Część II

aorta wstępująca i łuk aorty

Aorta wstępująca – aorta ascendens

• ku górze i na prawo

• początek na wys. III przestrzeni międzyżebrowej

• cz. początkowa – opuszka – bulbus aortae

  • zewnętrzne uwypuklenie 3 zatok aorty

• długość 5-6m

• po stronie prawej – ż. główna górna, po stronie lewej – pień płucny

• odgałęzienia:

  • tt. wieńcowe serca – aa. coronariae cordis

Łuk aorty – arcus aortae

• przedłużenie aorty wstępującej

• od II chrząstki żebrowej prawej na lewo

• za rękojeścią mostka do przewężenia aorty – wys. IV kr. piersiowego

• długość ok. 5-6cm, szerokość ok. 3cm

• odgałęzienia:

  • pień ramienno-głowowy – truncus brachiocephalicus

  • tętnica szyjna wspólna lewa – a. carotis communis

  • tętnica podobojczykowa lewa - a. subclavia sinistra

  • liczba odgałęzień może wykazywać nieprawidłowe odmiany

• pow. przednio-lewa przylega do:

  • opłucnej

  • n. przeponowego lewego

  • n. błędnego lewego

• do wklęsłości łuku przylegają:

  • rozdwojenie pnia płucnego

  • oskrzele główne lewe

  • więzadło tętnicze

  • n. krtaniowy wsteczny lewy

  • część splotu sercowego powierzchownego

koło tętnicze mózgu, unaczynienie mózgowia

Koło tętnicze mózgu – circulus arteriosus cerebri (Willisi)

• gałęzie t. szyjnej wewnętrznej i t. podstawnej zaopatrujące przodomózgowie zespalają się ze sobą

• otacza twory leżące w zakresie podwzgórza

  • ciała suteczkowate

  • guz popielaty

  • skrzyżowanie wzrokowe

• skład:

  • t. łącząca przednia

  • tt. przednie mózgu – obszar unaczynienia kory mózgu:

pow. wypukła	- zakręt czołowy górny - przylegające do górnego brzegu półkuli części zakrętu przedśrodkowego, zarodkowego i płacika ciemieniowego
pow. przyśrodkowa	- wszystkie części do przodu od klinka
pow. dolna	- zakręt prosty - przednie i przyśrodkowe części zakrętów oczodołowych

• tt. szyjne wewnętrzne/tt. mózgu środkowe – obszar unaczynienia:

pow. wypukła	- większa część płata czołowego i ciemieniowego - zakręt skroniowy górny i środkowy - wyspa
pow. dolna	- tylno-boczna część zakrętów oczodołowych - biegun skroniowy

• tt. łączące tylne

• tt. tylne mózgu– obszar unaczynienia:

pow. wypukła	- płat potyliczny - tylna część płacika ciemieniowego górnego - zakręt skroniowy dolny
pow. przyśrodkowa	- klinek - tylna część przedklinka - cieśń zakrętu obręczy
pow. dolna	- zakręty płata potylicznego - zakręt hipokampa

Unaczynienie mózgowia:

Tętnice mózgowia:

• układ całkowicie niezależny od tętnic opony twardej

• odgałęzienia 2 parzystych tętnic:

  • Tętnica szyjna wewnętrzna – a. carotis interna

• dostaje się do czaszki przez kanał części skalistej k. skroniowej

• biegnie ku przodowi na trzonie k. klinowej w bruździe t. szyjnej

• dochodzi do wyrostka pochyłego przedniego - oddaje t. oczną – a. opthalmica

• zagina się ku tyłowi

• przebija oponę twardą

• odgałęzienia końcowe:

  • t. przednia mózgu – a. cerebri anterior

    • połączone przez t. łączącą przednią

  • t. środkowa mózgu – a. cerebri media

  • t. naczyniówkowa – a. choroidea

  • t. łączna tylna – a. communicans posterior

  • Tętnica kręgowa – a. vertebralis

• odchodzi od t. podobojczykowej

• przechodzi przez otwory wyrostków poprzecznych

• przebija błonę szczytowo-potyliczną

• dostaje się do wnętrza czaszki przez otwór wielki

• biegnie wzdłuż brzusznej pow. rdzenia przedłużonego

• kieruje się ku górze

• łączy się z przeciwległą t. kręgową w t. podstawną – a. basilaris

• odgałęzienia końcowe:

  • t. rdzeniowa tylna – a. spinalis posterior

  • t. rdzeniowa przednia – a. spinalis anterior

  • t. dolna tylna móżdżku – a. cerebelli inferior posterior

• odgałęzienia t. podstawnej:

  • t. dolna przednia móżdżku – a. cerebelli inferior anterior

  • t. błędnikowa – a. labyrynthi

  • gg. do mostu – rr. ad pontem

  • t. górna móżdżku – a. cerebelli superior

  • tt. tylne mózgu – aa. cerebri posteriores

• gałęzie t. szyjnej wewnętrznej i podstawnej zaopatrujące przodomózgowie zespalają się ze sobą – koło tętnicze mózgu – circulus arteriosus cerebri (Willisi)

  • otacza twory leżące w zakresie podwzgórza

    • ciała suteczkowate

    • guz popielaty

    • skrzyżowanie wzrokowe

  • skład:

• t. łącząca przednia

• tt. przednie mózgu – obszar unaczynienia kory mózgu:

pow. wypukła	- zakręt czołowy górny - przylegające do górnego brzegu półkuli części zakrętu przedśrodkowego, zarodkowego i płacika ciemieniowego
pow. przyśrodkowa	- wszystkie części do przodu od klinka
pow. dolna	- zakręt prosty - przednie i przyśrodkowe części zakrętów oczodołowych

• tt. szyjne wewnętrzne/tt. mózgu środkowe – obszar unaczynienia:

pow. wypukła	- większa część płata czołowego i ciemieniowego - zakręt skroniowy górny i środkowy - wyspa
pow. dolna	- tylno-boczna część zakrętów oczodołowych - biegun skroniowy

• tt. łączące tylne

• tt. tylne mózgu– obszar unaczynienia:

pow. wypukła	- płat potyliczny - tylna część płacika ciemieniowego górnego - zakręt skroniowy dolny
pow. przyśrodkowa	- klinek - tylna część przedklinka - cieśń zakrętu obręczy
pow. dolna	- zakręty płata potylicznego - zakręt hipokampa

Żyły mózgowia:

• powierzchowne:

  • zbierają krew z płaszcza i jego okolic

  • uchodzą do zatoki strzałkowej górnej i jej zatok bocznych

  • skład:

żż. górne mózgu	- zbierają krew z pow. górno-bocznej i przyśrodkowej półkuli
żż. dolne mózgu	- zbierają krew z pow. dolnej i częściowo górno-bocznej półkuli

• głębokie:

  • prowadzą krew z głębi mózgowia

  • uchodzą do żyły wielkiej mózgu

żż. wewnętrzne mózgu	- powstają w pobliżu otworu międzykomorowego z połączenia: ż. wzgórzowo-prążkowiowej - v.thalamostriata ż. naczyniówkowej - v.choroidea ż. przegrody przezrocznej - v.septi pellucidi
ż. podstawna	- dopływy: ż. przednia mózgu ż. środkowa głęboka mózgu
ż. wielka mózgu – v. Galeni	- długość ok. 2cm - z tyłu i poniżej płata ciała modzelowatego - uchodzi do zatoki prostej - dopływy: żż. wewnętrzne mózgu ż. podstawna

tętnica szyjna zewnętrzna

Tętnica szyjna zewnętrzna – a. carotis externa:

• Położona w trójkącie tętnicy szyjnej, głębiej niż m. szeroki szyi

• Początkowo przyśrodkowo -> kieruje się ku przodowi i bocznie od t. szyjnej wewnętrznej

• W kierunku kąta żuchwy pokryta przez brzusiec tylny m. dwubrzuścowego, m. rylcowo-gnykowy oraz łuk n. podjęzykowego

• Pokryta ślinianką przyuszną w okolicy zażuchwowej, krzyżując się z n. VII

• Oddzielona od t. szyjnej wewnętrznej m. rylcowo-językowym i rylcowo-gardłowym

• Ku tyłowi od szyjki żuchwy dzieli się na:

  • Gałęzie przednie:

    • T. tarczowa górna – a. thyroidea superior

      • Powyżej rogów większych k. gnykowej

      • Do gruczołu tarczowego, oddając:

        • Gałąź przednią

        • Gałąź tylną

      • Oddaje odgałęzienia do krtani:

        • T. krtaniową górną - a. laryngea superior

        • G. pierścienno-tarczową – r. cricothyroideus

      • Drobne gałęzie zaopatrują:

        • M. mostkowo-objoczykowo-sutkowy

        • Mm. podgnykowe

    • T. językowa – a. lingualis

      • Powyżej k. gnykowej

      • na m. zwieraczu gardła środkowym -> na przyśrodkowej pow. m. gnykowo-językowego -> między m. bródkowo-językowym a m. podłużnym dolnym języka już jako t. głęboka języka – a. profunda linguae

      • odgałęzienia:

        • g. nadgnykowa – r. suprahyoideus

          • mięśnie przyczepiające się do k. gnykowej

        • gg. grzbietowe języka – rr. dorsales lingua

          • nasada języka

          • nagłośnia

          • migdałek podniebienny

        • t. podjęzykowa – a. sublingualis

          • dno jamy ustnej

          • dziąsła

          • ślinianka podjęzykowa

    • T. twarzowa – a. facialis

      • Ku przodowi i górze -> do trójkąta podżuchwowego

      • Na przyśrodkowej stronie ślinianki podżuchwowej

      • Przewija się po m. żwacza na twarz

      • Mija kąt ust i przedostaje się na boczną stronę nosa

      • Odgałęzienia

        • szyjne:

          • t. podniebienna wstępująca – a. palatina ascendens

            • ku górze po bocznej ścianie gardła

            • w kierunki trąbki słuchowej

            • zaopatruje: podniebienie miękkie i migdałek podniebienny

          • g. migdałkowa – r. tonsillaris

            • przebija m. zwieracz gardła górny

            • zaopatruje: migdałek podniebienny

          • gg. gruczołowe – rr. glandulares

            • ślinianka podżuchwowa

          • t. podbródkowa – a. submentalis

            • po zewnętrznej stronie pow. m. żuchwowo-gnykowego do bródki

        • twarzowe:

          • t. wargowa dolna – a. labialis inferior

            • rozgałęzia się w wardze dolnej

          • t. wargowa górna – a. labialis superior

            • zaopatruje wargę górną

            • tworzy z t. wargową dolną koło tętnicze ust – circulus arteriosus oris

          • t. kątowa – a. angularis

            • zaopatruje grzbiet nosa

            • tworzy zespolenie z t. grzbietową nosa

  • Gałęzie tylne:

    • T. potyliczna – a. occipitalis

      • odchodzi na wysokości t. twarzowej

      • kieruje się ku tyłowi

      • biegnie w bruździe t. potylicznej k. skroniowej

      • wydostaje się na pow. k. potylicznej między przyczepami m. czworobocznego i mostkowo-obojczykowo-sutkowego

      • dzieli się na: gg. potyliczne – rr. occipitales

        • unaczynienie okolicy potylicznej

      • zaopatruje:

        • małżowinę uszną

        • m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy

        • mięsnie karku

        • oponę twardą

    • T. uszna tylna – a. auricularis posteriori

      • odchodzi powyżej t. twarzowej

      • biegnie przed wyrostkiem sutkowa tym ku małżowinie usznej jako g. uszna – r. auricularis

      • odgałęzienia:

        • t. rylcowo-sutkowa – a., stylomastoidea

          • wchodzi do kanału n. VII

          • oddaje t. bębenkową tylna:

            • jamy bębenkowej

            • komórek sutkowych

            • m. strzemiączkowego

      • zaopatruje okolicę potyliczną przez g. potyliczną

  • Gałąź przyśrodkową:

    • T. gardłowa wstępujaca – a. pharyngea ascendent

      • Wzdłuż bocznej ściany gardła do podstawy czaszki

      • Odgałęzienia:

        • Gg. gardłowe – rr. pharyngei:

          • Gardło

          • Podniebienie miękkie

        • T. bębenkowa dolna – a. tympanica interior

          • Jama bębenkowa

        • T. oponowa tylna – a. meningea posterior

          • Opona twarda

  • Gałęzie końcowe:

    • T. skroniowa powierzchowna – a. temporalis superficialis

      • Ku górze ponad łukiem jarzmowym

      • Pokryta ślinianką przyuszną

      • Odgałęzienia:

        • G. czołowa – r. frontalis

          • Powłoki okolicy czołowej

        • G. ciemieniowa – r. occipitalis

          • Środkowy odc. sklepienia czaszki

        • Gg. uszne przednie – rr. auriculares anteriores

          • Małżowina uszna

          • Przewód słuchowy zewnętrzny

        • T. poprzeczna twarzy – a. transversa faciei

          • Okolica policzkowa

        • T. jarzmowo-oczodołowa – a. zygomaticoorbitalis

          • Okolica oczodołowa

        • T. skroniowa środkowa – a. temporalis media

          • Okolica skroniowa

    • T. szczękowa – a. maxillaris

      • Końcowe, poziomo biegnące odgałęzienie t. szyjnej zewnętrznej

      • Rozpoczęcie na wys. szyjki żuchwy

      • Koniec w dole skrzydłowo-podniebiennym

      • Trzy odcinki:

        • Część żuchwowa – pars mandibularis – między szyjką żuchwy a więzadłem klinowo-żuchwowym

          • T. uszna głęboka – a. auricularis profunda

          • T. bębenkowa przednia – a. tympanica anterior

          • T. zębodołowa dolna – a. alveolaris interior

          • T. oponowa środkowa – a. meningea media

          • zaopatrują: przewód słuchowy zewnętrzny, staw skroniowo-żuchwowy, jamę bębenkową, zęby żuchwy, oponę twardą

        • Część skrzydłowa – pars pterygoidea– między m.skroniowym a mm. skrzydłowymi

          • t. żwaczowa – a. masseterica

          • tt. skroniowe głębokie – a. teporales profundae

          • gg. skrzydłowe – rr. pterygoidei

          • t. policzkowa – a. buccalis

          • zaopatrują: m. żwaczowe, bł. śluzową jamy ustnej, część mm. mimicznych

        • Część skrzydłowo-podniebienna – pars pterygopalatina – w dole skrzydłowo-podniebiennym

          • T. zębodołowa górna tylna – a. alveolaris superior posterior

          • T. podoczodołowa – a. infraorbitalis

          • T. podniebienna zstępująca – a. palatina descendens

          • T. kanału skrzydłowego – a. canalis pterygoidei

          • T. klinowo-podniebnienna – a. sphenopalatina

          • zaopatrują: zatokę szczękową, żęby szczęki, cz. jamy nosowej, cz. gardła, jamę bębenkową, dno oczodołu, powiekę dolną, wargę górną

tętnica twarzowa

• odchodzi od tętnicy szyjnej zewnętrznej w trójkącie tętnicy szyjnej, biegnie do trójkąta podżuchwowego gdzie leży na przyśrodkowej stronie ślinianki podżuchwowej, następnie przewija się po przednim brzegu m. żwacza na twarz i przedostaje się na boczną stronę nosa gdzie kończy się jako t. kątowa – a. angularis tworząc zespolenie z t. grzbietową nosa – a. dorsalis nasi.

• Oddaje odgałęzienia szyjne:

• T. podniebienna wstępująca – a. palatina ascendens, biegnie w kierunku trąbki słuchowej zaopatrując podniebienie miękkie wraz z migdałkiem podniebiennym

• g. migdałkowa – r. tonsillaris, przebija m. zwieracz górny gardła i zaopatruje migdałek podniebienny

• gg. gruczołowe – rr. glandulares – dla ślinianki podżuchwowej

• T. podbródkowa – a. submentalis – do bródki

• Odgałęzienia twarzowe:

• T. wargowa dolna – a. labialis inferior

• T. wargowa górna – a. labialis superior

Tętnice wargowe górna i dolna wytwarzają koło tętnicze ust – circulus arteriosus oris.

• T. kątowa – a. angularis – zaopatruje grzbiet nosa

tętnica szczękowa

T. szczękowa – a. maxillaris

• Końcowe, poziomo biegnące odgałęzienie t. szyjnej zewnętrznej

• Rozpoczęcie na wys. szyjki żuchwy

• Koniec w dole skrzydłowo-podniebiennym

• Trzy odcinki:

  • Część żuchwowa – pars mandibularis – między szyjką żuchwy a więzadłem klinowo-żuchwowym

    • T. uszna głęboka – a. auricularis profunda

    • T. bębenkowa przednia – a. tympanica anterior

    • T. zębodołowa dolna – a. alveolaris interior

    • T. oponowa środkowa – a. meningea media

    • zaopatrują: przewód słuchowy zewnętrzny, staw skroniowo-żuchwowy, jamę bębenkową, zęby żuchwy, oponę twardą

  • Część skrzydłowa – pars pterygoidea– między m.skroniowym a mm. skrzydłowymi

    • t. żwaczowa – a. masseterica

    • tt. skroniowe głębokie – a. teporales profundae

    • gg. skrzydłowe – rr. pterygoidei

    • t. policzkowa – a. buccalis

    • zaopatrują: m. żwaczowe, bł. śluzową jamy ustnej, część mm. mimicznych

  • Część skrzydłowo-podniebienna – pars pterygopalatina – w dole skrzydłowo-podniebiennym

    • T. zębodołowa górna tylna – a. alveolaris superior posterior

    • T. podoczodołowa – a. infraorbitalis

    • T. podniebienna zstępująca – a. palatina descendens

    • T. kanału skrzydłowego – a. canalis pterygoidei

    • T. klinowo-podniebnienna – a. sphenopalatina

    • zaopatrują: zatokę szczękową, żęby szczęki, cz. jamy nosowej, cz. gardła, jamę bębenkową, dno oczodołu, powiekę dolną, wargę górną

tętnica szyjna wewnętrzna

Tętnica szyjna wewnętrzna – a. carotis interna

Część szyjna:

• bocznie i za t. szyjną zewnętrzną

• przechodzi na stronę przyśrodkową t. szyjnej zewnętrznej

• ku górze po bocznej ścianie gardła

• oddzielona od t. szyjnej zewnętrznej m. rylcowo-językowym i m. rylcowo-gardłowym

• przyśrodkowo od ż. szyjnej wewnętrznej – między nimi n. błędny i pień współczulny

• nie oddaje żadnych odgałęzień !

Część głowowa:

• część skalista – w kanale t. szyjnej

• część jamista

  • najkrótsza

  • w zatoce jamistej w bruździe t. szyjnej na trzonie k. klinowej

• część mózgowa

  • oddaje t. oczną

  • dzieli się na tt. mózgowe: przednią i środkową

tętnica podobojczykowa

Tętnica podobojczykowa – a. subclaviae

• W swoim przebiegu zatacza łuk:

  • Odcinek wstępujący:

    • po wyjściu z górnego otworu klatki piersiowej biegnie nad osklepkiem opłucnej -> bruzda tętnicy podobojczykowej – sulcus arteriae subclaviae

    • Dochodzi do mięśni pochyłych

    • Krzyżują się z tym odc. nerwy błędne i przeponowe

  • Odcinek zstępujący:

    • Przechodzi przez przestrzeń mięśni pochyłych do trójkąta łopatkowo-obojczykowego – trgonum omoclaviculare

    • Leży tam razem ze splotem ramiennym – plexus brachialis

    • Układa się w bruździe tętnicy podobojczykowej żebra I

    • W połowie obojczyka (po dojściu do bocznego brzegu żebra I) prowadzi tylko krew dla kończyny górnej

    • Wchodzi do dołu pachowego -> zmiana nazwy na tętnica pachowa – a. axillaris

• wykazuje obustronne odejście:

  • Tętnica podobojczykowa prawa – a. subclaviae

    • Łuk aorty -> pień ramienno-głowowy – trunctus brachiocephalicus

      • na wysokości stawu mostkowo-obojczykowego dzieli się na:

        • Tętnicę szyjną wspólną prawą

        • Tętnicę podobojczykową prawą

      • Objęta przez nerw krtaniowy wsteczny – n. laryngeus recurens

  • Tętnica podobojczykowa lewa – a. subclaviae

    • Odchodzi bezpośrednio od łuku aorty w śródpiersiu górnym

    • Biegnie przed limfatycznym przewodem piersiowym – ductus thoracicus

• Odgałęzienia:

  • T. kręgowa – a. vertebralis

    • Pierwsza gałąź, odchodząca samodzielnie ku górze

    • Unaczynienie rdzenia kręgowego i tylnej cz. mózgowia

    • Od odc. wstępującego

    • Wchodzi do otworu wyrostka poprzecznego VI kr. szyjnego

    • Biegnie ku podstawie głowy w kanale utworzonym przez otwory wyrostków poprzecznych kr. szyjnych

    • Na wys. kr. szczytowego opuszcza otwór wyrostka poprzecznego i układa się w bruździe tętnicy kręgowej na łuku tylnym kręgu

    • Przebija błonę szczytowo-potyliczną tylną

    • Wchodzi do jamy czaszki przez otwór wielki

    • Na stoku obydwie t. kręgowe (prawa i lewa) łączą się = tętnica podstawna – a. basilaris, leżąca w bruździe podstawnej mostu, oddając tętnice dla móżdżku i dzieląc się na jego górnym brzegu -> tt. tylne mózgu – aa. cerebri posteriores

    • W odc. szyjnym odchodzą: drobne gałęzie dla rdzenia kręgowego i jego opon, opony twardej dołu tylnego czaszki, m. głębokich szyi i karku

    • W odc. wewnątrzczaszkowym odchodzą:

      • T. rdzeniowa przednia – a. spinalis anterior

        • Prawa i lewa łączą się w pień, biegnący wzdłuż szczeliny przedniej rdzenia przedłużonego ->kręgowego

        • Zaopatruje rdzeń i jego opony

      • T. rdzeniowa tylna – a. spinalis posteriori

        • Wchodzi do kanału kręgowego przez otwór wielki

        • Parzysta – prawa i lewa

        • Układają się w bruzdach bocznych tylnych wzdłuż rdzenia kręgowego

        • Zaopatruje rdzeń kręgowy i jego opony

      • T. móżdżku dolna tylna – a. cerebelli interior posteriori

        • Odchodzi z końcowego odc. t. kręgowej

        • Unaczynia rdzeń przedłużony i móżdżek

  • T. piersiowa wewnętrzna – a. thoracica interna

    • Od odc. wstępującego w okolicy przyśrodkowego brzegu m. pochyłego przedniego

    • W dół, przez otwór górny wchodzi do jamy klatki piersiowej

    • Leży na wewnętrznej pow. przedniej ściany równolegle do brzegu mostka

    • Na wys. 6 przestrzeni międzyżebrowej rozdziela się na:

      • T. mięśniowo-przeponowa – a. musculophrenica

        • Unaczynia przeponę i m. boczne brzucha

      • T. nadbrzuszna górna – a. epigastrica superior

        • Biegnie w dół

        • Przedłużenie t. piersiowej wewnętrznej

        • Przechodzi przez przeponę w trójkącie mostkowo-żebrowym na tylną pow. m. prostego brzucha

        • Zespala się z t. nadbrzuszną dolną w okolicy pępka

        • Gałęzie trzewne:

          • Gg. śródpiersiowe – rr. mediastinales

          • Gg. grasicze – rr. thymici

          • Gg. oskrzelowe – rr. bronchiales

          • t. osierdziowo-przeponową – a. pericardiacophrenica

        • Gałęzie ścienne:

          • Gg. międzyżebrowe przednie – rr. intercostales anteriores

          • Gg. mostkowe – rr. Sternalem

  • Pień tarczowo-szyjny – truncus thyrocervicalis

    • Z części wstępującej w pobliżu brzegu przyśrodkowego m. pochyłego przedniego

    • Odgałęzienia:

      • T. tarczowa dolna – a. thyroidea interior

        • Unaczynienie gruczołu tarczowego i krtani

        • Biegnie ku górze na m. długim szyi

        • Oddaje t. krtaniową dolną oraz drobne gałązki dla tchawicy, gardła, przełyku

        • Zwraca się przyśrodkowo i wchodzi od tyłu do tarczycy

        • Dzieli się w tarczycy na gg. gruczołowe

      • T. nadłopatkowa – a. suprascapularis

        • Biegnie ku dołowi i bocznie

        • Pokryta przez m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy

        • Wchodzi do dołu nadobojczykowego -> kieruje się do łopatki

        • Przechodzi na grzbietową str. łopatki nad w. poprzecznym łopatki do dołu nadgrzebieniowego -> d. podgrzebieniowego

