nieświadomych)

• droga pokrywowo-rdzeniowa-tractus tectospinalis

• droga siatkowo-rdzeniowa przyśrodkowa-tractus reticulospinalis medialis

• droga przedsionkowo-rdzeniowa przednia-tractus vestibulospinalis anterior

• Drogi własne sznura przedniego:

• pęczek własny sznura przedniego-fasciculus proprius funiculi anterioris

• W sznurze bocznym wyróżniamy:

• drogi wstępujące:

• droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna-tractus spinothalmicus lateralis

• droga rdzeniowo-móżdżkowa tylna-tractus spinocerebellaris posterior

• droga rdzeniowo-móżdżkowa przednia-tractus spinocerebellaris anterior

• droga rdzeniowo-pokrywowa-tractus spinotectalis

• droga rdzeniowo-siatkowa-tractus spinoreticularis

• droga rdzeniowo-oliwkowa-tractus spinoolivaris

• drogi zstępujące

• PIRAMIDOWE:

• droga korowo-rdzeniowa boczna-trctus corticospinalis lateralis

• POZAPIRAMIDOWE:

• droga czerwienno-rdzeniowa-tractus rubrospinalis

• droga siatkowo-rdzeniowa boczna-tractus reticulospinalis lateralis

• droga oliwkowo-rdzeniowa-tractus olivospinalis

• droga przedsionkowo-rdzeniowa boczna-tractus vestibulospinalis lateralis

• drogi własne sznura bocznego:

• pęczek własny sznura bocznego-fasciculus proprius funiculi lateralis

• W górnej części oba sznury tylne podzielone są na dwa pęczki prowadzące drogę wstępującą:

• pęczek smukły-fasciculus gracilis

• pęczek klinowaty-fasciculus cuneatus

• i drogi własne:

• pęczek własny sznura tylnego-fasciculus proprius funiculi posteriori

• Istota szara ma kształt litery H.

• Istota szara każdej połowy rdzenia kręgowego tworzy:

• słup przedni-ruchowy

• słup tylny-czuciowy

• między słupami leży parzysta istota pośrednia boczna-substantia intermedia lateralis i istota pośrednia środkowa-substantia intermedia centralis

• Istota pośrednia środkowa – otacza z obu stron kanał środkowy rdzenia kręgowego, wyróżniamy tu 2 jądra:

• jądro pośrednie przyśrodkowe-nucleus intermediomedialis

• najlepiej rozwinięte w części szyjnej i tę część nazywamy jądro pośrednio-przyśrodkowe szyjne

• i w części krzyżowej tworzy zespół jąder – jądra przywspółczulne krzyżowe-nuclei parasympathici sacra les

• jądro przyśrodkowe dla mięśni gładkich-nucleus medialis myoleioticus

• oddaje włókna przywspółczulne uczestniczące w odruchu wydalania moczu i odruchu wzwodu prącia

• W części piersiowej istota pośrednia boczna uwypukla się tworząc słup boczny

• Na przekroju poprzecznym słupy można określic jako rogi przednie,boczne i tylne

• Róg przedni(brzuszny)-cornu anterius – zawiera neurony unerwijące mięśnie szkieletowe, dzielimy je na 3 grupy:

• komórki korzeniowe-cellulae radiculares – ich wypustki wchodzą w skład korzeni brzusznych nerwów rdzeniowych

• komórki sznurowe-cellulae funiculares – ich wypustki biegną w istocie białej wszystkich sznurów rdzenia

• komórki spoidłowe-cellulae commissurales – ich neuryty przechodzą do drugiej połowy rdzenia kręgowego

• Róg tylny(grzbietowy)-cornu posterior, zbudowany jest z:

• podstawy rogu tylnego-basis cornu posteriori

• szyi rogu tylnego-cervix cornu posteriori

• głowy rogu tylnego

• szczyt rogu tylnego-appex cornu posteriori

• centralnie leży jądro własne-nucleus proprius cornu posteriori – z tego jądra wychodzą drogi czuciowe biegnące do wzgórza

• w odcinku piersiowym leży jądro piersiowe-nucleus thoracicus

• Róg boczny-cornu laterale, zawiera:

• jądro pośrednie boczne-nucleus intermediolateralis – wychodzą z niego przedzwojowe włókna współczulne

Unaczynienie: -gałezie rdzeniowe pochodzące od t. międzyżebrowej najwyższej, tt. międzyżebrowych tylnych, tt. lędźwiowych, t. biodrowo-lędźwiowej i t. krzyżowej bocznej

-T. rdzeniowa tylna(parzysta)

-T. rdzeniowa przednia(nieparzysta)

Tętnice unaczyniające rdzeń tworzą liczne zespolenia i powstaje tętniczy wieniec naczyniowy-vasocorona arteriosa

drogi piramidowe

Drogi piramidowe:

• należą do dróg rzutowych zstępujących (dróg ruchowych)

• przewodzą pobudzenia dla ruchów dowolnych (świadomych)

• sterowane z ośrodków ruchowych położonych w korze mózgowej

• drogi dwuneuronowe

• podział:

Droga korowo-rdzeniowa – tractus corticospinalis

• składa się z 2 neuronów:

  • neuron ośrodkowy

    • zaczyna się w zakręcie przyśrodkowym płata czołowego kory

    • biegnie przez wieniec promienisty – corona radiata

    • wchodzi do odnogi tylnej torebki wewnętrznej

    • biegnie przez odnogę mózgu i część brzuszną mostu

    • wchodzi do rdzenia przedłużonego

    • włókna skupiają się we wspólną wiązkę – piramidę – pyramis medullae, leżącą na brzusznej pow. rdzenia przedłużonego

    • 80-90% włókien lewego i prawego neuronu ulega skrzyżowaniu – skrzyżowanie piramid – decussatia pyramidum

      • w dolnej części rdzenia przedłużonego

      • włókna przechodzą do sznura bocznego przeciwnej strony – droga korowo-rdzeniowa boczna

    • pozostałe włókna neuronu ośrodkowego biegną w sznurze przednim tej samej strony - droga korowo-rdzeniowa przednia

      • czynności pomocnicze drogi bocznej

      • jej uszkodzenie nie powoduje zaburzeń ruchowych

    • obie drogi oddają stopniowo włókna

      • kończą się w kolejnych segmentach słupów przednich istoty szarej rdzenia kręgowego

      • najniższe dochodzą do S₃

  • neuron obwodowy

    • komórki korzeniowe rogów przednich istoty szarej rdzenia kręgowego z ich włóknami nerwowymi

    • włókna biegną początkowo w korzeniach brzusznych nerwów rdzeniowych

    • następnie nerwami rdzeniowymi dochodzą do mm. szkieletowych

Droga korowo-jądrowa – tractus corticonuclearis

• rozpoczyna się w dolnej części zakrętu przedśrodkowego kory

• biegnie przez wieniec promienisty do kolana torebki wewnętrznej

• w odnogach mózgu tworzy 2 pęczki: przyśrodkowy i boczny

• od pęczków oddzielają się włókna biegnące do kolejnych jąder ruchowych nn. czaszkowych

• neuron obwodowy biegnie w obrębie nn. czaszkowych (ruchowych i mieszanych) do mm. szkieletowych

układ pozapiramidowy

Układ pozapiramidowy – systema extrapyramidale

• zespół jąder podkorowych, którymi są skupiska istoty szarej, położone we wszystkich częściach mózgowia:

kresomózgowie boczne	- ciało prążkowane/nowe prążkowanie = jądro ogoniaste + skorupa - dawne prążkowanie = gałka blada
śródmózgowie	- istota czarna – kontrola koordynacji ruchów mimowolnych i szybkich - jądro czerwienne – scalanie impulsów z kory mózgu z móżdżkiem i jądrami przedsionkowymi, regulacja napięcia mięśniowego - jądra wzgórków górnych i dolnych – obronne odruchy wzrokowe i słuchowe
rdzeniomózgowie	- ośrodki związane z tworem siatkowatym – oddechowy i koordynacji przyjmowania pokarmów

• również małe obszary kory (kora przedruchowa) tylnych części zakrętów czołowych (górnego, środkowego, dolnego)

• generowanie bezwolnej czynności mięśni wywołujących zautomatyzowane ruchy ciała występujące niezależnie od woli

• współdziała ściśle z układem piramidowym

• w jego ośrodkach podkorowych mają początek:

  • drogi ruchowe (zstępujące)

  • podkorowo-rdzeniowe (pozapiramidowe)

• zaburzenia objawiają się:

  • nieskoordynowaną czynnością ruchową

  • zmianami napięcia mięśniowego

  • przykład: choroba Parkinsona (zmniejszenie się w strukturach układu dopaminy)

drogi pozapiramidowe

Zaczynają się w jądrach układu pozapiramidowego, leżących w śródmózgowiu i w tyłomózgowiu.

• Droga pokrywowo-rdzeniowa (tractus tectospinalis):

• Jest to droga skrzyżowana!

• Rozpoczyna się we wzgórkach górnych i częściowo dolnych blaszki pokrywy (colliculi superiores et inferiores laminae tecti).

• Drogi z prawej i lewej strony krzyżują się w skrzyżowaniu grzbietowym nakrywki (decussatio tegmenti dorsalis), dalej droga biegnie przez most i rdzeń przedłużony do sznura przedniego rdzenia kręgowego.

• Sznurem tym dociera do słupów przednich istoty szarej rdzenia kręgowego.

• Neuron obwodowy wszystkich dróg pozapiramidowych biegnie w obrębie nerwów obwodowych zawierających włókna ruchowe. Omawiana droga przewodzi obronne odruchy wzrokowe i słuchowe.

• Droga czerwienno-rdzeniowa (tractus rubrospinalis):

• Jest to droga skrzyżowana!

• Bierze początek od jądra czerwiennego (nucleus ruber), przechodzi na przeciwległą stronę w skrzyżowaniu brzusznym nakrywki (decussatio tegmenti ventralis).

• Biegnie w bocznej części mostu i rdzenia przedłużonego, a w rdzeniu kręgowym leży w sznurze bocznym. Dochodzi do słupów przednich istoty szarej rdzenia kręgowego.

• Droga ta odpowiada za regulację napięcia mięśni szkieletowych.

• Droga przedsionkowo-rdzeniowa (tractus vestibulospinalis):

• Droga ta prowadzi zarówno włókna skrzyżowane (droga przedsionkowo-rdzeniowa przednia), jak i nieskrzyżowane (droga przedsionkowo-rdzeniowa boczna).

