Barbara Kramarz

UJ PSO I rok

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

(wykłady)

Dr Barbara Turlejska

semestr letni 2010 rok

Wykład 1

8 marzec 2010

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA: KWESTIE WSTĘPNE

Pedagogika społeczna jest dyscypliną akademicką. Wychowanie pedagogiczne wiąże się z kulturą, rozwojem cywilizacji.

Przewidziane zagadnienia:

1. Geneza, rozwój, tradycja i współczesność.

2. Pojęcie środowiska wychowawczego.

3. Typologia środowisk i ich charakterystyka:

• Rodzina

• Grupa rówieśnicza (aspekty kulturowe)

• Środowisko lokalne.

1. Inność w kulturze.

2. Aspekt praktyczny (metody pracy # metody badań).

3. Analiza problemów współczesnego świata:

• Przemoc

• Ubóstwo

• Ochrona praw dziecka

• Sieroctwo społeczne.

Zadania pedagogiki:

• Dokonywanie opisu i oceny postępowania społeczno- wychowawczego w danym środowisku poprzez analizę rzeczywistych faktów (diagnoza)

• Projektowanie działalności społeczno- wychowawczej, kulturalnej, socjalnej.

• Pomoc człowiekowi z dążeniu do jego rozwoju społecznego w którym mieszka.

• Opisuje relacje człowieka ze środowiskiem- zajmuje się ulepszeniem tych relacji- charakter obustronnego działania.

• Odkrywanie i rozbudzanie potencjalnych sił społecznych a tym samym formułowanie celów wychowawczych.

Obejmuje analizę wpływów pośrednich i bezpośrednich na proces wychowania; jako całokształt warunków życia człowieka. Wychowanie zintegrowane przybiera postać wychowania kulturowego.

W centrum pedagogiki społecznej znajdują się działania ukierunkowane na zmianę.

Budowanie społeczeństwa demokratycznego to prawo do kreowania własnego otoczenia; wzbogacanie kapitału ludzkiego.

4 IDEE PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ:

• Idea edukacji społecznej- wychowanie jednym z elementów życia społeczno-kulturowego

• Podmiotowości- człowiek twórca świata społecznego, człowiek strukturą dynamiczną, „siły ludzkie” mogą zmieniać rzeczywistość

• Sprawiedliwości społecznej- wszyscy ludzie powinni mieć równy dostęp do warunków rozwoju i szansę temu daje fakt demokracji

• Pomocniczości- społeczeństwo ma obowiązek niesienia pomocy w rozwoju wszystkim potrzebującym jednostkom, grupom, środowiskom.

Idee te przechodzą ewolucje w związku ze zmiana kulturową.

Kwestia świadomości społecznej- ponoszenie odpowiedzialności za własne wybory. Pedagogika społeczna związana jest mocno z tradycją europejską i badaniami kulturowymi.

Pedagogika ta to nauka zajmująca się uprawianiem refleksji o wychowaniu a także obszar praktyki edukacyjnej.

Rozwinęła się w kilku obszarach:

• Nurt opiekuńczy

• Socjalny

• Kulturowy.

Formy pracy:

• Profilaktyka

• Pomoc-

pomoc polega na określonym zasilaniu podmiotu sytuacji trudnej niezbędnym do przezwyciężania trudności, zapobiegnięciu im, ułatwianiu sytuacji z pogranicza trudności „napiętych” i względnie normalnych, uczynieniu z nich sytuacji optymalnych, komfortowych.

Do sytuacji trudnych zalicza się sytuacje deprywacji, przeciążenia, z utrudnieniem, konfliktowe, zagrożeń, niewydolności i sprawności podmiotowej, głównie w sferze instrumentalnej, antycypowania trudności ( Z. Dąbrowskiego)

• Opieka-

to działalność, aktywność opiekuna ukierunkowana na zaspokajanie potrzeb ponadpodmiotowych podopiecznego, dokonująca się w ramach stosunku opiekuńczego i przybierająca postać działania ciągłego, bezinteresownego i opartego na odpowiedzialności opiekuna za podopiecznego. „Potrzeby ponadpodmiotowe” to te potrzeby ludzkie, których podopieczni nie są w stanie – przejściowo lub trwale, częściowo lub całkowicie – samodzielnie zaspokajać i regulować, i które w tym sensie wykraczają ponad ich możliwości podmiotowe ( Z. Dąbrowskiego)

• Kompensacja

• Ratownictwo

• Wsparcie społeczne-

a) jest to pomoc dostępna jednostce lub grupie w sytuacjach trudnych, stresowych, przełomowych, a których bez wsparcia innych nie są w stanie przezwyciężyć

b) rodzaj interakcji społecznej podjętej przez jedną lub dwie strony w sytuacji problemowej, w której dochodzi do wymiany informacji, emocjonalnej lub instrumentalnej. Wymiana ta może być jednostronna lub dwustronna, może być stała lub zmieniać się (S. Kawula)

Rodzaje wsparcia społecznego:

• emocjonalne

• wartościujące

• informacyjne

• duchowe

• Doradztwo.

Klasycy kładli nacisk na budowanie międzykulturowej komunikacji i współpracy.

GENEZA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

Terminu PEDAGOGIKA SPOŁECZNA po raz pierwszy użył Adolf Diesterweg w 1834 roku. Pragnął przygotować nauczycieli do złożonych zadań pomocy dziecku i ten zakres przygotowań nazwał pedagogiką społeczną.

Pedagogika społeczna zrodziła się jako teoretyczna i praktyczna działalność, a jej podłoże stanowiły ekonomiczne, socjalne, edukacyjne i społeczne przeobrażenia.

W Polsce zainteresowanie problemami środowiska wychowawczego pojawiło się na przełomie XIX i XX wieku. Na skutek m.in. uprzemysłowienia miały miejsce nowe problemy społeczne, np. długi czas pracy, brak opieki nad dziećmi, osierocenie, inwalidztwo, przestępczość, bezdomność, alkoholizm. W związku z tym pojawiły się liczne inicjatywy w tworzeniu działań i instytucji wspomagających.

Przykłady:

• tworzenie kolonii letnich – Aleksander Głowacki (B.Prus)

• Henryk Jordan (lekarz z Krakowa) – zaproponował stworzenie parków, aby każdy mógł z nich korzystać – tzw. ogródki jordanowskie

Rozwój pedagogiki społecznej jako dyscypliny naukowej wiąże się z nazwiskiem Heleny Radlińskiej (1879-1954). W 1908 roku po raz pierwszy użyła ona terminu pedagogika społeczna.

Helena Radlińska ukazywała związek pomiędzy pracą wychowawczą a wpływami środowiska. Postulowała systematyczne poznawanie środowiska wychowawczego, głównie przez nauczycieli. Uważała, że nauczyciel-pedagog to organizator, kierownik, ale także badacz.

GENEZA I ROZWÓJ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ W POLSCE (według Theiss)

1. Powstanie i rozwój pedagogiki społecznej w Polsce

• Faza wstępna lata 80-te XIX w. do ok. 1925 (Powstanie Studium Pracy Społeczno-

Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej);

• Faza rozwoju i stabilizacji - 1925- 1945 – badania i kształcenie pracowników

społecznych;

• Faza adaptacji do warunków PRL – szkoła i środowisko, wychowanie pozalekcyjne,

• czas wolny, edukacja ustawiczna

• Faza readaptacji po 1980, pedagogika społeczna otwarta na zmianę społeczna i

budowę społeczeństwa demokratycznego

2. Twórcy pedagogiki społecznej w Polsce

• Helena Radlińska 1879 – 1954

• Ryszard Wroczyński 1909 – 1987

• Aleksander Kamiński 1903 –1978

3. Współczesne ośrodki pedagogiki społecznej w Polsce

4. Pedagogika społeczna w Europie, kształcenie pedagogów społecznych

PRZEDMIOT I CHARAKTER PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ.