        • Unaczynia mięśnie okolicy łopatki

      • T. poprzeczna szyi – a. transversa colli

        • Biegnie przez trójkąt boczny szyi

        • W kierunku m. czorobocznego

      • T. szyjna wstępująca – a. cervicalis ascendent

        • Charakter osobniczy - częste odgałęzienie t. tarczowej dolnej lub samodzielnie od pniatarczowo-szyjnego

        • Wstępuje ku górze do podstawy czaszki

        • Zaopatruje m. szyi i karku

  • Pień żebrowo-szyjny – truncus costocervicalis

    • Z części wstępującej przy przyśrodkowym brzegu m. pochyłego przedniego

    • odgałęzienia:

      • T. szyjna głęboka – a. cervicalis profunda –> m. karku

      • T. międzyżebrowa najwyższa – a. intercostalis suprema -> I i II przestrzeń międzyżebrowa

tętnica kręgowa

T. kręgowa – a. vertebralis

• Pierwsza gałąź t.podobojczykowej, odchodząca samodzielnie ku górze

• Unaczynienie rdzenia kręgowego i tylnej cz. mózgowia

• Od odc. wstępującego

• Wchodzi do otworu wyrostka poprzecznego VI kr. szyjnego

• Biegnie ku podstawie głowy w kanale utworzonym przez otwory wyrostków poprzecznych kr. szyjnych

• Na wys. kr. szczytowego opuszcza otwór wyrostka poprzecznego i układa się w bruździe tętnicy kręgowej na łuku tylnym kręgu

• Przebija błonę szczytowo-potyliczną tylną

• Wchodzi do jamy czaszki przez otwór wielki

• Na stoku obydwie t. kręgowe (prawa i lewa) łączą się = tętnica podstawna – a. basilaris, leżąca w bruździe podstawnej mostu, oddając tętnice dla móżdżku i dzieląc się na jego górnym brzegu -> tt. tylne mózgu – aa. cerebri posteriores

• W odc. szyjnym odchodzą: drobne gałęzie dla rdzenia kręgowego i jego opon, opony twardej dołu tylnego czaszki, m. głębokich szyi i karku

• W odc. wewnątrzczaszkowym odchodzą:

  • T. rdzeniowa przednia – a. spinalis anterior

    • Prawa i lewa łączą się w pień, biegnący wzdłuż szczeliny przedniej rdzenia przedłużonego ->kręgowego

    • Zaopatruje rdzeń i jego opony

  • T. rdzeniowa tylna – a. spinalis posteriori

    • Wchodzi do kanału kręgowego przez otwór wielki

    • Parzysta – prawa i lewa

    • Układają się w bruzdach bocznych tylnych wzdłuż rdzenia kręgowego

    • Zaopatruje rdzeń kręgowy i jego opony

  • T. móżdżku dolna tylna – a. cerebelli interior posteriori

    • Odchodzi z końcowego odc. t. kręgowej

    • Unaczynia rdzeń przedłużony i móżdżek

tętnica pachowa

tętnica pachowa – a. axillaris

• przedłużenie t. podobojczykowej do obszaru jamy pachowej

• początek na brzegu bocznym żebra I

• otoczona pęczkami i nerwami splotu ramiennego

• do poziomu fałdów pachowych: przedniego i tylnego

• koniec na wys. dolnego brzegu ścięgna m. piersiowego większego/m. najszerszego grzbietu

• przedłuża się w t. ramienną – a. brachialis

• bocznie od ż. pachowej

  • w najwyższej części jamy pachowej częściowo nią przykryta

• powrózek naczyniowo-nerwowy z ż. pachową, naczyniami chłonnymi, nn. splotu ramiennego

• m. piersiowy mniejszy dzieli przebieg na 3 części:

  • górny – ponad mięśniem

  • środkowy – za mięśniem

  • dolny – pod mięśniem

• odgałęzienia:

  • t. piersiowa górna – a. thoracica superior

    • po m. zębatym przednim

    • do m. podobojczykowego

    • unaczynia dodatkowo mm. międzyżebrowe I-II przestrzeni

  • t. piersiowo-barkowa – a. thoracicoacromialis

    • krótki pień

    • w trójkącie naramienno-piersiowym dzieli się na 4 gałęzie:

      • g. barkowa - r. acromialis

        • bocznie pod m. naramiennym

        • do sieci wyrostka barkowego

      • g. obojczykowa - r. clavicularis

        • do m. podobojczykowego i obojczyka

      • g. naramienna - r. deltoideus

        • ku dołowi w bruździe naramienno-piersiowej

        • gałęzie dla m. piersiowego większego i m. naramiennego

      • gg. piersiowe - rr. pectorales

        • między m. piersiowym większym i mniejszym

        • unaczynia dodatkowo m. zębaty przedni

  • t. piersiowa boczna – a. thoracica lateralis

    • odchodzi za/poniżej m. piersiowego mniejszego

    • ku dołowi wzdłuż brzegu bocznego mięśnia

    • oddaje

      • gałęzie do m. zębatego przedniego i mm. piersiowych

      • gg. sutkowe boczne – rr. mammarii laterales – dla gruczołu sutkowego i skóry tej okolicy

  • t. podłopatkowa – a. subscapularis

    • od brzegu bocznego łopatki

    • w sąsiedztwie szczeliny pachowej przyśrodkowej dzieli się na:

      • t. piersiowo-grzbietowa – a. thoracodorsalis

        • ku dołowi w towarzystwie nerwu

        • między m. zębatym przednim i m. najszerszym grzbietu

      • t. okalająca łopatkę – a. circumflexa scapulae

        • dochodzi do dołu podgrzebieniowego

        • unaczynia mm. barku

        • zespala sięz gg. t. podobojczykowej

  • t. okalająca ramię przednia – a. circumflexa humeri anterior

    • w stronę boczną pod m. kruczo-ramiennym i głową krótką m. dwugłowego ramienia

    • na obwodzie szyjki chirurgicznej zespala się z t. okalającą ramię tylną

    • oddaje dodatkowo gałązkę wstępującą do stawu ramiennego

  • t. okalająca ramię tylna – a. circumflexa humeri posterior

    • odchodzi z końcowego odcinka

    • opuszcza jamę pachową z n. pachowym przez szczelinę pachową boczną

    • zaopatruje m. naramienny, staw ramienny

    • zamyka od dołu pierścień tętniczy wokół szyjki chirurgicznej

tętnica ramienna

• biegnie w przedłużeniu t. pachowej od dolnego brzegu ścięgna m. piersiowego większego do dołu łokciowego gdzie kończy się podziałem na t. promieniową – a. radialis i t. łokciową – a. ulnaris. Tętnicy tej towarzyszą dwie żyły ramienne i n. pośrodkowy który owija się wokół niej spiralnie.

• Tętnica ramienna oddaje:

• T. głęboką ramienia – a. profunda brachii – biegnie razem z n. promieniowym na tylną stronę ramienia między przyczepami początkowymi głowy bocznej i przyśrodkowej m. trójgłowego ramienia. T. głeboka ramienia kończy się jako t. poboczna promieniowa – a. collateralis radialis. W trakcie przebiegu oddaje gałęzie:

• do m. naramiennego – m. deltoideus

• do m. trójgłowego ramienia – m. biceps brachii

• do kości ramiennej

• t. poboczną środkową – a. collateralis media – biegnie do sieci stawowej łokcia

• T. poboczną łokciową górną – a. collateralis ulnaris superior – rozpoczyna się poniżej t. głębokiej ramienia i razem z n. łokciowym przechodzi na tylną stronę przegrody międzymięśniowej przyśrodkowej i dochodzi do sieci stawowej łokcia

• T. poboczną łokciową dolną – a. collateralis ulnaris inferior – układa się na m. ramiennym, następnie przedostaje się przez przegrodę międzymięśniową do sieci stawowej łokcia.

Wszystkie gałęzie poboczne pochodzące od t. ramiennej zespalają się z gałęziami wstecznymi t. promieniowej i łokciowej wytwarzając siec stawową łokciową – rete articulare cubiti

tętnica promieniowa

Tętnica promieniowa – a. radialis

• Boczne odgałęzienie t. ramiennej

• Biegnie w otoczeniu 2 żył promieniowych i głębokich naczyń chłonnych od środka zgięcia łokciowego w str. wyrostka rylcowatego k. promieniowej

• Powierzchownie wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. ramienno-promieniowego

• W górnej połowie przedramienia towarzyszy jej od str. bocznej g. powierzchowna n. promieniowego

• Z żyłami promieniowymi i naczyniami chłonnymi tworzą wspólny pęczek naczyniowo-nerwowy

  • Przykryty brzuścem m. ramienno-promieniowego

• W dolnej cz. przedramienia leży pomiędzy ścięgnem m. ramienno-promieniowego a ścięgnem m. zginacza promieniowego nadgarstka

  • Przy uciśnięciu do k. promieniowej wyczuwalne tętno przez m. nawrotny czworoboczny

• Poniżej wyrostka rylcowatego przechodzi na grzbiet ręki

• Odgałęzienia:

  • T. wsteczna promieniowa – a. recurrens radialis

    • Odchodzi w dole łokciowym bocznie i ku górze

    • Gałązka przednia biegnie do mm. bocznych przedramienia i ramienia

    • Gałąź tylna przechodzi do sieci stawowej łokcia

  • g. nadgarstkowa dłoniowa – r. carpeus palmaris

    • Odchodzi na poziomie dolnego brzegu m. nawrotnego czworobocznego

    • Wzdłuż jego brzegu kieruje się przyśrodkowo do dłoniowej str. nadgarstka

  • g. dłoniowa powierzchowna – r. palmaris superficialis

    • Odchodzi tuż przed przejsciem t. promieniowej na grzbiet ręki

    • Biegnie ku dołowi między m. kłębu lub powierzchownie od nich do łuku dłoniowego powierzchownego, który zamyka od str. bocznej

tętnica łokciowa

• biegnie po przedniej stronie przedramienia wspólnie z dwiema żyłami łokciowymi i naczyniami chłonnymi w kierunku ręki. Początkowo przechodzi pod m. nawrotnym obłym i m. zginaczem powierzchownym palców w stronę przyśrodkową gdzie dostaje się pod m. zginacz łokciowy nadgarstka, dalej biegnie przez środkową część przedramienia i dociera na dłoń, towarzyszy jej n. łokciowy

• Na przedramieniu oddaje:

• T. wsteczną łokciową – a. recurrens ulnaris – odchodzi z początkowego odcinka t. łokciowej, jej g. przednia zaopatruje mm. ramienia i przedramienia a g. tylna zaopatruje zaopatruje mm. przedramienia i przechodzi do sieci stawowej łokcia.

• T. międzykostną wspólną – a. interossea communis- rozpoczyna się poniżej t. wstecznej łokciowej, jej krótki i gruby pień leży między m. zginaczem głębokim palców a m. zginaczem długim kciuka i w tym miejscu dzieli się na dwie tętnice:

• T. międzykostną przednią – a.interossea anterior – biegnie na przedniej powierzchni błony międzykostnej przedramienia, pod mięśniami zginaczami głębokimi. Nad górnym brzegiem m. nawrotnego czworobocznego – m. pronator quadratus przechodzi przez błonę międzykostną na jej tylną powierzchnię i zstępuje do sieci grzbietowej nadgarstka. Często w górnej części od t. międzykostnej przedniej odchodzi t. pośrodkowa – a. mediana która biegnie wzdłuż n. pośrodkowego i odżywia go.

• T. międzykostną tylną – a. interossea posterior – przechodzi przez otwór w górnej części błony międzykostnej na tylną stronę przedramienia. Biegnie ku dołowi razem z gałęzią głęboką n. promieniowego między powierzchownymi i głębokimi prostownikami przedramienia. T. międzykostna tylna po przejściu na tylną stronę przedramienia oddaje t. międzykostną wsteczną – a. interossea recurrens która podąża do sieci stawowej łokcia

• G. nadgarstkowa dłoniowa – r. carpeus palmaris – rozpoczyna się w dolnej części przedramienia i kieruje do dłoniowej strony nadgarstka

• G. nadgarstkowa grzbietowa – r. carpeus dorsalis – odchodzi poniżej g. nadgarstkowej dłoniowej i biegnie do sieci grzbietowej nadgarstka.

sieć stawowa łokcia

sieć stawowa łokcia – rete articulare cubiti

• utworzone przez zespolenie:

  • tt. pobocznych t. ramiennej

  • tt. wstecznych od tt. przedramienia

• powstaje na nadkłykciach k. ramiennej

• w 2 warstwach:

  • powierzchownie: na wyrostku łokciowym i ścięgnie m. trójgłowego ramienia

  • głębiej: pod ścięgnem mięśnia, na torebce stawu łokciowego

• do sieci podążają:

gg. zstępujące t. ramiennej: - t. poboczna promieniowa - t. poboczna środkowa - t. poboczna łokciowa górna - t. poboczna łokciowa dolna	gg. wstępujące t. promieniowej i t. łokciowej: - t. wsteczna promieniowa - t. międzykostna wsteczna - t. wsteczna łokciowa

łuki tętnicze ręki

Łuki tętnicze ręki - arcus arteriosi manus w liczbie 2:

• łuk dłoniowy głęboki - arcus palmaris profundus

  • powstaje z t. głównej kciuka - a. princeps pollicis i z g. dłoniowej głębokiej t. łokciowej - r. palmaris profundus a. ulnaris

  • Leży na dłoniowej stronie podstaw kości śródręcza II-V pod ścięgnami zginaczy palców

  • Daje 3 tt. śródręczne dłoniowe - aa. metacarpeae palmares, z których każda uchodzi do t. palcowej dłoniowej wspólnej lub właściwej - a. digitalis palmaris communis s. propria

• łuk powierzchowny - arcus palmaris superficialis

  • tworzony jest przez g. dłoniową powierzchowną n. promieniowego - r. palmaris superficialis n. radia lis

  • biegnie między rozścięgnem dłoniowym - aponeurosis palmaris a ścięgnami m. zginacz palców powierzchownego - m. flexor digitorum superficialis

  • Daje 3 tt. palcowe dłoniowe wspólne - aa. digitales palmares communes, które rozgałęziają się na tt. palcowe dłoniowe właściwe - aa. digitales palmares propriae przeznaczone dla palców III-V i dla łokciowej strony palca wskazującego (II)

część piersiowa aorty zstępującej

• Zwana inaczej aortą piersiową (aorta thoracica), jest częścią aorty zstępującej (aorta descendens).

• Zaczyna się na wysokości trzonu Th₄ od łuku aorty, którego jest przedłużeniem, a kończy na wysokości Th₁₂, gdzie po przejściu przez rozwór aortowy przepony (hiatus aorticus) przedłuża się w część brzuszną aorty.

• Leży w obrębie śródpiersia tylnego górnego, później tylnego dolnego. Początkowo biednie po lewej stronie kręgosłupa, później stopniowo przechodzi na jego przednią powierzchnię, aby tuż przed przeponą ponownie przejść na lewą stronę.

• W swoim przebiegu wykazuje łukowate wygięcia, które odpowiadają fizjologicznym zgięciom kręgosłupa (pierwsze wygięcie w płaszczyźnie strzałkowej, w prawo, następne w płaszczyźnie czołowej).

• Oddaje odgałęzienia trzewne i ścienne; trzewne noszą nazwę gałęzi, ponieważ są znacznie cieńsze od tętnic ściennych:

• Gałęzie trzewne:

• gg. oskrzelowe (rr. bronchiales)

• gg. przełykowe (rr. esophagales)

• gg. osierdziowe (rr. pericardiaci)

• gg. śródpiersiowe (rr. mediastinales)

• Gałęzie ścienne:

• tt. międzyżebrowe tylne (aa. intercostales posteriores)

• tt. podżebrowe (aa. subcostales)

• tt. przeponowe górne (aa. phrenicae superiores).

część brzuszna aorty zstępującej

• Inaczej zwana aortą brzuszną (aorta abdominalis).

• Rozpoczyna się w rozworze aortowym przepony, na wysokości Th₁₂, a kończy symetrycznym podziałem – bifurcatio aortica na dwie tętnice biodrowe wspólne (aa. iliacae communes) na wysokości L₄. Od tego miejsca w przedłużeniu aorty biednie cienka tętnica krzyżowa pośrodkowa (a. sacralis mediana).

• Leży pośrodkowo, poza otrzewną.

• Na prawo od aorty leży żyła główna dolna.

• Aorta brzuszna oddaje gałęzie trzewne i ściennie, z których każde dzielą się na parzyste i nieparzyste:

• Gałęzie trzewne nieparzyste:

• pień trzewny (truncus celiacus) – odchodzi z przedniej ściany aorty tuż poniżej przepony, dzieli się na: tętnicę żołądkową lewą (a. gastrica sinistra), tętnicę wątrobową wspólną (a. hepatica communis) i t. śledzionową (a. lienalis)

• tętnica krezkowa górna (a. mesenterica superior) – odchodzi 1 cm poniżej pnia trzewnego, unaczynia trzustkę i dwunastnicę (t. trzustkowo-dwunastnicza dolna – a. pancreaticoduodenalis inferior), później wchodzi do krezki jelita cienkiego, gdzie oddaje ok. 15 tętnic jelita czczego i krętego, unaczynia także kątnicę, okrężnicę wstępującą i poprzeczną.

• tętnica krezkowa dolna (a. mesenterica inferior) – odchodzi od przedniej ściany aorty na wysokości L₃ – L₄, zaopatruje: okrężnicę zstępującą, esowatą i odbytnicę

• Gałęzie trzewne parzyste:

• tętnica nadnerczowa środkowa (a. suprarenalis media) – jedna z trzech par tętnic zaopatrujących nadnercza

• tętnica nerkowa (a. renalis) – odchodzi od aorty na wysokości L₁-L₂, prawa tętnica jest dłuższa, krzyżuje od tyłu żyłę główną dolną

• trzecia para tętnic jest różna w zależności od płci: u kobiet to t. jajnikowa (a. ovarica) – wnika do jajnika wzdłuż więzadła wieszadłowego; u mężczyzn to t. jądrowa (a. testicularis) – wnika do kanału pachwinowego, którym przedostaje się do worka mosznowego i jądra.

• Gałąź ścienna nieparzysta:

• t. krzyżowa pośrodkowa (a. sacralis mediana) – kończy się na ostatnim segmencie kości guzicznej

• Gałęzie ścienne parzyste:

• t. przeponowa dolna (a. phrenica inferior) – unaczynia brzuszną powierzchnię przepony

• t. lędźwiowe (aa. lumbales) – w liczbie 4 par, biegną poprzecznie na trzonach od L₁ do L₄, do mięśni i skóry tylnej ściany brzucha oraz kręgosłupa.

pień trzewny

• Należy do gałęzi trzewnych nieparzystych odchodzących od części brzusznej aorty (pars abdominalis aortae).

• Jest naczyniem grubym i krótkim, o długości 15-20 mm.

• Odchodzi z przedniej ściany aorty tuż poniżej przepony, biegnie ku przodowi i za krzywizną mniejszą żołądka dzieli się na trzy tętnice:

• t. żołądkową lewą (a. gastrica sinistra)

• t. wątrobową wspólną (a. hepatica communis)

• t. śledzionową (a. lienalis)

• Jest objęty splotem trzewnym, który wysyła nerwy do wszystkich tętnic, na które pień trzewny się dzieli.

tętnice krezkowe

Tętnice krezkowe – aa. mesentericae = odgałęzienia nieparzyste trzewne części brzusznej aorty

tętnica krezkowa górna - a. mesenterica superior

• odchodzi 1cm poniżej pnia trzewnego

• początkowo pokryta trzonem trzustki

• otoczona wspólnie z pniem trzewnym splotem trzewnym – plrxus celiacus

• do dołu biodrowego prawego

• odgałęzienia:

  • t. trzustkowo-dwunastnicza dolna – a. pancreaticoduodenalis inferior - unaczynia trzustkę i dwunastnic

  • wchodzi do krezki jelita cienkiego, gdzie oddaje ok. 15 tętnic jelita czczego i krętego,

  • t.krętniczo-okrężnicza – a.ileoiliaca – dla kątnicy

  • tt.okrężnicze prawa i środkowa – aa.colicae dextra et media – dla okrężnicy wstępującej i poprzecznej

tętnica krezkowa dolna - a. mesenterica interior

• odchodzi od przedniej ściany aorty na wysokości L₃ – L₄

• do dołu biodrowego lewego

• odgałęzienia:

  • t.okrężnicza lewa – a.colica sinistra – dla okrężnicy wstępującej

  • tt.esicze – aa.sigmoideae – dla okrężnicy esowatej

  • t.odbytnicza górna – a.rectalis superior – dla odbytnicy

gałęzie ścienne aorty zstępującej

1. Odgałęzienia ścienne części piersiowej aorty zstępującej:

• tt. międzyżebrowe tylne (aa. intercostales posteriores)

• Występują zazwyczaj w liczbie 9 par.

• Pierwsza para leży w trzeciej przestrzeni międzyżebrowej, następne biegną w odpowiednich dalszych przestrzeniach.

• Dziewiąta para leży pomiędzy XI a XII żebrem. Poniżej XII żebra leżą tt. podżebrowe.

• tt. podżebrowe (aa. subcostales)

• Dawniej nazywane tt. międzyżebrowymi tylnymi XII.

• Początkowo biegną tak jak tt. międzyżebrowe tylne, później leżą pod łukiem lędźwiowo-żebrowym bocznym przepony i wchodzą w ścianę brzucha.

• tt. przeponowe górne (aa. phrenicae superiores)

• Zaliczamy do nich drobne gałązki odchodzące z dolnego odcinka aorty piersiowej.

• Rozgałęziają się one na górnej powierzchni części lędźwiowej przepony i zespalają z t. mięśniowo-przeponową oraz t. osierdziowo-przeponową.

1. Odgałęzienia ścienne części brzusznej aorty zstępującej

• Gałęzie ścienne parzyste:

• T. przeponowa dolna (a. phrenica inferior)

• Odchodzą na wysokości Th₁₂, tuż poniżej przejścia aorty przez przeponę i powyżej t. trzewnej.

• Przebiegają na dolnej stronie części lędźwiowej przepony ku górze, do przodu i bocznie.

• Biorą udział w zaopatrzeniu przepony.

• tt. lędźwiowe (aa. lumbales)

• 4 pary.

• Odchodzą symetrycznie pod kątem prostym z powierzchni tylnej aorty.

• Są „dalszym ciągiem” tt. międzyżebrowych tylnych – przebiegają po trzonach kręgów L₁ – L₄ w kierunku bocznym.

• Rozgałęziają się między mięśniami brzucha.

• Gałęzie ścienne nieparzyste

• T. krzyżowa pośrodkowa (a. sacralis mediana)

• Przedłużenie aorty zstępującej.

• Biegnie na powierzchni miednicznej kości krzyżowej aż do końca kręgosłupa.

• Zaopatruje odbytnicę, kości, sąsiednie stawy i nerwy.

• Rozpoczyna się tuż powyżej kąta aorty na jej tylnej ścianie.

tętnica biodrowa wspólna i zewnętrzna

Tętnica biodrowa wspólna:

• Obie t. biodrowe wspólne (aa. iliacae communes) powstają w wyniku podziału aorty brzusznej w miejscu rozdwojenia (bifurcatio aortica) , na wysokości pomiędzy L₄ a L5_.

• U mężczyzn odchodzą od pnia pod kątem 65⁰, a u kobiet 75⁰.

• T. biodrowa wspólna ma długość ok. 4-6 cm, biegnie ku dołowi i bokowi po przyśrodkowej stronie m. lędźwiowego większego (m. psoas major).

• Na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego dochodzi do podziału pnia t. biodrowej wspólnej na t. biodrową wewnętrzną (a. iliaca interna) oraz t. biodrową zewnętrzną (a. iliaca externa)

Tętnica biodrowa zewnętrzna (a. iliaca externa):

• Główne źródło unaczynienia kończyny dolnej, sięga od stawu krzyżowo-biodrowego do więzadła pachwinowego, poniżej którego przedłuża się w t. udową i przechodzi na udo przez rozstęp naczyń (lacuna vasorum).