• Wychodzi z jądra przedsionkowego bocznego, a częściowo dolnego i przyśrodkowego (nucleus vestibularis lateralis, inferior et medialis).

• Jej przebieg w pniu mózgu nie jest dokładnie zlokalizowany. W rdzeniu kręgowym biegnie w obrębie sznura przedniego do słupów przednich istoty szarej.

• Odpowiada za regulację napięcia mięśni szkieletowych utrzymujących równowagę ciała.

• Droga siatkowo-rdzeniowa (tractus reticlospinalis):

• Zaczyna się w komórkach tworu siatkowatego (formatio reticularis) mostu i rdzenia przedłużonego, a wg niektórych autorów także śródmózgowia.

• Biegnie w sznurze przednim rdzenia kręgowego jako droga siatkowo-rdzeniowa, a w sznurze bocznym jak droga siatkowo-rdzeniowa boczna.

• Odpowiada za funkcjonowanie mięśni oddechowych i mięśni utrzymujących postawę ciała.

• Droga oliwkowo-rdzeniowa (tractus olivospinalis):

• Biegnie od jąder oliwki w rdzeniu przedłużonym w sznurze bocznym, na granicy sznura przedniego.

• Jest jedną z najmłodszych filogenetycznie dróg.

• Reguluje napięcie mięśni szkieletowych.

drogi móżdżku

drogi domóżdżkowe
filogenetycznie najstarsze i stare
droga przedsionkowo-móżdżkowa – tractus vestibulo-cereberallis
drogi rdzeniowo-móżdżkowe przednia i tylna – tractus spinocereberalles anterior et posterior
drogi opuszkowo-móżdżkowe– tractus bulbocereberalles
droga jądrowo-móżdżkowa – tractus nucleocereberallis
droga pokrywowo-móżdżkowa – tractus tectocereberallis
droga siatkowato-móżdżkowa – tractus reticulocereberallis
filogenetycznie nowe
droga mostowo-móżdżkowa – tractus pontocereberallis
droga oliwkowo-móżdżkowa – tractus olivocereberallis
drogi odmóżdżkowe
filogenetycznie najstarsze
droga móżdżkowo-przedsionkowa – tractus cereberallovestibularis
filogenetycznie stare i nowe
droga móżdżkowo-czerwienna – tractus cereberallorubralis
droga móżdżkowo-wzgórzowa – tractus cereberallothalamicus
drogi własne móżdżku
drogi spoidłowe
drogi rzutowe
drogi kojarzeniowe

droga węchowa

Wyróżniamy 4 rodzaje dróg węchowych:

• drogi węchowe doprowadzające(dokorowe)-tractus afferentes(corticopetales)

• łączą receptory węchu z hipokampem

• składa się z dwóch neuronów

• receptorami węchu są komórki gunowe

• wypustki obwodowe kontaktują się z cząsteczkami zapachowymi na błonie śluzowej jamy nosowej

• wypustki dośrodkowe podążają przez otwory w blaszce sitowej do opuszki węchowej

• neuron drugi rozpoczyna się w opuszce węchowej i biegnie do trójkąta węchowego

• z trójkąta węchowego biorą początek 3 prążki:

• prążek węchowy przyśrodkowy-stria olfactoria medialis

• biegnie przez zakręt przyśrodkowy do zakrętu zębatego i hipokampa

• prążek węchowy boczny-stria olfactoria lateralis

• biegnie w kierunku brzegu wyspy gdzie tworzy próg wyspy, kończy się w zakręcie półksiężycowatym i obejmującym

• prążek krańcowy-stria terminalis

• biegnie od istoty dziurkowanej przedniej i od przegrody przeźroczystej i kończy się w ciele migdałowatym

• drogi węchowe odprowadzające(odśrodkowe)-tractus efferentes(corticofugales)

• łączą hipokamp z ośrodkami podkorowymi i z jądrami nerwów czaszkowych

• wyróżniamy tu 2 drogi:

• droga korowo-suteczkowa

• łączy korę hipokampa z jądrem suteczkowym przyśrodkowym

• w jej przedłużeniu biegną 2 dalsze drogi:

-suteczkowo-wzgórzowa

-suteczkowo-nakrywkowa(pęczek) – do tworu siatkowatego mostu

• droga hipokampowi-uzdeczkowa-tractus hipocampohabenularis

• łączy twór hipokampa z jądrem uzdeczki

• jej przedłużenie to pęczek tyło zgięty

• drogi węchowe spoidłowe

• łączą ośrodki węchowe obu półkul mózgowych ze sobą

• drogi węchowe odruchowe

• łączą pierwotne ośrodki węchowe z ośrodkami węchowymi podkorowymi i z jądrami niektórych nerwów czaszkowych

• należy tu droga węchowo-śródmózgowiowa-tractus olfactomesencephalicus

• biegnie do istoty dziurkowanej przedniej

• kończy się w istocie szarej środkowej komory trzeciej, w jądrze międzykonarowym i w tworze siatkowatym śródmózgowia

droga wzrokowa

• składa się z 4 neuronów

• 3 neurony wchodzą w skład siatkówki

• I neuron stanowią fotoreceptory zawarte w pręcikach i czopkach

• II neuron znajduje się w warstwie zwojowej siatkówki, stanowią go kom. dwubiegunowe(dendryty splatają się z wypustkami fotoreceptorów, neuryty spatają się z dendrytami komórek zwojowych n. wzrokowego)

• III neuron tworzą kom. zwojowe nerwu wzrokowego

• poza siatkówką aksony komórek biegną w obrębie n. wzrokowego, skrzyżowania wzrokowego i pasma wzrokowego dochodzące do ciała kolankowatego bocznego

• w paśmie wzrokowym znajdują się włókna skrzyżowane pochodzące z przyśrodkowej połowy siatkówki oka przeciwległego i włókna nieskrzyżowane rozpoczynające się w bocznej połowie siatkówki oka tej samej strony

• neuron czwarty tworzą komórki jądra ciała kolankowatego bocznego a wychodzące z nich aksony tworzą promienistość wzrokową

• promienistośc wzrokowa przechodzi przez część podsoczewkową torebki wewnętrznej i kończy się w korze płata potylicznego

• wzrokowe drogi odruchowe docierają do wzgórków górnych blaszki pokrywy.

• do okolicy przedpokrywowej dochodzą włókna z siatkówki będące częścią łuku odruchu źrenicy na światło

• z jąder przedpokrywowych biegną włókna do jądra dodatkowego n. okoruchowego(ośrodek przywspółczulny m. zwieracza źrenicy i m. rzęskowego)

droga słuchowa

• w drodze tej wyróżniamy 4 neurony

• pobudzenia słuchowe są przyjmowane przez komórki narządu Cortiego gdzie kończą się wypustki komórek zwoju ślimaka

• neuryty komórek zwojowych tworzą część ślimakową n. przedsionkowo-ślimakowego(VIII) która dochodzi do jąder w moście

• są dwa jądra ślimakowe: brzuszne i grzbietowe

• Neuron I znajduje się w VIII n. czaszkowym, w części ślimakowej w której wyróżnia się:

• gałązki wstępujące – kończące się w jądrze ślimakowym grzbietowym

• gałązki zstępujące – kończące się w jądrze ślimakowym brzusznym

• Neuron II zaczyna się w jądrach ślimakowych a kończy w jądrach ciała czworobocznego, w jądrze wstęgi bocznej i w jądrze wzgórka dolnego.

• włókna tego neuronu są częściowo skrzyżowane

• zarówno włókna skrzyżowane jak i nie, przyjmują dalej kierunek podłużny i tworzą wstęgę boczną w której znajduje się jądro wstęgi bocznej

• Neuron III biegnie od jąder:

• ciała czworobocznego

• wstęgi bocznej

• wzgórka dolnego

• do ciała kolankowatego przyśrodkowego – corpus geniculatum mediale

• Neuron IV bierze początek w jądrze ciała kolankowatego przyśrodkowego skąd jako droga kolankowo-korowa dochodzi do korowego ośrodka słuchu – zwany zakrętem Heschli – mieści się w zakręcie skroniowym górnym.

drogi czucia powierzchownego i głębokiego

Zaliczamy je do dróg rzutowych wstępujących, czyli dróg czuciowych.

Drogi czucia powierzchownego:

• Zwane drogami czucia protopatycznego.

• Przewodzą dotyk, ucisk, ból i zmiany temperatury z receptorów skóry.

• Dzielimy je na drogi przewodzące impulsy nerwowe z obszaru głowy oraz drogi przewodzące impulsy nerwowe z pozostałego obszaru ciała.

1. Droga czucia powierzchownego obszaru głowy:

• Jest drogą trzyneuronową (tak jak pozostałe drogi czucia protopatycznego i epikrytycznego).

• Pierwszy neuron rozpoczyna się w receptorach skóry głowy i gałęziami nerwu trójdzielnego biegnie do zwoju trójdzielnego, a następnie korzeniem czuciowym tego nerwu do jąder czuciowych tego nerwu położonych w pniu mózgu.

• Drugi neuron, jako wstęga trójdzielna (lemniscus trigeminalis) dochodzi do jądra brzusznego tylno-pośrodkowego wzgórza (nucleus ventralis posteromedialis thalami).

• Trzeci neuron to pęczki wzgórzowo-korowe (fasciculi thalamocorticales) – opisane przy budowie wewnętrznej wzgórza.

1. Droga czucia powierzchownego z pozostałego obszaru ciała:

• Rozpoczyna się w receptorach skóry.

• Pierwszy neuron biegnie nerwem rdzeniowym przez zwój rdzeniowy i korzeń grzbietowy nerwu rdzeniowego do słupa tylnego istoty szarej rdzenia kręgowego.

• Drugi neuron, jako drogi rdzeniowo-wzgórzowe przednia i boczna (tractus spinothalamicus anterior et lateralis) biegną jednoimiennym sznurami po przejściu wcześniej do przeciwległej połowy rdzenia kręgowego przez istotę pośrednią środkową (substantia intermediomedialis). Obie drogi biegną przez pień mózgu jako wstęga rdzeniowa (lemniscus spinalis) do jądra brzusznego tylno-bocznego wzgórza (nucleus ventralis posterolateralis thalami).