Pedagogika społeczna skupia się na problematyce środowiskowych uwarunkowań procesów wychowawczych oraz na analizie warunków (czynników) umożliwiających zaspokojenie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych fazach życia jednostek i grup oraz funkcjonowaniu instytucji realizujących zadania wychowawcze.

Przedmiotem zainteresowania pedagogiki społecznej jest środowisko wychowawcze człowieka.

KIERUNKI ZAINTERESOWAŃ WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ

• Aktualne problemy społeczne, np.: migracje, uzależnienia, bezrobocie, ubóstwo

• Animacja społeczno-kulturalna w środowisku lokalnym

• Czas wolny i uczestnictwo w kulturze, ale także edukacja międzykulturowa, praca socjalna w środowisku, rodzina (typy, funkcjonowanie, przemiany, zagrożenia)

• Dziecko i jego dzieciństwo

• Pedagogika zdrowia

• Media i multimedia

• Metodologia pedagogiki społecznej.

Współcześnie pedagogikę:

• Włącza się w proces integracji europejskiej. Kultura staje się obszarem odpolitycznionym.

• Międzynarodowa współpraca- współpraca z dziedzinami naukowymi (ekonomią społeczną, prawem, antropologią kulturową, filozofią).

Funkcje pedagogiki społecznej:

• kompensacja - wyrównanie braków utrudniających prawidłowy rozwój jednostki

• profilaktyka – zapobieganie powstawania niekorzystnych zjawisk

• doskonalenie – rozwijanie prac własnych, by doskonalić siebie i otoczenie

Realizowane przez:

• Pracownika socjalnego

• Lidera, doradcę zespołów ludzkich

• Animatora.

Wykład 2

15 marzec 2010

ANALIZA PODSTAWOWYCH POJĘĆ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ: KULTURA I ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

Kultura określa model wychowawczy, charakter i poziom relacji międzyludzkich.

Termin ten został stworzony przez praktykę codzienną. Kultura a dokładnie poszczególne jej aspekty stały się przedmiotem zainteresowania nauk, głównie antropologii, socjologii, etnografii i oczywiście pedagogiki. Nauki te na własny użytek definiują pojecie i jego zakres. Całość wiedzy na temat kultury próbuje badać dziedzina wiedzy, jaką jest kulturoznawstwo.

W nauce, inaczej niż w języku potocznym, termin "kultura" nie ma charakteru wartościującego.

Główne dziedziny kultury:

1. Kultura materialna: wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne.

2. Kultura duchowa: wierzenia, wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, a także wszystko co należy do wytworów umysłu, np. filozofia;

• Kultura społeczna: normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym;

  • kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normą językową

• kultura polityczna: systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli;

• kultura fizyczna: system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka; wychowanie fizyczne, sport, rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa, turystyka.

Definicje kultury w potocznym używaniu są wielorakie i czasem sobie odległe. To przykładowo:

• krąg zjawisk, które wyróżniają się swoja wartością np. wychowanie, czy też reguły współżycia społecznego

• określenie stylu życia ( życie w komforcie, przewyższający poziom przeciętny)

• potoczne rozumienie dotyczy podejścia wartościującego (wyłącznie cech ocenianych pozytywnie) –moralne, estetyczne, intelektualne.

Definicje te są jednak wieloznaczne, uproszczone i tym samym pozbawione obiektywizmu.

Definicje kultury w piśmiennictwie.

Całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, wytworzonego w ogólnym rozwoju historycznym lub okresie- znaczenie ogólne.

Bliskoznaczne „ cywilizacji” z tym, że cywilizacja zakłada postęp a celem kultury jest rozwój.

Oczywiście każda dyscyplina naukowa inaczej określa „kulturę”, ze względu na przedmiot zainteresowania.

1. Antropologia- przedmiot badań jest bardzo szeroki. Nauka ta opisuje co jest kulturą, ale nie poddaje ją ocenie (nie ma charakteru wartościującego). "sfera przedmiotów materialnych, zachowań ludzkich, a także instytucje, działalność gospodarczą, zabawę, język i religię".

2. Socjologia kultury- kultura jest widziana z punktu widzenia wytwarzania znaków w procesie komunikacji społecznej; "wydzielony obszar życia i działalności grup ludzkich".

3. „Etniczna koncepcja kultury” Tylora (znaczny wpływ na terminologię) kultura to tyle co cywilizacja

"Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa."

Jest to opisowo- wyliczające (nominalistyczne) spojrzenie na kulturę . Zauważyć można, że Tylor traktował zamiennie pojęcia "kultura" i "cywilizacja". Inni badacze, którzy zajmowali się kulturą (szczególnie archeologowie, etnografowie i antropologowie kultury) chętnie się odwoływali do tej definicji kultury, bądź ją modyfikowali.

1. Ruth Benedict określiła ją jako:

"Kultura jest to złożona całość zawierająca nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa."

1. Etniczne ujęcie prezentuje także Bronisław Malinowski:

"Kultura jest integralną całością składającą się z narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, twórczych zasad różnych grup społecznych, ludzkich idei i umiejętności, wierzeń i obyczajów."

1. Linton- mówi o 2 typach zjawisk składających się na kulturę ‘osobowościowa koncepcja kultury” :

• Zachowania

• Przedmioty tych zachowań

"Istotą wszelkiej definicji kultury jest bowiem to, że wybiera pewne aspekty całego pojęcia oznaczanego owym terminem i kładzie nacisk na nie kosztem innych aspektów. Nacisk ten, a w konsekwencji także wartość definicji, będą zależały od tego, jaki szczególny cel definiujący miał na uwadze. Istnieje wiele możliwości definiowania kultury, a każda jest użyteczna w powiązaniu z dociekaniami określonego rodzaju."

On sam definiuje ją w ten sposób: "Kultura to konfiguracja wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy składowe są podzielane i przekazywane przez członków danego społeczeństwa".

1. Stefan Czarnowski- definiuje kulturę poprzez nacisk na czynnik tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego.

"Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń (...) Jest nią całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie."

Wytwory- rezultaty działalności człowieka musza stać się elementem uznanym, obiektem życia społecznego. Stanowią dorobek społeczny- nie jednostkowa aprobata.

Opiera się na zbiorowym charakterze kultury i roli więzi pokoleniowych.

Kulturowa inicjacja następuje w najbliższym otoczeniu człowieka np. w rodzinie, grupie rówieśniczej.

A na sam charakter kultury wpływa społeczeństwo.

1. Antonina Kłosowska „Względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, które przebiegają wedle wspólnych dla społeczeństwa wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji. Wzorów, które zakładają konkretne zachowania”.

Nosi znamiona uniwersalistycznego podejścia. Włącza do kultury dorobek ludzi i nie wyklucza wartościowania zjawisk.

ISTOTA KULTURY.

Kultura jest wyuczona. Musimy nauczyć się jej w procesie wychowania i socjalizacji. Nie jest dana człowiekowi, nabywamy ją w toku życia.

Ujęcie szerokie (antropologiczne) kultury obejmuje różnorodne zjawiska, przedmioty będące wytworami i obiektami ludzkiej działalności, same działania, stany psychiczne człowieka (postawy, dyspozycje, nawyki).

1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa). Nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana – nie ma jednolitego modelu kultury.

2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy – ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczają zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej)

3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tzn. Że jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną

4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb.