• Biegnie po przyśrodkowej stronie m. lędźwiowego większego, oddzielona od niego powięzią biodrową, a bocznie od żyły biodrowej wewnętrznej.

• Tuż przed wyjściem z rozstępu naczyń, po oddaniu mniejszych gałęzi do pobliskich mięśni, odchodzą od niej:

• t. nabrzuszna dolna (a. epigastrica inferior)

• t. okalająca biodro głęboka (a. circumflexa ilium profunda).

tętnica biodrowa wewnętrzna

Tętnica biodrowa wewnętrzna – arteria iliaca interna

• wynik podziału t. biodrowej wspólnej na: zewnętrzną i wewnętrzną

• u osobników dorosłych mniejsza niż t. biodrowa zewnętrzna

• krótki pień długości 3-4cm

  • od górnego brzegu stawu krzyżowo-biodrowego

  • do górnej krawędzi otworu kulszowego większego

• obszar unaczynienia:

  • ściany miednicy mniejszej wraz z zawartymi w niej narządami

  • narządy płciowe zewnętrzne

  • okolica krocza

  • część tylno-przyśrodkowa uda

• podział na 2 gałęzie:

Gałąź tylna	t.biodrowo-lędźwiowa – a. iliolumbalis tt.krzyżowe boczne – aa. sacrales laterales t.pośladkowa górna – a. glutea superior	Odgałęzienia ścienne
Gałąź przednia	t.zasłonowa – a. obturatoria t.pośladkowa dolna – a. glutea interior
	t.pępkowa – a. umbilicalis z tt.pęcherzowymi górnymi – aa. vesicales superiores t.pęcherzowa dolna – a. vesicalis inferior t.nasieniowodu – a. ductus deferentis t.maciczna – a. uterina t.odbytnicza środkowa – a. pectalis media t.sromowa wewnętrzna – a. vesicalis inferior	Odgałęzienia trzewne

T.pępkowa – a. umbilicalis

• tylko w okresie płodowym

• przechodzi przez pierścień pępkowy do pępowiny

• przed urodzeniem jest główną gałęzią t. biodrowej wewnętrznej

tętnica udowa

• Wychodzi spod więzadła pachwinowego (lig. inguinale), jako przedłużenie na udo t. biodrowej zewnętrznej (a. iliaca externa).

• Biegnie przez rozstęp naczyń (lacuna vasorum), mając po przyśrodkowej stronie żyłę udową (vena femoralis). Oba naczynia otoczone są pochewką naczyń udowych (vagina vasorum femoralium). Bocznie od t. udowej biednie n. udowy (n. femoralis), oddzielony od niej łukiem biodrowo-grzebieniowym.

• Następnie t. udowa przechodzi przez trójkąt udowy (trigonum femorale) i w szczycie tego trójkąta wchodzi do kanału przywodzicieli (canalis adductorius). W tym odcinku tętnica nadal leży przyśrodkowo, bocznie od niej znajduje się n. udowo-goleniowy (n. saphenus), a żyła udowa przesuwa się na tylną ścianę tętnicy.

• W tym położeniu naczynia przechodzą przez rozwór przywodzicieli (hiatus adductorius) do dołu podkolanowego (fossa poplitea). Przy wejściu do dołu podkolanowego kończy się t. udowa, przedłużając się w t. podkolanową (a. poplitea).

• Odgałęzienia t. udowej:

• t. nabrzuszna powierzchowna (a. epigastrica superficialis) – unaczynia skórę brzucha, m. skośny zewnętrzny i węzły chłonne pachwinowe powierzchowne

• t. okalająca biodro powierzchowna (a. circumflexa ilium superficialis) – unaczynia powłoki brzucha

• tt. sromowe zewnętrzne (aa. pudendae externae)

• t. głęboka uda (a. profunda femoris)

• t. zstępująca kolana (a. genus descedens).

tętnica podkolanowa

Tętnica podkolanowa (a. poplitea):

• Leży w przedłużeniu pnia t. udowej.

• Rozpoczyna się w rozworze ścięgnistym przywodzicieli (hiatus adductorius) na górnej granicy dołu podkolanowego.

• Biegnie przez całą długość dołu podkolanowego w towarzystwie żyły podkolanowej (v. poplitea) oraz nerwu piszczelowego (n. tibialis), tworząc z nimi pęczek naczyniowo-nerwowy dołu podkolanowego.

• W obrębie tego pęczka t. leży najgłębiej na tylnej ścianie torebki stawu kolanowego, na niej leży żyła, a najbardziej powierzchownie – nerw.

• Na dolnej granicy dołu podkolanowego tętnica kończy się, oddając t. piszczelową przednią i tylną (a. tibialis anterior et posterior).

• Odgałęzienia t. podkolanowej:

• T. górna przyśrodkowa kolana (a. genus superior medialis)

• T. górna boczna kolana (a. genus superior lateralis)

• T. dolna przyśrodkowa kolana (a. genus inferior medialis)

• T. dolna boczna kolana (a. genus inferior lateralis)

• T. środkowa kolana (a. genus media)

• Wymienione odgałęzienia, z wyjątkiem t. środkowej kolana współtworzą sieć stawową kolana. T. środkowa kolana biegnie do torebki stawu kolanowego i do jego wnętrza.

sieć stawowa kolana

Sieć stawowa kolana (rete articulare genus):

• Położona na dalszej nasadzie kości udowej oraz na bliższej nasadzie kości piszczelowej w ich przedniej części.

• Daje unaczynienie także dla okostnej rzepki i tą część sieci stawowej kolana nazywamy siecią rzepki (rete patellae).

• Sieć stawowa kolana powstaje w wyniku zespolenia:

• T. zstępująca kolana (a. genus descendens) - od t. udowej

• G. zstępująca t. okalającej udo bocznej (r. descendens a. circumflexae femoris lateralis)

• T. górna przyśrodkowa kolana (a. genus superior medialis)

• T. górna boczna kolana (a. genus superior lateralis)

• T. dolna przyśrodkowa kolana (a. genus inferior medialis)

• T. dolna boczna kolana (a. genus inferior lateralis)

• T. wsteczna piszczelowa tylna (a. recurrens tibialis posterior)

• T. wsteczna piszczelowa przednia (a. recurrens tibialis anterior)

• G. okalająca strzałkę (r. circumflexus fibulae) – od t. piszczelowej tylnej.

tętnica piszczelowa przednia

• rozpoczyna się na dolnym ograniczeniu dołu podkolanowego

• następnie przechodzi przez otwór bliższy błony międzykostnej i biegnie po jej przedniej powierzchni wzdłuż m. piszczelowego przedniego

• przechodzi pod troczkiem dolnym prostowników i wchodzi na stopę przedłużając się w tętnicę grzbietową stopy-a. dorsalis pedis

• oddaje:

  • t. wsteczna piszczelowa tylna-a.recurrens tibialis posterior

• biegnie do sieci stawowej kolana

  • t. wsteczna piszczelowa przednia-a. recurrens tibialis anterior

• biegnie do sieci stawowej kolana

  • gg. mięśniowe-rr. musculares

• do mięśni prostowników podudzia i mm. strzałkowch

  • t. kostkowa przednia przyśrodkowa-a. malleolaris anterior medialis

• współtworzy sieć kostki przyśrodkowej

  • t. kostkowa przednia boczna-a. malleolaris anterior lateralis

• współtworzy sieć kostki bocznej

tętnica piszczelowa tylna

• powstaje z podziału tętnicy podkolanowej

• rozpoczyna się pod łukiem ścięgnistym m. płaszkowatego i biegnie w dół

• leży na m. zginaczach głębokich

• wchodzi do bruzdy tylnej kostki przyśrodkowej

• przechodzi na podeszwę stopy gdzie oddaje dwa odgałęzienia końcowe: t. podeszwową przyśrodkową i boczną

• oddaje:

  • g. okalająca strzałkę-r. circumflexus fibulae

• współtworzy sieć stawową kolana

  • t. strzałkowa-a. fibularis

• początkowo biegnie na m. piszczelowym tylnym a następnie wzdłuż tylnej pow. strzałki

• przechodzi w gałęzie piętowe które są końcowymi gałęziami tej tętnicy

• oddaje:

  • g. przeszywającą-r. perforans

  • gg. kostki bocznej- rr. malleolares laterales

  • gg. piętowe t. strzałkowej- rr. calcanei a. fibulae

  • gg. kostki przyśrodkowej-rr. malleolares mediales

• współuczestniczą w tworzeniu sieci kostki przyśrodkowej

  • gg. piętowe- rr. calcanei

• wytwarzają sieć piętową

• końcowe gałęzie:

  • t. podeszwowa przyśrodkowa-a. plantaris medialis, dzieli się na:

• g. powierzchowną – biegnie w kierunku palucha

• g. głęboką – zasila łuk podeszwowy

  • t. podeszwowa boczna-a. plantaris lateralis – tworzy łuk podeszwowy

• Łuk podeszwowy-arcus plantaris

• powstaje przez połączenie t. podeszwowej bocznej z g. podeszwową głęboką

• oddaje 4 tt. podeszwowe śródstopia-aa. metatarseae plantares które oddają na grzbiet gg. przeszywające-rr. perforantes i biegną dalej jako tt. podeszwowe wspólne palców-aa. digitales plantares communes a z każdej z nich powstają 2 tt. podeszwowe własne palców-aa. digitales plantares propriae

unaczynienie tętnicze stopy

Stopę zaopatrują: t. grzbietowa stopy raz tt. podeszwowe przyśrodkowa i boczna. Dodatkowo dochodzą do stopy gałęzie tętnic położonych wyżej, zwłaszcza tt. piętowe t. piszczelowej tylnej i strzałkowej.

• T. grzbietowa stopy (a. dorsalis pedis):

• Końcowa tętnica t. piszczelowej przedniej

• Rozpoczyna się na poziomie troczka dolnego prostowników, biegnie do przodu na grzbiecie stopy aż do końca bliższego pierwszej przestrzeni międzykostnej śródstopia.

• Tutaj rozdwaja się, oddając gałęzie końcowe: t. grzbietową I śródstopia oraz gałąź podeszwową głęboką.

• Wysyła niewielkie gałęzie boczne:

• tt. przyśrodkowe stępu (aa. tarseae mediales) do brzegu przyśrodkowego stopy.

• t. boczną stępu (a. tarsea lateralis) do brzegu bocznego.

• t. łukowatą (a. arcuata) – główna gałąź boczna. Swoimi połączeniami wstecznymi wytwarza z tętnicami stępu sieć grzbietową stopy (rete dorsale pedis).

• Gałąź zatoki stępu (ramus sinus tarsi).

• T. podeszwowa przyśrodkowa (a. plantaris medialis):

• Gałąź z rozdwojenia t. piszczelowej tylnej.

• Rozpoczyna się między obu bloczkami troczka zginaczy na poziomie powierzchni przyśrodkowej kości piętowej.

• Od strony przyśrodkowej początek tętnicy ochraniają z zewnątrz włókna odwodziciela palucha.

• Kieruje się do przodu wzdłuż brzegu przyśrodkowego podeszwy.

• Dzieli się na gałąź powierzchowną i głęboką.

• T. podeszwowa boczna (a. plantaris lateralis):

• Druga z gałęzi z rozdwojenia t. piszczelowej tylnej.

• Początek leży w kanale kostki przyśrodkowej, tak jak t. podeszwowej przyśrodkowej.

• Po wstąpieniu na podeszwę kieruje się łukowato do przodu oraz bocznie.

• Dochodzi nieco poniżej podstawy V kości śródstopia, gdzie zwraca się przyśrodkowo, kieruje w głąb i przechodzi w łuk podeszwowy.

• Oddaje gałęzie do sąsiednich kości, więzadeł, mięśni oraz skóry.

• Łuk podeszwowy (arcus plantaris):

• Leży głęboko na stronie podeszwowej bliższych kości śródstopia II do VI.

• Kończy się między kośćmi śródstopia I a II, zlewając się z gałęzią podeszwową głęboką t. grzbietowej stopy.

żyła główna górna i dolna

Żyła główna górna – v. cava superior

• jeden z dwóch głównych pni żylnych prowadzących krew do serca

• zbiera krew z obszaru:

  • głowy

  • szyi

  • kończyn górnych

  • klatki piersiowej

• powstaje z połączenia 2 żył ramienno-głowowych – vv. brachiocephalicae

  • na wys. chrząstkozrostu I żebra prawego

• pień o długości ok. 5-6cm po prawej stronie w śródpiersiu górnym

• biegnie zstępująco wzdłuż prawego brzegu mostka

• uchodzi do niej żyła nieparzysta

• wchodzi do worka osierdziowego

• na wys. III chrząstki żebrowej prawej wpada do prawego przedsionka serca

• krzyżuje się od przodu z korzeniem płuca prawego

• dopływy:

- ż. szyjna wewnętrzna - ż. tarczowa dolna - ż. kręgowa	- ż. podobojczykowa - żż. piersiowe wewnętrzne - żż. nadbrzuszne górne	- ż. szyjna zewnętrzna - ż. krtaniowa dolna

Żyła główna dolna – v. cava inferior

• zbiera krew z obszaru:

  • jamy brzusznej

  • miednicy

  • kończyn dolnych

• powstaje na wys. trzonu IV kr. lędźwiowego z połączenia 2 żył biodrowych wspólnych

• po prawej stronie aorty brzusznej, od której oddala wraz ze zbliżaniem się do przepony

• w okolicy przepony w bruździe na pow. trzewnej wątroby

• otworem żyły głównej przechodzi przez środek ścięgnisty przepony

• odcinek piersiowy

  • ok. 2cm długości

  • kończy się w prawym przedsionku serca ujściem z zastawką

  • średnica ok. 3cm

• dopływy:

- ścienne parzyste	- żż. przeponowe dolne – vv. phrenicae inferiores - żż. lędźwiowe – vv. lumbales
- trzewne parzyste	- żż. nerkowe – vv. renales
- trzewne nieparzyste uchodzące bezpośrednio do ż. głównej	- żż. wątrobowe (3) – vv. hepaticae - ż. nadnerczowa prawa – v. suprarenalis dextra - ż. jądrowa prawa – v. testicularis dextra - ż. jajnikowa prawa – v. ovarica dextra
- trzewne nieparzyste łączące się z ż. wrotną	- ż. śledzionowa – v. lienalis - ż. krezkowa górna – v. mesenterica superior - ż. krezkowa dolna – v. mesenterica inferior

żyła ramienno-głowowa

Żyła ramienno-głowowa (vena brachiocephalica)

• Występuje obustronnie, jako naczynie żylne prawe i lewe.

• Każda z dwóch żył powstaje na wysokości stawu mostkowo-obojczykowego z połączenia żyły szyjnej wewnętrznej i żyły podobojczykowej.

• Żyła szyjna wewnętrzna (v. jugularis interna) – zbiera krew z mózgowia, jamy czaszki, twarzy i szyi.

• Żyła podobojczykowa (v. subclavia) – odprowadza krew z kończyny górnej oraz z części powłok klatki piersiowej i grzbietu.

• W miejscu połączenia powstaje kąt żylny; do prawego wpada przewód chłonny prawy (ductus lymphaticus dexter), a do lewego - przewód piersiowy (ductus thoracicus).

• Obydwie żyły leżą w śródpiersiu górnym za rękojeścią mostka i na wysokości pierwszej chrząstki żebrowej prawej łączą się, tworząc żyłę główną górną (v. cava superior), która wpada do prawego przedsionka serca.

• Żyła ramienno-głowowa prawa (v. brachiocephalica dextra) jest trzykrotnie krótsza od lewej; ma ok 2 cm długości. Biegnie pionowo w dół, leżąc na przyśrodkowej powierzchni szczytu prawego płuca.

• Żyła ramienno-głowowa lewa (v. brachiocephalica sinistra) ma ok. 6 cm długości. Biegnie skośnie przez śródpiersie górne, od góry i strony lewej ku dołowi i na prawo, leżąc na dużych naczyniach odchodzących od łuku aorty.

30. Żyła szyjna wewnętrzna – vena jugularis interna

• zbiera krew z jamy czaszki, twarzy i narządów szyi

• zaczyna się jako przedłużenie zatoki esowatej, w początkowym odcinku tworzy się lejkowate rozszerzenie zwane opuszką żyły szyjnej górną – bulbus venae jugularis superior, żyła zstępuje w dół wzdłuż bocznej ściany t. szyjnej wewnętrznej i t. szyjnej wspólnej. Z przednią ścianą żyły szyjnej wewnętrznej zrasta się ścięgno m. łopatkowo-gnykowego. Za stawem mostkowo-obojczykowym żyła ta łączy się z żyłą podobojczykową w tzw. kącie żylnym – angulus venosus, przed połączeniem się tych naczyń światło żyły szyjnej wewnętrznej rozszerza się w opuszkę żyły szyjnej dolną – bulbus venae jugularis inferior w której występują dwie zastawki.

• Dopływy ż. szyjnej wewnętrznej:

• zatoki opony twardej mózgowia

• żyła potyliczna – vena occipitalis

• żyły gardłowe – venae pharyngeae

• żyły tarczowe górne – venae thyroideae superiores

• żyła twarzowa – vena facialis – poniżej żuchwy łączy się z żyłą zażuchwową

• Dopływy ż. zażuchwowej:

• żż. skroniowe powierzchowne – vv. temporales superficiales

• ż. skroniowa środkowa – v. temporalis media

• ż. poprzeczna twarzy – v. transversa faciei

• żż. szczękowe – vv. maxillares

• żż. przyusznicze – vv. Parotideae

31. Żyły ścienne klatki piersiowej:

• Żyła nieparzysta – v. azygos

  • przedłużenie żyły lędźwiowej wstępującej prawej – v. lumbalis ascendens dextra

  • przechodzi przez szczelinę przyśrodkową prawej odnogi części lędźwiowej przepony

  • dostaje się do śródpiersia tylnego, leżąc pozapłucnowo

  • początkowo obok przewodu piersiowego

  • uchodzi do żyły głównej górnej na wys. IV kr. piersiowego

  • dopływy:

Ścienne: - ż. nieparzysta krótka - ż. nieparzysta krótka dodatkowa - żż. międzyżebrowe tylne prawe i lewe* - ż. przeponowa górna prawa	Trzewne: - przełykowe - oskrzelowe - osierdziowe - śródpiersiowe

• Żyła nieparzysta krótka – v. hemiazygos

  • lewostronny odpowiednik żyły nieparzystej

  • od żyły lędźwiowej wstępującej lewej

  • przechodzi przez lewą odnogę lędźwiowej części przepony

  • leży pozapłucnowo po lewej stronie części zstępującej aorty

  • biegnie wstępująco i zagina się w prawą stronę

  • na poziomie między X – VII kr. piersiowym uchodzi do żyły nieparzystej

• Żyła nieparzysta krótka dodatkowa – v. hemiazygos accessoria

  • odczaszkowo po lewej stronie kręgosłupa

  • do miejsca zespolenia z żyłą nieparzystą krótką

  • na wys. między VI – VII kr. piersiowym wpada do żyły nieparzystej

    • samodzielnie

    • lub w połączeniu z żyłą nieparzystą krótką

- posiadają liczne zespolenia z układem żylnym jamy brzusznej

- przy utrudnieniach krążenia w obszarze żyły głównej dolnej istnieje możliwość przepływu krwi do żyły głównej górnej – krążenie oboczne przez układ żył nieparzystych

32. Żyły powierzchowne i głębokie kończyny górnej

Żyły głębokie kończyny górnej:

• Żyły głębokie ręki: towarzyszą tętnicom tej samej nazwy w liczbie podwójnej.

• Na grzbiecie ręki to drobne naczynia, wpadające do żż. promieniowych oraz do sieci żylnej grzbietu ręki.

• Na dłoni – dwa podwójne łuki żylne, jeden powierzchowny a drugi głęboki (arcus venosus palmaris superficialis et profundus).

• Do łuku żylnego dłoniowego głębokiego dochodzą żż. dłoniowe śródręcza (vv. metacarpeae palmares)

• Do łuku żylnego dłoniowego powierzchownego dochodzą żż. dłoniowe palców (vv. digitales palmares).

• Układ żył głębokich dłoni jest połączony z głębokimi i powierzchownymi żyłami grzbietu ręki przez żyły przeszywające (vv. perforantes).

• Żyły głębokie przedramienia:

• Żż. towarzyszące t. promieniowej (vv. comitantes a. radialis) oraz żż. towarzyszące t. łokciowej (vv. comitantes a. ulnaris), zwane także żyłami promieniowymi i łokciowymi.

• Biegną ku górze w komorze przedniej zginaczy i zbierają krew żylną z otaczających je mięśni, kości i stawów.

• Na poziomie zgięcia łokciowego łączą się, tworząc żż. ramienne.

• Żyły głębokie ramienia:

• Żż. towarzyszące t. ramiennej (vv. comitantes a. brachialis), zwane żyłami ramiennymi.

• Biegną wzdłuż brzegów t. ramiennej, jedna po stronie bocznej a druga po przyśrodkowej.

• Żyły te łączą się, wytwarzając pojedynczą ż. pachową.

• Mogą też złączyć się w połowie ramienia, wytwarzając ż. ramienną wspólną (v. brachialis communis).

• Żyła pachowa (v. axillaris):

• Towarzyszy tętnicy pachowej w jamie pachowej.

• Ma dużą średnicę (ok. 1cm).

• Rozpoczyna się u podstawy jamy pachowej, kończy się u wierzchołka jamy pachowej na poziomie powierzchni dolnej części środkowej obojczyka.

• Bez widocznej granicy przechodzi w żyłę podobojczykową.

• Żyła podobojczykowa (v. subclavia):

• Leży w trójkącie bocznym szyi oraz w okolicy mostkowo-obojczykowo-sutkowej.

• Topograficznie nie jest zaliczana do żył kończyny górnej

Żyły powierzchowne kończyny górnej/ żyły skórne (vv. cutaneae):

• Żyły powierzchowne palców:

• Sieć dłoniowa palców

• Sieć grzbietowa palców - żyły tu są znacznie większe niż w sieci dłoniowej.

• Żyły powierzchowne ręki:

• Żyły grzbietu ręki:

• Są bardzo zmienne.

• Tworzą sieć żylną grzbietową (rete venosum dorsale manus) i łuk żylny grzbietowy śródręcza.

• Dochodzą do nich żyły brzeżne ręki, ż. odłokciowa palca małego i żyła odpromieniowa kciuka.

• Żyła odpromieniowa kciuka po połączeniu z siecią żylną grzbietową daje początek żyle odpromieniowej.

• Żyły dłoni:

• Są liczne, lecz drobne.

• Tworzą skórną sieć dłoniową.

• Krew odpływa z nich do żyły pośrodkowej przedramienia, do ż. odpromieniowej kciuka i do ż. odłokciowej palca małego.

• Żyły powierzchowne przedramienia i ramienia:

• Żyła pośrodkowa przedramienia (v. mediana antebrachii):

• Najmniejsza.

• Rozpoczyna się w zgięciu ręki, biegnie do góry mniej więcej pośrodku powierzchni przedniej przedramienia.

• Kończy się w okolicach zgięcia łokciowego; najczęściej rozdziela się widełkowato i uchodzi zarówno do żyły odłokciowej, jak i do żyły odpromieniowej.

• Żyła odpromieniowa (v. cephalica):

• Powstaje ze zlania się żyły odpromieniowej kciuka z łukiem żylnym grzbietowym śródręcza.

• Biegnie ku górze, krzyżuje okolicę tabakierki anatomicznej i przechodzi na powierzchnię przednią przedramienia.

• Uchodzi bardzo różnie, czasami do żyły odłokciowej, najczęściej do żyły pachowej.

• Żyła odłokciowa (v. basilica):

• Jest naczyniem najgrubszym (średnica ok. 5-6 mm).

• Powstaje z połączenia ż. odłokciowej palca małego z łukiem żylnym grzbietowym śródręcza.

• Ukazuje się na powierzchni dłoniowej przedramienia. W okolicy zgięcia łokciowego uchodzi do niej żyła pośrodkowa przedramienia.

• Żyła odłokciowa uchodzi do żż. ramiennych lub do ż. pachowej.

