BUDOWA I FUNKCJA UKŁADU MOCZOWEGO I PŁCIOWEGO
Układ moczowy (znaczenie, podział).
Znaczenie: wydalanie z ustroju zbędnych produktów przemiany materii oraz utrzymywanie równowagi wodnej i elektrolitowej, a także w znacznej mierze kwasowo-zasadowej środowiska wewnętrznego ustroju.
Podział: Nerki jako narządy wytwarzające mocz oraz drogi wyprowadzające mocz, do których należą kielichy nerkowe, miedniczki nerkowe, moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa.
Nerki (budowa, funkcja).
Budowa: warstwa korowa nerki, warstwa rdzenia nerki (piramida), kielich nerkowy mniejszy i większy, miedniczka nerkowa, moczowód, żyła nerkowa, tętnica nerkowa.
Jest narządem parzystym, położonym w przestrzeni pozaotrzewnowej na grzbietowej ścianie jamy brzusznej. Kształtem nerka przypomina fasolę długości 11-12 cm, szerokości 5-6 cm i masie około 150g.
Funkcja: Nerki są w stanie przesączyć około 7,5 litra moczu pierwotnego w ciągu godziny. Pozbywa się niektórych związków szkodliwych lub nadmiaru substancji normalnie występujących w płynach ustrojowych.
Drogi moczowe (miedniczka, kielichy nerkowe).
Kielichy nerkowe mniejsze są to najczęściej stożkowate, błoniaste przewody długości około 1 cm, występujące najczęściej w liczbie 8-10. Zazwyczaj każdy kielich mniejszy obejmuje jedną, a często nawet kilka brodawek, w których jak w lejku, zbiera się mocz.
Miedniczka nerkowa jest kształtu lejkowatego woreczka spłaszczonego przednio-tylnie. Miedniczkę cechuje duża zmienność kształtu. Dwa krańcowe typy miedniczek stanowią kształt bańkowaty i częściej występujący kształt rozgałęziony.
Kielichy i miedniczka zapobiegają cofaniu się moczu.
Moczowody.
Miedniczka we wnęce nerki przechodzi w moczowód, który biegnie zaotrzewnowo na mięśniu lędźwiowym większym, po czy krzyżuje się z naczyniami biodrowymi wspólnymi i schodzi do miednicy małej. Tam przebijają ścianę pęcherza moczowego i uchodzą w dnie pęcherza, w tak zwanym trójkącie pęcherza. Długość moczowodu wynosi 27-34 cm, średnica około 0,8 cm.
Pęcherz moczowy.
Jest nieparzystym zbiornikiem mięśniowym, do którego nieustannie kroplami spływa mocz z obu moczowodów. Pęcherz zostaje co jakiś czas opróżniony przez wydalanie moczu na zewnątrz przez cewkę moczową. W pęcherzu odróżniamy szczyt skierowany do przodu i ku górze, trzon i dno pęcherza skierowane ku dołowi i ku tyłowi. Pojemność pęcherza bywa bardzo różna, przeciętnie wynosi 700 ml.
Cewka moczowa męska.
Długość około 17-20 cm, można ją podzielić na trzy części: sterczową (biegnie od ujścia wewnętrznego wprost do gruczołu krokowego, przez który przechodzi pionowo w dół), błoniastą (po wyjściu z gruczołu krokowego biegnie w dół i do przodu przebijając przeponę moczowo-płciową i zagłębiając się c ciele gąbczastym prącia) i gąbczastą (biegnie w ciele gąbczastym przez całą długość prącia). Oprócz odprowadzania moczy stanowi również drogę nasienia.
Układ płciowy (znaczenie, podział).
Znaczenie: polega na stworzeniu możliwości zachowania gatunku poprzez wytworzenie potomstwa.
Podział: Narządy płciowe dzielimy na wewnętrzne znajdujące się w jamie miednicy oraz na leżące poza nią narządy zewnętrzne. Wewnętrzne męskie (jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy i gruczoły opuszkowo-cewkowe), żeńskie (jajniki, jajowody, macica i pochwa). Zewnętrzne męskie (prącie i mosznę), żeńskie (srom niewieści).
Jądra (budowa, funkcja).