5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon) – każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.

6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym – odniesionym do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka. Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę.

To co łączy daną kultury to język- system znaków , element podstawowy do różnicowania odrębnych kultur.

W 1952 r.– dwaj amerykańscy antropolodzy, ALFRED KLOEBER I KLAUD KLUCKHOW spróbowali podsumować różne definicje kultury znajdujące się w piśmiennictwie naukowym. Doszukali się 150ciu definicji kultury i spróbowali je uporządkować. Kilka KATEGORII DEFINICJI:

• definicje genetyczne – wskazują na źródła kultury, na przeciwieństwo natura-kultura

• definicje opisowo- wyliczające- słabą stroną jest wyliczenie dziedzin należących do kultury, ponieważ nigdy nie jest to skończenie możliwe (wyliczenie bywa przypadkowe, jednostronne)

• definicje historyczne – kładą nacisk na rolę dziedziczenia tradycji (kultura to zbiorowy dorobek różnych grup ludzkich)

• definicje psychologiczne – kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury – uczenie się, naśladownictwo – psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury)

• definicje strukturalne – ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte, cały czas dokonuje się wymiana, dystrybucja. Mówi się o kulturach a nie o jednej kulturze.

• definicje normatywne – kładą nacisk na modele, wzory, zasady wartościowania jako elementy kultur definicje wyliczające – nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej.

PODSTAWA ANALIZY I DEFINIOWANIA KULTURY TO ZACHOWANIE.

W zakres pojęcia wchodzą zachowania, które stały się społecznym nawykiem a więc zachowania charakteryzujące się pewna regularnością, powtarzalnością, właściwe dla określonej grupy. Źródła tej regularności są efektem procesu uczenia się czyli przez doświadczanie życia z drugim człowiekiem i bycie w społeczeństwie.

Duże znaczenie ma przekazywanie wiedzy, symboli w sposób werbalny i pozawerbalny. Wszystkie zachowania kulturowe są wyuczone, dlatego ze zjawisk kultury eliminuje się zjawiska instynktowne.

Każda osoba powinna być wprowadzana w kulturę danego społeczeństwa, aby stać się pełnoprawnym uczestnikiem.

Socjologia kultury znacznie ogranicza zakres zachowań i podkreśla ich społeczny aspekt. Gdzie kultura jest zjawiskiem społecznym, ale nie odwrotnie.

Celem pedagogiki społecznej jest wprowadzanie w wartości kulturalne. Helena Radlińska, wrażliwa na łacińsko-rzymski sens pierwotny wyrazu kultura (z łac. colere = "uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie"), ujęła powyższe stwierdzenie metaforycznie. “Kultura to jednocześnie uprawa i jej plon”.

Ale zaraz dodała, że dla pedagogiki społecznej „życie i ciągłość kultury zależą od spożytkowania plonu dla nowych zasiewów przy bezustannym ponawianiu uprawy”

Kwalifikacja zjawisk kultury.

Zawężenie pojęcia kultury jest niezbędne.

From „ wychowanie ukulturalnione jednostki”- przekazywanie sumy wzorów. Chodzi o to, by człowiek chciał działać tak jak powinien (bez nakazu).

Ukulturalnienie to jedna z potrzeb człowieka.

ŚRODOWISKO ŻYCIA WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA I JEGO KOMPONENTY

Środowisko – pojęcie, istota.

1. „Środowisko to zespół warunków, wśród których bytuje jednostka, czynników kształtujących jego osobowość, oddziałujących stale lub przez dłuższy czas.” (Radlińska, 1935)

2. Środowisko to „składniki struktury otaczające człowieka, które oddziałują jako zespół bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne.” (Wroczyński 1985)

Pedagodzy zazwyczaj przez środowisko rozumieją elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej, kulturowej, które działają na jednostkę stale lub krótko, lecz ze znaczną siłą jako samorzutny lub zorganizowany, intencjonalny system bodźców.

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE, WYCHOWAWCZE, KULTUROWE – POJĘCIE, ROLA W ROZWOJU I EDUKACJI.

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE to układ złożonych i bogatych form zewnętrznego funkcjonowania i oddziaływania społecznego.

Środowisko to tworzą:

• ludzie i stosunki społeczne

• ludzie i doświadczane przez nich interakcje społeczne.

ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

Ujęcie szerokie	Ujęcie wąskie
Ogół sytuacji wychowawczych, zawierających zarówno wpływy i bodźce środowiskowe celowo zorganizowane, jak też samorzutne, okazjonalne (K. Sośnicki)	Wielu pedagogów (Wroczyński, Kamiński) podkreśla zamierzony, ukierunkowany na osiągnięcie określonych celów wychowawczych system bodźców tworzących środowisko wychowawcze. Wyodrębnia się w nim zespół działań celowych, dążących do poznania i pomiaru elementów tego środowiska.

Środowisko wychowawcze wd.. Anny Przecławskiej, tworzą nie tylko instytucje wychowawcze, edukacyjne, opiekuńcze, kulturalno-oświatowe, duże zbiorowości, w tym małe grupy społeczne, wspólnoty, ale przede wszystkim kultura stosunków międzyludzkich, świat symboli kulturowych, w których człowiek żyje.

ŚRODOWISKO KULTUROWE tworzą określone dobra, wartości materialne, symboliczne przekazywane, udostępniane jednostkom przez inne osoby, grupy społeczne, instytucje w celach poznawczych, rekreacyjnych, zmierzających do wywołania określonych przeżyć, reakcji, postaw.

CECHY ŚRODOWISKA

1. Środowisko wychowawcze z jednej strony jest budujące, wspierające, wspomagające rozwój, a z drugiej strony zagrażające rozwojowi.

2. Współczesny świat staje się coraz mniejszy tworząc globalną wioskę na skutek np.: rozwoju mediów i multimediów, szybkiej komunikacji, możliwości przekraczania granic, rozwoju nowych technologii, wzajemnych powiązań gospodarczych, politycznych, kulturalnych. W związku z tym środowisko wychowawcze jest to nie tylko to, co dzieje się w bezpośrednim otoczeniu człowieka, ale wszystko, co dociera do niego dzięki przekazowi pośredniemu.

3. Współczesne środowisko charakteryzuje zróżnicowanie, wielkość wpływów i oddziaływań. Pojawiają się nowe przestrzenie życia np. przestrzeń informatyczna, medialna.

4. Doświadczamy konsekwencji transformacji społecznej, gospodarczej, kulturowej.

5. Konsekwencje te z jednej strony są pozytywne, a z drugiej negatywne (ubóstwo, bezrobocie, choroby społeczne, uzależnienia, samotność, rozpad rodziny, zaburzenia więzi emocjonalnych).

POZNANIE I BADANIE ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO.

1. Badania nad środowiskiem sięgają do XVIII wieku. Pierwsze badania prowadzone były przez przyrodników (np. Darwin). Szukano powiązań między środowiskiem a zachowaniem ludzi np. miejscem zamieszkania a częstotliwością występowania chorób.

2. Pierwsze badania środowiska społecznego miały charakter praktyczny.

3. XIX wiek Anglia (Londyn) – pierwsze badania środowiska społecznego.

4. Duży wkład wniósł Ferdynand Le Play (Francja). Wystąpił on z propozycją systemu reform społecznych. Prowadził badania konkretnych faktów i zjawisk społecznych (np. rodzina). Ułożył 225 pytań dotyczących rodziny i pytał o to ludzi. Uważał, że jeżeli poznamy rodzinę i jej problemy to będziemy wiedzieć jak jej pomóc.