33. Żyły kończyny dolnej powierzchowne i głębokie

Żyły głębokie kończyny dolnej:

• Żyły głębokie stopy:

• dwie żż. grzbietowe stopy (vv. dorsales pedis)

• dwie żż. podeszwowe boczne (vv. plantares laterales)

• dwie żż. podeszwowe przyśrodkowe (vv. plantares mediales)

• żż. przeszywające (vv. perforantes) – łączą one układ żylny głęboki podeszwy stopy z układem grzbietu stopy

• Żyły głębokie goleni – wszystkie są podwójne

• żż. piszczelowe przednie (vv. tibiales anteriores) – przedłużenie żył grzbietowych stopy

• żż. piszczelowe tylne (vv. tibiales posteriores)

• żż. strzałkowe (vv. peroneae) – uchodzą do żż. piszczelowych tylnych

• Żyła podkolanowa (v. poplitea) – powstaje z połączenia żż. piszczelowych i żż. strzałkowych. Ma różną długość. Po przejściu przez rozwór ścięgnisty przywodzicieli przybiera nazwę ż. udowej. Dopływy ż. podkolanowej to: żż. kolana (vv. genus), żż. łydkowe (vv. surales) oraz żyła odstrzałkowa (v. saphena parva)

• Żyła udowa (v. femoralis) – pojedynczo towarzyszy tętnicy. Kończy się w rozstępie naczyń na poziomie więzadła pachwinowego, zmieniając swoją nazwę na ż. biodrową zewnętrzną. Początkowo układa się bocznie, a później coraz bardziej przyśrodkowo. Jej dopływy to: żż. piersiowo- brzuszne (vv. ehoracoepigastricae), ż. odpiszczelowa (v. saphena magna) i ż. głęboka uda (v. profunda femoris).

• Żyły głębokie okolicy pośladkowej:

• żż. pośladkowe górne (vv. gluteae superiores)

• żż. pośladkowe dolne (vv. gluteae inferiores)

Żyły powierzchowne kończyny dolnej:

• Żyła odpiszczelowa (vena saphena magna) – zaczyna się w okolicy kostki przyśrodkowej, w przedłużeniu żyły brzeżnej przyśrodkowej (v. marginalis medialis), biegnie wzdłuż przyśrodkowego brzegu goleni, na udzie wzdłuż przyśrodkowego brzegu mięśnia krawieckiego, docierając do rozworu piszczelowego (hiatus saphenus), przebija się przez powięź sitowatą (fascia cribrosa) i wpada do żyły udowej. Dopływy:

• żż. sromowe zewnętrzne (vv. pudenae externae)

• ż. nabrzuszna powierzchowna (v. epigastrica superficialis)

• ż. okalająca biodro powierzchowna (v. circumflexa ilium superficilalis).

• Żyła odstrzałkowa (v. saphena parva) – zaczyna się w przedłużeniu ż. brzeżnej bocznej i biegnie do tyłu kostki bocznej, na łydce układa się pomiędzy dwiema głowami mięśnia brzuchatego łydki, przenika przez powięź goleni i w dole podkolanowym uchodzi do żyły podkolanowej.

34. Żyła wrotna

• powstaje z zespolenia żyły śledzionowej i żył krezkowych górnej i dolnej

• doprowadza krew do wątroby

• wszystkie jej żyły nie posiadają zastawek

• część początkowa biegnie ku górze

• kolejna część biegnie do sieci mniejszej

• biegnie do wątroby dzieląc się na gałąź prawą i lewą

• gałęzie boczne żyły wrotnej:

  • żyła żołądkowa lewa

  • żyła żołądkowa prawa

  • żyła przedodźwiernikowa

  • żyła trzustkowo-dwunastnicza górna tylna

  • żyła pęcherzykowa

  • żyła pępkowa

35. Zatoki opony twardej

• Zatoki nieparzyste:

• zatoka strzałkowa górna-sinus sagittalis superior

• biegnie wzdłuż przyczepu sierpu mózgu, posiada zachyłki boczne do których wpuklają się ziarnistości pajęczynówki

• zatoka strzałkowa dolna-sinus sagittalis inferior

• wzdłuż dolnego brzegu sierpu mózgu

• zatoka prosta-sinus rectus

• biegnie w przedłużeniu zatoki strzałkowej dolnej i leży w miejscu połączenia sierpu mózgu z namiotem móżdżku

• uchodzi tu żyła wielka mózgu

• w miejscu połączenia zatoki prostej z zatoką strzałkową górną oraz zatokami poprzecznymi powstaje spływ zatok – confluens sinuum

• zatoka potyliczna-sinus occipitalis

• biegnie wzdłuż przyczepu sierpu móżdżku do grzebienia potylicznego wewnętrznego

• Zatoki parzyste:

• Zatoka poprzeczna-sinus transversus

• leży w jednoimiennej bruździe na kości potylicznej wzdłuż przyczepu namiotu móżdżku

• Zatoka esowata-sinus sigmoideus

• łączy zatokę poprzeczną z opuszką górną żyły szyjnej wewnętrznej

• Zatoka jamista-sinus cavernosus

• leży po obu stronach siodła tureckiego

• jest ona splotem żylnym otaczającym tętnicę szyjną wewnętrzną

• w ścianie bocznej tej zatoki przebiegają nerwy: okoruchowy, bloczkowy, pierwsza gałąź n. trójdzielnego i n. odwodzący

• Zatoki międzyjamiste-sinus intercavernosi

• to krótkie zatoki biegnące poprzecznie do przodu i do tyłu od przysadki mózgowej

• Zatoka skalista górna-sinus petrosus superior

• biegnie od zatoki jamistej do zatoki esowatej

• Zatoka skalista dolna-sinus petrosus inferior

• jako jedyna uchodzi samodzielnie do opuszki górnej żyły szyjnej wewnętrznej

• biegnie od tylnego końca zatoki jamistej w bruździe między częścią podstawną kości potylicznej a piramidą kości skroniowej

• Zatoka klinowo-ciemieniowa-sinus sphenoparietalis

• biegnie wzdłuż tylnego brzegu skrzydł mniejszego kości klinowej i uchodzi do zatoki jamistej

• Splot podstawowy-plexus basilaris

• leży na stoku

• łączy się z zatoką potyliczną a przez otwór wielki ze splotami żylnymi kręgowymi wewnętrznymi

36. Unaczynienie wątroby

Unaczynienie wątroby dzieli się na czynnościowe i odżywcze:

• Unaczynienie czynnościowe: rozpoczyna się żyłą wrotną, która zawiera wchłonięte składniki odżywcze oraz pochodzące ze śledziony produkty rozpadu krwinek czerwonych. Żyła wrotna w wątrobie dzieli się kilkakrotnie, aż do żył międzyzrazikowych (vv. interlobulares), od których do zrazika wnikają naczynia włosowate, ponownie zbierające się w zraziku w ż. środkową zrazika (v. centralis lobuli). Uchodzi ona do żył podzrazikowych, które stanowią dopływy żył wątrobowych, kończących się w żyle głównej dolnej. Taki układ naczyń nosi nazwę sieci dziwnej żylno-żylnej (rete mirabile venosum).

• Unaczynienie odżywcze: rozpoczyna się w tętnicy wątrobowej właściwej, która w wątrobie dzieli się do tętnic międzyzrazikowych. Wytwarzają one sieć włosowatych naczyń odżywczych, wnikają do zrazika i odżywiają go. Następnie krew spływa do żył środkowych zrazika i dalej drogą w krążeniu czynnościowym.

37. Unaczynienie nerki:

• naczynia nerki stanowiące elementy nefronu:

  • naczynia czynnościowe – ogólnego znaczenia – vasa publica

    • naczynia kłębków nerkowych doprowadzające i odprowadzające

  • naczynia odżywcze – vasa privata

    • sieć włosowata cewek nerkowych

• krew dochodzi przez

t. nerkowa	- odgałęzienie aorty brzusznej - w obrębie wnęki dzieli się na tt. międzypłatowe
tt. międzypłatowe – aa. interlobares renis	- położone w słupach nerkowych - na wys. podstawy piramid odchodzą tt. łukowate
tt. łukowate – aa. arcuatae	- leżą na granicy cz. korowej i rdzeniowej - odchodzą od nich: tt. międzyzrazikowe i tętniczki proste - odchodzi również naczynie doprowadzające – vas afferens - po krótkim przebiegu rozgałęzia się na drobne naczynia włosowate, z których utworzony jest kłębuszek naczyniowy ciałka nerkowego - odchodzi od niego naczynie odprowadzające – vas efferens
tt. międzyzrazikowe – aa. interlobulares	- do kory nerki - w ich przebiegu tworzą się kłębuszki nerkowe - glomeruli
tętniczki proste – arteriolae rectae	- biegną prostolinijnie w obrębie piramid nerkowych

• taki układ naczyń nosi nazwę sieci dziwnej tętniczej – rete mirabile arteriosum

  • naczynie tętnicze po przejściu przez sieć naczyń włosowatych ponownie przechodzi w naczynie tętnicze

  • naczynia odprowadzające ponownie dzielą się na sień naczyń włosowatych otaczających pozostałe części nefronu

38. Śledziona-lien.

• zaliczana do narządów chłonnych-organa lymphoidea

• pełni funkcję zbiornika krwi

• bierze udział w produkcji limfocytów i przeciwciał oraz rozpadzie erytrocytów i płytek krwi

• położenie:

• wewnątrzotrzewnowo

• na wysokości IX-XI żebra

• otrzewna pokrywająca śledzionę łączy ją:

• z przeponą-więzadłem przeponowo-śledzionowym-lig. phrenicolienale

• z żołądkiem-więzadłem żołądkowo-śledzionowym-lig. gastrolienale

• z lewą nerką-więzadłem śledzionowo-nerkowym-lig. lienorenale

• budowa zewnętrzna:

• kształt i wielkość podlegają dużym wahaniom

• wyróżniamy dwie powierzchnie, dwa brzegi i dwa końce:

• powierzchnia boczna-pow. przeponowa-facies diphragmatica

• wypukła

• powierzchnia przyśrodkowa-pow. trzewna-facies visceralis

• wklęsła

• na jej pow. znajduje się wnęka śledziony-hilum lienis

• dzieli się na 3 powierzchnie

-żołądkową-facies gastrica

-nerkową-facies renalis

-okrężniczą-facies colica

• powierzchnie przeponowa i trzewna oddzielone są od siebie leżącym z przodu brzegiem górnym oraz leżącym z tyłu brzegiem dolnym

• koniec przedni śledziony-extremitas anterior – zaostrzony

• koniec tylny śledziony-extremitas posterior – gładki

• budowa wewnętrzna:

• pokryta jest torebką włóknistą wnikającą do miąższu który składa się z miazgi białej(grudki chłonne) i miazgi czerwonej(naczynia włosowate nazywane zatokami śledziony)

• Unerwienie: -przywspółczulne-od n. błędnego

-współczulne-od splotu śledzionowego

• Unaczynienie: -krew dopływa t. śledzionową – a. lienalis

-krew odpływa do ż. śledzionowej – v. lienalis

39. Krążenie płodowe

• Charakterystyczne dla krążenia prenatalnego, w którym nie działają płuca, jest mieszanie krwi żylnej i tętniczej. Rolę płuc w tym okresie spełnia łożysko, ponieważ tkanki płodu mają duże zapotrzebowanie na substancje odżywcze, a znacznie mniejsze na tlen.

• Krew z łożyska (utlenowana) płynie do płodu żyłą pępkową (v. umbilicalis). Żyła ta na wysokości wrót wątroby ulega podziałowi na dwa ramiona.

• Pierwsze z ramion uchodzi do żyły wrotnej (v. portae), w której dochodzi do I mieszania krwi żylnej z tętniczą, ponieważ ż. wrotna zawiera krew żylną z obszaru jamy brzusznej.

• Drugie z ramion, zwane przewodem żylnym (ductus venosus) kieruje się do zawiązka żyły głównej dolnej. Tutaj zachodzi II mieszanie krwi, ponieważ w żyle płynie krew żylna z kończyn dolnych.

• Poprzez żyłę główną dolną krew wpływa do prawego przedsionka, gdzie dochodzi do III mieszania się krwi, ponieważ do przedsionka wpada także żyła główna górna, zbierająca krew z kończyn górnych, szyi oraz głowy.

• Z prawego przedsionka krew wpływa do przedsionka lewego poprzez istniejący tylko w życiu płodowym otwór owalny (foramen ovale). Zachodzi tu też IV mieszanie krwi, gdyż przedsionek lewy otrzymuje domieszkę krwi żylnej z żył płucnych.

• Z komory prawej poprzez pień płucny i dalej przez istniejący tylko w okresie płodowym przewód tętniczy Botalla (ductus arteriosus Botalli) krew wpada wprost do część zstępującej aorty. Zachodzi tu V mieszanie krwi, ponieważ krew płynąca w tym przewodzie tętniczym jest faktycznie krwią żylną.

• Powrót krwi żylnej do łożyska następuje poprzez dwie tętnice pępkowe (aa. umbilicales).

40. Przewód piersiowy i przewód chłonny prawy

Przewód piersiowy – ductus thoracicus

• główne naczynie chłonne ustroju

• zbudowany podobnie jak naczynia krwionośne żylne

  • liczniejsze zastawki

• zbiera chłonkę z około ¾ części ciała poza:

  • prawą połową głowy i szyi

  • prawą kończyną górną

  • prawą częścią klatki piersiowej

• powstaje w obrębie jamy brzusznej z połączenia:

  • pnia lędźwiowego prawego – truncus lumbialis dexter

  • pnia lędźwiowego lewego – truncus lumbialis sinister

  • miejsce połączenia rzutuje się na wysokość II kr. lędźwiowego = zbiornik mleczu – cisterna chyli

    • uchodzi do niego również pień jelitowy – truncus intestinalis jako 3. dopływ przewodu piersiowego

• dostaje się do jamy klatki piersiowej przez rozwór aortowy – hiatus aorticus

• położony w obrębie śródpiersia tylnego pomiędzy

  • częścią piersiową aorty

  • żyłą nieparzysta

• na wys. VII kr szyjnego zagina się na lewo

• biegnie ku dołowi i rozszerza się

• uchodzą do niego:

  • pień szyjny lewy – t.jugularis sinister – lewa połowa szyi i głowy

  • pień podobojczykowy lewy – t.subclavius sinister – lewa kończyna górna, lewa połowa klatki piersiowej

  • pień oskrzelowo-śródpiersiowy lewy – t.bronchomediastinalis sinister – oskrzela, płuca, serce, przełyk

  • z przedprzeponowej połowy ciała chłonka trafia do przewodu przez:

    • pień jelitowy – t. intestinalis – brzuszny odc. przewodu pokarmowego

    • pnie lędźwiowe: prawy i lewy – tt.lumbales – kończyny dolne, miednica mniejsza

• wpada do lewego kąta żylnego – angulus venosus sinister

Przewód chłonny prawy – ductus lymphaticus dexter

• powstaje z połaczenia się:

• pnia szyjnego prawego-truncus jugularis dexter z

• prawym pniem podobojczykowym-truncus subclavius dexter oraz z

• pniem oskrzelowo-śródpiersiowym prawym-truncus bronchiomediastinalis dexter

• pień szyjny zbiera naczynia chłonne z prawej połowy głowy i szyi

• pień podobojczykowy powstaje z połączenia wszystkich naczyń chłonnych prawej kończyny górnej i zewnętrznej ściany prawej połowy klatki piersiowej

• pień oskrzelowo-śródpiersiowy zbiera naczynia chłonne z prawego płuca, z prawej części serca i z prawej wewnętrznej ściany klatki piersiowej

• ujście przewodu chłonnego prawego znajduje się w prawym kącie żylnym

• w ujściu tym znajduje się zastawka

41. Naczynia i węzły chłonne głowy i szyi

• Węzły chłonne-nodi lymphatici capitis et colli

• węzły chłonne potyliczne-nodi lymphatici occipitals

• 1-3

• leżą na ścięgnie początkowym m. czworobocznego

• naczynia doprowadzające-vasa afferentia:

• pochodzą ze skóry górnej części karku oraz okolicy potylicy

• naczynia odprowadzające-vasa efferentia

• wchodzą do węzłów chłonnych szyjnych głębokich

• węzły chłonne sutkowe-nodi lymphatici mastoidei

• 2-3

• leżą na przyczepie końcowym m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego i w okolicy końca wyrostka sutkowa tego kości skroniowej

• naczynia doprowadzające:

• pochodzą z małżowiny usznej i ucha środkowego

• naczynia odprowadzające:

• uchodzą do węzłów chłonnych szyjnych głębokich

• węzły chłonne przyusznicze powierzchowne i głębokie-nodi lymphatici parotidei superficiales et profundi

• leżą częściowo na śliniance przyusznej i jej miąższu

• naczynia doprowadzające:

• pochodzą z przedniej powierzchni małżowiny usznej i zewnętrznego przewodu słuchowego

• z okolicy skroniowej

• z bocznych części powiek

• ze ślinianki przyusznej

• z nosa zewnętrznego

• naczynia odprowadzające:

• uchodzą do węzłów chłonnych szyjnych powierzchownych i głębokich

• węzły chłonne podżuchwowe-nodi lymphatici submandibulares

• w wieku dziecięcym są 3 a w wieku dojrzałym koło 8

• leżą wzdłuż wewnętrznej strony brzegu żuchwy

• do tej grupy należą węzły chłonne językowe-nodi lymphatici lingua les

• naczynia doprowadzające:

• pochodzą ze środkowej części twarzy

• z błony śluzowej policzka

• z zębów i dziąseł

• z dna jamy ustnej i łuków podniebiennych

• naczynia odprowadzające:

• wpadają do węzłów szyjnych powierzchownych i głębokich

• węzły chłonne podbródkowe-nodi lymphatici submentales

• 2-3

• leżą między brzuścami przednimi obu mm. dwubrzuścowych

• naczynia doprowadzające:

• pochodzą z wargi dolnej

• z końca języka

• z bródki

• naczynia odprowadzające:

• uchodzą do węzłów chłonnych podżuchwowych i węzłów szyjnych

• węzły chłonne policzkowe-nodi lymphatici buccales

• leżą w przebiegu głębokich naczyń chłonnych twarzy pochodzących z oczodołu, jamy nosowej, gardła i podniebienia

• węzły chłonne zagardłowe-nodi lymphatici retropharyngeales

• leżą na wysokości kręgu szczytowego, z tyłu za gardłem

• zbierają naczynia chłonne z tylnej części nosa, z zatok przynosowych, z migdałków, z gardła, z trąbki słuchowej i z jamy bębenkowej

• naczynia odprowadzające uchodzą do głębokich węzłów szyjnych

• węzły chłonne żuchwowe-nodi lymphatici mandibulares

• leżą w okolicy żuchwy i dna jamy ustnej

• naczynia odprowadzające uchodzą do węzłów podżuchwowych i węzłów szyjnych

• węzły chłonne szyjne powierzchowne-nodi lymphatici cervicales superficiales

• 2-4

• położone na wysokości kąta żuchwy

• naczynia doprowadzające:

• pochodzą z ucha zewnętrznego i ze ślinianki przyusznej

• naczynia odprowadzające:

• uchodzą do głębokich węzłów szyjnych

• węzły chłonne szyjne głębokie-nodi lymphatici cervicales profundi

• węzły górne:

• 10-16

• biegną wzdłuż górnej części ż. szyjnej wewnętrznej

• możemy wśród nich wyróżnic grupę przyśrodkową i boczną

• w grupie bocznej:

-węzęł nadmostkowo-dwubrzuścowy-nodus lymphaticus jugulodigastricus

-węzęł nadmostkowo-łopatkowo-gnykowy-nodus lymphaticus juguloomohyoideus

• węzły dolne:

• mniej niż górnych

• można je podzielic na grupę przyśrodkową i boczną

• grupa przyśrodkowa leży w dole nadobojczykowym mniejszym

• grupa boczna leży w dole nadobojczykowym większym

• naczynia doprowadzające pochodzą z narządów leżących w podgnykowej części szyi, z okolic karku i tarczycy

• naczynia odprowadzające uchodzą do pnia szyjnego bądź do przewodu chłonnego prawego

42. Naczynia i węzły chłonne klatki piersiowej

• węzły chłonne międzyżebrowe-nodi lymphatici intercostales

• leżą w okolicy stawów głów żebrowych

• naczynia doprowadzające pochodzą z kanału kręgowego i z przestrzeni międzyżebrowych

• naczynia odprowadzające uchodzą do zbiornika mleczu bądź do początkowego odcinka przewodu piersiowego

• węzły chłonne przymostkowe-nodi lymphatici parasternales

• leżą wzdłuż brzegu mostka w sąsiedztwie naczyń piersiowych wewnętrznych

• naczynia doprowadzające pochodzą z:

• przednich części mm. międzyżebrowych

• opłucnej ściennej

• sutka

• przedniej części przepony

• naczynia odprowadzające – tak jak w węzłach międzyżebrowych

• węzły chłonne śródpiersiowe przednie-nodi lymphatici mediastinales anteriores

• leżą na worku osierdziowym, na grasicy i pniach naczyniowych serca

• naczynia doprowadzające pochodzą z:

• węzłów chłonnych przymostkowych

• serca

• worka osierdziowego

• grasicy

• wątroby

• naczynia odprowadzające-jak w węzłach międzyżebrowych

• węzły chłonne śródpiersiowe tylne-nodi lymphatici mediastinales posteriores

• leżą wzdłuż części piersiowej aorty

• naczynia doprowadzające pochodzą z:

• przełyku

• tylnej ściany worka osierdziowego

• tylnej części przepony

• naczynia odprowadzające wpadają do przewodu piersiowego

• węzły chłonne płucne-nodi lymphatici pulmonales

• to liczne węzły rozrzucone wzdłuż drzewa oskrzelowego i naczyniowego płuc

• płuca posiadają naczynia chłonne powierzchowne i głębokie które łączą się ze sobą

• naczynia odprowadzające uchodzą do węzłów chłonnych oskrzelowo-płucnych

• węzły chłonne tchawiczo-oskrzelowe górne-nodi lymphatici tracheobronchiales superiores

• leżą w okolicy rozdwojenia tchawicy

• naczynia doprowadzające:

• naczynia chłonne płuc

• naczynia z tchawicy

• z tylnej ściany worka osierdziowego

• z przełyku

• naczynia odprowadzające wpadają po stronie prawej do pnia oskrzelowo-śródpiersiowego prawego a po stronie lewej do przewodu piersiowego

• węzły chłonne tchawiczo-oskrzelowe dolne-nodi lymphatici tracheobronchiales inferiores

• położone w okolicy rozdwojenia tchawicy, bliżej wnęki płuc

43. Naczynia i węzły chłonne kończyny górnej.

• węzły chłonne pachowe-nodi lymphatici axillares

• leżą w tkance tłuszczowej pachy

• możemy w nich odróżnic:

• grupę węzłów limfatycznych pachowych powierzchownych:

• węzły chłonne podłopatkowe-nodi lymphatici subscapulares

• węzły chłonne boczne-nodi lymphatici laterales

• węzły chłonne środkowe-nodi lymphatici centrales

• grupę węzłów limfatycznych pachowych głębokich:

• węzły chłonna szczytowe-nodi lymphatici apicales

• poniżej obojczyka

• około 11

• węzły chłonne piersiowe-nodi lymphatici pectorales

• 1-4

• leżą wzdłuż dolnego brzegu m. piersiowego większego

• zbierają naczynia chłonne ze ściany klatki piersiowej i brzucha

• węzły chłonne łokciowe-nodi lymphatici cubitales

• dzielimy je na powierzchowne i głębokie

• powierzchowne:

• to zazwyczaj 2 małe węzły położone wzdłuż ż. odłokciowej i jeden powyżej nadkłykcia przyśrodkowego

• głębokie:

• 2-5

• w okolicy stawu łokciowego

44. Naczynia i węzły chłonne brzucha i miednicy.

• brzucha:

• naczynia chłonne dochodzące do jamy brzusznej są dopływami pnia jelitowego i obu pni lędźwiowych

• do pnia jelitowego dochodzą naczynia odprowadzające z węzłów chłonnych:

• krezkowych jelita cienkiego-nodi lymphatici mesenterici

• leżą w krezce jelita cienkiego

• 100-200

• krętniczo-okrężniczych-nodi lymphatici ileocolici

• okrężniczych prawych- nodi lymphatici colici dextri

• okrężniczych środkowych- nodi lymphatici colici medii

• okrężniczych lewych- nodi lymphatici colici sinistri

• krezkowych dolnych-mesenterici inferiores

• żołądkowych lewych- nodi lymphatici gastrici sinistri

• leżą wzdłuż krzywizny mniejszej żołądka

• żołądkowych prawych- nodi lymphatici gastrici dextri

• wzdłuż krzywizny większej żołądka

• wątrobowych- nodi lymphatici hepatici

• leżą w sieci mniejszej

• zbierają chłonke z wątroby, z pęcherzyka żółciowego i odźwiernika

• trzustkowo-śledzionowych- nodi lymphatici pancreaticolienales

• leżą wzdłuż górnego brzegu trzustki

• odźwiernikowych- nodi lymphatici pylorici

• w okolicy głowy trzustki

• ich naczynia doprowadzające pochodzą z części odźwiernikowej żołądka

• naczynia odprowadzające wchodzą do węzłów chłonnych trzewnych

• trzewnych- nodi lymphatici celiaci

• 10-20

• leżą w otoczeniu pnia trzewnego

• miednicy:

• wszystkie naczynia chłonne miednicy zbierają się w węzłach chłonnych położonych w pobliżu narządów z którymi otrzymują naczynia odprowadzające:

• węzły chłonne krzyżowe-nodi lymphatici sacrales

• leżą wzdłuż t. krzyżowej pośrodkowej

• zbierają naczynia doprowadzające z odbytnicy

• węzły chłonne biodrowe wewnętrzne-nodi lymphatici iliaci interni

• 10-12

• leżą w otoczeniu naczyń biodrowych wewnętrznych

• zbierają naczynia z pochwy i macicy u kobiety i z gruczołu krokowego i pęcherzyka nasiennego u mężczyzn a obu płci z pęcherza moczowego

• z węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych i węzłów chłonnych krzyżowych oraz węzłów chłonnych biodrowych zewnętrznych chłonka jest zbierana przez pnie lędźwiowe(prawy i lewy)

• na lędźwiowej części kręgosłupa znajduje się łańcuch złożony z 20-30 węzłów chłonnych lędźwiowych

naczynia i węzły chłonne kończyny dolnej

powierzchowne
- zaczynają się na palcach stopy - położone w części przyśrodkowej - wzdłuż ż. odpiszczelowej - kończą się w węzłach chłonnych pachwinowych powierzchownych - położone w części bocznej - skośnie przez dół podkolanowy i uchodzą do naczyń strony przyśrodkowej lub - wzdłuż ż. odstrzałkowej, kończą się w węzłach chłonnych podkolanowych
węzły chłonne pachwinowe powierzchowne - nodi lymphatici inguinales superficiales
głębokie
- towarzyszą naczyniom krwionośnym - na goleni - wzdłuż naczyń piszczelowych przednich/tylnych i naczyń strzałkowych - kończą się w węzłach chłonnych podkolanowych/węźle chłonnym piszczelowym przednim - na udzie - wzdłuż naczyń udowych - kończą się w węzłach chłonnych pachwinowych głębokich - na pośladku - wzdłuż naczyń pośladkowych i zasłonowych do miednicy - kończą się w węzłach chłonnych biodrowych wewnętrznych
węzły chłonne pachwinowe głębokie - nodi lymphatici inguinales profundi
węzły chłonne podkolanowe - nodi lymphatici popliteales
węzeł chłonny piszczelowy przedni – nodus lymphatus tibia lis anterior

46. Topografia i budowa zewnętrzna serca

Topografia serca:

• serce wypełnia śródpiersie środkowe

• przednia ściana prawej i krawędź lewej komory przylegają za pośrednictwem worka osierdziowego do przedniej ściany klatki piersiowej

• 2/3 serca leży po stronie lewej a 1/3 po stronie prawej

• podstawa serca zwrócona jest do śródpiersia górnego

• koniuszek do przedniej ściany klatki piersiowej

• lewa granica serca biegnie od drugiego żebra do 5 przestrzeni międzyżebrowej

• prawa granica serca przebiega wzdłuż prawej linii przymostkowej

• przednią powierzchnię serca tworzy głównie prawa komora

• boczną powierzchnię lewy przedsionek i lewa komora

• powierzchnię przeponową lewa i prawa komora

• serce na wysokości przyczepu II i III żebra pokryte jest opłucną

• w obrębie trójkąta osierdziowego serce przylega bezpośrednio do mostka i chrząstek od IV do VII żebra

• ściana lewego przedsionka serca graniczy od tyłu z przełykiem

• zastawki serca rzutują się na przednią ścianę klatki piersiowej:

• zastawka trójdzielna-w przedłużeniu V prawego żebra za mostkiem

• zastawka dwudzielna-przyczep IV lewego żebra

• zastawka aorty-w przedłużeniu 3 przestrzeni międzyżebrowej za mostkiem

• zastawka pnia płucnego-przyczep III lewego żebra

Budowa zewnętrzna serca:

• wielkość odpowiadająca pięści danego osobnika, wzrastająca z wiekiem, wagą, wzrostem

• narząd czterojamowy: 2 komory + 2 przedsionki

• worek stożkowatego kształtu

• podstawa serca zwrócona ku górze i na prawo

• koniuszek serca zwrócony ku dołowi i na lewo

  • w całości należy do komory lewej

• 3 powierzchnie:

  • mostkowo-żebrowa = przednia

  • przeponowa = dolna – na środku ścięgnistym przepony

  • płucna = boczna – po stronie lewej

• bruzda wieńcowa – sulcus coronarius

  • na granicy przedsionków i komór

  • na pow. mostkowo-żebrowej przerwana wyjściem głównych pni tętniczych

• bruzda międzykomorowa przednia – sulcus interventricularis anterior

  • na pow. mostkowo-żebrowej

  • między komorami

  • bliżej pow, płucnej

• bruzda międzykomorowa tylna – sulcus interventricularis posterior

  • na pow. przeponowej

  • bliżej brzegu prawego

• wcięcie koniuszka serca – incisura apicis cordis

  • przechodzące w siebie bruzdy międzykomorowe

  • na prawo od koniuszka

• wieniec serca – corona cordis – wychodzące/wchodzące naczynia serca

• przedsionki:

  • brak wyraźnej granicy zewnętrznej między przedsionkami

  • ku przodowi przechodzą w uszko przedsionka – auricula atria lis

    • oba uszka z przednią ścianą przedsionka obejmują:

      • stożek tętniczy

      • opuszkę aorty

47. Budowa worka osierdziowego

Worek osierdziowy – saccus pericardiacus

• znajduje się w nim serce

• składają się na nie 2 części:

  • osierdzie włókniste – pericardium fibrosum

    • zrasta się ze środkiem ścięgnistym przepony

    • wytwarza z pasm tkanki łącznej więzadła:

      • mostkowo-osierdziowe górne i dolne – lig. sternopericardiacum superior et inferior

  • osierdzie surowicze – pericardium serosum,

    • składają się na nie 2 blaszki:

      • blaszka ścienna – lamina parietalis

      • blaszka trzewna – lamina visceralis

      • pomiędzy nimi jama osierdziowa – cavitas pericardialis

        • wypełnia ją nieznaczna ilość surowiczego płynu osierdziowego – liquor pericardii

          • ok. 10cm³, lecz ilość może się zmieniać, np.: w czasie wysiękowego zapalenia osierdzia

    • zbudowane z nabłonka jednowarstwowego płaskiego

    • duża ilość włókien sprężystych – nadają workowi elastyczność

  • przejście nasierdzia w osierdzie znajduje się w okolicy podstawy serca, na początku wielkich naczyń

    • wspólny pokrowiec tętniczy posiadają:

      • część wstępująca aorty

      • pień tętnicy płucnej

    • wspólny pokrowiec żylny posiadają: żyły główne i płucne

  • jama osierdzia wykazuje obecność 2 zatok:

    • przestrzenie o szczelinowatych światłach

    • w miejscu zetknięcia pokrowca tętniczego z żylnym

    • zatoka poprzeczna osierdzia – sinus transversus pericardii

      • na podstawie serca

      • od przodu ogranicza ją pokrowiec tętniczy

      • od tyłu ogranicza ją pokrowiec żylny

    • zatoka skośna osierdzia – sinus obliquus pericardii

      • poza lewym przedsionkiem serca

      • od góry i str. lewej ogranicza ją pokrowiec żył płucnych lewych

      • od dołu i str. prawej ogranicza ją:

        • pokrowiec żyły głównej dolnej

        • żyły płucne prawe

48. Szkielet serca i zastawki serca.

• w sercu wyróżnia się 4 zastawki:

• płatkowe-cuspidales

• położone w ujściach przedsionkowo-komorowych

• w ujściu lewym-zastawka dwudzielna albo mitralna-valva bicuspidalis s. mitralis składająca się z płatka przedniego i tylnego

• w ujściu prawym-zastawka trójdzielna-valva tricuspidalis

• półksiężycowate-semilunares

• zastawka aorty-valvae aorta

• zastawka pnia płucnego-valvae trunci pulmonalis

• szczątkowe zastawki żyły głównej dolnej-calvula v. cavae inferioris

• szczątkowe zastawki zatoki wieńcowej-valvula sinus coronarii

• szkielet serca-sceletum cordis:

• stanowią go elementy zbudowane ze zbitej tkanki łącznej kolagenowej:

• cztery pierścienie włókniste-anuli fibrosi

• stanowią granicę między mieśniówką przedsionków i komór

• dwa trójkąty włókniste-trigona fibrosa

• powstają w miejscu zetknięcia się pierścieni włóknistych ujść przedsionkowo-komorowych z pierścieniem włóknistym aorty

• ścięgno Todara-tendo Todaro

• wiązka ścięgnista między prawym trójkątem włóknistym a zastawką żyły głównej dolnej

• ścięgno stożka-tendo coni

• pasmo tkanki łącznej położone między pierścieniem włóknistym aorty i pierścieniem pnia płucnego

• część błoniasta przegrody międzykomorowej-pars membranacea septi Interventricularis

49. Tętnice i żyły własne serca

Tętnice serca – arteriae cordis

• pochodzi od 2 tętnic wieńcowych

  • prawej i lewej

  • odchodzą od początkowego odcinka aorty – opuszki aorty – bulbus aortae

  • nad płatkami półksiężycowatymi zastawki aorty z zatok aorty

• Tętnica wieńcowa prawa – arteria coronaria dextra

  • odchodzi od prawej zatoki aorty

  • układa się w prawej części bruzdy wieńcowej – sulcus coronarius

  • po dojściu do wys. bruzdy międzykomorowej tylnej wchodzi w jej zagłębienie

  • biegnie w kierunku koniuszka serca jako gałąź międzykomorowa tylna – r. interventricularis posterior

  • unaczynia:

    • przedsionek i komorę prawą

    • część tylną przegrody międzykomorowej

    • część lewej komory z m. brodawkowatym tylnym

    • m. przewodnictwa – głównie węzeł zatokowo-przedsionkowy

• Tętnica wieńcowa lewa – arteria coronaria sinistra

  • odchodzi od lewej zatoki aorty

  • większa od prawej

  • jej krótki pień dzieli się na 2 gałęzie:

    • gałąź międzykomorowa przednia – r. interventricularis anterior – biegnie w swej bruździe do koniuszka serca

    • gałąź okalająca – r. circumflexus – w bruździe wieńcowej w kierunku przeponowej powierzchni serca

  • unaczynia:

    • lewą część serca

    • przednią część przegrody międzykomorowej

    • m. brodawkowaty przedni komory prawej i lewej

• gałęzie tętnic wieńcowych mają charakterystyczny wężykowaty przebieg – związany ze zmianą wymiarów serca zależnych od fazy skurczu

• wykazują liczne zespolenia ze sobą, szczególnie w obrębie przegrody międzykomorowej

• naczynia te fizjologicznie są naczyniami końcowymi – nie mogą zapewnić dostatecznego utlenowania mięśnia sercowego przy ich zamknięciu

• zawał mięśnia sercowego – infarcutus - zamknięcie światła tętnic wieńcowych

Żyły serca – venae cordis

• uchodzące wspólnie przez zatokę wieńcową do prawego przedsionka serca:

  • żyła wielka serca – v. cordis magna

    • od koniuszka serca

    • w bruździe międzykomorowej przedniej

    • jej przedłużenie – zatoka wieńcowa – sinus coronarius

  • żyła tylna komory lewej – v. posterior ventriculi sinistri

    • od przeponowej pow. komory lewej

  • żyła średnia serca – v. cordis media

    • od koniuszka serca

    • w bruździe międzykomorowej tylnej

  • żyła mała serca – v. cordis parva

    • na ścianie tylnej serca

    • w prawej części bruzdy wieńcowej

  • żyła skośna przedsionka lewego – v. obliqua artii sinistri

    • na powierzchni tylnego lewego przedsionka serca

• samodzielnie uchodzące do prawego przedsionka:

  • żyły przednia serca – vv. cordis anteriores

    • w liczbie 3-4

    • zbierają krew z mostkowo-żebrowej powierzchni serca

• bezpośrednio uchodzące do jam komór i przedsionków:

  • żyły najmniejsze serca – vv. cordis minimae

    • licznie w przegrodzie międzyprzedsionkowej i częściach podstawnych m. brodawkowatych

    • odgrywają znaczną rolę w odpływie krwi żylnej z serca

50. Mięsień czynnościowy i przewodnictwa serca.

• Mięsień czynnościowy-myocardium

• stanowi właściwą ścianę serca

• w obrębie komór jest grubszy niż w obrębie przedsionków

• mięsień przedsionków oddzielony jest od m. komór przez pierścienie włókniste ujść przedsionkowo-komorowych

• posiada 2 warstwy: powierzchowną-wspólną i głęboką-oddzielna dla każdego z przedsionków

• mięśniówka serca jest 3 warstwowa:

• zewnętrzna-podłużna

• środkowa-okrężna

• wewnętrzna-podłużna

W warstwach tych włókna mięśniowe przenikają się wzajemnie tworząc tzw. spójnię-syncytium

• praca mięśnia polega na rytmicznych, naprzemiennych, synchronicznych skurczach i rozkurczach przedsionków i komór

• Mięsień przewodnictwa-układ przewodzący serca-systema conducens cordis

• odpowiada za regulację skurczów m. czynnościowego

• podniety powodujące skurcz powstają w węzłach

• zbudowany z węzłów i pęczków:

• węzeł zatokowo-przedsionkowy-nodus sinuatrialis(Keitha-Flacka)

• leży między brzegiem przednim ujścia żyły głównej górnej a prawym uszkiem serca

• węzeł przedsionkowo-komorowy-nodus antrioventricularis(Aschoffa-Tawary)

• leży po prawej stronie przegrody międzyprzedsionkowej u jej podstawy

• pęczek przedsionkowo-komorowy-fasciculus atrioventricularis(Hisa)

• otoczony włóknami tkanki łącznej przez co izolowany jest od m. czynnościowego

• wyróżniamy w nim:

• pień-truncus – początkowa część pęczka

• odnogę prawą-crus dextrum

• odnogę lewą-crus sinistrum

odnogi biegną zstępująco w kierunku koniuszka serca gdzie dzielą się na liczne gałązki(włókna Purkinjego)

51. Komory serca.

• Komora prawa-ventriculus dexter

• owalna

• posiada stożek tętniczy-conus arteriosus – to droga odpływu krwi

• ściany pofałdowane w postaci beleczek mięśniowych-trabeculae carneae

• ujście przedsionkowo-komorowe prawe posiada zastawkę trójdzielną-valva tricuspidalis

• ujście pnia płucnego posiada zastawkę pnia płucnego-valva trunci pulmonalis

• strukturami charakterystycznymi są mięśnie brodawkowate-mm. papillares zakończone strunami ścięgnistymi-chordae tendineae

• przeciwdziałają wypadaniu płatków zastawki

• Komora lewa-ventriculus sinister

• trójkątna

• znajduje się tu ujście aorty-ostium aortae zaopatrzone w zastawki półksiężycowate

• ściany pofałdowane w postaci beleczek mięśniowych

• ujście przedsionkowo-komorowe lewe posiada zastawkę dwudzielną-valva bicuspidalis

• występują tu mm. brodawkowate przedni i tylny-mm. papillares anterior et posteriori

52. Przedsionki serca

Przedsionek prawy – atrium dextrum

• zbudowany z:

  • zatoki żył głównych – sinus venarum cavarum, gdzie znajdują się ujścia żył głównych i zatoki wieńcowej

  • części przednio-bocznej przedłużającej się w uszko prawe – auricula dextra

    • ściana wewnętrzna pofałdowana w postaci mm. grzebieniastych – mm. pectinati

    • oddzielona od reszty przedsionka grzebieniem granicznym – crista terminali

• ściania dolna = zastawka trójdzielna – valva tricuspidalis

  • zamyka ujście przedsionkowo-komorowe prawe –ostium artioventriculare dextrum

• na małym odcinku graniczy z komorą lewą przez przegrodę przedsionkowo-komorową

• dopływy:

  • żyła główna górna i dolna

  • żyły własne serca przez zatokę wieńcową

• w obrębie ściany – ujścia żył najmniejszych serca – foramina venarum minimarum

Przedsionek lewy – atrium sinistrum

• uszko lewe – auricula sinistra również z m. grzebieniastymi

• ściania dolna = zastawka dwudzielna – valva bicuspidalis

  • zamyka ujście przedsionkowo-komorowe lewe –ostium artioventriculare sinistrum

• w obrębie ściany

  • ujścia żył najmniejszych serca – foramina venarum minimarum

  • ujścia żył płucnych (4) – ostia venarum pulmonarum

• w miejscu foramen ovale znajduje się sierp przegrody – falx septi – pozostałość brzegu płodowej zastawki otworu owalnego – valvula foraminis ovalis

nerw okoruchowy

Nerw okoruchowy – n. oculomotorius (III)

• jądra w obrębie nakrywki śródmózgowia

  • w istocie szarej środkowej

  • na wysokości wzgórków górnych

jądro ruchowe	- kształt płytki - z dużych komórek nerwowych ułożonych grupami w zależności od przeznaczenia - dla poszczególnych mm. gałki ocznej
jądro dodatkowe	- przyśrodkowo od jądra ruchowego - 2 parzyste jądra Westphala-Edingera – łączą się ze sobą w płaszczyźnie pośrodkowej

• oba rodzaje włókien po opuszczają mózgowie w bruździe okoruchowej dołu międzykonarowego

• tworzą obły pień w widełkach utworzonych przez 2 tętnice:

  • od przodu: t. tylną mózgu

  • od tyłu: t. górną móżdżku

• biegnie ku przodowi

• dostaje się do górnej części bocznej ściany zatoki jamistej

• otrzymuje:

  • włókna współczulne od splotu szyjno-tętniczego wewnętrznego

  • włókna czuciowe n. ocznego

• opuszcza zatokę jamistą

• wchodzi przez przyśrodkową część szczeliny oczodołowej górnej

• przechodzi przez pierścień ścięgnisty wspólny

• odgałęzienia:

  • gałąź górna - między m. dźwigaczem powieki górnej a m. prostym górnym

  • gałąź dolna

    • poniżej n. wzrokowego

    • unerwia m. prosty przyśrodkowy/dolny, m. skośny dolny

    • odchodzi korzeń okoruchowy (przywspółczulny)

      • zawiera przedzwojowe włókna przywspółczulne zdążające do zwoju rzęskowego

      • ze zwoju wychodzą włókna zazwojowe, które jako nn. rzęskowe krótkie unerwiają m. rzęskowy i m. zwieracz źrenicy

nerw bloczkowy

Nerw bloczkowy – n. trochlearis (IV)

• jądro w obrębie nakrywki śródmózgowia:

  • w części bocznej istoty szarej środkowej

  • na wysokości wzgórków dolnych

• włókna biegną dogrzbietowo

• krzyżują się powyżej wodociągu mózgu w zasłonie rdzeniowej górnej – skrzyżowanie bloczkowe – decussatio trochlearis

• opuszcza mózgowie po stronie grzbietowej po bokach wędzidełka zasłony rdzeniowej górnej

• owija się dookoła konara mózgowego

• dochodzi do powierzchni podstawnej

• leży z tyłu za pasmem wzrokowym

• dochodzi do bocznej ściany zatoki jamistej – między n. okoruchowym a ocznym

• do oczodołu wchodzi przez szczelinę oczodołową górną

• biegnie ponad przyczepem początkowym m. dźwigacza powieki górnej

• skośnie na stronę przyśrodkową do m. skośnego górnego

55. Nerw trójdzielny i nerw oczny

Nerw trójdzielny - n. trigeminus (V)

• mieszany o mniejszej części ruchowej

• na podstawie mózgowia w miejscu przejścia mostu w konar środkowy móżdżku

• korzeń ruchowy

  • wychodzi z mózgowia

  • wchodzi w skład tylko n. żuchwowego – n. mandibularis (V₃)

  • włókna ruchowe wychodzą z j. ruchowego n. trójdzielnego – nucleus motorius

    • w grzbietowej części mostu

    • w szeregu bocznym jj. ruchowych nn. czaszkowych

  • unerwiają:

    • mm. unoszące żuchwę

    • m. żuchwowo-gnykowy

    • przedni brzusiec m. dwubrzuścowego

    • m. napinacz błony bębenkowej

• korzeń czuciowy

  • w pewnej odległości od mózgowia przechodzi w zgrubienie utworzone przez zwój troisty – ganglion trigeminale

  • włókna obwodowe dochodzące do zwoju tworzą 3 odgałęzienia:

    • n. oczny (szczelina oczodołowa górna)

    • n. szczękowy (otwór okrągły)

    • n. żuchwowy (otwór owalny)

  • włókna dośrodkowe wychodzące ze zwoju biegną przez korzeń czuciowy do 3 jąder krańcowych (czuciowych) w mózgowiu – nuclei terminationis (sensorii) n. trigemini:

j. mostowe – nucleus pontinus	- w moście, w bocznej części tworu siatkowatego - ma tu początek wstęga trójdzielna – lemniscus trigeminalis
j. śródmógowiowe – nucleus mesencephalicus	- w przedłużeniu śródmózgowiowym ww. jądra - otrzymuje włókna z pasma śródmózgowiowego n. trójdzielnego - przekazuje do wzgórza otrzymane włókna czuciowe z: - mm. żwaczy - mm. mimicznych
j. rdzeniowe – nucleus spinalis	- biegnie przez całą długość rdzenia przedłużonego - w r. kręgowy odpowiada istocie galaretowatej słupa tylnego - ośrodek czucia bólu, dotyku, temperatury

Nerw oczny (n. ophtalmicus) – pierwsza gałąź nerwu trójdzielnego. Jest nerwem czuciowym, unerwia oko i oczodół. Za zwojem czuciowym troistym (ganglion trigeminale) oddaje gałąź namiotu (ramus tentorius). Przed wejściem do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną (fissura orbitalis superior) dzieli się na trzy gałęzie końcowe:

• N. łzowy (n. lacrimalis) – najcieńsza gałąź n. ocznego. W oczodole przebiega do okolicy bocznego kąta oka i w gruczole łzowym dzieli się na dwie gałęzie:

• gałąź górna – przebija gruczoł łzowy, kończy się w skórze powieki górnej i spojówce bocznego kąta oka

• gałąź dolna – doprowadza do g. łzowego wydzielnicze włókna przywspółczulne ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego pochodzące od n. pośredniego (VII) poprzez r. communicans cum nervo zygomatico

• N. czołowy (n. frontalis) – najgrubsza gałąź nerwu ocznego. W oczodole przebiega bezpośrednio pod sklepieniem do przodu, dzieli się na dwie gałęzie:

• n. nadoczodołowy (n. supraorbitalis) – wychodzi z oczodołu przez otwór nadoczodołowy, dzieląc się na gałąź boczną i przyśrodkową. Unerwia zatokę czołową, skórę czoła i spojówkę powieki górnej.

• n. nadbloczkowy (n. supratrochlearis) – biegnie nad bloczkiem m. skośnego górnego. Unerwia skórę powieki górnej, nasadę nosa i spojówkę przyśrodkowego kąta oka.

