B. Dymara – przykład zajęć kompleksowych
Kompleks może być zrealizowany jedynie wtedy, gdy dobrze funkcjonują wszystkie organizacyjne formy uczenia się, a uczenie zespołowe zajmuje przynajmniej 50% (lepiej 60%) ogólnego czasu pracy. Wskazane są lekcje dwugodzinne, gdyż nawet projektowanie kompleksu np. na temat: Poznajemy tajemnice domów (domu) i ich (jego) niektóre cechy w kl. III lub IV w cyklu liczącym 9—11 godzin, może zająć dwie godziny. Dlaczego?
Między innymi dlatego, że dzieci najpierw poszukują źródeł i materiałów, gromadzą wiedzę potoczną o swoich domach i sięgają do literatury: wierszy, pieśni, czytanek, obrazów, słowników, encyklopedii. Gromadzą od 15— 25 nazw różnych domów. Piszą je na fiszkach, na tablicy, na gazetkach. Okazuje się, ze domy dzielą się na trzy główne grupy: dom jako siedziba, siedlisko człowieka, różnie nazywane, a więc: dom, domek letniskowy, kamienica, blok, wieżowiec; chata, chałupa, karczma, willa, dworek, pałac, zamek, igloo itp.; dom Boży jako miejsce kultu i modlitw: kościół, kaplica, katedra, archikatedra; cerkiew, bóżnica, pagoda, świątynia, grobowiec, piramida, meczet itd., dom „ziemski” - domy zwierząt.
Na lekcjach projektujących dzieci wspólnie z nauczycielem ustalają przewidywane wyniki uniwersalne (dla wszystkich) i indywidualne, wybrane dla siebie lub swego zespołu… Tak więc realizacja głównego zadania poznawczego wymaga między innymi:
— poznania dwóch opisów różnych domów;
— opanowania pamięciowego wiersza;
— zaśpiewania piosenki z motywami domu;
— napisania wypracowania na jeden z tematów:
1) Piękne chwile w rodzinnym domu.
2) Jak wyobrażam sobie życie w pałacu?
3) Co wiem i sądzę o ochronie ptaków i ich mieszkaniach?
4) Czy potrafię opisać zdarzenia i przeżycia związane z „pobytem” w świątyni?
— dłuższa wypowiedź (10—20 zdań) na temat: Poznajmy domy i ich tajemnice…
Ponadto uczniowie w ciągu dwóch tygodni (9—11 godzin i czas międzylekcyjny) realizują zadania przez siebie wybrane, typu:
— narysuję parę scenek o domu i podpiszę je;
— nauczę się śpiewać dawnej piosenki o domu;
— wspólnie z kolegą i… zagram scenkę: życie rodzinne…;
— zilustruję nazwy wybranych domów;
— przepiszę z Internetu lub encyklopedii ważne wyjaśnienie na temat: pałac, zamek, dworek, folwark…
Aby zrealizować ww. oraz inne zadania, dzieci często muszą się naradzać, dyskutować, sprzeciwiać, pytać. Mogą zakwestionować ustaloną normę do końcowej wypowiedzi cyklu. Muszą wiedzieć jaką ocenę sobie postawić za 10 zdań, jaką za 15 lub aż 20. Ustalają, że 10 zdań — to ocena dobra, 15 — bardzo dobra, 20 — celująca lub proponują inną, mniej wymagającą skalę. Stawiają oceny za różne elementy wykonanej pracy własnej, ale też uczestniczą w ustalaniu ocen kolegów, koleżanek z zespołu pracy. Radzą się innych wystawiając sobie samoocenę.
Ten sposób oceniania to ważny problem praktyczny i etyczny. Rozwija się w jego toku nie tylko przestrzeń umysłu i uczuć, lecz także przestrzeń terapeutyczna. Dzieci czują się bezpieczne, mogą pytać, krytykować i negocjować. Stawiają sobie i innym ocenę, lecz zaczynają rozumieć, że uczenie się i współbycie ma głębszy sens. Chodzi o gruntowne poznanie tematu i wymianę informacji w zespołach oraz pomiędzy zespołami. Nagradzanie odbywa się w różnych formach, takich jak: zachęta, pochwała, wpisywane do zeszytów wzajemne uwagi pozytywne uczniów typu: podziwiam, gratuluję, masz talent, zdolności artystyczne itd.
Lekcje projektujące są próbą myślowego ogarnięcia tego, co będzie dalej. Kształcą więc wyobraźnię i akcentują bogactwo wiedzy oraz możliwości jej gromadzenia na wybrany temat. Już na tym poziomie wyłaniają się wyraziście różne kategorie wiedzy o opisie, opowiadaniu, rozmowie-dyskusji. Dzieci zauważają, że każdy dom jakoś wygląda, ma różne cechy zewnętrzne, coś się w nim dzieje, są w nim mniej lub bardziej ciekawe zdarzenia; dom ma też swoją magię, swoje tajemnice, o które można pytać, o których warto rozmawiać.
Zauważmy, iż w każdej klasie szkoły podstawowej, także w klasach IV—VI, jest wiele rozproszonych treści o domu w wierszach, urywkach powieści, rysunkach itd. Ich sporadycznie jedno lekcyjna realizacja jest formą dalszej atomizacji wiedzy. Uczenie się o domu (Ojczyźnie, bohaterze literackim itd.) około dwóch tygodni tworzy solidne struktury wiedzy, ćwiczy umiejętności, rozwija osobiste talenty (czytanie, recytowanie, malowanie, pisanie, odgrywanie scenek itd.) i pasje. Stanowi kapitał wiedzy koniecznej do podejmowania działań samokształceniowych od zaraz i w ciągu dalszego życia.