• Trzeci neuron jest dla wszystkich dróg czuciowych ten sam – pęczki wzgórzowo-korowe. Droga boczna przewodzi głównie ból i zmiany temperatury, a droga przyśrodkowa dotyk i ucisk. W obu drogach istnieje tzw. lokalizacja somatotopowa – włókna nerwowe zaopatrujące niżej położone odcinki ciała leżą bardziej obwodowo od włókien zaopatrujących odcinki ciała leżące wyżej. Prawo to dotyczy wszystkich dróg biegnących przez rdzeń kręgowy (prawo ośrodkowego ułożenia dróg nerwowych).

Drogi czucia głębokiego:

• Zwane też drogami czucia epikrytycznego.

• Przewodzą dotyk i ucisk z receptorów położonych w mięśniach, więzadłach i stawach.

• Dzielimy je tak jak drogi czucia powierzchownego.

1. Drogi czucia głębokiego z obszaru głowy:

• Rozpoczynają się w proprioreceptorach i biegną wraz z jednoimiennymi drogami czucia powierzchownego do kory czuciowej płata ciemieniowego (też n. trójdzielny).

1. Drogi czucia głębokiego z pozostałego obszaru ciała:

• Rozpoczynają się w receptorach mięśni, więzadeł i stawów.

• Nerwem rdzeniowym dochodzą do zwoju rdzeniowego, a następnie korzeniem grzbietowym do sznura tylnego i jako droga rdzeniowo-opuszkowa (tractus spinobulbaris) biegną tym sznurem.

• Droga opuszkowo-rdzeniowa poprzez pęczek smukły i klinowaty dochodzi do jądra smukłego i klinowatego (nucleus gracilis et cuneatus).

• II neuron biegnie od tych jąder jako droga opuszkowo-wzgórzowa (tractus bublothalamicus), krzyżując się w skrzyżowaniu wstęg (decussatio lemniscorum). Następnie jako wstęga przyśrodkowa (lemniscus medialis) dochodzi do jądra brzusznego tylno-bocznego wzgórza.

• III neuron to pęczki wzgórzowo-korowe, które przez promienistości wzgórzowe środkowe biegną do kory zakrętu zarodkowego i do tylnej części płacika okołośrodkowego, czyli do kory ośrodka czuciowego.

część głowowa i krzyżowa układu przywspółczulnego

• Część głowowa:

• część śródmózgowiowa-pars mesencephalica

• włókna przedzwojowe zaczynają się w jądrze dodatkowym n. okoruchowego

• biegną do zwoju rzęskowego-ganglion ciliare

• od zwoju odchodzą włókna zazwojowe jako nerwy rzęskowe krótkie-vervi ciliares breves do m. zwieracza źrenicy i m. rzęskowego

• część tyłomózgowiowa-pars rhombencephalica

• włókna przedzwojowe zaczynają się w jądrze ślinowym górnym-nucleus salivatorius superior w moście

• z jądra wychodzą w obrębie nerwu pośredniego

• pierwsza część włókien odchodzi jako nerw skalisty większy-n. petrosus major i dołącza do n. kanału skrzydłowego i dociera do zwoju skrzydłowo-podniebiennego

• włókna zazwojowe biegną poprzez n. szczękowy, przechodzą w n. jarzmowy i dochodzą do n. łzowego i z nim docierają do gruczołu łzowego oraz poprzez gałęzie nosowe tylne do gruczołów jamy nosowej, a nerwami podniebiennymi-nn. palatini do gruczołów podniebiennych

• druga część włókien odchodzi od n. pośredniego jako struna bębenkowa a następnie poprzez n. językowy do zwoju podżuchwowego

• włókna zazwojowe unerwiają śliniankę podżuchwową i podjęzykową

• Drugie jądro w obrębie tyłomózgowia to jądro ślinowe dolne – położone w rdzeniu przedłużonym

• włókna z tego jądra biegną w obrębie n. językowo-gardłowego, przechodzą przez jego zwój dolny-ganglion inferius nervi glossopharyngei i dostają się do nerwu bębenkowego-n. tympanicus, a następnie przez splot bębenkowy-plexus tympanicus i nerw skalisty mniejszy docierają do zwoju usznego-ganglion oticum

• włókna zazwojowe dochodzą do ślinianki przyusznej a także poprzez n. policzkowy-n. buccalis do gruczołów policzkowych i wargowych

• Trzecie jądro w obrębie tyłomózgowia to jądro grzbietowe nerwu błędnego-nucleus dorsalis nervi vagi

• neuron przedzwojowy biegnie w obrębie n. błędnego do zwojów obwodowych klatki piersiowej i jamy brzusznej

• włókna zazwojowe unerwiją serce,tchawicę,płuca,przewód pokarmowy do lewego zgięcia okrężnicy,wątrobę,trzustkę i nerki

• Część krzyżowa-pars sacralis parasympathica

• włókna tej części rozpoczynają się w jądrach przywspółczulnych krzyżowych-nuclei parasymphatici sacra les

• biegną w korzeniach brzusznych nerwów S₂-S₄ splotu krzyżowego

• tworzą nerwy trzewne miedniczne które kończą się w zwojach miednicznych w obrębie splotu podbrzusznego dolnego

• włókna zazwojowe unerwiają:

• zgięcie okrężnicy

• część zstępującą i esowatą okrężnicy

• odbytnicę

• część włókiem przechodzi przez nerw sromowy i oddaje odgałęzienia do narządów miednicy mniejszej i zewnętrznych narządów płciowych

część szyjna pnia współczulnego

• leży z tyłu za powrózkiem naczyniowo-nerwowym szyi

• na wysokości VI kręgu szyjnego krzyżuje tętnicę tarczową dolną obejmując ją za pomocą pętli tarczowej-ansa thyroidea

• w dolnym odcinku części szyjnej, w miejscu krzyżowania tętnicy podobojczykowej utworzona jest pętla podobojczykowa-ansa subclavia

• część szyjna składa się z 3 zwojów:

• zwój szyjny górny-ganglion cervicale superius

• leży na wyrostkach poprzecznych górnych kręgów szyjnych oraz na m. długim głowy

• od zwoju odchodzą gałęzie krótkie czyli gałęzie łączące szare-rami communicantes grisei oraz gałęzie długie:

• n. szyjny-n. jugularis

• biegnie po ścianie ż. szyjnej wewnętrznej

• daje gałęzie do zwoju górnego n. błędnego

• oraz do zwoju dolnego n. językowo-grdłowego

• n. szyjno-tętniczy wewnętrzny-n. caroticus internus

• odchodzi od górnej części zwoju

• na tętnicy szyjnej tworzy splot szyjno-tętniczy wewnętrzny-plexus caroticus internus

• od splotu odchodzą gałęzie współczulne dla przysadki mózgowej, n. odwodzącego, bloczkowego i okoruchowego a także dla zwoju troistego i rzęskowego

• nn. szyjno-tętnicze zewnętrzne-nn. carotici externi

• w liczbie 4-6

• na ścianie tętnicy szyjnej zewnętrznej tworzą splot szyjno-tętniczy zewnętrzny-plexus caroticus externus

• splot ten przedłuża się w splot szyjno-tętniczy wspólny

• gałęzie krtaniowo-gardłowe-rami laryngopharyngei, dzielą się na:

• gałęzie gardłowe – wchodzą w skład splotu gardłowego

• gałęzie krtaniowe – dołączają do n. krtaniowego górnego

• n. sercowy szyjny górny-n. cardiacus cervicalis superior

• biegnie wzdłuż pnia ramienno-głowowego(prawy) i wzdłuż tętnicy szyjnej wspólnej lewej(lewy)

• do splotu sercowego powierzchownego

• zwój szyjny środkowy-ganglion cervicale medium

• leży na wysokości 6 kręgu szyjnego

• jego gałąź międzyzwojowa dolna tworzy pętle podobojczykową

• oddaje:

• n. sercowy szyjny środkowy-n. cardiacus cervicalis medius

• biegnie po ścianie tętnicy szyjnej wewnętrznej

• do splotu sercowego głębokiego

• zwój szyjno piersiowy-ganglion cervicothoracicum(gwiaździsty-stellatum)

• powstaje z połączenia dolnego zwoju szyjnego z pierwszym zwojem piersiowym

• leży między wyrostkiem poprzecznym VII kręgu szyjnego a szyjką I żebra

• oddaje:

• n. sercowy szyjny dolny-n. cardiacus cervicalis inferior

• dochodzi do splotu sercowego głębokiego

• splot podobojczykowy-plexus subclavius

• otacza tętnice podobojczykową

• przedłuża się na tętnice kończyny górnej

• n. kręgowy-n. vertebralis

• wytwarza na t. kręgowej splot kręgowy

• biegnie do jej gałęzi mózgowych

część piersiowa i brzuszna pnia współczulnego

• część piersiowa:

• leży w sąsiedztwie kręgów piersiowej części kręgosłupa

• pokryta powięzią wewnątrzpiersiową i opłucną żebrową

• składa się z 10-12 zwojów piersiowych które leżą na głowach żeber

• zwoje połączone są gałęziami międzyzwojowymi-rami interganglionares

• odchodzące gałęzie krótkie dołączają do nerwów międzyżebrowych

• gałęzie długie:

• nn. sercowe piersiowe-nn. cardiaci thoracici

• odchodzą od 5 górnych zwojów piersiowych

• do splotów sercowych

• n. trzewny większy-n. splanchnicus major

• odchodzi od 6-9 zwoju piersiowego czterema korzeniami

• łączą się one we wspólny pień

• nerw ten przechodzi przez odnogę części lędźwiowej przepony

• wchodzi do splotu trzewnego

• daje gałęzie do zwoju trzewnego i aortowo-nerkowego

• n. trzewny mniejszy-n. splanchnicus minor

• odchodzi dwoma korzeniami od 10 i 11 zwoju piersiowego

• przechodzi przez przeponę

• poniżej przepony dzieli się na wiele gałęzi dochodzących do splotu trzewnego

• gałąź nerkowa dochodzi do splotu nerkowego

• n. trzewny najniższy(niestały)-n. splanchnicus imus

• dociera do splotu nerkowego

• splot aortowy piersiowy-plexus aorticus thoracicus

• oplata aortę piersiową

• przedłuża się w splot aortowy brzuszny

• sploty sercowe-plexus cardiaci

• gałęzie płucne-rami pulmonales

• odchodzą od 3-5 zwoju piersiowego

• dochodzą do wnęki płuca gdzie z nn. błędnymi tworzą splot płucny

• Część brzuszna:

• składa się z 3-4 zwojów lędźwiowych – ganglion lumbalia

• prawy pień leży za żyłą główną dolną a lewy bocznie od aorty brzusznej

• oba pnie połączone są w odcinku lędźwiowym gałęziami poprzecznymi

• poza gałęziami krótkimi oddaje gałęzie długie które tworzą pierwszorzędowe sploty współczulne które oddają gałęzie tworzące sploty drugorzędowe

• splot aortowy brzuszny-plexus aorticus abdominalis

• oplata aortę brzuszną tworząc 2 zwoje krezkowe:górny i dolny

• do splotów tych dochodzą nn. trzewne lędźwiowe-nn. splanchnici lumbales

• sploty drugorzędowe odchodzące od tej części to:

-splot krezkowy dolny

-splot odbytniczy górny

-parzyste sploty biodrowe które przedłużają się w sploty udowe

• splot trzewny-plexus celiacus(splot słoneczny-plexus solaris)

• otacza pień trzewny-truncus celiacus

• leży na wysokości XII kręgu piersiowego i I lędźwiowego

• powstał z połączenia nerwów trzewnych-większego, mniejszego i najniższego, z nerwów trzewnych lędźwiowych oraz gałęzi brzusznych nerwów błędnych i nerwów przeponowych

• włókna tego splotu tworzą zwoje:

-zwój trzewny(parzysty)

-zwoje przeponowe-ganglia phrenica

-zwoje aortowo-nerkowe-ganglia aortorenalia

• sploty drugorzędowe parzyste:

-splot przeponowy

-splot nadnerczowy

-splot nerkowy

-splot jądrowy lub jajnikowy

• sploty drugorzędowe nieparzyste:

-splot wątrobowy

-sploty żołądkowe górny i dolny

-splot śledzionowy

-splot krezkowy górny

• splot podbrzuszny górny-plexus hypogastricus superior

• można go podzielic na splot odbytniczy środkowy i dolny

• oba sploty obejmują odbytnicę

• gałęzie od splotu docierają do splotu moczowodowego-plexus uretericus, do splotu jądrowego(lub jajnikowego) i splotów biodrowych

• splot podbrzuszny dolny-plexus hypogastricus inferior

• powstaje z gałęzi części miedniczej pnia współczulnego

• leży na dnie miednicy mniejszej

• w obrębie splotu występują liczne zwoje miedniczne-ganglia pelvina

• sploty drugorzędowe:

-splot maciczno-poczwowy-plexus uterovaginalis

-splot sterczowy-plexus prostaticus

-splot nasieniowodowy-plexus deferentialis

-sploty pęcherzowe-plexus vesicales

-nerwy jamiste łechtaczki-nervi cavernosi clitoridis

-nerwy jamiste prącia-nervi cavernosi penis

część miedniczna pnia współczulnego

• tworzą ją 4 zwoje krzyżowe połączone ze sobą zwojem nieparzystym-ganglion impar

• zwoje obu pni połączone są za pomocą gałęzi poprzecznych

• poza gałęziami krótkimi oddaje gałęzie długie które tworzą pierwszorzędowe sploty współczulne które oddają gałęzie tworzące sploty drugorzędowe

• splot aortowy brzuszny-plexus aorticus abdominalis

• oplata aortę brzuszną tworząc 2 zwoje krezkowe:górny i dolny

• do splotów tych dochodzą nn. trzewne lędźwiowe-nn. splanchnici lumbales

• sploty drugorzędowe odchodzące od tej części to:

-splot krezkowy dolny

-splot odbytniczy górny

-parzyste sploty biodrowe które przedłużają się w sploty udowe

• splot trzewny-plexus celiacus(splot słoneczny-plexus solaris)

• otacza pień trzewny-truncus celiacus

• leży na wysokości XII kręgu piersiowego i I lędźwiowego

• powstał z połączenia nerwów trzewnych-większego, mniejszego i najniższego, z nerwów trzewnych lędźwiowych oraz gałęzi brzusznych nerwów błędnych i nerwów przeponowych

• włókna tego splotu tworzą zwoje:

-zwój trzewny(parzysty)

-zwoje przeponowe-ganglia phrenica

-zwoje aortowo-nerkowe-ganglia aortorenalia

• sploty drugorzędowe parzyste:

-splot przeponowy

-splot nadnerczowy

-splot nerkowy

-splot jądrowy lub jajnikowy

• sploty drugorzędowe nieparzyste:

-splot wątrobowy

-sploty żołądkowe górny i dolny

-splot śledzionowy

-splot krezkowy górny

• splot podbrzuszny górny-plexus hypogastricus superior

• można go podzielic na splot odbytniczy środkowy i dolny

• oba sploty obejmują odbytnicę

• gałęzie od splotu docierają do splotu moczowodowego-plexus uretericus, do splotu jądrowego(lub jajnikowego) i splotów biodrowych

• splot podbrzuszny dolny-plexus hypogastricus inferior

• powstaje z gałęzi części miedniczej pnia współczulnego

• leży na dnie miednicy mniejszej

• w obrębie splotu występują liczne zwoje miedniczne-ganglia pelvina

• sploty drugorzędowe:

-splot maciczno-poczwowy-plexus uterovaginalis

-splot sterczowy-plexus prostaticus

-splot nasieniowodowy-plexus deferentialis

-sploty pęcherzowe-plexus vesicales

-nerwy jamiste łechtaczki-nervi cavernosi clitoridis

-nerwy jamiste prącia-nervi cavernosi penis

małżowina uszna i przewód słuchowy zewnętrzny

Małżowina uszna

• jest to fałd skórny oparty na rusztowaniu chrzęstnym(z wyjątkiem płatka małżowinowego-lobus auriculae)

• na małżowinie występują 2 powierzchnie:

• boczna-wklęsła

• przyśrodkowa-wypukła

• Zaokrąglone brzeg nazywa się obrąbkiem – helix

• obrąbek zaczyna się odnogą-crus helicis

• w górnej części obrąbka znajduje się guzek małżowiny usznej-tuberculum auriculae

• przed obrąbkiem występuje wyniosłość zwana grobelką – anthelix, która ogranicza od tyłu zagłębienie muszli małżowiny usznej-concha auriculae

• górna część muszli zwana jest łódeczką-cymba conchae

• dolna część to jama muszli-cavum conchae

• jamę muszli ogranicza od:

• przodu – skrawek –tragus

• tyłu – przeciwskrawek – antitragus

• pomiędzy skrawkiem i przeciwskrawkiem znajduje się głębokie wcięcie-incisura intertragica

• na powierzchni przyśrodkowej występuje wyniosłość muszli-eminentia conchae oraz dołek grobelki-fossa anthelicis

• chrząstka małżowiny z zagłębieniami jamy muszli przedłuża się w chrząstkę przewodu słuchowego zewnętrznego, w miejscu tego przejścia występuje cieśń chrząstki ucha-isthmus cartilaginis auris

• umocowanie chrząstki małżowiny do kości czaszki odbywa się za pomocą 3 więzadeł-ligamenta auricularia

• mięśnie małżowiny usznej są szczątkowe

Przewód słuchowy zewnętrzny

• składa się z części chrzęstnej-meatus acusticus externus cartilagineus

• oraz części kostnej-meatus acusticus externus osseus

• część chrzęstna zaczyna się otworem słuchowym zewnętrznym a kończy przy błonie bębenkowej

• przebieg jest poprzeczny, lekko ku górze łukowato wygięty i w dwóch miejscach się załamuje

• światło przewodu jest eliptyczne

• ściana dolna i przednia są dłuższe od ściany górnej i tylnej i w związku z tym powstają 2 zachyłki:

• dolny-recessus inferior

• przedni-recessus anterior

• wyścielony jest wewnątrz skórą która posiada gruczoły woskowinowe-glandulae ceruminosae wydzielające woskowine-cerumen

• włosy przewodu usznego-tragi

trąbka słuchowa

• to kanał łączący jamę bębenkową z częścią nosową gardła

• składa się z części kostnej i części chrzęstnej

• biegnie skośnie od tyłu, boku i góry ku przodowi i dołowi

• w przejściu części kostnej w część chrząstną znajduje się cieśń trąbki słuchowej-isthmus tubae auditivae

• część kostna należy do półkanału trąbki słuchowej-semicanalis tubae auditivae który otwiera się na przedniej ścianie jamy bębenkowej ujściem bębenkowym trąbki słuchowej-ostium tympanicum tubae auditivae

• część chrzęstna ma kształt rynienki otwartej ku dołowi i bokowi

• składa się z 2 blaszek: bocznej i przyśrodkowej

• na bocznej ścianie części nosowej gardła leży ujście gardłowe trąbki słuchowej-ostium pharyngeum tubae auditivae

• wnętrze trąbki słuchowej wyściela błona śluzowa pochodząca z gardła

• światło trąbki w części chrzęstnej jest zamknięte i otwiera się podczas połykania dzięki m. napinaczowi podniebienia miękkiego

• unaczynienie: od t. szczękowej i t. usznej tylnej

błona bębenkowa

• oddziela przewód słuchowy zewnętrzny od jamy bębenkowej

• jest to gładka, mało elastyczna błona o eliptycznym kształcie i szarym zabarwieniu

• składa się z:

• części napiętej-pars tensa

• jej brzeg umocowany jest do bruzdy bębenkowej za pomocą pierścienia włóknisto-chrzęstnego-anulus fibrocartilagineus

• występuje tu podłużnie biegnący prążek młoteczka-stria mallearis

• na górnym końcu prążka młoteczka występuje mała wyniosłość – prominentia mallearis

• od wyniosłości biegnie ku przodowi fałd młoteczkowy przedni-plica mallearis anterior a ku tyłowi fałd młoteczkowy tylny

• na środku występuje wgłębienie zwane pępkiem-umbo membranae

• w dolno-przedniej cwiartce błony bębenkowej podczas oświetlania pojawia się refleks o trójkątnym kształcie zwany stożkiem świetlnym

• części wiotkiej-pars flaccida

• przyczepia się do łuski skroniowej wypełniając wcięcie bębenkowe

ściany jamy bębenkowej

• ściana boczna(błoniasta)-paries membranaceus

• utworzona przez powierzchnię wewnętrzną błony bębenkowej i przez blaszkę kostną łuski kości skroniowej

• do błony bębenkowej przylega rękojeśc młoteczka

• na wysokości kostnego ograniczenia bocznej ściany znajduje się zachyłek nadbębenkowy – reces sus epitympanicus