• N. nosowo-rzęskowy (n. nasociliaris) – w oczodole przechodzi przez pierścień ścięgnisty wspólny, biegnie do przyśrodkowego kąta oka. Oddaje odgałęzienia:

• g. łącząca ze zwojem rzęskowym (r. communicans cum ganglio ciliari) – po przejściu przez zwój wchodzi w skład nn. rzęskowych krótkich (nn. ciliares breves).

• nn. rzęskowe długie (nn. ciliares longi) – zaopatrują czuciowo: rogówkę, twardówkę, naczyniówkę, ciało rzęskowe i tęczówkę.

• nn. sitowe przedni i tylny (nn.ethmoidalis anterior et posterior) – unerwiają zatokę sitową i klinową, dostają się też do jamy nosowej i na grzbiet nosa.

• n. podbloczkowy (n. infratrochlearis) – przebiega w przedłużeniu n. nosowo-rzęskowego. Unerwia przyśrodkową część powieki górnej, woreczek łzowy i nasadę nosa.

56. Nerw żuchwowy – n. mandibularis(V₃)

• jest trzecią gałęzią nerwu trójdzielnego, zawiera włókna czuciowe i korzeń ruchowy, jest nerwem mieszanym.

• Z dołu środkowego czaszki przechodzi przez otwór owalny do dołu podskroniowego gdzie dzieli się na dwie główne gałęzie: przednią i tylną.

• Zaopatruje mięśnie żuchwy, staw skroniowo-żuchwowy, zęby dolnego łuku, język, ucho zewnętrzne i okolice skroni

• Oddaje odgałęzienia:

• g. oponowa n. żuchwowego – r. meningeus n. mandibularis – czuciowa, odchodzi zaraz poniżej otworu owalnego po czym wraca do dołu środkowego czaszki przez otwór kolcowy razem z t. oponową środkową

• Gałąź przednia – tzw n. żwaczy – n. masticatorius oddaje:

• n. żwaczowy – n. massetericus – ruchowy, biegnie do m. żwacza

• nn. skroniowe głębokie – nn. temporales profundus(ruchowe):

• n. skroniowy głęboki tylny – n. temporalis profundus posterior – biegnie do tylnej części m. skroniowego

• n. skroniowy głęboki przedni – n. temporalis profundus anterior – biegnie do przedniej części m. skroniowego

• n. skrzydłowy boczny – n. pterygoideus lateralis – ruchowy – unerwia m. skrzydłowy boczny

• n. skrzydłowy przyśrodkowy – n. pterygoideus medialis – ruchowy – unerwia m. skrzydłowy przyśrodkowy, oddaje n. mięśnia napinacza błony bębenkowej – n. musculi tensoris tympani i n. mięśnia napinacza podniebienia miękkiego – n. musculi tensoris veli palatini

• n. policzkowy – n. buccalis – czuciowy – biegnie po bocznej stronie guza szczęki na zewnętrzną powierzchnię m. policzkowego i dalej w kierunku kącika ust. Liczne gałązki przebijają m. policzkowy i kończą się w błonie śluzowej przedsionka ust.

• gałąź tylna oddaje:

• n. uszno-skroniowy – n. auriculotemporalis – czuciowy, odchodzi od tylnej gałęzi n. żuchwowego dwiema odnogami obejmującymi t. oponową środkową, biegnie do okolicy skroniowej, oddaje gałęzie:

• n. przewodu słuchowego zewnętrznego – n. meatus acustici externi – zaopatruje ściany przewodu słuchowego i błonę bębenkową

• nn. uszne przednie – nn. auriculares anteriores – unerwiają skórę małżowiny usznej

• gg. skroniowe powierzchowne – rr. temporales superficiales – unerwiają skórę okolicy skroniowej

• gg. przyusznicze – rr. parotidei – doprowadzają pozazwojowe włókna przywspółczulne do ślinianki przyusznej.

• n. językowy – n. lingualis – czuciowy – biegnie ku dołowi między mm. skrzydłowymi, oddaje gałęzie:

• gg. cieśni gardzieli – rr. isthmi faucium – unerwiają cieśń gardzieli, tylną część dna jamy ustnej oraz migdałek podniebienny

• n. podjęzykowy – n. sublingualis, unerwi błonę śluzową dna jamy ustnej i językową stronę dziąseł zębów przednich oraz doprowadza włókna przywspółczulne pozazwojowe do ślinianki podjęzykowej

• gg. językowe – rr. linguales, unerwiają błonę śluzową trzonu języka

• n. zębodołowy dolny – n. alveolaris inferior – wchodzi przez otwór żuchwy do kanału żuchwy, oddaje gałęzie:

• n. żuchwowo-gnykowy – n. mylohyoideus – biegnie poniżej m. żuchwowo-gnykowego i unerwia go a także brzusiec przedni m. dwubrzuścowego oraz skórę okolicy podbródkowej i bródki

• splot zębowy dolny – plexus dentalis inferior, odsyła gg. zębowe dolne – rr. dentales inferiores do zębów żuchwy, kieł i siekacze mają unerwienie od splotów z obu stron.

• n. bródkowy – n. mentalis, wychodzi przez otwór bródkowy i daje gg. bródkowe – rr. mentales dla skóry bródki oraz gg. wargowe dolne – rr. labiales inferiores dla skóry i błony śluzowej wargi dolnej

• Z n. żuchwowym związane są dwa zwoje:

• zwój uszny – ganglion oticum – przechodzą przez niego włókna ruchowe, czuciowe i współczulne, natomiast kończą się tu przywspółczulne włókna przedzwojowe a zaczynają włókna przywspółczulne pozazwojowe. Włókna ruchowe pochodzą z trzech nerwów:

• N. V₃ – część n. skrzydłowego przyśrodkowego przeprowadza włókna przez zwój dla m. skrzydłowego przyśrodkowego i napinacza błony bębenkowej.

• N. VII – część włókien tego nerwu biegnie z włóknami struny bębenkowej którą opuszcza jako g. łączącą ze struną bębenkową – r. communicans cum chorda tympani doprowadzającą włókna do zwoju usznego. Po przejściu przez zwój włókna tworzą n. klinowy wewnętrzny – n. sphenoideus internus który przed wejściem do kanału skrzydłowego łączy się z n. skalistym głębokim – n. petrosus profundus oraz n. skalistym większym – n. petrosus major. Z tych trzech nerwów powstaje n. kanału skrzydłowego – n. canalis pterygoidei który wychodzi z kanału do dołu skrzydłowo-podniebiennego gdzie dochodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego. Włókna ruchowe n. VII opuszczają zwój w nn. podniebiennych mniejszych, przeznaczone są dla m. dźwigacza podniebienia miękkiego i m. języczka

• N. IX – oddaje część włókien ruchowych które biegnąc w n. skalistym mniejszym – n. petrosus minor dochodzą z nim do zwoju usznego. Ze zwoju włókna te wychodzą razem z włóknami ruchowymi n. V₃ który opuszczają jako n. mięśnia napinacza podniebienia miękkiego.

*włókna czuciowe – pochodzą ze zwoju troistego – ganglion trigeminale

*włókna współczulne – to włókna pozazwojowe ze zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego

*włókna przywspółczulne – mają początek w jądrze ślinowym dolnym, biegną w n. IX który opuszczają jako n. bębenkowy tworzący splot bębenkowy, od splotu biegną dalej w n. skalistym mniejszym do zwoju usznego. Opuszczają zwój uszny dwiema gałęziami łączącymi:

- g. łącząca z n. uszno-skroniowym – r. communicans cum n. auriculotemporali – włókna wydzielnicze dla ślinianki przyusznej

- g. łącząca z n. policzkowym – r. communicans cum n. buccali – włókna wydzielnicze dla gruczołów policzkowych i wargowych

• zwój podżuchwowy – ganglion submandibulare – do tego zwoju od n. językowego dochodzą dwie gałęzie łączące:

- g. łącząca tylna z n. językowym – r. communicans posterior cum n. linguali, zawiera przedzwojowe włókna przywspółczulne od struny bębenkowej oraz włókna czuciowe od n. językowego dla ślinianki podżuchwowej

- g. łącząca przednia z n. językowym – r. communicans anterior cum n.linguali, zawiera pozazwojowe włókna przywspółczulne dla gruczołów ślinowych przednich języka oraz w n. podjęzykowym dla ślinianki podjęzykowej.

Od zwoju odchodzą gg. gruczołowe – rr. glandulares dla ślinianki podżuchwowej.

57. Nerw szczękowy

Nerw szczękowy – nervus maxillaris

• Nerw czuciowy

• W bocznej ścianie zatoki jamistej, gdzie oddaje gałąź oponową środkową

• Wychodzi przez otwór okrągły – foramen ovale do dołu skrzydłowo-podniebiennego, dzieląc się na:

  • N. jarzmowy – nervus zygomaticus

    • Przechodzi do oczodołu szczeliną oczodołową dolną

    • Biegnie po bocznej ścianie oczodołu

    • Przez otwór jarzmowo-oczodołowy wchodzi do k. jarzmowej, dzieląc się na:

      • Gałąź jarzmowo-skroniowa – r. zygomaticotemporalis, unerwia

        • skórę skroni

        • skórę bocznej okolicy czoła

      • Gałąź jarzmowo-twarzowa – r. zygomaticofacialis, unerwia:

        • skórę policzka w okolicy jarzmowej

    • oddaje gałąź do n. łzowego, która doprowadza do gruczołu łzowego włókna wydzielnicze przywspółczulne z n. VII i zwoju skrzydłowo-podniebiennego

  • N. podoczodołowy - nervus infraorbitalis

    • Przedłużenie głównego pnia n. szczękowego

    • Z dołu skrzydłowo-podniebiennego przechodzi do oczodołu przez szczelinę oczodołową dolną

    • W oczodole biegnie w bruździe -> kanale podoczodołowym -> przez otwór podoczodołowy wychodzi na powierzchnię przednią szczęki

    • W dole kłowym końcowe gałęzie tworzą stopę gęsią mniejszą – pes anserinus minor

    • Odgałęzienia:

      • Nn. zębodołowe górne – nn. alveolares superiores, unerwia: zęby i dziąsła szczęki. Oddaje odgałęzienia, tworzące splot zębowy górny:

        • Gg. zębodołowe górne tylne – rr. alveolares superiores posteriores – zęby trzonowe

        • G. zębodołowa górna środkowa – r. alveolaris superioris medius – dziąsła i zęby przedtrzonowe górne

        • Gg. zębodołowe górne przednie – rr. alveolares superiores anteriores – kieł, z. sieczne, dziąsła

      • Gg. zwojowe – rr. ganglionares = nn. skrzydłowo-podniebienne – nn. pterygopalatini

        • 2-3 gałązki odchodzące od pnia n. szczękowego

        • Dołączające jako korzeń czuciowy do zwoju skrzydłowo-podniebiennego

58. Nerw odwodzący

Nerw odwodzący (n. abducens) – VI:

• Nerw ruchowy.

• Zaopatruje ruchowo gałkę oczną.

• Włókna ruchowe nerwu wychodzą z jądra n. odwodzącego (nucleus nervi abducentis), które leży w moście pod wzgórkiem n. twarzowego, objęte przez kolano n. twarzowego.

• Jądro to należy do szeregu przyśrodkowego jąder ruchowych tyłomózgowia.

• N. odwodzący opuszcza mózgowie za mostem, na jego granicy z piramidą rdzenia przedłużonego, w tzw. bruździe opuszkowo-mostowej.

• Przebiega wewnątrz zatoki jamistej, następnie przez szczelinę oczodołową górną wchodzi do oczodołu, gdzie zaopatruje m. prosty boczny oka tej samej strony.

59. Nerw twarzowy

Nerw twarzowy – nervus facialis (VII):

• n. mieszany, jeżeli włączy się doń n. pośredni – n. intermedius

• n. ruchowy, gdy n. pośredni uzna się za oddzielny

• włókna ruchowe biorą początek w jądrze n. VII – nucleus nervi facia lis

• wchodzi do swojego kanału w cz. skalistej k. skroniowej przez otwór słuchowy wewnętrzny

• wychodzi otworem rylcowo-sutkowym

• biegnie ku przodowi pod przewodem słuchowym zewnętrznym, bocznie od t. szyjnej zewnętrznej do ślinianki przyusznej -> podział na g. górną i dolną

• gałęzie dzielą się, po czym łączą i wytwarzają w śliniance splot przyuszniczy – plexus parotideus, skąd odchodzą gg. do mm. mimicznych twarzy

• Odgałęzienia:

  • n. strzemiączkowy – n. stapedius

    • odchodzi w kanale od cz. zabębenkowej

    • unerwia m. strzemiączkowy

  • n. uszny tylny – n. auricularis posterior

    • odchodzi po wyjściu n. VII z kanału

    • unerwia szczątkowe mm. ucha zewnętrznego

  • g. dwubrzuściowa – r. digastricus - unerwia brzusiec tylny m. dwubrzuścowego

  • g. rylcowo-gnykowa – r. stylohyoideus - unerwia m. rylcowo-gnykowy

  • g. łącząca z n. językowo-gardłowym – r. communicanc cum vervo glossopharyngeo

    • unerwia m. rylcowo-językowy, m. podniebienno-językowy, m. podniebienno-gardłowy

    • jeśli brak to g. językowa – r.lingualis

  • Splot przyuszniczy – plexus parotideus

    • gg. skroniowe – rr. temporales – unerwia mm. wejścia do oczodołu, brzusiec czołowy m. naczaszego, mm. małżowinu usznej

    • gg. jarzmowe – rr. zygomatici - unerwia mm. wejścia do oczodołu, mm. jarzmowe

    • gg. policzkowe – rr. buccales – unerwia mm. ust, policzka i nosa zewnętrz.

    • g. brzeżna żuchwy – r. marginalis mandibulae – unerwia mm.wargi dolnej i bródki

    • g. szyi – r. colli – unerwia m. szeroki szyi

60. Nerw pośredni

Nerw pośredni – n. intermediums

• część zmysłowo-wydzielnicza n. VII

• dawniej XIII nerw czaszkowy

• Składa się z:

  • Włókien zmysłowo-wydzielniczych (smakowych) dla 2/3 przednich cz. języka

  • Włókien wydzielniczych przywspółczulnych przedzwojowych dla:

    • Gruczołów: łzowych, bł. śluzowej jamy nosowej i ustnej, ślinowych języka

    • Ślinianek: podjęzykowej, podżuchwowej

  • w kanale n. VII oddaje odgałęzienia:

    • N. skalisty większy – n. petrosus major

      • Wychodzi przez rozwór kanalika n. skalistego większego do dołu środkowego czaszki

      • Wychodzi z jamy czaszki przez otwór poszarpany

      • Łączy się z n. skalistym głębokim i n. klinowym wewnętrznym = n. kanału skrzydłowego – n. canalis pterygoidei

      • Wchodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego – ganglion pterygopalatinum, gdzie kończą się włókna przywspółczulne przedzwojowe

      • Włókna przywspółczulne pozazwojowe biegną w 3 grupach:

        • Gg. gruczołowe

        • Gg. nosowe

        • Nn. podniebienne

    • Struna bębenkowa – chorda tympani

      • Prowadzi włókna smakowe, parasympatyczne i wydzielnicze dla obu ślinianek

      • W. czuciowe zaczynają się w zwoju kolanka

      • Biegną z kanału n. VII -> jama bębenkowa -> dół podskroniowy

      • W d. podskroniowym dołączają do n. językowego – n. lingua lis

61. Nerw przedsionkowo-ślimakowy

Nerw przedsionkowo-ślimakowy (n. vestibulocochlearis) – VIII:

• Nerw czuciowy.

• Wychodzi z mózgu bocznie od nerwu twarzowego, przy tylnej krawędzi mostu i kieruje się do przewodu słuchowego wewnętrznego, gdzie dzieli się na dwie części.

• Składa się z dwóch części: górnej - przedsionkowej (pars vestibularis) i dolnej - ślimakowej (pars cochlearis).

• Część przedsionkowa utworzona jest z włókien wychodzących z dwubiegunowych komórek zwoju przedsionkowego (ganglion vestibulare), pozostającego w związku z narządem równowagi – kanałami półkolistymi.

• Część ślimakowa składa się z włókien odchodzących od zwoju spiralnego (ganglion spirale), związanego z narządem Cortiego.

• Uszkodzenie części ślimakowej powoduje osłabienie słuchu lub głuchotę, zaś porażenie części przedsionkowej – zawroty głowy, nudności, wymioty, zaburzenia równowagi.

62. Nerw językowo-gardłowy

Nerw językowo-gardłowy – n. glossopharyngeus (IX)

• wychodzi z jamy czaszki przez przednią cz. otworu szyjnego

• biegnie między ż. szyjną wewnętrzną a t. szyjną wewnętrzną

• ku dołowi, wzdłuż m. rylcowo-gardłowego, krzyżując się z jego dolnym końcem

• podąża między ww. m. a m. rylcowo-językowym

• koniec w nasadzie języka

• odgałęzienia:

  • n. bębenkowy – n. tympanicus

    • kanalik bębenkowy -> jama bębenkowa

    • tworzy zwój bębenkowy – g. tympanicum w kanaliku

    • w jamie w bruździe wzgórka – s. promontorii

    • tworzy splot bębenkowy – p. tympanicus - z nerwami współczulnymi szyjno-bębenkowymi

      • gg. bębenkowe – zaopatrują bł. śluzową jamy bębenkowej, kom. sitowych, trąbki słuchowej (g. trąbkowa –r. tubarius)

      • n. skalisty mniejszy – n. petrosus minor

        • opuszcza j. bębenkową swoim kanalikiem

        • dostaje się do zwoju usznego – g. oticum przez szczelinę klinowo-skalistą doprowadzając przywspółczulne wł. przedzwojowe

        • wł. pozazwojowe trafiają do ślinianki przyusznej i gruczołów przedsionka ust

  • g. zatoki szyjnej – r. sinus carotici

    • wchodzi w skład ramienia doprowadzającego odruch Heringa

  • gg. gardłowe – rr. pharyngei

    • tworzą z n. błędnym i gg. współczulnymi ze zwoju szyjnego górnego splot gardłowy – p. pharyngeus -> m. zwieracz górny gardła

  • g. m. rylcowo-gardłowego – r. m. stylophatyngei

  • gg. migdałkowe – rr. tonsillares

    • tworzą splot migdałkowy

    • zaopatrują migdałek oraz cieśń gardzieli

  • gg. językowe – rr. linguales

    • dochodzą do nasady języka, doprowadzając wł. smakowe (do brodawek liściastych i okolonych) oraz wł. przywspółczulne dla gruczołów tej cz. języka

Włókna czuciowe i zmysłowe (smakowe) zaczynają się w:

• zwoju górnym – g. superius w otworze szyjnym

• zwoju dolnym – g. inferius w dołku skalistym k. skroniowej

• zwoje zbudowane z kom. pozornie jednobiegunowych, lecz z. dolny posiada wielobiegunowe kom. autonomiczne, co nadaje mu charakter zwoju przywspółczulnego

• wypustki dośrodkowe kom. pozornie jednobiegunowych wnikają do rdzenia przedłużonego w jego bruździe tylno-bocznej -> pasmo samotne – tractus solitarius

• kończą się w jądrze samotnym – nucleus solitarius, a także j. rdzeniowym n. trójdzielnego oraz j. grzbietowym n. błędnego

• jądro początkowe = j. dwuznaczne – n. ambiguus w rdzeniu przedłużonym

Wł. przywspółczulne zaczynają się w j. ślinowym dolnym – n. salivatorius interior w rdzeniu przedłużonym

63. Część głowowa i szyjna nerwu błędnego

Nerw błędny (n. vagus) – X:

• Nerw mieszany. Zawiera włókna czuciowe, zmysłowe (smakowe), ruchowe i przywspółczulne.

• Włókna czuciowe i zmysłowe biorą początek ze zwoju górnego tego nerwu, biegną do jąder: jądra grzbietowego n. błędnego, jądra samotnego i częściowo do jądra rdzeniowego n. trójdzielnego.

• Włókna ruchowe zaczynają się w jądrze dwuznacznym.

• Włókna przywspółczulne zaczynają się w jądrze grzbietowym n. błędnego.

Część głowowa n. błędnego:

• Sięga od rdzenia przedłużonego do zwoju górnego.

• Nerw błędny opuszcza mózgowie 10-18 nićmi w bruździe grzbietowo-bocznej rdzenia przedłużonego.

• Następnie opuszcza czaszkę przez część tylną otworu szyjnego (foramen jugulare).

• W otworze szyjnym wytwarza zwój górny, a poniżej zwój dolny.

• Oddaje gałęzie:

• Gałąź oponowa (ramus meningeus) – unerwia oponę twardą dołu tylnego czaszki

• Gałąź uszna (ramus auricularis) – jedyna gałąź skórna unerwia małżowinę uszną i przewód słuchowy zewnętrzny.

Nerw błędny w odcinku szyjnym

N. błędny – nervus vagus (X):

• Mieszany:

  • Włókna czuciowe dla: narządów wewnętrznych

  • Włókna ruchowe dla: mięśni gardła, krtani, przełyku

• Wychodzi z jamy czaszki przez otwór szyjny – foramen jugulare razem z n. IX i XI

• Tworzy 2 zwoje: górny i dolny

• Części:

  • Głowowa

  • Piersiowa

  • Brzuszna

  • Szyjna:

    • Gg. gardłowe – rr. pharyngei

      • tworzą splot gardłowy z odgałęzieniami n. IX

    • N. krtaniowy górny – n.laryngeus superior

      • bł. śluzowa krtani i mięsień pierścienno-tarczowy

    • Gg. sercowe szyjne górne/dolne – r. cardiaci cervicales superiores/inferiores

      • dochodzą do splotu sercowego w klatce piersiowej

    • N. krtaniowy wsteczny – n. laryngeus recurrens:

      • odchodzi od pnia n. X na granicy szyjnej i piersiowej

      • leży między przełykiem i tchawicą

      • otacza po str. prawej tętnicę podobojczykową prawą, po str. lewej – łuk aorty

      • zatacza łuk i powraca na szyję biegnąc ku krtani

      • oddaje g. tchawicze i przełykowe, po czym zmienia nazwę na n. krtaniowy dolny – n. laryngeus inferior

      • przed wejściem do krtani krzyżuje się z tętnicą tarczową dolną

      • unerwia m. krtani z wyjątkiem m. pierścienno-tarczowego

      • jest nerwem głosu

64. Nerw błędny – odcinek piersiowy i brzuszny

Odcinek piersiowy (pars thoracica n. vagi):

• Rozpoczyna się po oddaniu n. krtaniowego wstecznego (n. laryngeus recurrens), a kończy przejściem nerwu w postaci przedniego i tylnego pnia błędnego (truncus vagalis anterior et posterior) przez rozwór przełykowy przepony (hiatus esophageus).

• Nerwy błędne w klatce piersiowej biegną ku tyłowi w stronę przełyku, który osiągają na wysokości Th₇.

• Podczas zbliżania się do przepony nerwy błędne przechodzą z bocznych ścian przełyku na jego ścianę przednią (n. lewy) i tylną (n. prawy).

• Odgałęzienia części piersiowej n. błędnego:

• gg. sercowe piersiowe (rr. cardiaci thoracici) – odchodzą poniżej n. krtaniowego wstecznego i prowadzą włókna przywspółczulne do sercowych zwojów śródściennych (ganglia cardiaca)

• gg. oskrzelowe (rr. bronchiales) – odchodzą na wysokości rozdwojenia tchawicy, dzielą się na przednie i tylne, współtworzą splot płucny (plexus pulmonalis)

• gg. przełykowe (rr. esophageales) – tworzą splot przełykowy (plexus esophagealis) na przedniej i tylnej ścianie przełyku

• pnie błędne: przedni i tylny (trunci vagales) – wychodzą ze splotu przełykowego i przechodzą przez rozwór przełykowy przepony.

Odcinek brzuszny (pars abdominalis n. vagi)

• Pień błędny przedni kieruje się do wpustu żołądka i wytwarza splot żołądkowy przedni (plexus gastricus anterior), od którego odchodzą gałęzie zaopatrujące przednią ścianę żołądka i wątrobę.

• Pień błędny tylny na krzywiźnie mniejszej i tylnej ścianie żołądka wytwarza splot żołądkowy tylny (plexus gastricus posteriori), od którego odchodzą gałęzie unerwiające tylną ścianę żołądka oraz gałęzie trzewne (rr. caliaci) wnikające do splotu trzewnego (plexus celiacus).

