Prawne podstawy samorządu terytorialnego wykład I 26.02

Konsultacje środa B – Rybnik 10:30-11:30

Piątek A + B – Katowice 11:30-12:30

UE Katowice Budynek B Pokój nr 117

[e-mail]

http://isap.sejm.gov.pl/ - internetowy system aktów prawnych

Zerówka -> 28 maj (abc)

Podstawowe pojęcia z zakresu prawa administracyjnego i samorządowego

• Prawo adm, prawo samorządowe

• Adm publiczna

• Samorząd terytorialny

• Zasada decentralizacji i subsydiarności

• Źródła prawa samorządowego

PRAWO ADM, PRAWO SAMORZĄDU

Prawo administracyjne – gałąź prawa regulująca tworzenie, strukturę organizacyjną, zadania i zasady działania adm publicznej.

Należy do prawa publicznego co oznacza, że o ile w prawie prywatnym (cywilnym) regulowana nim działalność uzależniona jest od woli podmiotów tego prawa, to w prawie publicznym decyzja o zastosowaniu jego norm zależy od woli właściwych organów publicznych.

Prawo dzieli się na:

• Ustrojowe

• Materialne

• Procesowe

Prawo administracyjne:

*wyznacza obszary ingerencji państwa

*reguluje ustrój

*określa kompetencje amd publicznej – granice, formy i tryb działania właściwych organów adm.

Administracja publiczna

*działalność państwa czy samorządu;

*przejęte przez państwo i realizowane przez jego zawisłe organy, a także przez organy samorządu terytorialnego zaspokajanie zbiorowych i indywidualnych potrzeb obywateli

*podmiotowo: podmioty wykonujące zadania władzy publicznej

*przedmiotowo: zakres zadań, które powinny być wykonywane przez władzę publiczną

*funkcjonalne: działalność organów wykonujących zadania władzy publicznej

Organy administracji publicznej

*rządowe – (podporządkowane Radzie Ministrów), naczelne, centralne, terenowe

*samorządowe – samorządu gminnego, samorządu powiatowego, sam wojewódzkiego

ZASADA LEGALIZMU (praworządności)

Art. 7 Konstytucji RP, 1997

„Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”

Art. 6 KPA (Dz. U 1960 Nr 30 poz. 168 z późn. zm.)

„Organy adm publ działają na podstawie przepisów prawa”

Art. 7 KPA (Dz. U 1960 Nr 30 poz. 168 z późn. zm.)

„W toku postępowania organy adm publ stoją na straży praworządności”

SAMORZĄD TERYTORIALNY

Samorząd terytorialny w znaczeniu prawnym rozumiany jest jako wykonywanie zadań adm publ w sposób zdecentralizowany i na własną odpowiedzialność przez odrębne od państwa podmioty

Samorząd terytorialny to wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa, związek lokalnego lub regionalnego społeczeństwa powołany do samodzielnego wykonywania adm państwowej, wyposażony w materialne środki, umożliwiające realizację nałożonych na niego zadań.

O pozycji prawnej samorządu terytorialnego – o jego rozmiarach i autentyczności decydują regulacje kształtujące: zakres właściwości tego samorządu, wielkość jego dochodów własnych, rozmiar nadzoru państwa nad jego działalnością.

Do elementów konstrukcyjnych pojęcia samorządu terytorialnego zalicza się:

*istnienie ustawowo wyodrębnionej społeczności lokalnej, czyli wspólnoty, do której przynależność powstaje z mocy prawa

*określenie zadań publicznych i kompetencji, które społeczność ta wykonuje we własnym imieniu i interesie,

*wykonywanie zadań publicznych, odbywa się na zasadach względnej samodzielności pod nadzorem państwa;

*samodzielność ta podlega ochronie sądowej;

*społeczność lokalna (wspólnota) jest wyposażona w osobowość prawną;

*społeczność lokalna (wspólnota) ma prawo kształtowania w granicach ustaw swojej organizacji wewnętrznej, wyłaniana w drodze wyborów organów przedstawicielskich oraz stanowienia prawa miejscowego

Art. 16 ust. 1 Konstytucja RP 1997

„Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału adm stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową”

Art. 165

1. „jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe”

2. „Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej”

Samorząd terytorialny w klasycznym rozumieniu to forma decentralizacji adm publ. Jako zjawisko prawno-ustrojowe powiązany jest z zasadą podziału władz, w szczególności jest właśnie formą decentralizacji władzy wykonawczej (adm).