• ściana górna(pokrywowa)-paries tegmentalis

• oddziela jamę bębenkową od środkowego dołu czaszki

• jest bardzo cienka

• może zawierac jamki powietrzne zwane komórkami bębenkowymi

• ściana dolna(ściana żyły szyjnej)-paries jugularis

• jest cienka

• mogą w niej występowac komórki bębenkowe

• oddziela jamę bębenkową od dołu szyjnego

• w tylnej części tej ściany zaznacza się wyniosłość rylcowata-prominentia stylo idea

• ściana tylna(sutkowa)-paries mastoideus

• posiada w górnej części wejście do jamy wyrostka sutkowatego

• przyśrodkowo od wejścia do jamy znajduje się wyniosłość kanału n. twarzowego-prominentia canalis facialis

• powyżej tej wyniosłości znajduje się wyniosłość kanału półkolistego bocznego-prominentia canalis semicircularis lateralis

• w dolnej części ściany znajduje się dół kowadełka-fossa incudis

• poniżej dołu kowadełka wyrasta z tylnej ściany mała stożkowata wyniosłość piramidowa-eminentia pyramidialis

• bocznie od wyniosłości piramidowej znajduje się otwór bębenkowy kanalika struny bębenkowej-apertura tympanica canaliculi chorda tympani

• ściana przednia(szyjno tętnicza)-paries caroticus

• oddziela jamę bębenkową od pionowej części kanału tętnicy szyjnej wewnętrznej

• znajdują się tu ujścia kanalików szyjno-bębenkowych-canaliculi caroticotympanici

• w górnej części ściany otwiera się ujście bębenkowe trąbki słuchowej-ostium tympanicum tubae auditivae

• ściana przyśrodkowa(błędnikowa)-paries labyrinthicus

• stanowi granicę ucha środkowego i ucha wewnętrznego

• znajduje się w niej okienko przedsionka-fenestra vestibuli położone w dołku okienka przedsionka

• poniżej dołka okienka przedsionka zaznacza się wzgórek – promontorium

• wzgórek przedłuża się ku tyłowi w mostek wzgórka-ponticulus promontorii który spoczywa na podpórce wzgórka-subiculum promontorii

• między wzgórkiem a podpórką znajduje się dołek okienka ślimaka-fossa fenestrae cochleae

• okienko to zamknięte jest błoną bębenkową wtórną

kosteczki słuchowe

Kosteczki słuchowe-ossicula auditu

• młoteczek-malleus

• ma kształt wydłużonej maczugi

• grubszy koniec to głowa młoteczka-caput maleli, zwrócony jest do zachyłka nadbębenkowego

• wydłużona część to rękojeść młoteczka-manubrium maleli, zrasta się z błoną bębenkową

• na głowie młoteczka znajduje się powierzchnia stawowa dla połączenia z kowadełkiem

• między głowa a rękojeścią znajduje się szyjka młoteczka

• z szyjki wyrasta ku bokowi wyrostek boczny

• z przedniej strony szyjki odchodzi wyrostek przedni

• kowadełko-incus

• przypomina kształtem ząb o dwóch korzeniach

• najgrubsza część to trzon kowadełka-corpus incudis posiadający powierzchnie stawową dla głowy młoteczka

• z trzonu odchodzi ku dołowi odnoga długa-crus longum kończąca się wyrostkiem soczewkowatym-processus lenticularis-dla połączenia ze strzemiączkiem

• ku tyłowi odchodzi odnoga krótka-crus breve

• strzemiączko-stapes

• ma kształt strzemienia

• odróżniamy głowę strzemiączka-caput stapedis posiadającą powierzchnie stawową dla połączenia z wyroskiem soczewkowatym

• od głowy odchodzi odnoga przednia-crus anterius i odnoga tylna-crus posterius

• obie odnogi łączą się z podstawą strzemiączka która zamyka okienko przedsionka

• przestrzeń między odnogami wypełnia błona kowadełka

Stawy:

• staw kowadełkowo-młoteczkowy-articulatio incudomallearis

• znajduje się w zachyłku nadbębenkowym

• staw kowadełkowo-strzemiączkowy-articulatio incudostapedis

• leży w środku jamy bębenkowej

Więzadła:

• więzadło pierścieniowate strzemiączka-lig annulare stapedis

• mocuje podstawę strzemiączka do brzegu okienka

• więzadło kowadełka górne i tylne-lig. incudis superius et posterius

Mięśnie:

• m. napinacz błony bębenkowej-m. tensor tympani

• bierze początek przy ujściu zewnętrznym półkanału m. napinacza błony bębenkowej na skrzydle większym kości klinowej

• wchodzi do własnego półkanału w trąbce słuchowej

• podąża do jamy bębenkowej

• po wejściu do jamy przedłuża się w obłe ścięgno które przewija się przez wyrostek ślimakowaty i dochodzi od szyjki młoteczka

• skurcz napina błonę bębenkową

• unerwienie: gałęzie n. skrzydłowego przyśrodkowego

• m. strzemiączkowy-m. stapedius

• zaczyna się na wyniosłości piramidowej

• kończy się na głowie młoteczka

• czynność: polega na odciąganiu podstawy strzemiączka od okienka przedsionka

• unerwienie: n. strzemiączkowy

błędnik kostny

-składa się z 3 części:

1. środkowej-przedsionek

2. przedniej-ślimak

3. tylnej-3 kanały półkoliste

• PRZEDSIONEK-vestibulum

• jest to zaokrąglona przestrzeń

• ściana boczna jest przyśrodkową ścianą jamy bębenkowej

• ściana przyśrodkowa jest dnem przewodu słuchowego wewnętrznego

• ku przodowi przedsionek łączy się ze ślimakiem a od tyłu z kanałami półkolistymi

• na ścianie bocznej uchodzą:

• okienko przedsionka

• okienko ślimaka

• na ścianie przyśrodkowej występuje:

• 3 pola z otworkami zwane plamkami sitkowatymi-maculae cribrosae

• plamka sitkowata górna-macula cribrosa superior – dla przejścia n. łagiewkowo-bańkowego

• plamka sitkowata środkowa-macula cribrosa media – dla przejścia n. woreczkowego

• plamka sitkowata dolna-macula cribrosa inferior – dla przejścia n. bańkowego tylnego

• grzebień przedsionka – crista vestibuli

• oddziela od siebie zachyłek kulisty od zachyłka eliptycznego

• poniżej zachyłka eliptycznego występuje otwór prowadzący do wodociągu przedsionka-aqueductus vestibuli

• ŚLIMAK-cochlea

• biegnie ku przodowi od przedsionka

• podstawa ślimaka-basis cochleae

• zwraca się przyśrodkowo do pola ślimakowego dna przewodu słuchowego wewnętrznego

• szczyt ślimaka zwany jest osklepkiem-capula cochleae

• od podstawy ku szczytowi biegnie kanał spiralny ślimaka–canalis spinalis cochleae

• składa się z 2 i ¾ zakrętu

• zakrętowi podstawnemu odpowiada pasmo spiralne dziurkowane-tractus spiralis foraminosus – do przejścia pęczków części ślimakowej n. VIII

• kanał spiralny wije się dookoła wrzecionka-modiolus stanowiącego oś ślimaka

• we wrzecionku biegną kanały podłużne wrzecionka-canales longitudinales modioli a w nich pęczki n. ślimakowego

• od wrzecionka w każdym zakręcie odchodzi blaszka spiralna kostna-lamina spiralis ossea

• blaszka spiralna w zakręcie szczytowym odrywa się od wrzecionka i zrasta ze ścianą zewnętrzną tworząc haczyk blaszki spiralnej-hamulus laminae spirali

• naprzeciw blaszki spiralnej kostnej odchodzi blaszka spiralna wtórna

• blaszki nie stykają się ze sobą, oddzielają od siebie schody przedsionka-scala vestibuli od schodów bębenka-scala tympani

• u szczytu ślimaka znajduje się otwór zwany szczeliną osklepka gdzie schody przedsionka i schody bębenka łączą się ze sobą

• KANAŁY PÓŁKOLISTE-canales semicirculares

• biegną od przedsionka, ku tyłowi i ku górze, ustawione do siebie pod kątem prostym

1. Kanał półkolisty przedni-canalis semicircularis anterior

• biegnie w płaszczyźnie strzałkowej

• zwrócony wypukłością do przedniej powierzchni piramidy kości skroniowej

1. Kanał półkolisty tylny-canalis semicircularis posterior

• ustawione w płaszczyźnie czołowej

1. Kanał półkolisty boczny-canalis semicircularis lateralis

• leży w płaszczyźnie poziomej

• każdy kanał ma odnogę bańowatą-crus ampullare i odnogę pojedynczą-crus Simple

• odnogi bańkowate zaczynają się bańkami kostnymi uchodzącymi 3 otworami do przedsionka

• odnogi pojedyncze kanały przedniego i tylnego łączą się w odnogę wspólną otwierającą się do przedsionka pojedynczym otworem

• odnoga pojedyncza kanału półkolistego bocznego uchodzi do przedsionka samodzielnie

błędnik błoniasty

• Jest objęty od zewnątrz błędnikiem kostnym, ale jego kształt nie stanowi dokładnego odlewu błędnika kostnego.

• Od błędnika kostnego oddziela go przestrzeń przychłonkowa (spatium perilymphaticum), wypełniona przychłonką (perilympha).

• Wewnątrz błędnika błoniastego znajduje się przestrzeń śródchłonkowa (spatium endolymphaticum) wypełniona śródchłonką (endolympha).

• Składa się z czterech zasadniczych części: woreczka, łagiewki, przewodów półkolistych i przewodu ślimaka. Woreczek oraz łagiewka wypełniają wnętrze przedsionka błędnika. Przewody półkoliste wypełniają kostne kanały półkoliste. Przewód ślimakowy wije się wewnątrz ślimaka.

• Woreczek (sacculus):

• Ma kształt spłaszczonego owalu, zwężającego się ku dołowi, gdzie przechodzi w przewód łączący (ductus reuniens), wpadający do przewodu ślimakowego.

• Ściana boczna woreczka jest wolna, zwraca się do przestrzeni przychłonkowej.

• Ściana przyśrodkowa, bardziej wypukła, przylega do zachyłka kulistego, z którym jest zrośnięta. Na tej ścianie występuje owalne pole, zwane plamką woreczka (macula sacculi), stanowiąca pole zmysłowe woreczka.

• Od tyłu woreczek łączy się wąskim przewodem z łagiewką.