• Od gałęzi trzewnych odchodzą włótka unerwiające przywspółczulnie wątrobę, trzustkę, śledzionę, nerki i nadnercza oraz jelito cienkie i część jelita grubego.

65. Nerw dodatkowy – n. accessorius(XI)

• jest nerwem ruchowym

• składa się z:

• korzeni czaszkowych – radices craniales, które zaczynają się w jądrze dwuznacznym – nucleus ambiguus, opuszczają je w bruździe grzbietowo-bocznej

• korzeni rdzeniowych – radices spinales, które zaczynają się w komórkach grzbietowo-bocznych części słupa przedniego szyjnego odcinka rdzenia kręgowego z którego wychodzą w bruździe grzbietowo-bocznej. Korzenie rdzeniowe wracają przez otwór wielki do czaszki gdzie łączą się z korzeniami czaszkowymi we wspólny pień który opuszcza czaszkę przez tylną część otworu szyjnego.

• Po wyjściu z czaszki dzieli się na:

• g. wewnętrzną – r. internus, łączy się z n. X – błędnym i doprowadza do niego włókna ruchowe dla mm. gardła i hamujące dla serca

• g. zewnętrzną – r. externus, biegnie przez okolicę boczną szyi i wchodzi do m. czworobocznego unerwiając jego część wstępującą i poprzeczną, zaopatruje także m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy

66. Nerw podjęzykowy – n. hypoglossus (XII)

• jest nerwem ruchowym

• jego jądro leży w tyłomózgowiu

• Korzenie tego nerwu wychodzą z rdzenia przedłużonego w bruździe bocznej przedniej.

• opuszcza jamę czaszki przez kanał nerwu podjęzykowego – canalis nervi hypoglossi, leży przyśrodkowo i za grupą nerwu błędnego(n. IX, X, XI) i za ż. szyjną wewnętrzną przechodzi na ich boczną stronę. Dalej biegnie ku dołowi przykryty brzuścem tylnym m. dwubrzuścowego i m. rylcowo-gnykowym na m. gnykowo-językowym w towarzystwie korzenia górnego pętli szyjnej. Na koniec dochodzi do mięśni języka.

67. Zwój rzęskowy

Zwój rzęskowy (ganglion ciliare):

• Zwój przywspółczulny.

• Ma kształt czworokątnej płytki wielkości 2 mm.

• Położony w oczodole, bocznie od n. wzrokowego.

• Wchodzą do niego włókna przywspółczulne, współczulne i czuciowe.

• Włókna przywspółczulne:

• To włókna przedzwojowe, rozpoczynające się w jądrze dodatkowym n. okoruchowego (nucleus accesorius n. oculomotorii), leżącym w nakrywce śródmózgowia.

• Ze zwoju rzęskowego, po przełączeniu na drugi neuron wychodzą jako włókna zazwojowe w nn. rzęskowych krótkich (nn. ciliares breves) unerwiających w gałce ocznej: m. rzęskowy i m. zwieracz źrenicy.

• Włókna współczulne:

• Pochodzą ze splotu szyjno-tętniczego wewnętrznego, jako włókna zazwojowe. Przechodzą jedynie przez zwój rzęskowy.

• Unerwiają m. rozwieracz źrenicy (m. dilator pupillae)

• Włókna czuciowe:

• Pochodzą od nerwu nosowo-rzęskowego (n. nasociliaris).

• Po przejściu przez zwój rzęskowy unerwiają błonę włóknistą i błonę naczyniową gałki ocznej.

• Z przedniego brzegu zwoju odchodzą nn. rzęskowe krótkie (nn. ciliares breves) w liczbie 3-10. Kierują się wzdłuż nerwu wzrokowego do gałki ocznej. Przebijają twardówkę i w ciele rzęskowym wytwarzają splot wewnątrz m. rzęskowego, który unerwia ten mięsień, a także zwieracz i rozwieracz źrenicy oraz tęczówkę i rogówkę.

68. Zwój uszny

• zwój uszny – ganglion oticum – przechodzą przez niego włókna ruchowe, czuciowe i współczulne, natomiast kończą się tu przywspółczulne włókna przedzwojowe a zaczynają włókna przywspółczulne pozazwojowe. Włókna ruchowe pochodzą z trzech nerwów:

• N. V₃ – część n. skrzydłowego przyśrodkowego przeprowadza włókna przez zwój dla m. skrzydłowego przyśrodkowego i napinacza błony bębenkowej.

• N. VII – część włókien tego nerwu biegnie z włóknami struny bębenkowej którą opuszcza jako g. łączącą ze struną bębenkową – r. communicans cum chorda tympani doprowadzającą włókna do zwoju usznego. Po przejściu przez zwój włókna tworzą n. klinowy wewnętrzny – n. sphenoideus internus który przed wejściem do kanału skrzydłowego łączy się z n. skalistym głębokim – n. petrosus profundus oraz n. skalistym większym – n. petrosus major. Z tych trzech nerwów powstaje n. kanału skrzydłowego – n. canalis pterygoidei który wychodzi z kanału do dołu skrzydłowo-podniebiennego gdzie dochodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego. Włókna ruchowe n. VII opuszczają zwój w nn. podniebiennych mniejszych, przeznaczone są dla m. dźwigacza podniebienia miękkiego i m. języczka

• N. IX – oddaje część włókien ruchowych które biegnąc w n. skalistym mniejszym – n. petrosus minor dochodzą z nim do zwoju usznego. Ze zwoju włókna te wychodzą razem z włóknami ruchowymi n. V₃ który opuszczają jako n. mięśnia napinacza podniebienia miękkiego.

*włókna czuciowe – pochodzą ze zwoju troistego – ganglion trigeminale

*włókna współczulne – to włókna pozazwojowe ze zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego

*włókna przywspółczulne – mają początek w jądrze ślinowym dolnym, biegną w n. IX który opuszczają jako n. bębenkowy tworzący splot bębenkowy, od splotu biegną dalej w n. skalistym mniejszym do zwoju usznego. Opuszczają zwój uszny dwiema gałęziami łączącymi:

- g. łącząca z n. uszno-skroniowym – r. communicans cum n. auriculotemporali – włókna wydzielnicze dla ślinianki przyusznej

- g. łącząca z n. policzkowym – r. communicans cum n. buccali – włókna wydzielnicze dla gruczołów policzkowych i wargowych

zwój skrzydłowo-podniebienny

Zwój skrzydłowo-podniebienny (ganglion pterygopalatinum)

• Zwój przywspółczulny.

• Leży w dole skrzydłowo-podniebiennym.

• Ma kształt trójkątny, jest kilkakrotnie większy od zwoju rzęskowego.

• Biegną przez niego włókna: przywspółczulne, współczulne, czuciowe i ruchowe.

• Włókna przywspółczulne:

• To włókna przedzwojowe, rozpoczynają się w jądrze ślinowym górnym. Biegną jako n. pośredni (n. intermedius) do zwoju kolanka (ganglion geniculi), skąd jako n. skalisty większy (n. petrosus major) przechodzą przez otwór poszarpany (formen lacerum) do kanału skrzydłowego. Tam łączą się z n. skalistym głębokim (n. petrosus profundus), tworząc n. kanału skrzydłowego.

• Po wyjściu ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego włókna przywspółczulne, jako włókna zazwojowe biegną do gruczołu łzowego, małych gruczołów podniebiennych i jamy nosowej.

• Włókna współczulne:

• Włókna zazwojowe, pochodzące ze zwoju szyjno-tętniczego wewnętrznego.

• Tworzą n. skalisty głęboki, który łączy się z n. skalistym większym.

• Włókna czuciowe:

• Pochodzą od gałęzi zwojowych nerwów skrzydłowo-podniebiennych, które biegną przez zwój jako włókna odprowadzające.

• Włókna ruchowe:

• Pochodzą z n. twarzowego i wchodzą w skład nn. podniebiennych mniejszych.

• Ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego wychodzą:

• Gg. oczodołowe (rr. orbitales) – biegną do komórek sitowych tylnych i zatoki klinowej.

• Gg. nosowe tylne górne: boczne i przyśrodkowe (rr. nasales posteriores superiores laterales et mediales) – zaopatrują błonę śluzową przewodu nosowego górnego, środkowego, zatokę klinową, nosową część gardła oraz górną część przegrody nosa.

• N. podniebienny większy (n. palatinus major) – biegnie w kanale podniebiennym większym do podniebienia twardego i jego gruczołów.

• Nn. podniebienne mniejsze (nn. palatini minores) – biegną w odpowiednich kanalikach podniebiennych mniejszych do śluzówki podniebienia miękkiego, a także migdałków podniebiennych. Biegnące w nich włókna ruchowe unerwiają m. dźwigacz podniebienia miękkiego (m. legator veli palatini) i m. języczka (m. uvulae).

budowa nerwu rdzeniowego

• każdy nerw rdzeniowy składa się z 3 elementów pochodzących z 3 różnych ośrodków:

• z włókien czuciowych biorących początek ze zwoju rdzeniowego

• z włókien ruchowych korzenia brzusznego zaczynających się w słupach brzusznych rdzenia kręgowego

• z włókien współczulnych mających swe komórki w zwojach pnia współczulnego

• włókna współczulne dostają się jako bezrdzenne włókna zazwojowe do n. rdzeniowego przez gałąź łączącą szarą

• wszystkie 3 rodzaje włókien łącząc się tworzą krótki pień nerwu rdzeniowego-truncus nervi spinalis który opuszcza kanał kręgowy

• każdy pień n. rdzeniowego dzieli się na 4 gałęzie:

• gałąź grzbietową-ramus dorsalis

• gałąź brzuszną-ramus ventralis

• gałąź oponową-ramus meningeus

• każda gałąź oponowa składa się z części rdzeniowej-pars spinalis i części współczulnej-pars symphatica

• gałęzie łączące-rami communicantes

• dzielą się na:

• gałęzie łączące białe-rr. communicantes albi

• składają się z włókien nerwowych przedzwojowych-neurofibrae preganglionares

• gałęzie łączące szare-rr. communicantes grisei

• składają się z włókien nerwowych zazwojowych

splot szyjny

• utworzony przez połączenie gałęzi brzusznych nerwów C₁-C₄ za pośrednictwem trzech pętli

• biegnie przez okolicę boczną szyi między m. pochyłym przednim-m. scalenus anterior a m. pochyłym środkowym i m. dźwigaczem łopatki

• gałęzie czuciowe zaopatrują:

• skórę okolicy zamałżowinowej wraz z przyśrodkową powierzchnią i dolną częścią powierzchni bocznej małżowiny usznej

• skóra kąta żuchwy

• skóra szyi

• gałęzie ruchowe zaopatrują:

• mięśnie szyi okolicy podgnykowej

• grupa przyśrodkowa głębokich mięśni szyi

• przepona

• częściowo m. mostkowo-obojczykowow-sutkowy i m. dźwigacz łopatki i m. czworoboczny

• odgałęzienia splotu szyjnego:

• pętla szyjna-ansa cervicalis

• leżąc na głównych naczyniach szyi oddaje gg. mięśniowe do m. łopatkowo-gnykowego, mostkowo-gnykowego oraz mostkowo-tarczowego

• składa się z:

• korzenia górnego – radix superior – jego włókna biegną początkowo z n. podjęzykowym(XII), po opuszczeniu tego nerwu część włókien wstępuje ku górze i unerwia m. proste głowy, większa część włókien zstępuje ku dołowi i oddaje gałąź do m. tarczowo-gnykowego oraz bródkowo-gnykowego poczym powyżej ścięgna śródbrzuścowego m. łopatkowo-gnykowego łączy się z korzeniem dolnym w pętle

• korzenia dolnego – radix inferior

• n. potyliczny mniejszy-n. occipitalis minor

• z C₂ i C₃. Biegnie do bocznej części okolicy potylicznej i skroniowej.

• n. uszny wielki – n. auricularis magnus

  • z C₃. Zaopatruje dwoma gałęziami (przednią i tylną) małżowinę uszną.

• n. poprzeczny szyi – n. transversus colli

• z C₃. Zaopatruje okolicę przednią szyi. Jego gałęzie górne zespalają się z n. VII, a dolne z nn. nadobojczykowymi

• n. nadobojczykowe – nn. supraclaviculares

• z C₃ i C₄. Dzielą się na trzy grupy:

- nn. nadobojczykowe przyśrodkowe – zaopatrują skórę przedniej okolicy szyi i klatki piersiowej do kąta mostka

- nn. nadobojczykowe pośrednie – unerwiają skórę pokrywającą m. piersiowy większy i fałdu pachowego pośredniego.

- nn. nadobojczykowe boczne – dochodzą do skóry barku po linie grzebienia łopatki i wyrostka barkowego.

• n. przeponowy – n. phrenicus

• biegnie w dół po przedniej powierzchni m. pochyłego przedniego, wchodzi do klatki piersiowej układając się między żyłą a t. podobojczykową, pod osklepkiem opłucnej krzyżuje się z t. piersiową wewnętrzną i biegnie do korzenia płuca między opłucną śródpiersiową a osierdziem. Prawy n. przeponowy osiąga przeponę bocznie od otworu żyły głównej dolnej, lewy n. przeponowy w okolicy koniuszka serca.

• Oddaje odgałęzienia:

• gg. opłucnowe – rr. pleurales – dla osklepki, opłucnej śródpiersiowej i przeponowej

• gg. osierdziowe – rr. pericordiaci – dla osierdzia

• gg. grasicze – rr. thymici – dla grasicy

• gg. przeponowo-brzuszne – rr. phrenicoabdominales – unerwiają otrzewną przeponową i dochodzą do współczulnego splotu przeponowego

• czasem występują dodatkowe nerwy przeponowe – nn. phrenici accessorii które mogą być gałęziami krótkimi łączącymi nerw przeponowy z n. podobojczykowym lub długimi które biegną ze splotu ramiennego lub korzenia dolnego pętli szyjnej.

72. Nerw przeponowy – n. phrenicus

• biegnie w dół po przedniej powierzchni m. pochyłego przedniego, wchodzi do klatki piersiowej układając się między żyłą a t. podobojczykową, pod osklepkiem opłucnej krzyżuje się z t. piersiową wewnętrzną i biegnie do korzenia płuca między opłucną śródpiersiową a osierdziem. Prawy n. przeponowy osiąga przeponę bocznie od otworu żyły głównej dolnej, lewy n. przeponowy w okolicy koniuszka serca.

• Oddaje odgałęzienia:

• gg. opłucnowe – rr. pleurales – dla osklepki, opłucnej śródpiersiowej i przeponowej

• gg. osierdziowe – rr. pericordiaci – dla osierdzia

• gg. grasicze – rr. thymici – dla grasicy

• gg. przeponowo-brzuszne – rr. phrenicoabdominales – unerwiają otrzewną przeponową i dochodzą do współczulnego splotu przeponowego

• czasem występują dodatkowe nerwy przeponowe – nn. phrenici accessorii które mogą być gałęziami krótkimi łączącymi nerw przeponowy z n. podobojczykowym lub długimi które biegną ze splotu ramiennego lub korzenia dolnego pętli szyjnej.

73. Splot ramienny – plexus brachialis

• zawiera nerwy zaopatrujące część głębokich mięśni szyi i powierzchownych grzbietu, mięśnie powierzchowne klatki piersiowej, mięśnie barku, mięśnie i skórę kończyny górnej

• powstaje z połączenia gałęzi brzusznych czterech dolnych nerwów szyjnych(C₅ – C₈) i części gałęzi brzusznej pierwszego nerwu piersiowego.

• gałęzie C₅ i C₆ po połączeniu się tworzą pień górny – truncus superior

• gałąź brzuszna C₇ przedłuża się w pień środkowy – truncus medius

• gałęzie brzuszne C₈ i gałąź brzuszna pierwszego nerwu piersiowego łączą się w pień dolny – truncus inferior

• Każdy z trzech pni dzieli się na gałąź przednią i tylną; wszystkie trzy gałęzie tylne zespalają się i tworzą pęczek tylny – fasciculus posterior, gałęzie przednie pnia górnego i środkowego pęczek boczny – fasciculus lateralis a gałąź przednia pnia dolnego przedłuża się w pęczek przyśrodkowy – fasciculus medialis.

• Z podziału pęczków powstają:

• z pęczka tylnego:

• n. pachowy – n. axillaris

• n. promieniowy – n. radialis

• z pęczka bocznego:

• korzeń boczny n. pośrodkowego – radix lateralis n. mediani

• n. mięśniowo-skórny – n. musculocutaneus

• z pęczka przyśrodkowego:

• korzeń przyśrodkowy n. pośrodkowego – radix medialis n. mediani

• n. łokciowy – n. ulnaris

• n. skórny przyśrodkowy ramienia – n. cutaneus brachii medialis

• n. skórny przyśrodkowy przedramienia – n. cutaneus antebrachii medialis

• splot ramienny dzielimy na część nadobojczykową – pars supraclavicularis i część podobojczykową – pars infraclavicularis

• nerwy splotu ramiennego dzielimy na krótkie – zaopatrują m. obręczy kończyny górnej i niektóre m. tułowia oraz na długie – unerwiają kończynę górną

• krótkie:

• n. grzbietowy łopatki – n. dorsalis scapulae

• n. piersiowy długi – n. thoracicus longus

• n. podobojczykowy – n. subclavius

• n. nadłopatkowy – n. suprascapularis

• nn. piersiowe przyśrodkowy i boczny – nn. pectorales medialis et lateralis

• n. podłopatkowy – n. subscapularis

• n. piersiowo-grzbietowy – n. thoracodorsalis

• n. pachowy – n. axillaris – dzieli się na 3 odgałęzienia: boczne, przyśrodkowe i środkowe które przechodzi jako n. skórny boczny górny ramienia – n. cutaneus brachii lateralis superior

• długie:

• n. mięśniowo-skórny – n. musculocutaneus

• n. pośrodkowy – n. medianus

• n. łokciowy – n. ulnaris

• n. skórny przyśrodkowy ramienia – n. cutaneus brachii medialis

• n. skórny przyśrodkowy przedramienia – n. cutaneus antebrachii medialis

• n. promieniowy – n. radialis

74. Nerw łokciowy

Nerw łokciowy (n. ulnaris) odchodzi od pęczka przyśrodkowego splotu ramiennego, zawiera włókna C₈ – Th₁.

• Ramię:

W bliższej części ramienia leży po przyśrodkowej stronie t. ramiennej. W środkowym odcinku przechodzi na tylną stronę przegrody międzymięśniowej przyśrodkowej ramienia, następnie wchodzi do bruzdy n. łokciowego na tylnej stronie nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej. Na przedramię dostaje się pomiędzy dwiema głowami m. zginacza łokciowego nadgarstka.

• Przedramię:

Biegnie między m. zginaczem głębokim palców a m. zginaczem łokciowym nadgarstka, przyśrodkowo od t. łokciowej. W dolnej części przedramienia dzieli się na g. grzbietową (r. dorsalis) i g. dłoniową (r. palmaris). Na przedramieniu oddaje:

• gg. mięśniowe (rr. musculares)

• g. skórna dłoniowa (r. cutaneus palmaris) – unerwia skórę kłębika i przyległą część przedramienia.

• Ręka:

• Gałąź grzebietowa n. łokciowego (r. dorsalis n. ulnaris) – dostaje się na grzbietową stronę przedramienia. Przebija powięź w pobliżu głowy k. łokciowej i przechodzi na grzbiet ręki, gdzie dzieli się na 5 nn. grzbietowych palców (nn. digitales dorsales), które zaopatrują powierzchnię grzbietową palca IV i V oraz łokciowej strony III. Kończą się na paliczkach środkowych.

• Gałąź dłoniowa n. łokciowego (r. palmaris n. ulnaris) – przedłużenie pnia łokciowego. Leży na troczku zginaczy, na wysokości k. grochowatej dzieli się na:

- g. powierzchowną (r. superficialis) – w większości czuciowa, unerwia skórę powierzchni dłoniowej palców IV i V.

- g. głęboka (r. profundus) – ruchowa, zaopatruje mm. kłębika, mm. glistowate III i IV, mm. międzykostne, m. przywodziciel kciuka.

Uszkodzenie n. łokciowego powoduje tzw. „rękę szponiastą” – porażenie wyżej wymienionych mięśni, a co za tym idzie upośledzenie działania stawów śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych.

75. Nerw promieniowy

Nerw promieniowy (n. radialis) – odchodzi od pęczka tylnego splotu ramiennego (plexus brachialis) za t. pachową. Posiada włókna wszystkich gałęzi splotu ramiennego (C₅ – Th₁).

• Ramię:

Przebieg na ramieniu: z jamy pachowej na ramię do bruzdy nerwu promieniowego k. ramiennej, przebija błonę międzymięśniową boczną, przechodzi do dołu łokciowego i dzieli się na dwie gałęzie.

Na ramieniu oddaje trzy nerwy skórne oraz gg. mięśniowe:

• n. skórny tylny ramienia (n. cutaneus brachii posterior)

• n. skórny boczny dolny ramienia (n. cutaneus brachii lateralis inferior)

• n. skórny tylny przedramienia (n. cutaneus antebrachii posterior)

• gg. mięśniowe (rr. musculares) – unerwiają m. trójgłowy i m. łokciowy.

• Przedramię:

• Gałąź głęboka (r. profundus) – unerwia tylną i boczną grupę mięśni przedramienia.

Przebieg: w dole łokciowym przed torebką stawu łokciowego, później owija się wokół szyjki k. promieniowej. Przebija m. odwracacz i dzieli się na kilka gg. mięśniowych (rr. musculares). Od jednej z gałęzi mięśniowych odchodzi n. międzykostny tylny przedramienia (n. interosseus antebrachii posterior), który unerwia błonę międzykostną i stawy ręki.

• Gałąź powierzchniowa (r. superficialis) – głównie czuciowa.

Przebieg: w przedłużeniu pnia nerwu promieniowego po bocznej stronie t. promieniowej. W dolnej części przedramienia g. powierzchowna oddala się od t. promieniowej, kieruje ku bokowi i tyłowi i przechodzi na tylną stronę przedramienia.

• Ręka:

N. promieniowy zaopatruje rękę g. powierzchowną, która dochodzi do skóry grzbietu ręki i palców. Tam dzieli się na 5 nn. grzbietowych palców (rr. digitales dorsales), które biedną wzdłuż grzbietowych krawędzi palca I, II i promieniowej strony III. Zakończenia tych nerwów dochodzą d paliczków bliższych.

Skutkiem porażenia tego nerwu jest tzw. „ręka opadająca” – porażenie czynności m. prostowników ręki.

76. Nerw pośrodkowy

Nerw pośrodkowy – n. medianus

• Tworzy pętlę obejmującą t. ramienną

• Na ramieniu w pęczku naczyniowo-nerwowym

• W bruździe przyśrodkowej m. dwugłowego ramienia

• W cz. górnej leży bocznie od t. ramiennej, niżej krzyżuje tętnicę od przodu, przechodząc na jej str. przyśrodkową

• W dolnej cz. ramienia razem z t. ramienną wchodzi do dołu łokciowego pod rozcięgno m. dwugłowego ramienia

• Przebija m. nawrotny obły

• Odgałęzienia:

  • na przedramieniu:

    • gg. mięśniowe – rr. musculares

      • poniżej stawu łokciowego

      • przeznaczone są dla: m. nawrotnego obłego, m. zginacza nadgarstka promieniowego, m. dłoniowego długiego i m. zginacza palców powierzchownego

    • n. międzykostny przedni przedramienia – n. interosseus antebrachii anterior

      • odchodzi na dalszym brzegu m. nawrotnego obłego

      • biegnie na błonie międzykostnej wraz z t. międzykostna przednią

      • Unerwia m. zginacz kciuka długi, część m. zginacza palców głębokiego przeznaczona dla unerwienia palców II i III, m. nawrotny czworoboczny oraz staw promieniowo-nadgarstkowy.

    • g. dłoniowa n. pośrodkowego – r. palmaris n. mediani

      • odchodzi w 1/3 dolnej części przedramienia

      • przebija jego powięź

      • zaopatruje skórę kłębu i promieniowej części dłoni

  • na ręce:

    • nn. palcowe dłoniowe wspólne – nn. digitales palmares communes

      • występują w liczbie 3, dzieląc się dalej na 7 nn. palcowych dłoniowych właściwych

      • G. łącząca z n. łokciowym - r. cum communi. n. ulnari

        • odchodzi od n. palcowego dłoniowego III

        • biegnie równolegle do łuku dłoniowego powierzchownego

        • zespala się z g. powierzchowną n. łokciowego.