Budowa: mają kształt jaja kurzego obustronnie spłaszczonego o długości około 5 cm i masie 12g. W jądrze wyróżnia się koniec górny i dolny, powierzchnię boczną i przyśrodkową oraz brzeg przedni i tylny. Dojrzały plemnik składa się z główki, szyjki i witki.
Funkcja: Główka jądra zawiera chromatynę (nośnik cech dziedzicznych) i akrosom. Natomiast szyjka jądra zawiera centrosomy - wstawka - mitochondria, a witka - włókienka kurczliwe umożliwiające wykonywanie wężowatych ruchów, które powodują poruszanie się plemnika.
Najądrza (budowa, funkcja).
Budowa: w najądrzu rozróżniamy głowę, a także trzon i ogon. Ogon najądrza zagina się w swej części końcowej do góry przechodząc w nasieniowód. W obrębie głowy najądrza przewodziki wyprowadzające jądra łączą się ze sobą tworząc przewód najądrza. Przewód najądrza tworzy bardzo liczne zakręty i pętle, nadające mu znaczną długość - po wyprostowaniu około 5 cm. Nabłonek przewodu jest wielowarstwowy, walcowaty
Funkcja: odprowadzanie plemników przez przewodziki, a jednocześnie spełniają one funkcję ich zbiornika. Wydzielina przewodu najądrza stwarza środowisko, które sprzyja ostatecznemu dojrzewaniu i przechowywaniu plemników, a lekko kwaśne środowisko działa hamująco na ruchy plemników, oszczędzając ich energię.
Nasieniowody (budowa, funkcja).
Budowa: stanowi przedłużenie przewodu najądrza, jest to przewód długości 50-60 cm. Tworzy razem z miednicą małą powrózek nasienny. W miednicy małej, w miejscu skrzyżowania z moczowodem, nasieniowód rozszerza się, tworząc bańkę nasieniowodu.
Funkcja: w czasie wytrysku z dużą szybkością przeprowadza nasienie do cewki moczowej. Komórki nabłonka bańki nasieniowodu wytwarzają wydzielinę wchodzącą w skład nasienia, która pobudza plemniki do ruchu.
Pęcherzyki nasienne.
Przylegają z obu stron do dna pęcherza moczowego i są bezpośrednio położone pod bańkami nasieniowodów. Są to dwa ślepo kończące się przewody, kształtu podługowatych woreczków długości 4-5 cm. Nabłonek walcowaty pęcherzyków nasiennych ma zdolność wydzielniczą. Wydzielanie pęcherzyków o odczynie alkalicznym zawiera substancje mające ważne znaczenie do utrzymania ruchliwości i żywotności plemników w nasieniu.
Gruczoł krokowy.
Zwany również streczem jest narządem nieparzystym, o średnicy około 35 mm, leżącym poniżej pęcherza moczowego. Wydzielina gruczołu krokowego zawiera substancje białkowe, kropelki tłuszczu, kwas cytrynowy i szereg enzymów stwarzających korzystne środowisko dla ruchu plemników. Wydzielina ta nadaje nasieniu charakterystyczny zapach oraz ma właściwości neutralizujące kwaśną wydzielinę pochwy.
Gruczoły opuszkowo-cewkowe.
Parzyste, kształtu i wielkości ziarna grochu, leżą w pobliżu opuszki prącia w obrębie przepony moczowo-płciowej. Gruczoły te produkują podobną do śluzu wydzielinę o odczynie lekko zasadowym. Gruczoły opuszkowo-cewkowe opróżniają się podczas wzwodu prącia przygotowując drogę dla nasienia.
Prącie.
Prącie spełnia dwojakie zadanie: jest narządem kopulacyjnym i jednocześnie narządem odprowadzającym układ moczowy. W prąciu można wyróżnić odnogi, nasadę, trzon i żołądź prącia. Odnogi i nasada stanowią część tylną nieruchomą prącia przytwierdzoną do kości łonowych i spojenia łonowego oraz przykrytą skórą moszny i krocza. Trzon prącia wraz z żołędziem są częścią ruchomą. Trzon prącia składa się z trzech ciał jamistych. Dwa ciała jamiste prącia leżą podłużnie w grzbietowej części prącia, zaś trzecie, zwane ciałem gąbczastym prącia, zawierające cewkę moczową, biegnie wzdłuż dolnej powierzchni prącia.
