DEWOTKA

 

Dewotce służebnica w czymsiś przewiniła

Właśnie natenczas, kiedy pacierze kończyła.

Obróciwszy się przeto z gniewem do dziewczyny,

Mówiąc właśnie te słowa: "... i odpuść nam winy,

Jako my odpuszczamy" - biła bez litości.

Uchowaj, Panie Boże, takiej pobożności.

PTASZKI W KLATCE

 "Czegóż płaczesz? - staremu mówił czyżyk młody -

Masz teraz lepsze w klatce niż w polu wygody".

"Tyś w niej zrodzon - rzekł stary - przeto ci wybaczę;

Jam był wolny, dziś w klatce - i dlatego płaczę".

MALARZE

 Dwaj portretów malarze słynęli przed laty:

Piotr dobry, a ubogi. Jan zły, a bogaty.

Piotr malował wybornie, a głód go uciskał,

Jaa mato i źle robił, więcej jednak zyskał.

Dlaczegoż los tak różny mieli ci malarze?

Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze.

Satyra na leniwych chłopów

Chytrze bydlą(1) z pany kmiecie,
Wiele się w jich siercu plecie.
Gdy dzień panu robić mają,
Częstokroć odpoczywają.
A robią silno obłudnie:
Jedwo(2) wynidą pod południe,
A na drodze postawają,
Rzekomo pługi oprawiają;
Żelazną wić(3) doma słoży,
A drzewianą na pług włoży;
Wprzągają chory dobytek,
Chcąc zlechmanić(4) ten dzień wszytek:
Bo umyślnie na to godzi,
Iż sie panu źle urodzi.
Gdy pan przydzie, dobrze orze -
Gdy odydzie, jako gorze(5);
Stoji na roli, w lemiesz klekce:
Rzekomoć mu pług orać nie chce;
Namysłem(6) potraci kliny,
Bieży do chrosta(7) po jiny;
Szedw(8) do chrosta za krzem(9) leży,
Nierychło zasię wybieży.
Mnima-ć każdy człowiek prawie(10),
By był prostak na postawie(11),
Boć sie zda jako prawy wołek(12),
Aleć jest chytrzy(13) pachołek.

1 - żyją, postępują; 2 - ledwo; 3 - łańcuch u pługa; 4 - przepróżniaczyć; 5 - jak najgorzej; 6 - rozmyślnie; 7 - w zarośla; 8 - poszedłszy; 9 - za krzakiem; 10 - prawdziwie; 11 - z pozoru; 12 - prawdziwy wół; 13 - przebiegły, podstępny.

Satyra na leniwych chłopów to dzieło anonimowego artysty powstałe w II połowie XV wieku. Najstarszy zachowany zapis tego utworu pochodzi z 1483 roku. Wiersz to jeden z niewielu zabytków staropolskiej poezji świeckiej, stanowi jedyny zachowany w całości polski utwór o charakterze satyrycznym z ówczesnego okresu.

Znany współczesnemu czytelnikowi tytuł utworu nie jest oryginalny. Został on nadany w sposób niefortunny przez dziewiętnastowiecznego wydawcę i w ten sposób się rozpowszechnił. W najstarszym znanym odpisie wiersza w ogóle brak tytułu, dlatego najwłaściwiej identyfikować ten wiersz za pomocą incipitu „Chytrze bydlą z pany kmiecie”, a w interpretacji nie sugerować się zakorzenionym w tradycji tytułem, który zresztą jest sam w sobie rodzajem interpretacji.

Wiersz ten jest polską realizacją popularnego toposu europejskiego wieśniaka, „dzikiego zwierzęcia”, który nie dość, że jest brudny i nędznie odziany, to jeszcze oszukuje swojego pana.