5. Charles Booth – 17 tomowa książka „O ludności Londynu”

ORIENTACJE BADAWCZE W PEDAGOGICE SPOŁECZNEJ

W pedagogice społecznej są dwie orientacje badawcze:

1. Orientacja ilościowa (pozytywistyczna)

2. Orientacja jakościowa (fenomenologiczna)

ORIENTACJA ILOŚCIOWA

• Osoba stawia problemy badawcze, stawia hipotezy – musi się przygotować, oczytać. Osoba badana nie uczestniczy bezpośrednio w badaniach.

• Stosując analizę ilościową zakłada się, że człowiek jest istotą zdeterminowaną społecznie, jest wypadkową rządzących nią praw. Zadaniem badacza jest więc odkrywanie reguł rządzących zachowaniem człowieka. Można ustalić pewne prawidłowości. Badani nie uczestniczą w procesie przygotowania koncepcji. Badania powinny być tak przeprowadzone, aby mogły być powtórzone. Wymagają postawienia problemów badawczych, hipotez, zmiennych.

• Metody badawcze stosowane w orientacji ilościowej to:

• Metoda indywidualnych przypadków

• Sondaż diagnostyczny, opisy badania

• Eksperyment pedagogiczny

• Monografia pedagogiczna: badanie charakterystyki stosując różne narzędzia, metody.

ORIENTACJA JAKOŚCIOWA

• Człowiek jest świadomym, autonomicznym przedmiotem działań, badań. Badacz ma świadomość rzeczywistości tu i teraz. Badacz jest obserwatorem i współuczestnikiem. Pracujemy z kilkoma osobami, z konkretnym człowiekiem

• Metody stosowane w orientacji jakościowej:

• Metoda obserwacji uczestniczącej

• Jakościowa analiza tekstu

• Wywiad

• Metoda biograficzna

ZAGROŻENIA I WYZWANIA WSPÓŁCZESNEGO ŚRODOWISKA ŻYCIA.

Współczesny człowiek dysponuje środkami technicznymi o dużej sile; zagraża więc samemu sobie. Możemy zwrócić uwagę na przeludnienie („ludzie niepotrzebni gospodarczo, politycznie”). Widoczny jest kontrast między ludźmi bogatymi a biednymi. Nastąpiło:

• radykalne przyspieszenie rewolucji technologicznej

• wyczerpywanie się kapitału duchowego (zanik życia w perspektywie religijnej)

• kryzys ekologiczny

• problemy etyczne

• rewolucja informatyczna

• racjonalizacja życia, nacisk mentalności sukcesu

• poczucie alienacji, słabnące przystosowanie, chaos

INNE PROBLEMY:

1. 1.sfera ekologiczna:

degradacja, niszczenie środowiska

1. sfera ekonomiczna:

• bieda

• bezrobocie

• bezdomność

1. sfera etyczna:

• aborcja

• eutanazja

• obojętność

• anonimowość

• uzależnienia

• dążenie do sukcesu

• laicyzacja życia (zanik moralności, duchowości)

• choroby (anoreksja, bulimia)

Wykład 3

22 marzec 2010

WYCHOWANIE JAKO KOMUNIKOWANIE KULTUROWE

Wychowanie to działanie obdarzone intencją, ponieważ wychowawca zakłada pewien skutek swego oddziaływania oraz cel. Wychowawcę rozumiemy w znaczeniu szerokim, czyli będzie nim nie tylko poszczególny człowiek, ale również społeczeństwo, prawo, kultura. Plan wychowywania tym samym istnieje w najbliższym otoczeniu tj. w rodzinie, kręgu takim jak naród, państwo. Na każdym z poziomów odbywa się wychowanie poprzez rozszerzanie kontaktów z ludźmi.

Wychowanie spełnia się w nas samych poprzez podejmowanie wyborów i ponoszenie konsekwencji swych decyzji.

Podstawa procesu rozwoju kulturowego- komunikowanie się.

Nie ma uniwersalnej definicji komunikacji.

Schematy komunikowania są zależne od poziomu rozwoju człowieka np. dziecko prezentuje różne formy i kompetencje kulturowe. Ograniczenia te dotyczą głównie:

• Zakresu treściowego (dziecko nie może zrozumieć niektórych pojęć lub może je zdeprawować).

• Środków przekazywania komunikatu

• Zróżnicowania ilościowego; nadmiernego „podawania” niż „odbioru”. Może nawet prowadzić do zaburzeń rozwoju.

• Ograniczenia wolności i swobody komunikowania.

Komunikowanie zawsze związane jest z obszarem wolności jednostki, podmiotowością człowieka. To dobro mające wartość dla jednostki i społeczności.

Komunikowanie przypisane jest do wieku, zawodu, prestiżu społecznego, autorytetu, percepcji i preferencji kulturowej (osobowych cech człowieka i cech społeczeństwa, w którym żyje).

Nie każde komunikowanie musi być wychowaniem, ale proces wychowania następuję przez komunikacje.

KOMUNIKOWANIE A WYCHOWANIE

Cechy zbieżne:

1. Relacje oparte na wzajemności stron.

2. Działalność osobowa.

3. Występują „kody” przekazywania treści.

4. Pewne intencje działania i reguły gry.

5. Dokonuje się poprzez środki przekazu.

6. Określa uprawnienia i kompetencje uczestników.

Różnice pomiędzy komunikowaniem a wychowaniem:

Komunikowanie	Wychowanie
Brak przymusu odczytania intencji realizatorów.	Realizator liczy na prawidłowe odczytanie intencji w celu samodzielnego rozwoju jednostki.
	Działanie strukturalizowane, proces złożony.
	Wymaga wejścia w sytuacje drugiej osoby wraz z intencją, powodami przekazania idei.

Wychowanie nastawione jest na rozwój a to odbywa się poprzez komunikowanie.

Założenia:

• Egzystencja w świecie jest możliwa poprzez interpretację kultury.

• Kluczowe znaczenie ma rozumienie siebie poprzez drugiego człowieka z którym wchodzi się w relacje.

• Samotność jednostki wywodzi się z niekomunikatywności swego doświadczenia.

• Wychowanie ma nauczyć jak porozumiewać się z innymi poprzez dostępne treści.

• Poznanie wyprzedza sytuacja bycia w świecie.

• Sytuacja wychowawcza ma charakter dialogiczny oparty na słuchaniu i rozumieniu.

• Rozumienie ma miejsce tylko w dialogu.

Wychowanie zmierza do unifikacji sposobów komunikowania. Proces łagodzenia egzystencjalnej samotności, zdobywania wiedzy, ale też wzbogacanie przez percepcję i ekspresję. Otwarcie na doświadczenie to efekt słuchania i rozwijania tej wartości.

Słuchanie prowadzi do poznania wytworów aktywności człowieka, wartości nie materialnych.

Wykład 4

29 marzec 2010

KULTURA JAKO MEDIUM W TWORZENIU WIĘZI MIEDZYOSOBOWYCH

Kultura jest sposobem komunikowania się.

W okresie dorastania (okres dynamicznego dążenia np. do emancypacji, ale też potrzeba wejścia w relacje grupowe) człowiek dąży do potrójnej identyfikacji z :

• Zbiorowością

• Subkulturami tej zbiorowości

• I doświadczenie własnej osoby- nabywanie tożsamości w odniesieniu do zbiorowości i własnej osoby; tworzenie osobowości. Gdzie tożsamość to składnik niezbędny dojrzałego człowieka.

KULTURA

• Tworzywo identyfikacji jednostki wobec subkategorii społecznych jak i w odniesieniu do własnego Ja. Zakreśla granice identyfikacji człowieka.