Moszna.
Jądra, najądrza oraz początki nasieniowodów znajdują się w mosznie. Moszna jest workiem skórnym, a ściany składają się z tych samych warstw co ściana brzucha, chociaż noszą inne nazwy. Ściana moszny składa się ze skóry (owłosionej i zawierającej dużo barwnika), błony kurczliwej, powięzi nasiennej zewnętrznej mięśnia dźwigacza jądra, powięzi nasiennej wewnętrznej i osłonki podwójnej jądra. Temperatura wewnątrz moszny jest o 2-3ºC niższa niż w jamie brzusznej, co ma duże znaczenie dla prawidłowego przebiegu spermiogenezy.
Jajniki (budowa, funkcja).
Budowa: jajniki są gruczołami o kształcie zbliżonym do migdała, długości około 4-5 cm i masie 6-8 g. W jajniku wyróżnia się powierzchnię przyśrodkową i boczną, brzeg wolny i krezkowy oraz koniec jajowodowy i maciczny. Jajniki pokrywa błona białkowa. Pod błoną znajduje się zrośnięta z nią kora jajnika.
Funkcja: są gruczołami płciowymi żeńskimi wytwarzającymi komórki płciowe - jaja.
Jajowody (budowa, funkcja).
Budowa: parzyste jajowody są przewodami długości 10-20cm, średnicy 3-8mm, których jeden koniec otwiera się do jamy otrzewnej - ujście brzuszne jajowodu w okolicy jajnika, drugi uchodzi do jamy macicy. W okolicy ujścia brzusznego jajowód rozszerza się tworząc lejek. Ściana jajowodu zbudowana jest z trzech warstw: błony śluzowej, mięśniowej (okrężnej i podłużnej) i błony surowiczej, czyli otrzewnej.
Funkcja: zapłodnienie komórki jajowej w tzw. bańce jajowodu, przesuwanie jaja do macicy.
Macica (budowa, funkcja).
Budowa: jest narządem parzystym, długości około 8 cm. W macicy wyróżnia się część górną - trzon macicy i część dolną - szyjkę macicy. Górną zaokrągloną część trzonu leżącą powyżej ujść jajowodów nazywamy dnem. Na granicy trzonu i szyjki leży cieśń macicy. Najniższy odcinek szyjki wpukla się do pochwy i otworem, zwanym ujściem macicy, łączy jamę tego narządu ze światłem pochwy.
Funkcja: Macica przyjmuje z jajowodu zapłodnione jajo, które zagnieżdża się w błonie śluzowej i w niej się rozwija. Macica ochrania rozwijający się początkowo zarodek, a następnie płód, i pośredniczy w wymianie różnych substancji między ustrojem matki a płodu. Dzięki skurczom macicy, wydalany jest z ustroju matki płód dojrzały i następuje poród.
Pochwa.
Jest elastycznym kanałem mięśniowo-błoniastym łączącym światło macicy z przedsionkiem pochwy. Długość jej nie przekracza zwykle 10 cm. Pochwa podczas spółkowania pośredniczy we wprowadzeniu nasienia męskiego do narządów płciowych kobiety obejmując prącie. Podczas porodu stanowi też kanał dla rodzącego się płodu, a także jest drogą odpływu krwi menstruacyjnej i innych produktów wydzielenia narządów płciowych. Ściany pochwy są zbudowane z trzech warstw: z błony śluzowej, z błony mięśniowej i warstwy łącznotkankowej.
Srom niewieści.
Srom niewieści składa się ze wzgórka łonowego (poduszeczka tłuszczowa pokryta skórą owłosioną), z warg sromowych większych (dwa podłużne fałdy skórne, składające się z podściółki tłuszczowej i tkanki łącznej) i mniejszych (dwa cienkie różowoczerwonej barwy fałdy skórne ograniczające przedsionek pochwy), przedsionka pochwy (eliptyczna , płytka przestrzenna ograniczona z boków wargami sromowymi mniejszymi, z przodu wędzidełkiem łechtaczki, z tyłu wędzidełkiem warg sromowych) i łechtaczki (nieparzyste ciało jamiste położone w górnej i przedniej części sromu).