WYKŁAD III
RÓŻNICE INDYWIDUALNE
TEMATY:
Różnice indywidualne - pojęcie, rodzaje, geneza, psychometria
Inteligencja - pojęcie, rodzaje, pomiar
Kreatywność - pojęcie, związek z inteligencją, pomiar, kształcenie
Style poznawcze - pojęcie, rodzaje
Temperament - pojęcie, teorie, wpływ na zachowanie, pomiar typu
Osobowość - pojęcie, teorie, pomiar w modelu cech, rozwój cech
Charakter - podstawy rozwoju, teoria Eriksona, tożsamość młodego człowieka, charakterystyka problemów osobowościowych
RÓŻNICE INDYWIDUALNE
- pojęcie: stałość a zmienność zachowania; atrybucja zachowania (zewnętrzna a wewnętrzna, sytuacyjna - częściej w odniesieniu do ja, a dyspozycyjna- częściej w odniesieniu do innych; sukcesy - dyspozycyjna, porażki - sytuacyjna)
- rodzaje: międzyosobnicze i wewnątrzosobnicze (ogolność - parcjalność cech -np. dysleksja
i zmiany rozwojowe); stałość rozwojowa jest wysoka, ale transsytuacyjna - umiarkowana
- geneza: wrodzone czy nabyte (wskaźnik odziedziczalności 0,52); inteligencja: G - 50%, Ś wspólne - 25%, Ś specyficzne - 15%; osobowość: G 35%, Św - 5%, Śs - 40%; zasada kompensacji
- psychometria: założenie o rozkładzie normalnym cech w populacji; skale standaryzowane (stenowa) - pomiar „przednaukowy”: skale nominalne i porządkowe; pomiar „naukowy” skale przedziałowe i stosunkowe; rola statystyki na przykładzie różnicy między testami psychologicznymi (mierzą dyspozycje: zdolności, osobowość), a pedagogicznymi (mierzą umiejętności, postawy)
INTELIGENCJA
- pojęcie: zdolności a uzdolnienia; szerokie (zdolność uczenia się - teorie czynników równorzędnych: Thurstone, Guilford, Gardner) i wąskie (zdolność myślenia - teorie hierarchiczne: Spearman, Vernon); triadowa teoria zdolności Cattella (inteligencja płynna - wrodzona, rozwój do 20 roku życia i skrystalizowana - nabyta, techniki uczenia się, mądrość) i triarchiczna - Sternberga (komponenty - nabywanie wiedzy, wykonawcze, metakomponenty planowania i kontroli; kontekst - społeczny lub praktyczny; doświadczenie - radzenie sobie z nowością i tempo automatyzacji)
- rodzaje: teoretyczna, praktyczna i społeczna; werbalna i niewerbalna; A B i C; emocjonalna (sic! ???)
- pomiar: testy inteligencji - skale rozwojowe Bineta - Termana, Wechslera i Ravena; IQ rozwojowy (wiek umysłowy/wiek życia x 100) i dewiacyjny (średnia +/- 1 odchylenie standardowe to przeciętność - 68% populacji, średnia +/- 2 odch. stand. to norma - 95 % populacji); problemy z trafnością i rzetelnością testów inteligencji;
KREATYWNOŚĆ
- pojęcie: zdolności twórcze (inteligencja konwergencyjna i dywergencyjna) - płynność, giętkość i oryginalność myślenia, wrażliwość na problemy; oryginalność - przedsionkiem twórczości, twórczość to nie tylko inaczej (wymyślić - generacja) ale i lepiej (uzasadnić - ewaluacja); teorie twórczego procesu (myślenie!) i osobowości (samorealizacja!)