• Pomost pomiędzy różniącymi się zbiorowościami

• Medium w porozumiewaniu się autonomicznych jednostek.

• W kulturę wpisany jest model wychowania- centralna kategoria pedagogiczna.

Sprzeczność

Kultura czynnik scalający w procesie dążenia do tożsamości i element dojrzałej tożsamości- wyznacznik podziału, różnorodności (integruje- zbiorowość interpretuje bodźce nieznane, ale też dąży do porozumienia, zachowując własną tożsamość) i odrębności.

Międzyosobowa więź jest możliwa, gdy rozumienie i porozumienie rozpatrywane jest w kategoriach „spotkania człowieka z człowiekiem”, czyli rozpoznanie 2 osoby jako osoby ludzkiej.

Dokonuje się przez nieustający proces komunikacji, ponieważ kultura jest treścią i formą.

KULTURA

1. Wytwór i „własność” wspólnoty.

2. Praźródło istnienia wspólnoty.

Prowadzi do międzyosobowej więzi. Jest skutkiem złożonych procesów i składnikiem dynamicznym wszelkich struktur społecznych.

Martin Buber- „zasada pradystansu i relacji” .

„Świat powstaje dopiero wtedy, gdy kontekst bytu staje samodzielnie naprzeciw bytu, gdy staje się samodzielnym Naprzeciw (..) człowiek zwraca się do odsuniętego kontekstu bytu i wchodzi z nim relacje”.

Międzyosobowa więź stała znalazła się jako wartość docelowa. A kultura jako wartość pośrednicząca, środek prowadzący do pożądanego stanu. Dlatego więź jest kategorią pedagogiczną w ujęciu celu i wartości wychowania m.in. w obszarze edukacji kulturowej. Więź nie jest dobrem przypisanym ludzkiej kondycji, staje się skutkiem złożonych i niejedno kierunkowych procesów. W ujęciu socjologicznym jest składnikiem dynamicznym struktur społecznych, opisem relacji pomiędzy elementami struktury.

Pedagogiczne ujęcie- pojęcie „więzi” wd. T. Gadacza:

• Granica wolności.

• „Przeciwieństwem przymusu nie jest wolność, ale więź”.

• Związek ludzi oparty na nie wymuszonym wyborze osoby.

• Wychowanie ku więzi jest w ścisłym związku z wychowaniem ku wolności. Nie odbywa się w społecznej próżni.

• Przez więź wiedzie droga do tożsamości- potwierdzenia identyfikacji człowieka.

Więź w wychowaniu jest pożądanym stanem + warunek realizacji innych celów.

Gadamer uważa, że rozumienie i zrozumienie spełniają się w sytuacji wspólnotowej, której cecha jest nieustanny proces komunikowania. Czyli celem działania wychowawczego byłoby tworzenie wspólnoty.

Jest potwierdzeniem identyfikacji.

Ricoeura

Zwraca uwagę na komunikacyjna funkcję kultury- jednostka osiąga samo rozumienie innych przez wytwory człowieka, poprzez kulturę i interpretację tych wytworów.

W związku z tym kultura to obszar porozumiewania się ludzi.

Doświadczenie wd. Ricoeura ma kulturowy kontekst.

Kultura jako medium ma charakter procesualny, czynny, dynamizujący stosunki międzyludzkie.

WNIOSKI DLA PEDAGOGIKI:

• Kultury w wychowaniu nie można traktować jako obszaru wiedzy.

• Musi być obecna w wychowaniu jako obszar doświadczenia i przeżywania tego co indywidualne i zbiorowe.

• Edukacja kulturalna jest skoncentrowana na tworzenie sytuacji osobowego doświadczenia. Sensem jest spotkanie osób komunikujących się, determinowane warunkami wewnętrznymi i zewnętrznymi.

Warunki wewnętrzne:

• Intencja i gotowość do otwarcia

• Umiejętność kontynuowania komunikacji (akty percepcji i ekspresji)

• Zdolność interpretacji i rozumienia odbieranych przekazów.

Warunki zewnętrzne:

• Przestrzeń fizyczna

• System społeczny

• System kulturowy

• Model wychowania.

KULTURA NA PODSTAWIE KSIĄŻKI ADAMSKIEGO

Kultura:

• Krąg zjawisk wyróżniających się swoją wartością,

• Dobre wychowanie, określenie pewnego stylu życia (podstawy bytu socjalnego),

• Znaczenia:

  • Moralne,

  • Intelektualne,

  • Estetyczne,

Badaniem kultury zajmują się: antropologia kultury, socjologia kultury.

Według Tylora kultura = cywilizacja (istota kultury – społeczne generowanie nawyków i zwyczajów).

Osobowościowa koncepcja kultury Lintona:

Kultura = zachowania + przedmioty

Kultura to układ wyuczonych zachowań; elementy składowe wspólne dla członków danej społeczności, przekazywane w obrębie tej społeczności.

Stefan Czarnowski

Kultura – „całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku ludzkiego, wspólnych szeregowi grup i z racji obiektywizacji ustalonych i zdolnych rozszerzać się w przestrzeni.”

Antonina Kłoskowska

Kultura – „względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, która przebiega według wspólnych dla danej społeczności wzorców wykształconych i przyswojonych w toku interakcji.”

Do kultury należą tylko zachowania wchodzące w kanon dzięki regularności, powtarzalności, które stały się społecznym nawykiem.

Wykład 5

12 kwiecień 2010

RODZINA W PROCESIE PRZEMIAN

Od rodziny tradycyjnej do post-ponowoczesnej

KONCEPCJE PRZEMIAN RODZINY

Koncepcja klasyczno- uniwersalistyczna: rodzina jest instytucją powszechną i uniwersalną( w wymiarze ludzkości), posiada pierwotne, nieprzemijające własności w sferze jej misji, cech strukturalnych oraz wewnętrznych relacji, (tradycyjny paradygmat analiz);

Koncepcja konwergencji: przemiany zachodzące w rodzinie są podobne w różnych kręgach kulturowych; zwłaszcza na obszarze Europy rodziny upodobniają się do siebie w zakresie: wielkości, struktury, funkcji, wielość i różnorodność rodzin;

ZAŁOŻENIA ANALIZY PRZEMIAN MODELU RODZINY

• Rodzina jest kategorią uniwersalną i indywidualną,

• Rodzina jest dziełem kultury i społeczeństwa (rodzina- dziecko swoich czasów);

• Między rodziną a systemem społeczno-kulturowym istnieje zależność. Zmiana w jednym systemie, wywołuje zmiany w drugim i o odwrotnie;

• Obiektywnym kryterium znaczenia rodziny jest miejsce w kulturowym systemie wartości;

• Subiektywnym kryterium znaczenia rodziny jest miejsce i rola w strukturze osobowości konkretnej jednostki;

• Obiektywne znaczenie może różnić się od subiektywnego,

• Rodzina posiada swoją tożsamość . Jest ona dynamiczna. Zmienia się wraz z fazami życia rodzinnego, doświadczeniami jednostek, uwarunkowaniami życia rodzinnego i społeczno-kulturowego;

PRZEMIANY MODELU RODZINY

Przemiany zawierają się w trzech wątkach:

1)społeczeństwa przednowoczesnego

(rodziny tradycyjnej - w Europie do końca XIX wieku; w Polsce do lat 30. XX wieku )

2) społeczeństwa nowoczesnego

(rodziny nowoczesnej – w Europie koniec wieku XVIII. do połowy XX. wieku; w Polsce po II. wojnie światowej do końca lat 80- tych; )

