UŻYWKI

Używki są produktami spożywczymi, które pod wpływem zawartych w nich związków chemicznych, takich jak: alkohol, kofeina, teina, nikotyna działają pobudzająco na układ nerwowy człowieka lub mają wybitne walory smakowe (kakao).

Uprawa używek na świecie jest niewielka (głównie w strefie międzyzwrotnikowej). Jednak ze względu na to, że ich eksport przynosi znaczne dochody, odgrywają ważną rolę w państwach słabo rozwiniętych o monokulturowej gospodarce.

KAWA

Jest wieloletnią rośliną spożywczą. Z krzewu kakaowca pozyskiwane jest ziarno zawierające ok. 1,5% kofeiny. Największy udział w uprawie ma odmiana arabica. Zebrane nasiona kakaowca suszy się i praży w temperaturze przeszło 2000 stopni. W handlu występuje bardzo dużo odmian smakowych i aromatycznych w zależności od rejonu uprawy. Uprawia się ją głównie w strefie międzyzwrotnikowej na wszystkich kontynentach.

Wymagania i warunki uprawy:

- klimat gorący, wilgotny

- temperatura 24 – 28˚C

- opady ok. 2000 mm/rok

- okres owocowania bez opadów

- nie znosi ostrego słońca, najczęściej uprawiania w cieniu innych drzew

- żyzne, głębokie gleby.

Udział w zbiorach światowych:

Na świecie produkuje się ok. 7,7 mln ton kawy. W zbiorach dominują:

Brazylia 31,7% Wietnam 10,5% Indonezja 9,1% Kolumbia 8,8%

Meksyk 4% Indie 3,6%

Eksportowi podlega 80% produkowanej kawy. Najważniejsi eksporterzy to: Brazylia, Kolumbia, Wybrzeże Kości Słoniowej. Natomiast główni importerzy to: kraje Europy Zachodniej, USA.

HERBATA

Jest wiecznie zieloną rośliną. Z krzewu herbacianego (lub drzewa, zależnie od odmiany) pozyskuje się listki i pączki listkowe zawierające 1 – 4% teiny. Istnieją dwie główne odmiany herbaty. Odmiana o małych liściach, znana jako Camellia sinensis (herbata chińska), rośnie w chłodnych, wysokogórskich regionach środkowych Chin i Japonii. Odmiana o szerokich liściach, znana jako Camellia assamica (herbata assamska), najlepiej rozwija się w wilgotnym, tropikalnym klimacie północno-wschodnich Indii.. Roślina ma ciemnozielone błyszczące liście i małe białe kwiatki.

Wymagania i warunki uprawy:

- klimat tropikalny lub subtropikalny

- duża ilość opadów występujących równomiernie w ciągu roku (ok. 1000 mm/rok)

- temperatura 10 – 30˚C

- dobre gleby, głębokie i przepuszczalne

- pracochłonna w uprawie, dlatego hodowana na obszarach gęsto zaludnionych

- najlepsze gatunki uprawiane wysoko w górach.

Udział w zbiorach światowych:

Na świecie produkuje się ok. 3,3 mln ton herbaty. W zbiorach dominują:

Indie 25,5% Chiny 24,8% Sri Lanka 9,1% Kenia 8,8%

Indonezja 4,8% Turcja 3,9%

Eksporterzy: Indie, Sri Lanka, Kenia, Indonezja, w mniejszym stopniu Chiny. Importerzy: połowę produkcji herbaty importuje Wielka Brytania, skąd część się eksportuje, głównie do krajów Europy, USA.

KAKAO

Jest rośliną żywieniową (masło kakaowe, czekolada, kakao) i przemysłową (przemysł farmaceutyczny, kosmetyczny).

Wymagania i warunki uprawy:

- klimat równikowy

- opady ok. 2000 mm/rok, występujące regularnie

- temperatura powyżej 20˚C

- wymaga ochrony przed wiatrem i ostrym słońcem

- obszary wyżynne, pagórkowate

- żyzne przepuszczalne gleby.

Udział w zbiorach światowych:

Na świecie produkuje się ok. 3,6 mln ton kakao. W zbiorach dominują:

Wybrzeże Kości Słoniowej 27,7% Ghana 20,5% Indonezja 11,9%

Nigeria 10,5% Brazylia 4% Kamerun 3,9%

Eksporterzy: najwięksi producenci są największymi eksporterami. Importerzy: głównie USA i kraje rozwinięte.

TYTOŃ

Roślina przemysłowa (papierosy, cygara, tabaka), liście zawierają 1-3% nikotyny. Używka ta może mieć właściwości odurzające.

Wymagania i warunki uprawy:

- lubi ciepły klimat i nasłonecznione miejsca

- wymaga żyznej i wilgotnej ziemi

- nie znosi anomalii pogodowych (przymrozków, gradu i silnych wiatrów)

- uprawa bardzo pracochłonna.

Udział w zbiorach światowych:

Na świecie produkuje się ok. 6,5 mln ton tytoniu. W zbiorach dominują:

Chiny 36,9% Brazylia 14,3% Indie 9,1% USA 6,2%

Zimbabwe 2,8% Turcja 2,3%

W Polsce produkuje się 0,5% tytoniu.

Eksporterzy: Brazylia, Argentyna, Meksyk, Dominikana, Kuba, Puerto Rico, Rosja, Ukraina.

Importerzy: USA – największy importer tytoniu i jednocześnie największy eksporter wyrobów tytoniowych na świecie – 40% świtowego eksportu.