- związek z inteligencją: próg inteligencji dla twórczości - IQ około 120 (115 w sztuce, 125 w nauce)
- pomiar: zdolność myślenia syntetycznego w sposób wykraczający poza schemat (TMT Urbana - Jellena)
- kształcenie: systemy heurystyczne (brainstorming - zasada odroczonego wartościowania, team laika z ekspertem; synektyka - zasada myślenia przez analogię; analiza morfologiczna - wymuszone bisocjacje); trening twórczości
STYLE POZNAWCZE
- pojęcie: preferowany sposób funkcjonowania poznawczego, dwubiegunowość (zdolności - jednobiegunowe, dotyczą możliwości jednostki)
- rodzaje: analityczność - globalność Witkina, refleksyjność - impulsywność Kagana, abstrakcyjność - konkretność Goldsteina i Scheerera; 13 stylów poznawczych Sternberga (funkcje - legislator, wykonawca, sędzia; forma, podział na zadania - monarchiczny, oligarchiczny, hierarchiczny, anarchiczny; ogólność - globalny, lokalny; zasięg - ekatrawertywny, introwertywny; otwartość - liberalny, konserwatywny
TEMPERAMENT
- pojęcie: względnie stałe cechy wyznaczające dynamikę zachowania (aktywność-bierność, emocjonalność, dominacja funkcji pierwotnych lub wtórnych - perseweracja)
- teorie: konstytucjonalne, nerwistyczne (typy układu nerwowego Pawłowa - siła to najważniejsza cecha oraz równowaga procesów pobudzania i hamowania i ruchliwość procesów)
- wpływ na zachowanie: w sytuacjach optymalnych wyznacza styl działania (czynności przygotowawcze a zasadnicze, przerwy w pracy) , w sytuacjach trudnych współdeterminuje efektywność; konstytucjonalna podstawa ogólnej odporności na stres, zwłaszcza na tzw. utrapienia; w testach dydaktycznych unikamy kryterium czasu; osoby o słabym typie temperamentu powinny unikać zawodów i czynności silnie stresujących; trening relaksacji
- regulacyjna teoria temperamentu, pomiar typu temperamentalnego: KT Strelaua; reaktywność a aktywność - zapotrzebowanie na stymulację, zasada optimum pbudzenia: typ słabo reaktywny i aktywny a typ silnie reaktywny i bierny; temperament jako „dystrybutor energii”
OSOBOWOŚĆ
- pojęcie: względnie stałe cechy wyznaczające sposoby reagowania na sytuację (treściowe - nie formalne jak zdolności i temperament); struktura osobowości - samokontrola i kontrola zachowania: realizacja zadań dalekich
- teorie: system nawyków (behawioryzm), id-ego-superego (psychoanaliza), system struktur poznawczych (kognitywizm), system ról społecznych (podejście psychosocjologiczne)
- pomiar w modelu cech: potocznie popularny; MPI Eysencka (ekstrawersja-introwersja, stałość-neurotyzm); „Wielka Piątka” Costy i McCrae: ekstrawersja, stabilność emocjonalna, odpowiedzialność, asertywność, twórczość
- rozwój cech: wpływ wieku i płci: mężczyźni w porównaniu z kobietami stają się z wiekiem bardziej prorodzinni, współpracujący, uczuciowi, refleksyjni; myślenie dorosłych jest bardziej dialektyczne, relatywistyczne i metasystemowe niż u młodych; młodzi są „zdolniejsi”, ale dorośli „mądrzejsi”
CHARAKTER
- podstawy rozwoju - teoria relacji z obiektem: wdrukowanie schematu relacji ze stałym opiekunem we wczesnym dzieciństwie (przywiązanie z poczuciem bezpieczeństwa) - matryca bliskich relacji interpersonalnych
oraz relacji w trójkącie rodzice - dziecko w średnim dzieciństwie (socjalizacja i seksualność) - matryca relacji w grupie; bioskrypt „małego profesora”
- teoria Eriksona: ufność, autonomia, inicjatywność, kompetentność, tożsamość, intymność (miłość i seks połączone w jednej osobie), produktywność (sukces zawodowy - mężczyźni!, sukces rodzinny - kobiety!), integracja ego; młodość to okres krytyczny dla kobiet, późna dorosłość - dla mężczyzn; kryzys środka życia
- tożsamość młodego człowieka: odpowiedź „kim jestem”, której jestem wierny; struktura tożsamości (światopogląd, partner erotyczny, zawód); statusy Marcii: rozproszenie, moratorium, tymczasowość, osiągnięcie; zaburzenia tożsamości: zamęt i tożsamość negatywna; ścieżki życia: rozproszenie - moratorium -osiągnięcie
- rozpoznawanie problemu osobowościowego studenta: schizoidalność (zamykanie się w świecie abstrakcyjnym, nieufność), oralność (brak kontroli potrzeb, uzależnienie emocjonalne od osoby znaczącej), symbiotyczność (nieadekwatny dystans do otoczenia, „zawłaszczanie” i „porzucanie”), narcystyczność (między ja idealnym a deprecjonującym), masochistyczność (bierna agresywność), histrioniczność (sukces w świecie to sztuka uwodzenia, teatralizacja i erotyzacja zachowania) , sztywność - kompulsywna obsesyjność (nadobowiązkowość, tłumienie emocji) - podstawy hipotezy diagnostycznej: zgodność z kryterium treściowym i powtarzalność zachowań niezależnie od okoliczności
1