3) społeczeństwa ponowoczesnego

(rodziny ponowoczesnej – w Europie od II połowy XX wieku; w Polsce od lat 90-tych )

Przemiany modelu rodziny

Wymienione modele rodziny, ich właściwości stanowią dogodną perspektywę dla prześledzenia zjawiska przemian rodziny jako środowiska życia i wychowania człowieka ( w tym relacji rodzinnych, struktury rodziny, różnych kultur wychowawczych)

MODELE RODZINY - RÓŻNICE

• Modele rodziny: tradycyjna, nowoczesna i ponowoczesna. Różnicuje je:

mentalność;

relacje rodzinne;

pozycja społeczna członków rodziny;

możliwości współdziałania;

hierarchie wartości;

nadawanie znaczeń wartościom;

kultura wychowawcza;

Rodzina tradycyjna mentalność kolektywistyczna

• integralny związek z rodziną, podporządkowanie rodzinie,

• postrzeganie siebie w kategoriach członka rodziny,

• prymat praw grupy, ignorowanie indywidualności,

• silne zróżnicowanie ze względu na role rodzinne (i płeć),

• role są ściśle ustalone przez normy grupowe,

• członków rodziny obowiązuje zawsze działanie na rzecz rodziny

• oraz moralny nakaz poświęcania się dla jej dobra,

• odpowiedzialność za rodzinę i stawanie w jej obronie,

• wybór wartości zgodnych z tradycją.

Rodzina tradycyjna

w Europie Zach. do końca XIX wieku, w Polsce do lat 30-tych XX wieku

• wiejska,

• duża, wielopokoleniowa,

• instytucja trwała,

• sakralna,

• homogeniczna,

• produkcyjna,

• zespolona więzią ekonomiczną,

• nie mobilna przestrzennie i zawodowo,

• zwrócona ku przeszłości,

• zdeterminowana biologicznie,

• interes rodziny ważniejszy niż jednostki,

• otwarta ,

• integralność dzięki tradycji,

• dystans między pokoleniami.

Rodzina tradycyjna (rodzina jako instytucja):

• hierarchiczne postrzeganie rodziny;

• mentalność kolektywistyczna (prymat praw grupy);

• relacje asymetryczne, formalno- rzeczowe, jednokierunkowy przekaz wartości od starszych do młodszych ( kultura postfiguratywna);

• konwencjonalność ról ( zgodne z tradycją, płcią);

• rygoryzm, w wychowaniu dziecka: posłuszeństwo, religijność, przestrzeganie norm społeczno-moralnych, szacunek dla starszych, dbałość o porządek;

• wychowanie nieintencjonalne ( „przez życie”);

• dziecko traktowane instrumentalnie ( „ ręce do pracy”);

• silne więzi międzypokoleniowe;

• brak intymności (brak prywatności, miłości, bliskości psychicznej pomimo bliskości fizycznej);

Rodzina tradycyjna (brak intymności)

• zbyt duży dystans między płciami i pokoleniami (osłabiał możliwość nawiązania intymnych relacji);

• ciągła walka o przetrwanie ;

• duża śmiertelność dzieci (brak intymności minimalizuje ból);

• wczesne wysyłanie dzieci na służbę lub naukę (utrudnienie w rozwoju silnych więzi emocjonalnych);

• w wychowanie wpisane- doświadczanie cierpienia przez dziecko;

• dzieci jako mali dorośli, razem z małżeństwem stanowiły gospodarczy układ (wartość instrumentalną);

Rodzina tradycyjna - walory i niebezpieczeństwa modelu

Walory:

trwałość, stabilność ( poczucie bezpieczeństwa),

przejrzystość struktury,

jasno określone reguły,

wyraźne granice,

otwartość na środowisko zewnętrzne,

silna pozycja mężczyzny (odpowiedzialność za rodzinę)

Niebezpieczeństwa:

przedmiotowe traktowanie człowieka (dziecka, kobiety)

Rodzina nowoczesna i ponowoczesna

Mentalność indywidualistyczna 

• człowiek określa się częściej w kategoriach własnego „ja”

• prymat jednostki nad grupą,

• stosunki z drugimi osobami oparte są na zasadzie wymiany,

współpracy, rywalizacji,

• podstawą wzajemnych relacji jest wzajemność interesów i korzyści,

• poczucie własnej wartości zależy od osiąganych sukcesów,

• jednostka sama podejmuje aktywność i realizuje cele,

• cele służą samorealizacji jednostki,

• dobro jednostkowe stawiane jest ponad dobro rodzinne,

• role mają charakter kontraktu,

• jednostka sama odpowiada za siebie,

• rodzina nie ponosi odpowiedzialności za swych członków,

Rodzina nowoczesna (przemysłowa)

w Europie Zach. od połowy XVIII do końca XIX wieku

w Polsce po II wojnie światowej do końca lat 80-tych.

• miejska,

• mała, nuklearna,

• dwupokoleniowa,

• nietrwała,

• egalitarna,

• laicka,

• mobilna,

• interes jednostki ważniejszy niż rodziny,

• zespolona więzią emocjonalną,

• brak dystansu między pokoleniami,

• zamknięta,

• planowana,

• zorientowana na przyszłość.

Rodzina nowoczesna ( związek przyjacielski)

• przyjaźń, miłość, intymność,

• wzajemne uczucie i porozumienie,

• autonomia i niezależność członków rodziny,

• możliwość samodzielnych wyborów,

• osłabienie pozycji mężczyzn, wzrost pozycji kobiety,

• dziecko zyskało nowy wymiar:

- dziecko jako wartość autoteliczna,

- dziecko jako owoc miłość;

- dziecko jako czynnik rozwoju rodziców;

- dziecko jako przeszkoda dla rodziców.

• wczesna samodzielność i niezależność dzieci,

• liberalizacja norm moralnych,

• kofiguratywny przekaz kultury,

Rodzina nowoczesna (związek przyjacielski)

• równościowe postrzeganie rodziny, maleje dystans między pokoleniami;

• w relacjach rodzinnych odkrywanie intymności (wzajemne porozumienie, przyjaźń, miłość nadal wg tradycyjnych wzorów);

• małżeństwo staje się romantycznym związkiem we dwoje;

• szczęście rodzinne i osobiste wypływa z dobrego małżeństwa;

• udana seksualność sposobem wyrażania miłości do współmałżonka;

• autonomia, możliwość samodzielnych wyborów;

• egalitaryzm praw i obowiązków –nowa struktura rodziny;

• przyjazny i romantyczny stosunek do dziecka ( owoc miłości rodziców);

Rodzina nowoczesna – kultura wychowawcza (the king child with parents )

• cel wychowania: emancypacja (samorozwój, samodzielność, wolność, partnerstwo);wychowanie intencjonalne;

• uwaga na dziecku – lepsze warunki życiowe, poświęcanie mu czasu, obdarzanie czułością ;

• „dobra matka” z pocz. XX wieku, to dobra gospodyni, kocha swe dzieci i opiekuje się nimi;

• „dobra matka” w poł. XX wieku odznacza się empatią i zrozumieniem;

• przemiany modelu matki -w kierunku pogłębiania wzajemnej intymności oraz podmiotowości dziecka;

Rodzina nowoczesna – walory

• model sprzyjający dziecku - infantocentryczny;

• zaspokajał potrzebę bezpieczeństwa i miłości;

• dzieci chronione przed światem dorosłych;

• dziecko – wymiar romantyczny ( owoc miłości)

• tworzył jasno określone granice zewnętrzne;

• redukował stres;

• rozwijał podmiotowość oraz więzi osobowe w rodzinie;