• Łagiewka (utriculus):

• Większa od woreczka; ma kształt wydłużony, jest ślepo zamknięta na obu końcach.

• Od strony tylnej wpadają do łagiewki pięcioma otworami trzy przewody półkoliste - przedni, tylny i boczny (ductus semicirculares anterior, posterior et lateralis).

• Na przedniej powierzchni łagiewki, przylegającej do zachyłka eliptycznego, znajduje się pole z zakończeniami nerwowymi, zwane plamką łagiewki (macula utriculi).

• Z woreczkiem łączy ją przewód łagiewkowo - woreczkowy (ductus utriculosaccularis), który wydłuża się w przewód śródchłonki (ductus endolymphaticus), znajdujący się w wodociągu przedsionka. Przewód śródchłonki kończy się workowatym rozszerzeniem (saccus endolymphalis), które leży na tylnej powierzchni piramidy kości skroniowej.

• Przewody półkoliste (ductus semicirculares):

• Wyróżniamy trzy kanały półkoliste: przedni, tylny i boczny.

• Każdy z przewodów posiada bańkę błoniastą (ampulla membranacea), jako zakończenie odnogi błoniastej bańkowej (crus membranaceum ampullare) i odnogę błoniastą: pojedynczą (crus membranaceum simplex) w przewodzie półkolistym bocznym oraz odnogę błoniastą wspólną (crus membranaceum communae) dla przewodów półkolistych przedniego i tylnego.

• W każdej z trzech baniek błoniastych znajduje się grzebień błoniasty (crista ampullaris), który posiada nabłonek zmysłowy.

• Od grzebieni bańkowych oraz od plamek woreczka i łagiewki, przewodzone są do mózgowia pobudzenia zmysłu równowagi przez gałęzie części przedsionkowej n. VIII

• Przewód ślimakowy (ductus cochlearis):

• Zawiera nabłonek zmysłowy narządu słuchu jako narząd Cortiego.

• Rozpoczyna się w przedsionku w pobliżu woreczka, z którym jest połączony za pomocą krótkiego przewodu łączącego (ductus reuniens). W tym miejscu przewód ślimakowy posiada ślepy koniec, czyli kątnicę (cecum vestibulare).

• Wije się w kanale spiralnym do szczytu, gdzie kończy się ślepo jako kątnica osklepkowa (cecum cupulare).

• Przewód ślimakowy ma na przekroju kształt trójkątny; przyczepia się do wolnego brzegu blaszki spiralnej kostnej oraz przylega do wewnętrznej ściany kanału.

• Biegnąc w kanale kostnym zajmuje jego boczną połowę i graniczy ze schodami przedsionka (od góry) i schodami bębenka (od dołu).

• Wyróżniamy w nim trzy ściany:

• Ściana przedsionkowa przewodu ślimakowego (paries vestibularis ductus cochlearis) – jest bardzo cienka, oddziela przewód od schodów przedsionka.

• Ściana zewnętrzna przewodu ślimakowego (paries externus ductus cochlearis) – jest częścią ściany bocznej kanału ślimaka, gdzie zrasta się z okostną. Od strony wewnętrznej biegnie na niej zgrubienie zwane wyniosłością spiralną (prominentia spiralis), zawierające naczynie wystające (vas prominens). Powyżej wyniosłości spiralnej występuje prążek naczyniowy (stria vascularis) - silnie unaczyniona blaszka wytwarzająca śródchłonkę.

• Ściana bębenkowa przewodu ślimakowego (paries tympanicus ductus cochlearis) – biegnie w przedłużeniu okostnej pokrywającej blaszkę spiralną kostną. Przebiegająca na tej ścianie blaszka podstawna (lamina basilaris) stanowi pole zmysłowe, w obrębie którego następuje zamiana fal głosowych na impulsy nerwowe. Na powierzchni tego pasma zmysłowego występują tzw. brodawkowate wyniosłości, które tworzą narząd spiralny Cortiego (organum spirale Corti), czyli narząd słuchu.

błona włóknista gałki ocznej

• Tworzy zewnętrzną warstwę gałki ocznej, do której przyczepiają się mięśnie.

• Składa się z przezroczystej części przedniej, zwanej rogówką i nieprzezroczystej części tylnej, zwanej twardówką.

• Rogówka (cornea):

• Stanowi 1/6 błony włóknistej.

• Wyróżniamy na niej wypukłą powierzchnię przednią (facies aterior) z największym uwypukleniem zwanym szczytem rogówki (vertex corneae) oraz wklęsłą powierzchnię tylną (facies posterior).

• Na obwodzie rogówki znajduje się rąbek (limbus).

• Zbudowana jest z kilku warstw, z których najistotniejsza stanowi istotę właściwą rogówki (substantia propria corneae).

• Rogówka jest przezroczysta, ponieważ nie posiada naczyń krwionośnych. Jest odżywiana przez naczynia twardówki, ciecz wodnistą i łzy.

• Rogówka spełnia rolę soczewki skupiającej (silniej załamuje światło niż soczewka oka) i jest bardziej wypukła w płaszczyźnie strzałkowej niż poziomej. Różnica ta jest wyrównywana przez soczewkę oka. Jeśli tak nie jest – występuje astygmatyzm (niezborność oka).

• Wszelkie uszkodzenia istoty właściwej rogówki są zastępowane tkanką bliznowatą zwaną bielmem.

• Jest obficie unerwiona przez nerw oczny.

• Twardówka (sclera):

• Jej ściana jest w tylnej części przebita przez nerw wzrokowy, nerwy i naczynia rzęskowe tylne i przednie oraz w okolicy równika przez cztery żyły wirowate. W miejscu przejścia nerwu wzrokowego znajduje się błona sitowa twardówki (lamina cribrosa sclerae).

• Zbudowana jest z istoty właściwej twardówki (substantia propria sclerae), która przechodzi na rogówkę tworząc bruzdę twardówki (sulcus sclerae). W tej bruździe leży rąbek rogówki.

• Od zewnątrz pokrywa twardówkę blaszka nadnaczyniówkowa (lamina episcleralis), zwrócona do przestrzeni nadtwardówkowej.

• Od wewnątrz leży blaszka brunatna twardówki (lamina fusca sclerae), łącząca ją z naczyniówką.

• Wzdłuż granicy rogówkowo - twardówkowej przebiega okrężny kanał, zwany zatoką żylną twardówki (sinus venosus sclerae), która stanowi odpływ cieczy wodnistej oka.

błona naczyniowa gałki ocznej

• Składa się z trzech części, kolejno od bieguna tylnego do przedniego: naczyniówki, ciała rzęskowego, tęczówki ze źrenicą.

• Naczyniówka i ciało rzęskowe przylegają do twardówki, tęczówka zaś załamuje się pod kątem i tworzy granicę między obu komorami gałki ocznej.

• Naczyniówka (choroidea):

• Wyściela wewnątrz twardówkę począwszy od n. wzrokowego aż do rąbka zębatego (ora serrata).

• W jej budowie wyróżniamy (idąc od zewnątrz):

• Blaszkę nadnaczyniówkową (lamina supracoroidea), która wypełnia przestrzeń przynaczyniówkową (spatium perichoroideale).

• Blaszkę naczyniówkową (lamina vasculosa)

• Blaszkę naczyń włosowatych (lamina choroidocapillaris), odżywiającą część wzrokową siatkówki.

• Blaszkę podstawną (lamina basalis) – w jej skład wchodzi warstwa barwnikowa siatkówki.

• Ciało rzęskowe (corpus ciliare):

• Sięga od rąbka zębatego do brzegu rzęskowego tęczówki, tworząc trzy części:

• Obrączkę rzęskową (orbiculus ciliaris) – tylna część ciała rzęskowego. Na jej wewnętrznej powierzchni biegną południkowo fałdy rzęskowe (plicae ciliares).

• Wieniec rzęskowy (corona ciliaris) – leży do przodu od obrączki rzęskowej. Fałdy rzęskowe przechodzą tu w liczne (ok. 70) wyrostki rzęskowe (processus ciliares), również budowy promienistej. Fałdy rzęskowe i wyrostki rzęskowe wytwarzają ciecz wodnistą, a odchodzące od nich włóka obwódkowe (fibrae zonulares) służą do zawieszenia soczewki.

• Mięsień rzęskowy (m. ciliaris) – leży po zewnętrznej stronie ciała rzęskowego. Na przekroju południkowym gałki ocznej ma on kształt trójkąta, ostrym końcem zwróconego do naczyniówki. Zbudowany jest z 3 rodzajów włókien:

1. Włókna południkowe (fibrae meridionales) – zaczynają się w kącie zatoki żylnej i biegną do tyłu, w stronę równika, gdzie kończą się w przestrzeni przynaczyniówkowej.

2. Włókna okrężne (fibrae circulares) – tworzą przyśrodkową część mięśnia i odchodzą od włókien południkowych.

3. Włókna promieniowe (fibrae radiales) – łączą wyżej wymienione włókna.

• Skurcz włókien okrężnych zmniejsza obwód wyrostków rzęskowych, a aparat wieszadłowy soczewki rozluźnia się, uwypuklając soczewkę.

• Skurcz włókien południkowych pociąga naczyniówkę i ciało szkliste; powoduje spłaszczenie soczewki.

• Skurcz i rozkurcz całego mięśnia powoduje odpływ cieczy wodnistej z komory przedniej oka.

• Unerwienie mięśnia: włókna przywspółczulne ze zwoju rzęskowego.

• Unaczynienie: tt. rzęskowe tylne długie i przednie, które wytwarzają koło tętnicze większe tęczówki (circulus arteriosus iridis major).

• Tęczówka (iris):

• Okrągła tarcza, położona prawie w płaszczyźnie czołowej przed soczewką, między komorą przednią a tylną gałki ocznej.

• Reguluje wielkość otworu położonego w jej środku, zwanego źrenicą (pupilla).

• Ma brzeg rzęskowy i źreniczny (margo ciliaris et pupillaris) oraz powierzchnię przednią i tylną (facies anterior et posterior).

• Na powierzchni tylnej widać drobne fałdy (plicae iridis), a na powierzchni przedniej widać beleczki (trabeculae), zatoki (cryptae) oraz bruzdy i plamki (naevi).

• Beleczki biegnące promieniście odpowiadają naczyniom, które przed brzegiem źrenicznym tworzą koło tętnicze mniejsze tęczówki (circus arteriosus iridis minor).

