UKŁAD MOCZOWO-PŁCIOWY
Do układu moczowego należą: narządy moczowe i narządy płciowe.
Do narządów moczowych zaliczamy:
Nerki
Drogi wyprowadzające mocz : kielichy nerkowe, miedniczki nerkowe, moczowody, pęcherz moczowy i cewkę moczową
Narządy płciowe dzielimy na:
Gruczoły płciowe
Drogi przewodzące komórki
Części płciowe zewnętrzne
Gruczołem płciowym męskim jest jądro a żeńskim – jajnik.
Drogi przewodzące komórki płciowe męskie:
Najądrze
Nasieniowód
Pęcherzyk nasienny
Przewód wytryskowy
Drogi przewodzące komórki płciowe żeńskie:
Jajowód
Macica
Pochwa
Części płciowe zewnętrzne męskie:
Gruczoł krokowy (stercz)
Gruczoły opuszkowo-cewkowe
Prącie
Moszna
Części płciowe zewnętrzne żeńskie:
Narządy otaczające przedsionek pochwy – „srom niewieści”
Gruczoły przedsionkowe większe
NARZĄDY MOCZOWE – NERKA :
Nerka ma kształt zbliżony do ziarna fasoli. Leży obok kręgosłupa na części lędźwiowej przepony, zajmuje położenie od XI kręgu piersiowego do III kręgu lędźwiowego. Prawa nerka układa się nieco niżej, dosięga IV kręgu lędźwiowego.
Masa nerki :
U kobiet 115-155g
U mężczyzn 125-170g
Na nerce wyróżniamy:
Powierzchnię przednią i tylną
Koniec górny i dolny
Brzeg boczny – wypukły i przyśrodkowy (w środkowym odcinki znajduje się wgłębienie zwane wnęką nerkową, które prowadzi do zatoki nerkowej)
Przez wnękę do zatoki wchodzą: tętnica nerkowa i nerwy, a wychodzą: naczynia chłonne i moczowód. Narządy te tworzą wspólnie korzeń nerki.
Nerka jest gruczołem cewkowym złożonym, zbudowana z kanalików nerkowych. W każdym kanaliku znajduje się część wydzielnicza – nefron i część wyprowadzająca – cewka zbiorcza.
Liczba nefronów w każdej nerce – 1,5 miliona.
Na przekroju czołowym nerki widać budowę wewnętrzną jej miąższu i wyróżniamy :
Jaśniejszą korę nerki
Ciemniejszy rdzeń nerki
Kora – tworzy warstwę powierzchowną miąższu nerki i wnika w głąb rdzenia jako tzw słupy nerkowe. Kora zawiera: ciałka nerkowe i kanaliki kręte pierwszego i drugiego rzędu.
Rdzeń – tworzy kilkanaście piramid nerkowych. Rdzeń zawiera: części główne nefronu, pętle i przewody brodawkowe.
U płodu i noworodka na powierzchni nerki zaznacza się budowa płatowa. Każdy płat nerkowy stanowi piramida wraz z odpowiadającą jej częścią kory.
W głębi kory i prostopadle do jej powierzchni przebiegają tętnice międzyzrazikowe, które oddają naczynia doprowadzające do kłębków. Tętnice międzyzrazikowe są odgałęzieniami tętnic łukowych, które powstają u podstaw piramid z podziału tętnic międzypłatowych.
Zewnętrzną powierzchnię nerki pokrywa łącznotkankowa torebka włóknista. Zawiera ona włókna mięśniowe gładkie. Na zewnątrz znajduje się warstwa tkanki tłuszczowej – torebka tłuszczowa.
DROGI WYPROWADZAJĄCE MOCZ:
KIELICHY NERKOWE: to lejkowate obwodowe odcinki miedniczki nerkowej, do których wpuklają się wierzchołki piramid nerkowych. Są to tzw kielichy nerkowe mniejsze w liczbie 8-10. Do kielichów mniejszych otwierają się otwory brodawkowe – znajdują się na wierzchołkach piramid i stanowią ujście przewodów brodawkowych.