Rodzina nowoczesna – kultura wychowawcza (zagrożeni)

• przesadna racjonalizacja dziecka (w kategoriach ekonomicznych „kosztów i korzyści, medycznych);

• z jednej strony wzrost intymności, a z drugiej spadek wrażliwości na dziecko (ambiwalentne postawy);

• osłabły więzi międzypokoleniowe oraz poczucie rodzinnej tożsamości;

wzrost nieufności młodych do dorosłych;

Podsumowanie – kierunki i rodzaje przemian

• Od rodziny homogenicznej do rodziny do rodziny heterogenicznej (w zakresie modeli rodziny oraz wzorów ról, zachowań rodzinnych, stylów życia);

• Od rodziny dużej, stabilnej w strukturze do rodziny małej, słabej, nietrwałej, do rodziny w „agonii);

• Od mentalności kolektywistycznej do indywidualistycznej;

• Od rodziny otwartej na społeczeństwo do rodziny otwartej na jednostkę (wzrost wolności , otwarta struktura ról, samorealizacja, relacje nastawione na osobę);

• Od rodziny spójnej do rodziny rozproszonej;

Podsumowanie – kierunki i rodzaje przemian

• Od rodziny wspólnoty do rodziny stowarzyszenia;

• Od jednorodności do różnorodności ( także dekonstrukcji) w rozumieniu podstawowych kategorii i wartości życia rodzinnego;

• Od modelu zależności w wychowaniu dziecka (autorytet , transmisja wartości, kary, nagrody) do modelu niezależności ( autonomia, wolność, samodzielność, partnerstwo);

• Od rodziny opartej na normach moralnych do rodziny opartej na relacjach ( jakość relacji);

Wykład 6

19 kwiecień 2010

POTRZEBA „PERSONALIZACJI” INSTYTUCJI JAKO ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO

Instytucja jako element środowiska społecznego i jako wytwór porozumiewania się ludzi.

Pojęcia „kluczowe” dla rozważań:

• Środowisko- wartość umożliwiająca skupienie się i trwanie ludzkich społeczności. Uświadomienie środowiska to przechodzenie ze świata przedmiotów do świata znaków i symboli, ze świata zachowań funkcjonalnych do zachowań symbolicznych. Powstawanie świadomości środowiskowej jest procesem uświadamiania otoczenia człowieka. To również postrzeganie drugiego człowieka jako odrębnej , autonomicznej jednostki.

W kształtowaniu jednostki środowisko oddziałuje na tyle , na ile jest postrzegane i uświadamiane.

• Otoczenie- rzeczywistość istniejąca wobec jednostki obiektywnie i potencjalnie. Związki i relacje kształtowanie się człowieka w odniesieniu do otoczenia są obustronne: otoczenie kształtuje człowieka i odwrotnie (oddziałuje na tyle na ile jest uświadamiane).

Dla pedagoga ważniejsze jest pojęcie środowiska wychowawczego- ludzka wartość, stworzona w świadomości człowieka przestrzeń życia. Staje się to, do czego ma on intelektualny i emocjonalny stosunek i z czym wchodzi w relacje i związki. W ten sposób przyroda, świat kulturowy i społeczny może być potencjalnie obszarem doświadczeń, wiedzy, wartości albo spełniać wyłącznie utylitarne funkcje.

Pojęcie używane do określenia zewnętrznych czynników kształtujących człowieka (ma swe źródło w psychologii i socjologii).

Otoczenie jako potencjalne środowisko wychowawcze

Wartość potencjalna, ponieważ to co nie uświadamiane nie służy zamierzonemu rozwojowi, jest odrębne. Przyjmując, że ma wartość potencjalną ważne jest jak jednostka postrzega te elementy otoczenia, które są nośnikami wartości, oraz jaki ma stosunek do negatywnych zjawisk. Zanik świadomości istnienia i wartościowania środowiska jest symptomem kryzysu społecznego.

Czynniki decydujące o kształtowaniu się świadomości środowiskowej:

• Aktywność poznawcza

• Zdolność postrzegania i wartościowania otoczenia.

W kształtowaniu się związków pomiędzy człowiekiem a otoczeniem pojawia się kategoria czasu., ponieważ jednostka jest użytkownikiem i współtwórcą środowiska w określonym czasie.

Uświadomienie otoczenia to inaczej przechodzenie od faktów społecznych do faktów kulturowych; postrzeganie własnych i innych ludzi w kontekście norm i wzorów, znaków i symboli.

Pomiędzy otoczeniem a jednostką zachodzi stosunek zależności. Zależność ta może stworzyć obraz człowieka: kierowanego motywacją braku (uzależnionego od otoczenia) lub samo aktualizującego się (mniej zależnego od środowiska).

Warunki które muszą być zachowane by społeczność ludzka trwała według Rybickiego:

• Musi trwać zbiorowość ludzka jako podłoże społeczności

• Niezbędne jest utrzymanie wspólności wiadomych znaczeń

• I uznawanych wartości (żywa więź społeczna).

Wniosek: żaden z warunków nie jest do końca spełniony w obecnym świecie a zwrócenie się ku środowisku przestaje być potrzebą, ale koniecznością.

Ludzie poprzez działania budują strukturę ludzkiego świata i zwracają się w działaniach ku wspólnym wartościom. Podmiot podejmujący działania wobec innych ludzi –ujęcie nawiązujące do antropologii kulturowej- określany jest INSTYTUCJA SPOŁECZNĄ.

Instytucja społeczna wd. Rybickiego:

„ …instytucja przedstawia się nam jako zakres ciągłego działania, które jest wykonywane przez jednostkę bądź zespół ludzi i które ma zapewnione niematerialne i materialne środki realizacji […] za instytucją stoi zawsze grupa społeczna lub społeczność, która wyznacza zadania, określa sposoby realizacji i dostarcza środki realizacji. Ponadto „ instytucja odpowiada potrzebom zbiorowości społecznej […] społeczność lub grupa sprawuje kontrolę nad działalnością”.

• Ale „osobny zbiór społeczny, wydzielony i zorganizowany do pełnienia określonych zadań” nie jest odzwierciedleniem woli jakiejś zbiorowości a jedynie instrumentem. Instytucje te rodzą zjawisko formalizmu i biurokracji (np. w systemach totalitarnych następuje zanik instytucji społecznych, które są wypierane przez instytucje państwa i partii).

• Trwałość instytucji wyznacza: trwałość grup i społeczności, ich przywiązanie do tradycji oraz wola i chęć skutecznego działania.

• Negacja starego porządku wiąże się z negacja instytucji- w wyniku braku środków albo arbitralnych decyzji znikają publiczne instytucje społeczne; zastępuje je biurokracja.

• Animacja kulturalna może stać się instytucją społeczną. Gdy zadanie to podejmować będą osoby znaczące, z autorytetem i zaufaniem grupy, gdy znajdą wsparcie w samorządach lokalnych.

„Personalizacja” (odrodzenie osobowego charakteru instytucji społecznych) może nastąpić w warunkach rzeczywistej autonomii, podmiotowości społeczności lokalnych i grup społecznych, odnowy więzi społecznych itp. Instytucje odradzać się będą wraz z procesem odrodzenia się struktury demokratycznego społeczeństwa.

ZWIAZKI MIEDZY PERSONALIZACJĄ INSTYTUCJI A KOMUNIKOWANIEM SIĘ LUDZI

J. Dewey

„ Społeczeństwo istnieje nie tylko dzięki przekazywaniu i komunikowaniu, rzec można rzec, iż jego istnienie polega na procesach przekazu i komunikacji”

Dewey poza tym widzi w komunikowaniu funkcję wychowawczą.

