OCENA FUNKCJI RĘKI
Podstawową funkcją ręki jest chwytanie przedmiotów i manipulacja nimi. Zapewnia to dystalna część ręki, natomiast jej proksymalna część stanowi swego rodzaju wysięgnik ułatwiający sięganie oraz przenoszenie. Możemy wyróżnić trzy elementy, które ułatwiają codzienną pracę kończyny górnej:
jakość chwytu;
wartość chwytu;
możliwości manipulacyjne.
Jakość chwytu oznacza umiejętność dopasowania się ręki do trzymanego przedmiotu. Zdolność ta uwarunkowana jest licznymi połączeniami stawowymi. Warto tu zaznaczyć, że każdy palec w dłoni odgrywa swoją funkcję manipulacyjną oraz posiada swój konkretny udział procentowy w danym ruchu:
Kciuk
odpowiada za ok. 40% funkcji ręki;
posiada bardzo dużą ruchomość, będąc jednocześnie palcem przeciwstawiaczem w stosunku do pozostałych palców;
wraz z palcem wskazującym oraz środkowym tworzy chwyt precyzyjny;
na kciuku znajduje się największa ilość receptorów, dzięki czemu pełni bardzo dużą funkcję czuciową.
Palec wskazujący
zapewnia 20% funkcji ręki;
odpowiada za czynności precyzyjne, manipulację oraz chwyty opuszkowe;
porusza się niezależnie względem innych palców.
Palec środkowy
podobnie jak palec wskazujący gwarantuje 20% funkcji ręki;
jest silniejszy oraz bardziej precyzyjny od palca wskazującego (w przypadku amputacji wskazującego przejmuje jego funkcję).
Palec serdeczny
10% funkcji ręki;
wraz z palcem małym odpowiedzialny jest za chwyty siłowe.
Palec mały
10% funkcji ręki;
pełni funkcję chwytną głównie podczas trzymania dużych, okrągłych przedmiotów.
Dzięki wymienionym elementom dłoń może przyjmować wiele różnych kształtów i tak na przykład Schlesinger wyróżnił 18 typów trzymania. W praktyce jednak chwyty różnicujemy na precyzyjne oraz siłowe. Do chwytów precyzyjnych, gdzie dominują głownie typowe czynności chwytne, możemy zaliczyć np. :
szczypcowy- trzymanie klucza;
opuszkowy- trzymanie długopisu, jest precyzyjniejszy od szczypcowego.
Wśród chwytów siłowych, które wiążą się z czynnością przenoszenia oraz trzymania, możemy wyróżnić:
cylindryczny- trzymanie butelki;
hakowy- trzymanie w dłoni np. torebki lub wiadra;
młotowy- jak sama nazwa wskazuje oznacza trzymanie młotka.
Kolejną właściwością funkcjonalną ręki jest wartość chwytu, która oznacza jej zdolność do przenoszenia obciążeń zewnętrznych. Warunkowana jest przez siłę mięśni, sprawność układu więzadłowego, kierunek działania siły zewnętrznej, ciężar przedmiotu oraz wartość współczynnika tarcia pomiędzy ręką a przedmiotem.
Należy zwrócić uwagę na zależność pomiędzy kierunkiem działania siły, a tarciem. W zależności od kierunku wektora odnotować można różne współczynniki tarcia. Tak na przykład można stwierdzić, że w przypadku, gdy wektor siły działa prostopadle do osi poprzecznej ręki, współczynnik tarcia jest najmniejszy. W odwrotnej sytuacji, gdy wektor siły skierowany jest równolegle do osi poprzecznej ręki (chwyt cylindryczny), oddziałująca wartość współczynnika tarcia jest największa. Warto zaznaczyć, że w przypadku siły przenoszonej na rękę przez układ dźwigniowy (chwyt młotowy), współczynnik tarcia jest niewielki.
Ostatnim elementem niezbędnym do właściwego funkcjonowania ręki są zdolności manipulacyjne. Uwarunkowane są one głównie przez prawidłową funkcję układu sterującego (nerwowego) oraz strukturę układu wykonawczego (układ dynamiczny ręki). Znaczącą rolę ma tutaj również „wprawa”. Należy również wspomnieć o otwartej pracy ręki takiej jak np. pisanie na klawiaturze, czy operowanie myszką, gdyż nie wszystkie czynności wymagają używania chwytu. Kolejnym ważnym aspektem jest fakt, iż do wykonywania większości czynności dnia codziennego niezbędny jest udział obu rąk, co za tym idzie każda z rąk posiada swoją określoną funkcję. W ten sposób można wyróżnić:
rękę wiodącą - wykonującą zasadnicze czynności (ręka silniejsza, bardziej sprawna);
rękę pomocniczą - której zadaniem jest pomoc ręce wiodącej, głównie przez przytrzymanie przedmiotu i ustabilizowanie go.
Nie zawsze jednak wyróżniamy ten podział, gdyż praca rąk jest w niektórych sytuacjach ujednolicona. Możemy tu podać za przykład manipulację dużymi przedmiotami, gdzie obie ręce są niejako zmuszone do odgrywania identycznej funkcji.
Należy zaznaczyć, że przy wykonywaniu wszelkich czynności manipulacyjnych mamy do czynienia z dodatkowymi ruchami w kończynie górnej (od nadgarstka do obręczy barkowej) zwiększającymi możliwości funkcjonalne ręki. Tak np. włączone w ruch stawy nadgarstkowe przy zgięciu grzbietowym powodują zwiększenie siły chwytu, lub też lepiej dostosowuje rękę do odpowiedniej sytuacji. Ważna jest zatem prawidłowa budowa anatomiczna, odpowiednia ruchomość oraz niezanurzona praca układu nerwowego całej kończyny górnej, aby wykonywane czynności były sprawnie i poprawnie wykonywane.