Z połączenia kielichów mniejszych powstają kielichy nerkowe większe.
MIEDNICZKA NERKOWA: powstaje z połączenia kielichów nerkowych większych i ma kształt spłaszczonego w kierunku od przodu ku tyłowi lejka i leży tak samo jak kielichy – w obrębie atoki nerkowej.
MOCZOWÓD: spłaszczony przewód długości ok 30 cm. Odróżniamy w nim:
Część brzuszną
Część miedniczą
Część brzuszna biegnie ku dołowi na mięśniu lędźwiowym większym, krzyżując się od tyłu z naczyniami jądrowymi lub jajnikowymi.
Część miednicza, leży przy bocznej ścianie miednicy mniejszej przed tętnicą biodrową wewnętrzną, zgina się ku przodowi i środkowi i u mężczyzny krzyżuje się z biegnącym przed nim nasieniowodem i kieruje się do dna pęcherze moczowego, biegnie między jego tylną ścianą a szczytem pęcherzyka nasiennego. U kobiety natomiast zdąża między blaszkami więzadła szerokiego macicy, krzyżuje się z tętnicą maciczną i dochodzi do pęcherza między jego tylną ścianą a przednią ścianą pochwy. Na wysokości granicy między trzonem a szyjką macicy przebiega moczowód w odległości 1,5-2cm od szyjki macicy.
Ściany dróg wyprowadzających mocz zbudowane są z błony śluzowej, błony mięśniowej i zewnętrznej.
PĘCHERZ MOCZOWY:
leży poza spojeniem łonowym przed odbytnicą u mężczyzny
przed dolną częścią macicy i górną częścią pochwy u kobiety
pojemność pęcherza moczowego – 350-700 cm sześciennych.
W pęcherzu wyróżniamy:
dno pęcherza
trzon pęcherza, który u góry kończy się szczytem pęcherza
Dno pęcherza przechodzi ku dołowi w cewkę moczową <- szyja pęcherza.
Do tylnej części dna pęcherza dochodzą oba moczowody.
Przestrzeń między spojeniem łonowym a przednią ścianą pęcherza nosi nazwę przestrzeni załonowej i wypełniona jest tkanką łączną i tłuszczową.
Od wierzchołka pęcherza biegnie do pępka pod otrzewną pasmo tkanki łącznej, które jest pozostałością istniejącego w życiu płodowym moczownika i nosi nazwę więzadła pępkowego pośrodkowego.
Kształt pęcherza jest zmienny. Pełny pęcherz wystaje ponad spojenie łonowe, przylega przednią ścianą do dolnego odcinka przedniej ściany jamy brzusznej.
Trójkątny odcinek pęcherza tzw trójkąt pęcherza:
podstawę tego trójkąta, zwróconą ku tyłowi, tworzy fałd międzymoczowodowy
w obu tylnych kątach trójkąta pęcherza leżą ujścia moczowodów
wierzchołek trójkąta przechodzi w ujście cewki moczowej wewnętrznej.
Języczek pęcherza: wyraźnie zaznaczony u mężcyzny, ciągnie się aż do cewki moczowej tworząc grzebień cewki moczowej.
Oprócz więzadła pepkowego pośrodkowego do utzymania pęcherza w prawidłowym połoeniu przyczyniają się: parzyste więzadła łonowo-sterczowe i parzyste więzadła odbytniczo-pęcherzowe.
U kobiety zamiast więzadła łonowo-sterczowego jest więzadło łonowo-pęcherzowe a zamiast więzadła odbytniczo-pęcherzowego – więzadło pęcherzowo-maciczne. Wszystkie te więzadła wzmocnione są pasmami mięśni gładkich.