      • nn. dłoniowe własne palców (7) – nn. digitales palmares propii

        • unerwiają 3,5 palca po stronie dłoniowej

77. Nerw mięśniowo – skórny

Nerw mięśniowo-skórny – n. musculocutaneus

• zbudowany z włókien C₅ i C₆

• odchodzi od pęczka bocznego-fasciculus lateralis

• w dole pachowym leży bocznie od n. pośrodkowego

• przebija m. kruczo-ramienny

• biegnie między m. dwugłowym ramienia a m. ramiennym i oddaje dla nich gg. mięśniowe

• przebija powięź ramienną i jako n. skórny boczny przedramienia-n. cutaneus antebrachii lateralis dzieli się na gałąź przednią i tylną

• daje także gałązki dla kości ramiennej i stawu łokciowego

78. Unerwienie skórne kończyny górnej

Obręcz kończyny górnej
Okolica naramienna
Ramię
Str. przyśrodkowa
Str. boczna bliższa
Str. boczna dalsza
Str. grzbietowa
Przedramię
Str. przyśrodkowa
Str. boczna
Str. grzbietowa
Ręka
Dłoń od str. promieniowej
Dłoń od str. łokciowej
Grzbiet od str. promieniowej
Grzbiet od str. łokciowej
Palce (od kciuka do palca małego)
Dłoniowo
Grzbietowo (tylko do stawu międzypaliczkowego bliższego)

79. Splot lędźwiowy

Splot lędźwiowy – plexus lumbalis

• zbudowany z:

  • części gałęzi brzusznej Th₁₂

  • gg. brzusznych L₁ – L₃

  • górnej części L₄

• między powierzchowną a głęboką warstwą m. lędźwiowego większego

• krótkie gałęzie splotu zaopatrują:

  • m. czworoboczny lędźwi

  • m. lędźwiowy większy

  • mm. międzypoprzeczne boczne lędźwi

• długie gałęzie

  • zaopatrują:

    • mięśnie i skórę bocznej i przedniej ściany brzucha

    • mięśnie i skórę bocznej okolicy miednicy

    • kończynę dolną - głównie mięśnie i skórę przedniej i przyśrodkowej strony uda

  • n. biodrowo-podbrzuszny – n. iliohypogastricus

    • pochodzi z części gałęzi Th₁₂ i L₁

    • opuszcza m. lędźwiowy większy

    • leży na m czworobocznym lędźwi z tyłu za nerką

    • przebija początkowe ścięgno m. poprzecznego brzucha

    • biegnie ku przodowi do pierścienia pachwinowego powierzchownego między:

      • m. poprzecznym brzucha

      • m. skośnym wewnętrznym brzucha

    • przebija ścięgna obu mięśni skośnych brzucha

    • dzieli się na:

      • g. skórną boczną

        • rozprzestrzenia się w skórze na m. pośladkowym średnim

      • g. skórną przednią

        • przedłużenie nerwu

        • do skóry przyśrodkowej części okolicy pachwinowej i łonowej

    • w razie powiększenia nerki jest powodem powstawania silnych bólów promieniujących do uda i okolicy łonowej

  • n. biodrowo-pachwinowy – n. ilioinguinalis

    • pochodzi z L₁

    • opuszcza m. lędźwiowy większy

    • krzyżuje się z dolnym biegunem nerki

    • przebija ścięgno m. poprzecznego brzucha

    • biegnie ku przodowi do bocznej odnogi pierścienia pachwinowego powierzchownego między:

      • m. poprzecznym brzucha

      • m. skośnym wewnętrznym brzucha

    • przechodzi

      • u kobiet: na więzadło obłe macicy

      • u mężczyzn: na pow. powrózka nasiennego

    • oddaje:

      • gałęzie mięśniowe dla mięśni powłok brzucha

      • gałęzie skórne boczne:

        • środkowa część okolicy pachwinowej

        • najwyższy przyśrodkowy odcinek skóry uda

      • gałęzie skórne przednie:

        • skóra wzgórka łonowego

        • nn. mosznowe przednie – nn. scrotales anteriores - przednia część moszny

        • nn. wargowe przednie – nn. labiales anteriores - przednia część warg sromowych większych

  • n. płciowo-udowy – n. genitofemoralis

    • pochodzi z L₁ i L₂

    • opuszcza m. lędźwiowy większy

    • dzieli się na:

      • g. płciową – r. genitalis

        • przyśrodkowo po przedniej pow. m. lędźwiowego większego

        • przechodzi przez kanał pachwinowy

        • dochodzi do:

          • u mężczyzn:

            • m. dźwigacza jąder

            • skóry moszny

            • błony kurczliwej

          • u kobiet:

            • warg sromowych większych

      • g. udową – r. femoralis

        • bocznie od g. płciowej

        • przechodzi przez rozstęp naczyń

        • rozgałęzia się w skórze pokrywającej dół owalny i trójkąt udowy

  • n. skórny boczny uda – n. cutaneus femoris lateralis

    • pochodzi z L₂ - L₄, czasem również L₁

    • wychodzi spod przyśrodkowego brzegu m. lędźwiowego większego

    • przechodzi przez kresę graniczną

    • dostaje się na boczną ścianę miednicy mniejszej

    • biegnie w dół do kanału zasłonowego

    • unerwia:

      • mm. przyśrodkowe uda

      • przyśrodkową cz. stawu biodrowego

      • okostną tylnej strony k. udowej

      • skórę przyśrodkowej cz. uda i kolana

  • n. udowy – n. femoralis

    • główny nerw splotu

    • pochodzi z L₂ - L₄, czasem również L₁

    • pień biegnie między m. lędźwiowym większym a m. biodrowym

    • gałęzie mięśniowe dla:

      • mm. wewnętrznych miednicy

      • mm. przednich uda

      • częściowo m. grzebieniowego

    • gałęzie skórne przednie:

      • skóra przedniej i przyśrodkowej strony uda do poziomu kolana

      • n. udowo-goleniowy – n. saphenus

        • skóra przedniej i przyśrodkowej strony kolana i podudzia

  • n. zasłonowy – n. iliohypogastricus

    • zawiera włókna L₂ – L₄

    • wyłania się spod przyśrodkowego brzegu m. lędźwiowego większego w miednicy mniejszej

    • biegnie na m. zasłaniaczu wewnętrznym

    • przechodzi przez kanał zasłonowy razem z tętnicą i żyłami zasłonowymi -> powrózek naczyniowo-nerwowy

    • gałęzie:

      • g. mięśniowa

        • do m. zasłaniacza zewnętrznego

        • odchodzi od pnia nerwu przed wejściem do kanału

      • g. przednia

        • grubsza od tylnej

        • biegnie w dół między przywodzicielem krótkim i długim

        • unerwia:

          • m. przywodziciel krótki i długi

          • m. smukły

          • częściowo m. grzebieniowy

        • przedłuża się w g. skórną dla:

          • skóry przyśrodkowej pow. uda

          • skóry kolana

      • g. tylna

        • rozgałęzia się w m. przywodzicielu wielkim

80. Nerw udowy

N. udowy – n. femoralis

• główny nerw splotu

• pochodzi z L₂ - L₄, czasem również L₁

• pień biegnie między m. lędźwiowym większym a m. biodrowym

• gałęzie mięśniowe dla:

  • mm. wewnętrznych miednicy

  • mm. przednich uda

  • częściowo m. grzebieniowego

• gałęzie skórne przednie:

  • skóra przedniej i przyśrodkowej strony uda do poziomu kolana

  • n. udowo-goleniowy – n. saphenus

    • skóra przedniej i przyśrodkowej strony kolana i podudzia

81. Nerw zasłonowy

Nerw zasłonowy – n. obtoratorius

• zawiera włókna L₂ – L₄

• wyłania się spod przyśrodkowego brzegu m. lędźwiowego większego w miednicy mniejszej

• biegnie na m. zasłaniaczu wewnętrznym

• przechodzi przez kanał zasłonowy razem z tętnicą i żyłami zasłonowymi -> powrózek naczyniowo-nerwowy

• gałęzie:

  • g. mięśniowa

    • do m. zasłaniacza zewnętrznego

    • odchodzi od pnia nerwu przed wejściem do kanału

  • g. przednia

    • grubsza od tylnej

    • biegnie w dół między przywodzicielem krótkim i długim

    • unerwia:

      • m. przywodziciel krótki i długi

      • m. smukły

      • częściowo m. grzebieniowy

    • przedłuża się w g. skórną dla:

      • skóry przyśrodkowej pow. uda

      • skóry kolana

  • g. tylna

    • rozgałęzia się w m. przywodzicielu wielkim

82. Splot krzyżowy

• powstaje z gałęzi brzusznych $\frac{1}{2}$L₄, L₅, S₁-S₅, C₀

• odchodzą od niego gałęzie krótkie i długie

• krótkie gałęzie unerwiają m. zewnętrzne miednicy

• długie gałęzie:

  • n. pośladkowy górny-n. gluteus superior

  • posiada włókna L₄, L₅ i S₁

  • opuszcza miednicę przez otwór nadgruszkowy

  • do m. naprężacza powięzi szerokiej

  • n. pośladkowy dolny-n. gluteus inferior

• posiada włókna L₅, S₁, S₂

• wychodzi przez otwór podgruszkowy

• do m. pośladkowego wielkiego

  • n. skórny tylny uda-n. cutaneus femoris posterior

• posiada włókna S₁-S₃

• wychodzi przez otwór podgruszkowy

• do okolicy podkolanowej

• oddaje odgałęzienia:

• nn. dolne pośladków-nn. clunium inferiores

• gg. kroczowe-rr. perineales

• gg. skórne tylne uda-rr. cutanei femoris posteriores

  • n. kulszowy-n. inschiadicus

• posiada włókna L₄, L₅, S₁-S₃

• wychodzi przez otwór podgruszkowy

• na udzie przebiega początkowo między m. przywodzicielem wielkim a mm. zginaczami uda

• dochodzi do dołu podkolanowego

• od części piszczelowej odchodzą gałęzie przeznaczone dla m. półścięgnistego i m. półbłoniastego oraz głowy długiej m. dwugłowego uda

• od części strzałkowej odchodzą gałęzie dla głowy krótkiej m. dwugłowego uda

• dzieli się na 2 nerwy:

• n. piszczelowy-n. tibialis

• n. strzałkowy wspólny-n. peroneus communis

  • n. sromowy-n. pudendus

• posiada włókna S₂-S₄

• wychodzi przez dolną część otworu kulszowego większego

• owija się wokół kolca kulszowego i wraca z powrotem przez otwór kulszowy mniejszy

• wchodzi do kanału sromowego

  • n. guziczny-n. coccygeus

• posiada włókna S₅ i C₀

• z gałęziami brzusznymi n. rdzeniowych S₃ i S4 tworzy mały splot guziczny

83. Nerw kulszowy i nerw piszczelowy

Nerw kulszowy – n. ischiadicus

• początek w splocie krzyżowym

  • gałęzie L₄ – S₃

• pęczki nerwu łączą się we wspólny pień przy wejściu do otworu podgruszkowego

• biegnie między guzem kulszowym a krętarzem większym

  • pokryty pochewką łącznotkankową

  • razem z t. towarzyszącą nerwowi kulszowemu – a. comitans nervi ischiadici

• na tylnej pow. uda na m. przywodzicielu wielkim

• w połowie długości uda krzyżuje głowę długą m. dwugłowego uda

• daje odgałęzienia mięśniowe dla mm. tylnych uda i m. przywodziciela wielkiego

• gałąź dla stawu kolanowego

• na skrzyżowaniu lub w dole podkolanowym dzieli się na:

N. strzałkowy wspólny – n. peroneus communis

• włókna pochodzące z L₄ – S₂

• początek na górnym ograniczeniu dołu podkolanowego

• biegnie po przyśrodkowym brzegu m. dwugłowego uda

• przewija się dookoła szyjki strzałki

• wchodzi na boczną pow. podudzia między przyczepy m. strzałkowego długiego

• dzieli się w nim na 2 gałęzie końcowe:

  • n. strzałkowy powierzchowny – n. peroneus superficialis

    • początek między przyczepami m. strzałkowego długiego

    • biegnie po pow. m. prostownika długiego palców

    • w ⅓ dalszej cz. podudzia wychodzi pod skórę

    • dzieli się na 2 gałęzie końcowe:

      • n. skórny grzbietowy przyśrodkowy – n. cutaneus dorsalis medialis

        • dzieli się na 2 nn. grzbietowe palców stopy – nn. digitales dorsales pedis, unerwiające:

          • piszczelowy brzeg stopy

          • paluch

          • zwrócone do siebie pow. palca II i III

      • n. skórny grzbietowy pośredni – n. cutaneus dorsalis intermedium

        • unerwia:

          • skórę podudzia

          • skórę centralnej cz. grzbietu stopy

        • dzieli się na 4 nn. grzbietowe palców stopy – nn. digitales dorsales pedis, unerwiające:

          • zwrócone do siebie pow. palca III/IV oraz IV/V

    • zakres unerwienia:

      • oba mm. strzałkowe przez gg. mięśniowe

      • skóra grzbietu stopy i palców, poza zwróconymi do siebie pow. palca I i II oraz bocznej strony palca V

  • n. strzałkowy głęboki – n. peroneus profundus

    • głównie włókna ruchowe

    • początek między przyczepami m. strzałkowego długiego

    • przechodzi przez otwór w przegrodzie międzymięśniowej przedniej goleni

      • przykryty przez prostowniki goleni

      • dołącza do tętnicy i 2 żył piszczelowych przednich

    • biegnie po przedniej pow. błony międzykostnej goleni w dół

    • przechodzi ponad troczkiem górnym prostowników – retinaculum musculorum extensorum superius

    • na wys. stawu skokowo-goleniowego przechodzi pod troczkiem dolnym prostowników – retinaculum musculorum extensorum inferius

    • na grzbiecie stopy przykryty przez m. prostownik krótki palucha

    • wydostaje się pod skórę i oddaje gałęzie końcowe:

      • n. grzbietowy palucha boczny – n. dorsalis hallucis lateralis

      • n. grzbietowy palca drugiego przyśrodkowy – n. dorsalis digiti secundi medialis

    • na podudziu:

      • gg. mięśniowe dla mm. prostowników podudzia

      • gg. stawowe dla stawu skokowo-goleniowego

    • na stopie:

      • gg. mięśniowe dla mm. grzbietowych stopy

      • gg. stawowe dla stawów:

        • stępu

        • stępowo-śródstopnych

        • śródstopno-paliczkowych

• odgałęzienia dla stawu kolanowego i piszczelowo-strzałkowego

• n. skórny boczny łydki – n. cutaneus surae lateralis

  • od dołu podkolanowego

  • unerwienie skóry na strzałkowej pow. łydki aż do kostki bocznej

  • gałąź tylna:

    • w połowie łydki dostaje się pod skórę

    • łączy się z n. skórnym przyśrodkowym łydki -> n. łydkowy – n. suralis

N. piszczelowy – n. tibialis

• końcowe odgałęzienie n. kulszowego

• powstaje z gałęzi L₄ – S₃

• początek na wys. górnego ograniczenia dołu podkolanowego

• biegnie centralnie przez dół podkolanowy

• leży na żyle i tętnicy podkolanowej -> powrózek naczyniowo-nerwowy

• wychodząc z dołu podkolanowego przechodzi pod łukiem ścięgnistym m. płaszczkowatego – arcus tendineus m. solei

• wchodzi między mm. zginacze podudzia głębokie i powierzchowne

• dołączają do niego tętnica i żyły piszczelowe tylne

• w kanale kostki przyśrodkowej leży między powierzchowną i głęboką blaszką troczka zginaczy

• biegnie po przyśrodkowym brzegu stopy

• pod kostką przyśrodkową dzieli się na 2 gałęzie końcowe, biegnące po podeszwie stopy:

  • n. podeszwowy przyśrodkowy – n. plantaris medialis

  • n. podeszwowy boczny – n. plantaris lateralis

• odgałęzienia:

  • gg. mięśniowe dla mm. zginaczy podudzia

  • n. skórny przyśrodkowy łydki – n. cutaneus surae medialis

  • gg. piętowe przyśrodkowe – rr. calcanei media les

    • kończą się w skórze przyśrodkowej części okolicy piętowej i bliższej części podeszwy stopy

  • n. podeszwowy przyśrodkowy – n. plantaris medialis

    • po przyśrodkowej części podeszwy stopy

    • między m. odwodzicielem palucha i m. zginaczem krótkim palców

    • oddaje gg. do obu tych mm. oraz głowy przyśrodkowej m. zginacza krótkiego palucha

    • dzieli się na część piszczelową i strzałkową

  • n. podeszwowy boczny – n. plantaris lateralis

    • biegnie łukiem do bocznej części podeszwy stopy

    • dzieli się na podstawie V k. śródstopia

N. łydkowy – n. suralis

• powstaje poniżej połowy długości łydki

• połączenie:

  • n. skórnego bocznego łydki (od n. strzałkowego wspólnego)

  • n. skórnego przyśrodkowego łydki (od n. piszczelowego)

• nerw czuciowy

• wzdłuż bocznego brzegu ścięgna piętowego razem z żyłą odstrzałkową – v. saphena parva

• owija się za kostką boczną

• zmienia nazwę na n. skórny grzbietowy boczny

• biegnie wzdłuż bocznego brzegu stopy

• dociera do podstawy małego palca stopy

• oddaje gałęzie dla

  • tylnej i bocznej pow. skóry pięty

  • stawów stępu

  • skóry na bocznym brzegu stopy wraz z małym palcem

84. Nerw sromowy

• jest głównym nerwem splotu sromowego-plexus pudendus

• bierze włókna w znacznej części z S₃ i mniejszej z S₄ i S₂

• opuszcza miednicę mniejszą przez część podgruszkową otworu kulszowego większego

• wchodzi przez otwór kulszowy mniejszy do dołu kulszowo-odbytniczego-fossa ischiorectalis

• leży w kanale sromowym-canalis pudendalis

• pod spojeniem łonowym dostaje się na grzbietową stronę łechtaczki lub prącia i dochodzi do żołędzi tych narządów

• odgałęzienia:

  • nn. kroczowe-nn. perineales, składają się z części powierzchownej i głębokiej:

  • część powierzchowna, dzieli się na:

    • g. kroczowa boczna – unerwia skórę bocznej okolicy krocza

    • gg. przyśrodkowe – u kobiet zaopatrują skórę tylnej części warg sromowych jako nn. wargowe tylne

- u mężczyzn skórę tylnej części worka mosznowego jako nn. mosznowe tylne

• część głęboka, skład się z:

• gg. mięśniowe – unerwiają mm. okolicy krocza

• gałąź która u kobiet zaopatruje u kobiety błonę śluzową pochwy i cewki moczowej a u mężczyzny opuszkę prącia

  • n. grzbietowy prącia lub łechtaczki – n. dorsalis penis vel clitoridis

  • jest końcowym odgałęzieniem n. sromowego

  • po oddaniu gałęzi dla m. zwieracza cewki moczowej

  • przechodzi pod więzadłem łukowatym łonowym na grzbietową stronę prącia lub łechtaczki

  • dzieli się na gałąź przyśrodkową i boczną

  • g. przyśrodkowa odchodzi do żołędzi prącia lub łechtaczki

  • g. boczna zaopatruje skórę i napletek prącia lub łechtaczki

  • n. guziczny – n. coccygeus

• nn. odbytowo-guziczne-nn. anococcygei

  • biegną między m. guzicznym a m. dźwigaczem odbytu do skóry między kością Guzicką a odbytem

85. Nerwy strzałkowe

N. strzałkowy wspólny – n. peroneus communis

• włókna pochodzące z L₄ – S₂

• początek na górnym ograniczeniu dołu podkolanowego

• biegnie po przyśrodkowym brzegu m. dwugłowego uda

• przewija się dookoła szyjki strzałki

• wchodzi na boczną pow. podudzia między przyczepy m. strzałkowego długiego

• dzieli się w nim na 2 gałęzie końcowe:

  • n. strzałkowy powierzchowny – n. peroneus superficialis

    • początek między przyczepami m. strzałkowego długiego

    • biegnie po pow. m. prostownika długiego palców

    • w ⅓ dalszej cz. podudzia wychodzi pod skórę

    • dzieli się na 2 gałęzie końcowe:

      • n. skórny grzbietowy przyśrodkowy – n. cutaneus dorsalis medialis

        • dzieli się na 2 nn. grzbietowe palców stopy – nn. digitales dorsales pedis, unerwiające:

          • piszczelowy brzeg stopy

          • paluch

          • zwrócone do siebie pow. palca II i III

      • n. skórny grzbietowy pośredni – n. cutaneus dorsalis intermedium

        • unerwia:

          • skórę podudzia

          • skórę centralnej cz. grzbietu stopy

        • dzieli się na 4 nn. grzbietowe palców stopy – nn. digitales dorsales pedis, unerwiające:

          • zwrócone do siebie pow. palca III/IV oraz IV/V

    • zakres unerwienia:

      • oba mm. strzałkowe przez gg. mięśniowe

      • skóra grzbietu stopy i palców, poza zwróconymi do siebie pow. palca I i II oraz bocznej strony palca V

  • n. strzałkowy głęboki – n. peroneus profundus

    • głównie włókna ruchowe

    • początek między przyczepami m. strzałkowego długiego

    • przechodzi przez otwór w przegrodzie międzymięśniowej przedniej goleni

      • przykryty przez prostowniki goleni

      • dołącza do tętnicy i 2 żył piszczelowych przednich

    • biegnie po przedniej pow. błony międzykostnej goleni w dół

    • przechodzi ponad troczkiem górnym prostowników – retinaculum musculorum extensorum superius

    • na wys. stawu skokowo-goleniowego przechodzi pod troczkiem dolnym prostowników – retinaculum musculorum extensorum inferius

    • na grzbiecie stopy przykryty przez m. prostownik krótki palucha

    • wydostaje się pod skórę i oddaje gałęzie końcowe:

      • n. grzbietowy palucha boczny – n. dorsalis hallucis lateralis

      • n. grzbietowy palca drugiego przyśrodkowy – n. dorsalis digiti secundi medialis

    • na podudziu:

      • gg. mięśniowe dla mm. prostowników podudzia

      • gg. stawowe dla stawu skokowo-goleniowego

    • na stopie:

      • gg. mięśniowe dla mm. grzbietowych stopy

      • gg. stawowe dla stawów:

        • stępu

        • stępowo-śródstopnych

        • śródstopno-paliczkowych

• odgałęzienia dla stawu kolanowego i piszczelowo-strzałkowego

• n. skórny boczny łydki – n. cutaneus surae lateralis

  • od dołu podkolanowego

  • unerwienie skóry na strzałkowej pow. łydki aż do kostki bocznej

  • gałąź tylna:

    • w połowie łydki dostaje się pod skórę

    • łączy się z n. skórnym przyśrodkowym łydki -> n. łydkowy – n. sura lis

86. Unerwienie czuciowe kończyny dolnej

Pośladek
- nn. górne i przyśrodkowe pośladków – nn. clunium superiores et medii
- nn. dolne pośladków – nn. clunium inferiores
- g. skórna boczna – r. cutaneus lateralis
Udo (powierzchnie)
Przednia
Boczna
Przyśrodkowa
Tylna
Podudzie (powierzchnie)
Przednio-boczna
Przednio-przyśrodkowa
Tylna
Stopa
Grzbiet
w I przestrzeni międzykostnej
Podeszwa
Pięta
Palce str.podeszwowa
Palce str. grzbietowa

87. Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych

• tworzą sploty:

  • splot szyjny-plexus cervicalis

  • splot ramienny-plexus brachialis

  • splot lędźwiowy-plexus lumbalis

  • splot krzyżowy-plexus sacralis

  • splot guziczny-plexus coccygeus

• sploty wysyłają nerwy do:

  • powierzchownych mm. grzbietu

  • do mięśni i skóry szyi

  • do mięśni i skóry klatki piersiowej

  • do mięśni i skóry brzucha

  • do mięśni i skóry kończyn