Xxxxx xxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxxx
Temat: Trybunał Konstytucyjny w Polsce ( powstanie i uprawnienia )
Trybunał Konstytucyjny to instytucja władzy sądowniczej powołana do kontroli działań politycznych podejmowanych przez rządzących, pod kątem ich zgodności z prawem. Z punktu widzenia formalno - prawnego Trybunał Konstytucyjny jest sądem szczególnym powołanym do kontroli konstytucyjności prawa oraz do formułowania jego wykładni. Jego działalność stanowi jedną z formalnych gwarancji praworządności.
Po II wojnie światowej trybunały tego typu stały się wyznacznikiem europejskiego modelu sądowej ochrony konstytucji, jednak sposób ich powoływania oraz zakres kompetencji jest zróżnicowany. W państwach Europy Wschodniej przez długi czas nie uznawano potrzeby tworzenia formalnych gwarancji ochrony konstytucji. Wyjątek stanowiła Jugosławia, w której w 1963 roku powołano Trybunał Konstytucyjny. Zajmował się on głównie rozstrzyganiem spraw między państwami - członkami jugosłowiańskiej federacji.
Przełomem politycznym stało się powołanie Trybunału Konstytucyjnego w Polsce. Powstał 29 kwietnia 1985 roku jako dowód na chęć demokratyzowania przez władze życia po stanie wojennym. Trybunał Konstytucyjny rozpoczął swoją działalność w 1986 roku. Działalność Trybunału Konstytucyjnego w praktyce oznaczało ograniczenie arbitralności decyzji rządu, który pierwsze sprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym przegrał. W Polsce Trybunał Konstytucyjny stał się zatem jedną z pierwszych instytucji politycznych tworzących zręby systemu demokratycznego, choć w niedemokratycznym otoczeniu.
Po 1989 roku działalność Trybunału Konstytucyjnego uległa znacznemu uaktywnieniu. Wiele z jego orzeczeń dotyczyło spraw budzących społeczne emocje np. legalność wprowadzenia religii do szkół.
Rozstrzygał kwestie sporne między prezydentem a rządzącą koalicją np. sprawa budżetu i podatków na rok 1995.
Stał się w związku z tym przedmiotem politycznej krytyki, prowadzącej z różnych stron sceny politycznej.
Aktualny model prawny Trybunału Konstytucyjnego nie odbiega zbytnio od ustalonego w 1985 roku. Składa się z prezesa i wiceprezesa, których powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego; oraz z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału Konstytucyjnego jest niedopuszczalny. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji; w okresie zajmowania stanowiska nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego, ani prowadzić działalności publicznej; bez uprzedniej zgody sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności.
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
Zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją
Zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie
Zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucja, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami
Zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
Skargi konstytucyjnej, o której mowa jest w art.79 ust.1 ( Każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieś skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie, którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji )
Z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą:
Prezydent Rzeczypospolitej
Marszałek Sejmu
Marszałek Senatu
Prezes Rady Ministrów
50 posłów; 30 senatorów
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
Prokurator Generalny
Prezes Najwyższej Izby Kontroli
Rzecznik Praw Obywatelskich
Krajowa Rada Sądownicza
Organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego
Ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracowników i organizacji zawodowych
Kościoły i inne związki wyznania
Podmioty określone w art. 79
Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy konstytucyjnymi organami państwa.
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i ostateczną
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli jednak akt normatywny nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej " Monitor Polski "
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, może jednak Trybunał Konstytucyjny określić inny termin mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin nie może przekraczać 18 miesięcy, gdy chodzi o ustawę; o akt normatywny 20 miesięcy, natomiast w przypadku orzeczeń które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznawiania postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów
Trybunał Konstytucyjny działa zatem z urzędu lub na wniosek organów państwa i samorządu terytorialnego. Nie rozpatruje skarg obywatelskich.
Bibliografia:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Warszawa 1997 rok
L. Gorlicki - Sądownictwo konstytucyjne w Europie Zachodniej Warszawa 1987 rok
2
1