Decentralizacja władzy publicznej – ustawowe, trwałe, chronione prawem przeniesienie części uprawnień, odpowiedzialności i środków władzy publicznej z organów władzy państwowej na organy władzy samorządowej.

Art. 15 Konstytucji RP, 1997

Ust.1. „Ustrój terytorialny RP zapewnia decentralizację władzy publicznej”

Ust. 2. „Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.”

Zasada subsydiarności (zasada pomocniczości, posiłkowości) – zasada, wg której każdy szczebel władzy publicznej powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie zrealizowane przez szczebel niższy lub same jednostki działające w ramach społeczeństwa.

Preambuła Konstytucja RP, 1997

„…ustanawiamy Konstytucję RP jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot”

ŹRÓDŁA PRAWA SAMORZĄDOWEGO

Zadania prawotwórcze powierza adm publ konstytucja RP.

W tradycyjnym, prawniczym ujęciu adm postrzegana jest głównie jako „twórca” prawa rangi podstawowej – rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego obowiązującego powszechnie na danym obszarze. Adm tworzy także prawo o charakterze wewnętrznym.

Konstytucyjne podstawy funkcjonowania samorządu terytorialnego.

Podstawowe artykuły z zakresu samorządu terytorialnego w konstytucji RP znajdują się przede wszystkim w Rozdziale I „Rzeczpospolita”. Ponadto konstytucja poświęca samorządowi terytorialnemu cały rozdział VII „Samorząd Terytorialny” (art. 163-172)

Art. 16, ust. 2

„Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.”

Art. 163.

„Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych.”

Konstytucja wielokrotnie posługuje się terminem „władza publiczna”. Do organów władzy publicznej Konstytucja zalicza organy państwa, ustawodawcze, wykonawcze, sądownicze, a także organy samorządu terytorialnego.

Historia i ewolucja struktur adm publ i samorządu terytorialnego w Polsce.

• Opole, organizacja opolna w XII-XIII w. - jednostka osadnicza Słowian zachodnich, złożona z kilku mniejszych osiedli powiązanych sąsiedztwem. Opole w Polsce stanowiło formę przejściową między osadnictwem rodowym a terytorialnym. Od Opola wywodzą się nazwy Opolan i Opola.

• Początki samorządu stanowego XIII-XV w. – w państwie feudalnym stosunki między mieszkańcami a władzą państwową opierały się głównie na związkach osobistych. Stosunek poszczególnych osób do państwa nie miał charakteru poddaństwa publicznoprawnego. Miejsce każdej osoby w państwie było określone jej stosunkiem zależności od innej osoby, poddanego – stosunkiem do feudała, właściciela ziemi, feudała – miejscem jakie zajmował w strukturze lennej bądź obowiązkami wynikającymi głownie z posiadanej własności ziemnej. W połowie XIV wieku ustawione zostały powiaty wywodzące się ze struktur sądów ziemskich.

• Termin gmina po raz pierwszy został użyty w 1809 roku w Dekrecie o gminach Księstwie Warszawskim. Jednostką podziału adm pierwszego stopnia był departament. Departamenty dzieliły się na powiaty, powiaty z kolei na gminy miejskie i wiejskie. Departamentami kierowali prefekci, powiatami zaś podprefekci. Prefekci i podprefekci podlegali osobiście ministrowi spraw wewnętrznych. Największymi miastami zarządzali prezydenci, a pozostałymi miastami burmistrzowie. Prezydenci pochodzili z nominacji króla i podlegali prefektom, burmistrzowie mianowani byli przez ministra spraw wewnętrznych i podlegali podprefektom.