Błona mięśniowa pęcherza zbudowana jest z pęczków włókien mięśniowych, które łączą się ze sobą siatkowato i zawierają włókna sprężyste. Układają się one w 3 warstwy, z kórych zewnętrzną i wewnętrzną stanowią włókna o przebiegu podłużnym a środkową zaś włókna okrężne. Błonę mięśniową określa się jako mięsień wypieracz moczu, ale z wyjątkiem odcinka błony mięśniowej, leżącego w obrębie trójkąta pęcherzowego, który różni się nieco budową od pozostałej mięśniówki i nosi nazwę mięśnia trójkąta pęcherzowego. Ku górze i ku tyłowi włókna tego mięśnia przechodzą w błonę mięśniową moczowodów. Ku dołowi obejmują pętlowato początkowy odcinek cewki moczowej, tworząc mięsień zwieracz pęcherza. Poniżej w obrębie przepony moczowo-płciowej znajduje się poprzecznie prążkowany mięsień zwieracz cewki moczowej, którego górny odcinek obejmuje część gruczołu krokowego.
CEWKA MOCZOWA KOBIECA: długość 3-5cm. Zaczyna się w pęcherzu moczowym ujściem cewki moczowej wewnętrznym i w pionowym ustawieniu miednicy biegnie w tym samym kierunku co pochwa, tzn od tyłu i góry ku przodowi i dołowi, przebijając przeponę moczowo-płciową.
Ujście cewki moczowej zewnętrzne znajduje się w obrębie przedsionka pochwy.
Błona śluzowa cewki moczowej ma drobne śluzowe gruczoły cewki moczowej i układa się w podłużne fałdy, przy czym fałd ściany tylnej zwany grzebieniem cewki moczowej jest przedłużeniem języczka pęcherza.
Błona mięśniowa zbudowana jest z mięśni gładkich: składa się z warstwy wewnętrznej włókien podłużnych i z warstwy zewnętrznej włókien przebiegających okrężnie.
W obrębie przepony moczowo-płciowej obejmują cewkę moczową poprzecznie prążkowane włókna mięśnia zwieracza cewki moczowej.
NARZĄDY PŁCIOWE MĘSKIE :
JĄDRO : gruczoł płciowy męski, leży z mosznie. Długość 4-5cm.
na każdym jądrze wyróżniamy:
powierzchnię przyśrodkową, spłaszczoną
powierzchnię boczną, wypukłą
koniec górny
koniec dolny
brzeg przedni
brzeg tylny
Jądro okrywa bezpośrednio gruba torebka włóknista, zwaną błoną białawą.
Na przekroju jądra wnika w głąb miąższu jądra śródjądrze.
Zraziki jądra- w obrębie przebiegają cewki nasienne kręte, w kierunku śródjądrza przechodzą one w cewki nasienne proste, które w śródjądrzu łączą się ze sobą tworząc siatkę jądra.
Od siatki jądra biegną przewodziki wyprowadzające jądra do głowy najądrza.
Ścianę każdej cewki nasiennej stanowi łącznotkankowa błonka zewnętrzna oraz błonka wewnętrzna, zbudowana z kilku warstw komórek płciowych.
Komórki Sertolego – występują pomiędzy komórkami płciowymi, mają charakter odżywczy.
Komórki gruczołu śródmiąższowego wydzielają hormony płciowe androsteron i testosteron.
ZSTĘPOWANIE JĄDRA : jądro powstaje w jamie brzusznej na wysokości lędźwiowego odcinka kręgosłupa, znajduje się pomiędzy 3 a 4 miesiącem życia płodowego w miednicy, okolicy pierścienia pachwinowego głębokiego. Ta zmiana położenia określona jako zstępowanie wewnętrzne, spowodowana jest wzrostem tylnej ściany jamy brzusznej w stosunku do jądra, które w rzeczywistości położenia swego nie zmienia. Dopiero między 7 a 9 miesiącem życia płodowego następuje przesunięcie jądra przez przednią ścianę jamy brzusznej w kierunku rozwijającej się i wypustki moszny. Przesunięcie to odbywa się wzdłuż tylnej powierzchni wypustki otrzewnej, zwanej wyrostkiem pochwowym otrzewnej. Pozostałością drogi jaką przebyło jądro jest ukośna szczelona w przedniej ścianie jamy brzusznej, zwana kanałem pachwinowym. Jądro połączone jest ze skórą w okolicy pachwinowej pasmem tkanki łącznej zawierającym włókna mięśniowe gładkie i zwanym jądrowodem. Pozostałość jądrowodu przedstawia się po ukończeniu rozwoju jako krótkie więzadło mosznowe, łączące dno moszny z dolnym biegunem jądra.