• Koło to unaczynia tęczówkę i dzieli jej powierzchnię na dwa pierścienie:

• Pierścień mniejszy (anulus iridis minor) - między brzegiem źrenicznym a kołem tętniczym mniejszym

• Pierścień większy (anulus iridis major) – między obu kołami tętniczymi.

• W budowie tęczówki wyróżnia się zrąb tęczówki (stronia iridis). Od ilości chromatoforów w zrębie zależna jest barwa tęczówki. W oczach niebieskich brak jest tego barwnika i prześwieca tylko warstwa barwnikowa tęczówki. Przy całkowitym braku barwnika, bielactwie (albinismus), źrenica i tęczówka mają barwę czeroną.

• W paśmie przyźrenicznym zrębu znajduje się m. zwieracz źrenicy (m. sphincter pupillae), unerwiony przez włókna przywspółczulne.

• Na całej tylnej powierzchni znajduje się m. rozwieracz źrenicy (m. dilator pupillae), unerwiony przez włókna współczulne.

• Położony wewnątrz nabłonek barwnikowy tęczówki (epithelium pigmentosum) zawiera warstwę barwnikową tęczówki (stratum pigmentosum iridis) i część tęczówkową siatkówki (pars iridica retinae).

błona wewnętrzna gałki ocznej

• Składa się z zewnętrznej części barwnikowej i światłoczułej warstwy wewnętrznej –siatkówki.

• Warstwa barwnikowa (stratum pigmenti):

• Podzielona jest na warstwę barwnikową siatkówki, ciała rzęskowego i tęczówki.

• Komórki warstwy barwnikowej zawierają barwnik zwany melaniną.

• Komórki te mają liczne wypustki, które wnikają między czopki i pręciki. Pod wpływem światła barwnik ten z ciała komórkowego przenika do wypustek.

• Siatkówka (retina):

• Składa się ze światłoczułej tylnej części wzrokowej (pars optica retinae), sięgającej do rąbka zębatego oraz z części ślepej siatkówki (pars calca retinae) pokrywającej ciało rzęskowe i tęczówkę, tworząc ich strukturalne warstwy.

• W miejscu wyjścia n. wzrokowego występuje tarcza nerwu wzrokowego (discus nervi optici), pośrodku której zaczyna się zagłębienie tarczy (excavatio disci).

• Bocznie od tarczy n. wzrokowego leży plamka żółta (macula lutea), mająca pośrodku dołek środkowy (fovea centralis), który jest miejscem najostrzejszego widzenia.

• W budowie siatkówki wyróżniamy trzy warstwy neuronów:

• Warstwa nerwowo-nabłonkowa (stratum neuroepitheliale) – zwana warstwą światłoczułą (stratum photosensorium). Komórkami tej warstwy są wrażliwe na światło pręciki (bacilli) i czopki (coni) – I neuron drogi wzrokowej.

• Warstwa środkowa, zwana warstwą zwojową siatkówki (stratum ganglionare retinae), zawierająca II neuron drogi wzrokowej.

• Warstwa zwojowa nerwu wzrokowego (stratum ganglionare nervi optici) – zawiera III neuron drogi wzrokowej. Włókna wychodzące z tej warstwy tworzą nerw wzrokowy.

• Unaczynienie siatkówki: t. środkowa siatkówki.

soczewka i ciało szkliste

Soczewka (lens):

• Leży między tęczówką a dołem ciała szklistego (fossa hyaloidea).

• Jest dwuwypukła, posiada powierzchnię przednią i tylną (facies anterior et posterior), na których znajdują się odpowiednie bieguny – przedni i tylny (polus anterior et posterior lentis).

• Obie powierzchnie schodzą się na równiku soczewki (equator lentis). Połączone bieguny wyznaczają jej oś (axis lentis).

• Soczewka jest objęta torebką (capsula lentis), pod którą znajduje się nabłonek soczewki (epithelium lentis).

• Komórki nabłonka z pobliża równika zaginają się i układają równolegle do powierzchni soczewki, przechodzą następnie we włókna soczewki (fibrae lentis), stanowiąc jej istotę (substantia lentis).

• Istotę tę można podzielić na miękką korę soczewki (cortex lentis) i zagęszczone jądro soczewki (nucleus lentis).

• Soczewka zawieszona jest na ciele rzęskowym za pośrednictwem obwódki rzęskowej, złożonej z cienkich włókien obwódkowych.

• Między włóknami obwódkowymi znajdują się przestrzenie obwódkowe (spatia zonularia), łączące się z komorą tylną gałki ocznej.

• Akomodacja oka (opisana przy mięśniu rzęskowym).

Ciało szkliste (corpus vitreum):

• Wypełnia wnętrze gałki ocznej.

• Na jego przedniej powierzchni znajduje się wgłębienie, do którego przylega soczewka – dół ciała szklistego.

• Otoczone jest błoną szklistą (membrana vitrea). Wewnątrz znajduje się galaretowaty zrąb szklisty (stroma vitreum), a w nim ciecz szklista (humor vitreus).

• Nie ulega regeneracji, po urazie zostaje zastąpione przez ciecz wodnistą.

• Reguluje m.in. ciśnienie śródgałkowe. Spadek tego ciśnienia może spowodować oderwanie siatkówki (ablatio retinae), natomiast podwyższenie ciśnienia wywołuje jaskrę (glaukoma).

komora przednia i tylna gałki ocznej

Komory gałki ocznej (camerae bulbi oculi) – to dwie przestrzenie połączone ze sobą.

• Komora przednia ograniczona jest od przodu przez rogówkę i niewielką część twardówki, a od tyłu przez część ciała rzęskowego, tęczówkę oraz część soczewki. Na obwodzie tej komory znajduje się kąt tęczówkowo-rogówkowy (angulus iridocornealis), a w nim więzadło grzebieniaste (ligamentum pectinatum), które odsącza ciecz wodnistą z komory do zatoki żylnej twardówki.

• Komorę tylną ogranicza od przodu tęczówka, przyśrodkowo soczewka, bocznie ciało rzęskowe, a od tyłu ciało szkliste.

• Ciecz wodnista (humor aquosus) – produkowana przez ciało rzęskowe, wypełnia komory. Przepływa z komory tylnej do przedniej i dalej do zatoki żylnej twardówki. Służy do odżywiania rogówki i soczewki - struktur pozbawionych naczyń krwionośnych.

aparat ochronny oka

Zaliczamy do niego: powieki, spojówkę oraz narząd łzowy.

Powieki (palpebrae):

• Wyróżniamy powiekę górną i dolną (palpebra superior et inferior), a na każdej z nich powierzchnię przednią i tylną (facies anterior et posterior palpebrarum).

• Brzegi powiek ograniczają szparę powiek (rima palpebearum) i łączą się w kącie bocznym i przyśrodkowym oka (angulus oculi lateralis et medialis), tworząc odpowiednio spoidło boczne i przyśrodkowe powiek (commissura palpebrarum lateralis et medialis).

• Kąt przyśrodkowy oka jest zaokrąglony, leży w nim zagłębienie zwane jeziorkiem łzowym (lacus lacrimalis) z mięskiem łzowym (caruncula lacrimalis).

• Brzegi powiek ograniczone są krawędzią przednią i tylną (limbus palpebralis anterior et posterior). Brzegi te można podzielić na część boczną – gałkową (pars bulbosa) i na część przyśrodkową, zwaną łzową (pars lacrimalis), ograniczającą jeziorko łzowe.

• Na krawędziach przednich części gałkowej znajdują się rzęsy (cilia) i ujście gruczołów rzęskowych (glandulae ciliares).

• Na krawędziach tylnych znajdują się ujścia gruczołów tarczkowych.

• Powierzchnię między krawędziami nazywamy korytkiem łzowym (rivus lacrimalis).

• Na brzegach powiek uchodzą też gruczoły łojowe (glandulae sebaceae).

• W powiece idąc od przodu wyróżniamy:

• Skórę z tkanką podskórną

• Część powiekową m. okrężnego oka

• Tarczkę z mięśniem tarczkowym i przegrodą oczodołu

• Spojówkę powieki

• W powiece górnej znajduje się dodatkowo m. dźwigacz powieki górnej.

• Skóra powiek jest bardzo cienka i pokryta skąpo meszkiem (lanugo).

• Tarczka zbudowana jest z tkanki łącznej, gruczołów tarczkowych i m. tarczkowego. Wyróżniamy tarczkę górną i dolną (tarsus superior et inferior) , które umocowane są do kątów oka przez więzadło powiekowe boczne i przyśrodkowe (lig. palpebrale laterale et mediale). Tarczki swoim brzegiem wolnym przyczepiają się do przegrody oczodołu.

• Gruczoły tarczkowe produkują wydzielinę zapobiegającą wypływaniu łez.

• Mięśnie tarczkowe przyczyniają się do otwierania szpary powiekowej.

• Skóra powieki górnej unerwiona jest przez nerw oczny, a powieki dolnej przez n. szczękowy.

Spojówka (tunica conjunctiva):

• Narząd ochronny i wydzielniczy, łączy powieki z gałką oczną tworząc worek spojówkowy (saccus conjunctivae).

• Dzieli się na część pokrywającą powierzchnię tylną powiek i przednią gałki ocznej (tunica conjunctiva palpebrarum et bulbi). W miejscu przejścia obu części tworzy się sklepienie górne i dolnej spojówki (fornix conjunctivae superior et inferior).

• W okolicy kąta przyśrodkowego oka spojówka tworzy fałd półksiężycowaty (plica semilunaris conjunctivae), a na dnie jeziorka łzowego tworzy mięsko łzowe.

• Spojówka jest przesuwalna względem twardówki.

• W sklepieniach spojówki znajdują się gruczoły spojówkowe (glandule conjunctivales), zwane gruczołami łzowymi dodatkowymi.

• Unaczynienie: tt. rzęskowe przednie

• Unerwienie: n. oczny i n. szczękowy.

Narząd łzowy (apparatus lacrimalis) – składa się z gruczołu łzowego produkującego łzy i z dróg odprowadzających łzy.

• Gruczoł łzowy (glandula lacrimalis):

• Składa się z większej części oczodołowej (pars orbitalis), położonej w przednio-bocznej części sklepienia oczodołu oraz z części powiekowej (pars palpebralis), przylegającej do górnego sklepienia spojówki.

• Jest gruczołem cewkowym surowiczy;, jego przewodziki odprowadzające (ductuli excretorii) uchodzą do worka spojówkowego.