• Królestwo polskie w większości zachowało podział adm Księstwa Warszawskiego i dzieliło się na 8 departamentów.

• II wojna światowa zniszczyła zupełnie aparat adm państwa polskiego. Po jej zakończeniu próbowano połączyć elementy dawnych struktur z nowym ustrojem kraju. Władzę terenie powierzono tzw. Radom narodowym. Trzon terenowej adm rządowej obok wojewodów stanowili starostowie (powoływani przez wojewodów po zaopiniowaniu przez radę powiatu).

• Po II WŚ do 1950 roku Polska była podzielona na 16, potem 17 województw oraz 5 miast stanowionych województwa (Warszawa, Łódź, Kraków, Poznań, Wrocław). Powiaty stanowiły najniższy szczebel w podziale adm kraju. W ich skład wchodziły gromady, osiedla, mniejsze miasta. W 1954 roku około 10 tys. gromad wprowadzono na miejsce wcześniejszych 3 tys. gmin.

• Gminy ponownie przywrócono w 1972 roku w liczbie ok. 2100. W 1975 roku zniesiono powiaty. Wprowadzono dwustopniowy podział adm na jednostki stopnia podstawowego (gminy) oraz jednostki stopnia wojewódzkiego. Utworzonych zostało 49 województw.

• Powrót do samorządu terytorialnego w klasycznym znaczeniu stał się możliwy dopiero po obradach „okrągłego stołu” i transformacji ustrojowej. Początek tego procesu stanowiło wprowadzenie samorządu gminnego na mocy serii ustaw z 1990 roku. Wybrany w czerwcowych wyborach w 1989 roku sejm uchwalił w dniu 8 marca 1990 roku ustawę o samorządzie terytorialnym oraz kolejno ustawę o terenowych organach rządowej adm ogólnej oraz o pracownikach samorządowych. Wraz z ustawą wprowadzającą tzw. Kompetencyjną oraz ustawą o ustroju samorządu miasta stołecznego Warszawy stworzyły one podstawy prawne nowego systemu adm terenowej. Adm rządowa w województwie (wojewodowie) uzupełniona została w terenie przez stworzenie tzw. Rejonów na czele z kierownikami urzędów rejonowych. Utrzymano zasadniczy dwustopniowy podział terytorialny na 49 województw i gminy, rejony stanowiły tylko jednostkę pomocniczą.

• 17 października 1992 roku została uchwalona tzw. Mała Konstytucja. Wg niej samorząd terytorialny stał się podstawową formą organizacji lokalnego życia publicznego.

• W 1998 roku, już pod rządem Konstytucji RP, która weszła w życie 17 października 1997 roku, przeprowadzono szerszy program reform ustrojowych. Reforma adm Polski weszła w życie 1 stycznia 1999 roku gmin wprowadzono szczebel województwa oraz przywrócono także zlikwidowane w 1975 powiaty. Zmniejszono liczbę województw z 49 do 16. Większość miast, które straciły prawa miast wojewódzkich, weszły do grupy powiatów grodzkich, czyli miast na prawach gmin.

• Efektem tych zmian było zmniejszenie roli wojewody na rzecz marszałka województwa i samorządu terytorialnego. Dokonano komunalizacji mienia na rzecz gmin i poszczególnych szczebli samorządowych. Wraz z ich przekazaniem, stopniowa przekazywano także narzędzia ich finansowania, w postaci: udziału w podatku dochodowym udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i subwencji.

• Dalsze przeobrażenia prawa samorządowego to ustawa z 20 czerwca 2002 roku o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta, wprowadzająca do ustawodawstwa ustrojowego zasadę bezpośredniego wyboru – jednoosobowych, a nie kolegialnych – organów wykonawczych.

Aktualnie obowiązujący podział terytorialny ustanowiony został Ustawa z dnia 24 lipca 1998 roku o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa.

Ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziały terytorialnego państwa – art.1

1. Z dniem 1 stycznia 1999 r. wprowadza się zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa.

2. 2. Jednostkami zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa są: gminy, powiaty i województwa.