DROGI PRZEWODZĄCE KOMÓRKI PŁCIOWE MĘSKIE:
NAJĄDRZE : pokrywa biegun górny i cały tylny brzeg jądra. Odróżnia się w nim:
głowę najądrza
trzon najądrza
ogon najądrza, który przechodzi w nasieniowód
głowa najądrza podzielona na kilkanaście zrazików zawiera przewodziki odprowadzające, przewodziki te pokręcone spiralnie w obrębie głowy najądrza, przechodzą w silnie pokręcony przewód najądrza, który na końcu ogona najądrza przechodzi w nasieniowód.
NARZĄDY SZCZĄTKOWE: przyjądrze, przyczepek jądra, przyczepek najądrza, przewodziki zbaczające i łagiewka sterczowa.
PRZYJĄDRZE: leży w dolnej części powrózka nasiennego w postaci ślepo zakończonych kanalików gruczołowych. Przyczepek najądrza wyrasta z głowy najądrza w postaci małego tworu, w głębi którego znajduje się kanalik. Przyczepek jądra wyrasta z górnego bieguna jądra poniżej głowy najądrza i przedstawia się jako spłaszczony pęcherzyk. Przewodziki zbaczające stanowią kręte i ślepo zakończone przewody występujące w głowie i w ogonie najądrza. Łagiewka sterczowa stanowi ślepo zakończony przewodzik uchodzący do części sterczowej cewki moczowej.
NASIENIOWÓD: przewód długości ok 50cm. Rozpoczyna się jako przedłużenie najądrza, biegnie początkowo w skrętach a później poza najądrzem. Potem ponad najądrzem oraz przez kanał pachwinowy i jako część powrózka nasiennego dochodzi do miednicy. Po wyjściu z kanału pachwinowego biegnie po bocznej ścianie miednicy mniejszej, krzyżując się z naczyniami nadbrzusznymi dolnymi a następnie kieruje się przyśrodkowo ku tylnej powierzchni pęcherza moczowego i bocznie od pęcherza krzyżuje się z moczowodem, który biegnie poza nasieniowodem. Dalej zbliża się do nasieniowodu strony przeciwległej i po tylnej ścianie pęcherza zbiega pod jego dno, przy czym ten odcinek nasieniowodu – nieco pokręcony i szerszy, nosi nazwę bańki nasieniowodu. W błonie śluzowej bańki znajdują się gruczoły, które wytwarzają wydzielinę zawierającą składniki pobudzające ruch plemników. Końcowy odcinek nasieniowodu łączy się z przewodem pęcherzyka nasiennego.
PĘCHERZYK NASIENNY: długi, silnie pozaginany i ślepo zakończony przewód mający liczne boczne uchyłki i leżący między dnem pęcherza moczowego a odbytnicą po bocznej stronie bańki nasieniowodu. Pęcherzyk jest gruczołem, który wydziela gęsty płyn i zawiera składniki pobudzające ruchy plemników
PRZEWÓD WYTRYSKOWY: powstał z połączenia końcowego odcinka nasieniowodu z przewodem pęcherzyka nasiennego, przebija tylno-górną część gruczołu krokowego i wpada do części sterczowej cewki moczowej. Ujście tego przewodu znajduje się na wzgórku nasiennym, bocznie od łagiewki sterczowej.