• Unaczynienie: t. łzowa

• Unerwienie: n. łzowy

• Gruczoł ten produkuje łzy (lacrimae), służące do zwilżania rogówki i worka spojówkowego.

• Drogi łzowe:

• Drogi odprowadzające łzy (viae lacriminales) rozpoczynają się korytkiem łzowym. Łzy spływają dalej do jeziorka łzowego przy mięsku łzowym, następnie dostają się do punktu łzowego (punc tum lacrimale), leżącego na brodawce łzowej (papilla lacrimalis). Leży ona na granicy części gałkowej i łzowej brzegu powieki górnej i dolnej.

• Z każdego punktu łzowego dostają się do kanalików łzowych górnego i dolnego (canaliculus lacrimalis), które rozszerzają się, tworząc bańkę kanalika łzowego (ampulla canaliculi lacrimalis).

• Kanaliki łzowe uchodzą do woreczka łzowego (saccus lacrimalis), który przedłuża się ku dołowi w przewód nosowo-łzowy (ductus nasolacrimalis), on zaś uchodzi do przewodu nosowego dolnego.

mięśnie gałki ocznej

Aparat ruchowy gałki ocznej

• Tworzą go mięśnie gałki ocznej (mm. bulbi).

• Wyróżniamy cztery mięśnie proste gałki ocznej: przyśrodkowy, boczny, górny i dolny oraz dwa mięśnie skośne: górny i dolny.

• Z wyjątkiem m. skośnego dolnego, wszystkie mięśnie gałki ocznej i m. dźwigacz powieki górnej zaczynają się na pierścieniu ścięgnistym wspólnym (anulus tendineus communis), który otacza ujście kanału wzrokowego.

• Przyczep końcowy mięśni prostych znajduje się przed równikiem gałki ocznej, a mięśni skośnych – za równikiem.

• Czynności poszczególnych mięśni:

• M. prosty przyśrodkowy (m. rectus medialis) – przywodzi gałkę oczną

• M. prosty boczny (m. rectus lateralis) – odwodzi gałkę oczną

• M. prosty górny (m. rectus superior) – zwraca gałkę oczną ku górze i przyśrodkowo oraz obraca ją do wewnątrz

• M. prosty dolny (m. rectus inferior) – pociąga gałkę oczną ku dołowi i przyśrodkowo oraz obraca ją na zewnątrz

• M. skośny górny (m. obliquus superior) – zawraca gałkę oczną ku dołowi i bokowi, obraca do wewnątrz

• M. skośny dolny (m. obliquus inferior) – ma przyczep początkowy na grzebieniu łzowym tylnym; zwraca gałkę oczną ku górze i bokowi, obraca na zewnątrz.

• Unaczynienie: t. oczna (tt. mięśniowe)

• Unerwienie: m. prosty boczny – n. odwodzący (VI), m. skośny górny – n. bloczkowy (IV), a pozostałe przez n. okoruchowy (III)

• Nierównomierne napięcie antagonistycznych mięśni gałki ocznej powoduje występowanie zeza (strabismus), natomiast ich kloniczne skurcze wywołują drżenie gałek ocznych (nystagmus).

narząd łzowy

Narząd łzowy (apparatus lacrimalis) – składa się z gruczołu łzowego produkującego łzy i z dróg odprowadzających łzy.

• Gruczoł łzowy (glandula lacrimalis):

• Składa się z większej części oczodołowej (pars orbitalis), położonej w przednio-bocznej części sklepienia oczodołu oraz z części powiekowej (pars palpebralis), przylegającej do górnego sklepienia spojówki.

• Jest gruczołem cewkowym surowiczy;, jego przewodziki odprowadzające (ductuli excretorii) uchodzą do worka spojówkowego.

• Unaczynienie: t. łzowa

• Unerwienie: n. łzowy

• Gruczoł ten produkuje łzy (lacrimae), służące do zwilżania rogówki i worka spojówkowego.

• Drogi łzowe:

• Drogi odprowadzające łzy (viae lacriminales) rozpoczynają się korytkiem łzowym. Łzy spływają dalej do jeziorka łzowego przy mięsku łzowym, następnie dostają się do punktu łzowego (punc tum lacrimale), leżącego na brodawce łzowej (papilla lacrimalis). Leży ona na granicy części gałkowej i łzowej brzegu powieki górnej i dolnej.

• Z każdego punktu łzowego dostają się do kanalików łzowych górnego i dolnego (canaliculus lacrimalis), które rozszerzają się, tworząc bańkę kanalika łzowego (ampulla canaliculi lacrimalis).

• Kanaliki łzowe uchodzą do woreczka łzowego (saccus lacrimalis), który przedłuża się ku dołowi w przewód nosowo-łzowy (ductus nasolacrimalis), on zaś uchodzi do przewodu nosowego dolnego.

ciało rzęskowe

Ciało rzęskowe (corpus ciliare): sięga od rąbka zębatego do brzegu rzęskowego tęczówki, tworząc trzy części:

• Obrączkę rzęskową (orbiculus ciliaris) – tylna część ciała rzęskowego. Na jej wewnętrznej powierzchni biegną południkowo fałdy rzęskowe (plicae ciliares).

• Wieniec rzęskowy (corona ciliaris) – leży do przodu od obrączki rzęskowej. Fałdy rzęskowe przechodzą tu w liczne (ok. 70) wyrostki rzęskowe (processus ciliares), również budowy promienistej. Fałdy rzęskowe i wyrostki rzęskowe wytwarzają ciecz wodnistą, a odchodzące od nich włóka obwódkowe (fibrae zonulares) służą do zawieszenia soczewki.

• Mięsień rzęskowy (m. ciliaris) – leży po zewnętrznej stronie ciała rzęskowego. Na przekroju południkowym gałki ocznej ma on kształt trójkąta, ostrym końcem zwróconego do naczyniówki. Zbudowany jest z 3 rodzajów włókien:

1. Włókna południkowe (fibrae meridionales) – zaczynają się w kącie zatoki żylnej i biegną do tyłu, w stronę równika, gdzie kończą się w przestrzeni przynaczyniówkowej.

2. Włókna okrężne (fibrae circulares) – tworzą przyśrodkową część mięśnia i odchodzą od włókien południkowych.

3. Włókna promieniowe (fibrae radiales) – łączą wyżej wymienione włókna.

• Skurcz włókien okrężnych zmniejsza obwód wyrostków rzęskowych, a aparat wieszadłowy soczewki rozluźnia się, uwypuklając soczewkę.

• Skurcz włókien południkowych pociąga naczyniówkę i ciało szkliste; powoduje spłaszczenie soczewki.

• Skurcz i rozkurcz całego mięśnia powoduje odpływ cieczy wodnistej z komory przedniej oka.

• Unerwienie mięśnia: włókna przywspółczulne ze zwoju rzęskowego.

• Unaczynienie: tt. rzęskowe tylne długie i przednie, które wytwarzają koło tętnicze większe tęczówki (circulus arteriosus iridis major).

powieki i spojówka

Powieki (palpebrae):

• Wyróżniamy powiekę górną i dolną (palpebra superior et inferior), a na każdej z nich powierzchnię przednią i tylną (facies anterior et posterior palpebrarum).

• Brzegi powiek ograniczają szparę powiek (rima palpebearum) i łączą się w kącie bocznym i przyśrodkowym oka (angulus oculi lateralis et medialis), tworząc odpowiednio spoidło boczne i przyśrodkowe powiek (commissura palpebrarum lateralis et medialis).

• Kąt przyśrodkowy oka jest zaokrąglony, leży w nim zagłębienie zwane jeziorkiem łzowym (lacus lacrimalis) z mięskiem łzowym (caruncula lacrimalis).

• Brzegi powiek ograniczone są krawędzią przednią i tylną (limbus palpebralis anterior et posterior). Brzegi te można podzielić na część boczną – gałkową (pars bulbosa) i na część przyśrodkową, zwaną łzową (pars lacrimalis), ograniczającą jeziorko łzowe.

• Na krawędziach przednich części gałkowej znajdują się rzęsy (cilia) i ujście gruczołów rzęskowych (glandulae ciliares).

• Na krawędziach tylnych znajdują się ujścia gruczołów tarczkowych.

• Powierzchnię między krawędziami nazywamy korytkiem łzowym (rivus lacrimalis).

• Na brzegach powiek uchodzą też gruczoły łojowe (glandulae sebaceae).

• W powiece idąc od przodu wyróżniamy:

• Skórę z tkanką podskórną

• Część powiekową m. okrężnego oka

• Tarczkę z mięśniem tarczkowym i przegrodą oczodołu

• Spojówkę powieki

• W powiece górnej znajduje się dodatkowo m. dźwigacz powieki górnej.

• Skóra powiek jest bardzo cienka i pokryta skąpo meszkiem (lanugo).

• Tarczka zbudowana jest z tkanki łącznej, gruczołów tarczkowych i m. tarczkowego. Wyróżniamy tarczkę górną i dolną (tarsus superior et inferior) , które umocowane są do kątów oka przez więzadło powiekowe boczne i przyśrodkowe (lig. palpebrale laterale et mediale). Tarczki swoim brzegiem wolnym przyczepiają się do przegrody oczodołu.

• Gruczoły tarczkowe produkują wydzielinę zapobiegającą wypływaniu łez.

• Mięśnie tarczkowe przyczyniają się do otwierania szpary powiekowej.

• Skóra powieki górnej unerwiona jest przez nerw oczny, a powieki dolnej przez n. szczękowy.

Spojówka (tunica conjunctiva):

• Narząd ochronny i wydzielniczy, łączy powieki z gałką oczną tworząc worek spojówkowy (saccus conjunctivae).

• Dzieli się na część pokrywającą powierzchnię tylną powiek i przednią gałki ocznej (tunica conjunctiva palpebrarum et bulbi). W miejscu przejścia obu części tworzy się sklepienie górne i dolnej spojówki (fornix conjunctivae superior et inferior).

• W okolicy kąta przyśrodkowego oka spojówka tworzy fałd półksiężycowaty (plica semilunaris conjunctivae), a na dnie jeziorka łzowego tworzy mięsko łzowe.

• Spojówka jest przesuwalna względem twardówki.

• W sklepieniach spojówki znajdują się gruczoły spojówkowe (glandule conjunctivales), zwane gruczołami łzowymi dodatkowymi.

• Unaczynienie: tt. rzęskowe przednie

• Unerwienie: n. oczny i n. szczękowy.