POWRÓZEK NASIENNY: w jego skład wchodzi:
nasieniowód wraz ze swoimi nerwami i naczyniami
nerwy i naczynia jądra i najądrza
CZĘŚCI PŁCIOWE MĘSKIE ZEWNĘTRZNE:
GRUCZOŁ KROKOWY (STERCZ): leży poza spojeniem łonowym na przeponie moczowo-płciowej. Odróżnia się w nim:
szeroką podstawę zwróconą ku górze
wierzchołek zwrócony ku dołowi
powierzchnię przednią, tylną i 2 dolno-boczne
Podstawa gruczołu dotyka dna pęcherza i łączy się z nim za pomocą mięśni gładkich. W podstawę gruczołu krokowego wchodzi cewka moczowa.
Część gruczołu leżąca między cewką moczową a przewodami wytryskowymi nosi nazwę cieśni gruczołu krokowego.
Stercz jest gruczołem cewkowo-pęcherzykowym. Ma liczne włókna mięśniowe gładkie, które przebiegają pomiędzy jego zrazikami.
Wierzchołek gruczoły objęty jest poprzecznie prążkowanym mięśniem zwieraczem cewki.
GRUCZOŁY OPUSZKOWO-CEWKOWE: leżą w przeponie moczowo-płciowej. Wraz z wydzieliną innych 4 gruczołów (gruczoł krokowy, bańki nasieniowodu, pęcherzyka nasiennego i najądrza) wytwarza gęstą ciągliwą ciecz – nasienie.
PRĄCIE: ma 3 odcinki:
część tylna – korzeń prącia
trzon prącia
żołędzi prącia
NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE:
JAJNIK: gruczoł płciowy żeński, leży w miednicy mniejszego nieco poniżej płaszczyzny wschodu miednicy. Odróżnia się w nim:
powierzchnię przyśrodkową i boczną
brzeg tylny wolny
brzeg przedni krezkowy
koniec górny – jajowody
koniec dolny – maciczny
Boczna powierzchnia jajnika przylega do tzw dołka jajnikowego, występującego na bocznej ścianie miednicy mniejszej.
Brzeg przedni łączy się za pomocą podwójnej blaszki otrzewnej, zwanej krezką jajnika, z tylną blaszką więzadła szerokiego macicy i ma podłużną bruzdę określaną jako wnęka jajnika, przez którą przechodzą naczynia i nerwy.
Koniec górny sąsiaduje z brzusznym ujściem jajowodu, koniec dolny łączy się z macicą pasmem tkanki łącznej, zawierającym włókna mięśniowe gładkie. Pasmo to zwane więzadłem jajnika właściwe biegnie od macicy pomiędzy blaszkami więzadła szerokiego macicy, w kierunku końca dolnego jajnika i gubi się we wnęce.
Podobne pasmo – więzadło wieszadłowe jajnika biegnie jako fałd więzadła szerokiego macicy od górnego końca jajnika ku górze do bocznej ściany miednicy mniejszej w kierunku okolicy, w której przebiega tętnica biodrowa wspólna. W więzadle tym biegną naczynia jajnikowe, splot nerwowy i naczynia chłonne.
Powierzchnia jajnika pokryta jest jednowarstwowym nabłonkiem sześciennym, który jest zmienionym nabłonkiem otrzewnej i nosi nazwę nabłonka płciowego.
Podścielisko jajnika stanowi tkanka łączna, która w warstwie zewnętrznej zwanej korą posiada pęcherzyki jajnikowe a w warstwie wewnętrznej czyli w rdzeniu – liczne naczynia krwionośne.
Dojrzewający pęcherzyk jajnikowy wypukla się na zewnętrznej powierzchni jajnika i pęka, przy czym komórka jajowa wypada na zewnątrz i wnika przez brzuszne ujście jajowodu doj jego światła, a w miejscu pękniętego pęcherzyka wytwarza się tzw ciałko żółte, które rozwija się po zapłodnieniu komórki jajowej a w przypadku niezapłodnienia przekształca się w ciałko białawe menstruacyjne. Ciałko żółte wydziela hormon progesteron.
JAJOWÓD: przewód biegnący od okolicy końca jajowodowego jajnika do jamy macicy. Długość ok 20 cm. Leży w górnym brzegu więzadła szerokiego macicy i zaczyna się przy jajniku otworem o średnicy 2mm, zwanym ujściem brzusznym jajowodu, które jest otoczone ok 15 strzępiastymi fałdami (strzępki jajowodu)
Ujście brzuszne jajowodu przypomina kształtem lejek.
Jeden ze strzępków jajowodu, przylega do bocznego brzegu krezki jajowodu i nosi nazwę strzępka jajnikowego.
Odcinek jajowodu tuż na ujściem brzusznym jest rozszerzony, nieraz silnie powyginany i stanowi bańkę jajowodu, która zwężając się stopniowo przechodzi w cieśń jajowodu.
Końcowy, przyśrodkowy i najmniejszy odcinek jajowodu, zwany częścią maciczną uchodzi w górno-bocznym kącie jamy macicy otworem, który nazywa się ujściem macicznym jajowodu.
Błona śluzowa jajowodu pokryta nabłonkiem migawkowym układa się w podłużne rozgałęziające się fałdy przy czym najliczniej występują one w obrębie bańki jajowodu.
Błona mięśniowa utworzona z mięśni gładkich składa się z warstwy wewnętrznej włókien okrężnych i z warstwy zewnętrznej włókien przebiegających podłużnie. Błonę zewnętrzną stanowi otrzewna, a jej podłużny fałd łączący jajowód z więzadłem szerokim macicy nosi nazwę krezki jajowodu.
MACICA: leży w miednicy mniejszej między pęcherzem moczowym a odbytnicą.
Górny odcinek macicy – dno, przechodzi w trzon macicy (przednią powierzchnię nazywa się powierzchnią pęcherzową a tylną powierzchnią jelitową) i obie powierzchnie trzonu schodzą się po bokach w brzeg macicy – prawy i lewy.
Trzon macicy przechodzi ku dołowi w szyjkę macicy, którą okrężny przyczep pochwy dzieli się na część górną, nadpochwową szyjki i dolną (część pochwowa szyjki)
Część pochwowa otwiera się do pochwy otworem zwanym ujściem macicy
Długość macicy kobiety dorosłej nie ciężarnej wynosi ok 7 cm.
Błona śluzowa jamy macicy jest gładka i ma pojedyncze cewkowe gruczoły maciczne.
W szyjce macicy, która jest spłaszczona od przodu ku dołowi, wyst na obu jej ścianach fałdy. W środku każdej ściany biegnie fałd podłużny od którego odchodzą z obu stron fałdy poprzeczne czyli pierzaste. Wyst też gruczoły szyjkowe.
Błona mięśniowa składa się z 3 warstw włókien mięśniowych gładkich. Warstwę wewnętrzną i zewnętrzną stanowią włókna przebiegające podłużnie a warstwę środkową włókna o przebiegu okrężnym.
Warstwa środkowa bardzo gruba i zawierająca liczne naczynia krwionośne zwana jest warstwą naczyniową.
Błonę zewnętrzną stanowi otrzewna zwana omaciczem.
Macica leży wewnątrzotrzewnowo! I zespolona jest z bocznymi ścianami ścianami miednicy mniejszej podwójnym fałdem otrzewnej zwanym więzadłem szerokim macicy
Elementy naczyniowe, nerwowe i tkanka łączna noszą nazwę przymacicza.
W obrębie więzadła szerokiego macicy znajduje się: jajnik i jajowód. Górny brzeg więzadła wytwarza krezkę jajowodu a tylna blaszka – krezkę jajnika.
Prawidłowe położenie macicy jest zależne od układu zawieszeniowego i podporowego.
Do układu zawieszeniowego zalicza się: więzadło podstawowe macicy, więzadło obłe macicy, więzadło pęcherzowo-maciczne i więzadło odbytniczo-maciczne.
Do układu podporowego zalicza się: dno miednicy a szczególnie przyśrodkowe brzegi mm dźwigaczy odbytu oraz pochwę.
WEWNĘTRZOTRZEWNOWO LEŻĄ:
- macica,
- jajniki,
- jajowody,
- jądro.