Instytucje jako formy życia zbiorowego są rezultatem procesów komunikacyjnych, gdzie ciągłe odnawianie i rozszerzanie systemu komunikacji to funkcja zapisana w istnienie instytucji.

Instytucja odsłania 2 aspekty życia zbiorowego (łączy je pojecie kultury- pewien poziom integracji społeczności poprzez wspólnotę znaczeń i wartości) :

1. Semiotyczny- dotyczy powstawania i przekazywania znaczeń. Dana zbiorowość wykształciła kody znaczeniowe dostępne swym członkom, kanały i formy przekazu. Sama w sobie jest potencjalną sytuacją komunikacyjną tj. działanie instytucji spełnia się poprzez tworzenie sytuacji komunikacyjnych.

2. Aksjologiczny- wskazuje na stosunek do przedmiotu działania czyli wartości. Przedstawia świat wartości reprezentatywny dla danej zbiorowości. Instytucja w tym znaczeniu umożliwia akt wyprzedzający komunikacje czyli samo spotkanie ludzi, które czyni sytuację symetryczna, otwarta na argumenty.

Każda sytuacja komunikacyjna posiada swój wymiar semiotyczny i aksjologiczny.

Sytuacja komunikacji może być naturalna, ale też kreowana przez człowieka.

Wykład 8 i 9

10 i 17 maj 2010

PODKULTURY MŁODZIEŻOWE A POSZUKIWANIE TOŻSAMOŚCI KULTUROWEJ

Rozważania o wychowaniu młodzieży łączą się z postawą szacunku wobec inności, potrzebą wzajemności ze strony dorosłych i młodych. Brak oddania dziecku szacunku, bądź też subiektywne odczuwanie jego braku powoduje poszukiwanie przez młodych ludzi środowiska zastępczego. Stąd liczne problemy międzypokoleniowe i członkowstwo młodych w nieformalnych grupach kulturowych.

Człowiek jako istota społeczna przebywając w różnych wymiarach społecznego świata dąży do adaptacji, co prowadzi do ścierania się tego co osobowe, indywidualne z tym co społeczne.

Dominuje negatywny obraz podkultur młodzieżowych, jakoby niosły zagrożenie dla harmonii i porządku życia społecznego. Pochopna i powierzchowna ocena nie sprzyja rozumieniu inności, ani też usprawnieniu komunikacji międzypokoleniowej.

SPOŁECZNE BYCIE W ŚWIECIE

Okres dorastania charakteryzuje się dążeniem do oderwania, emancypacji a także wchodzeniem w nowe relacje z coraz to nowymi grupami lub osobami. Są to procesy zindywidualizowane i uwarunkowane licznymi sytuacjami, ale podlegają też określonym prawidłowością- standardom wyznaczonym przez kulturę i cywilizację.

Istotnym problemem w wychowaniu jest zachowanie proporcji w potrójnym samookreśleniu się człowieka: ze zbiorowością społeczną, z jego subkategoriami i doświadczenie samego siebie; czyli nabywanie tożsamości w odniesieniu do zbiorowości i własnej osoby.

W procesie adaptacji i osobowym dojrzewaniu bierze udział kultura, która stanowi tworzywo identyfikacji jednostki wobec subkategorii społecznych jak i osobowego Ja. Jest pomostem pomiędzy różniącymi się zbiorowościami, medium w porozumiewaniu się.

Sprzeczność kultury- czynnik scalający w procesie dążenia do tożsamości osobowej i element dojrzałej osobowości w wymiarze jednostkowym i grupowym (wyznacznik podziału i różnorodności).

INNOŚĆ W KULTURZE – NORMA CZY PATOLOGIA?

Poczucie inności towarzysz człowiekowi od początków jego życia. Świadomość odrębności, indywidualności wyłania się na drodze poznania społecznego w relacji do innych osób i poprzez komunikacje z nimi. Inność gwarantuje niepowtarzalność osoby ludzkiej jak też pozostałych bytów w przyrodzie. Jest ona wytłumaczeniem dla ludzkiego subiektywizmu.

Cechy konstytutywne osoby:

• Inność i niepowtarzalność

• Społeczność (w byciu z innymi kreuje i rozwija się jako osoba)

Inność powoduje niekiedy chęć dążenia do zaspokojenia jednostkowych interesów co może spowodować zakłócenia w komunikacji. Kultura i przyjęty system norm i wartości „ogranicza” inność w imię dobra ogólnego.

KULTUROTWÓRCZE ZNACZENIE INNOŚCI

Przeobrażenia kulturowe maja swe źródła w czynnikach zewnętrznych jak i wewnętrznych.

Takim bodźcem jest np. dewiacja

„cechy zachowania lub stany rzeczy traktowane jako odmieńcze w sensie negatywnym i pozytywnym” (M. Łoś).

Osoba będąc w zasięgu kultury może przyjąć wobec niej postawę pełnej adaptacji lub negacji co powoduje dewiację.

Kategoria inności została zdefiniowana przez Czaplińskiego- działanie wyprzedza sens- wybory jednostki częstą stają w opozycji do nacisków zewnętrznych, wykazują tendencje nonkonformistyczne.

Łoś

„ już Durkheim widział w dewiacjach źródło siły społeczeństwa, twierdząc ,że są zaczynem postępu”.

Merton

„innowator, choć zazwyczaj zrazu potępiany, wskazać może społeczeństwu nowe drogi osiągania pożądanych celów, zakłóca rutynę, która cechuje grupę, zmusza do refleksji”.

Max Weber

Zmiany są zasługą działania przywódców charyzmatycznych.

Bodziec oddziałujący odśrodkowo na kulturę- młodzież- np. rewolucja znaczeń, symboli, przekraczanie granic poznania.

Socjalizacja sprawia, że młodzież „oscyluje pomiędzy skrajnymi wartościami akomodacji (konieczność dostosowania się do istniejącego porządku i ładu) i skrajnymi wartościami asymilacji…”

Czynniki wpływające na wewnątrz-kulturowe zmiany np. konflikt.

KONFLIKT- sytuacja, w której występujące strony posiadają własne interesy, czesiowo nie tylko niezgodne, ale przeciwstawne, sprzeczne.

Konflikt pokoleń- szczególna odmiana konfliktu społecznego. Wyraz ścierania się odmiennych sposobów widzenia świata oraz wyborów wartości i dróg ich realizacji. Wynika głównie z miedzy-pokoleniowego stosunku wychowawczego i odmienności interesów.

Inność jest przyczyną zmiany, a zatem stanowi postawę protestu kulturotwórczych przeobrażeń.

TRUDNOŚCI W ZETKNIECIU Z INNOŚCIĄ

Doświadczenie inności obarczone jest licznymi trudnościami. Inność niesie ze sobą zawsze pierwiastek czegoś nieznanego, tajemniczego. Budzi poczucie leku którego źródłem jest brak poznania. Lęk wyzwala z kolei mechanizmy obronne, co może prowadzić do nietolerancji.

S. Kawul

Nietolerancja indywidualności- dążenie do uniformizacji poglądów odnośnie kultury i obyczajów, postaw i zachowań. To napiętnowanie, ośmieszanie, ponizanie a nawet izolacja i eliminowanie ze społeczeństwa jednostki.

Nietolerancja inności to jeden z czynników ograniczających rozwój osobowości jednostki. Ogranicza komunikowanie, wyzwala zachowania agresywne. Odpowiada za powstanie marginesu społecznego i podkultur młodzieżowych.

STEREOTYP- tendencja do uproszczonego i zdeformowanego postrzegania grup ludzkich. Wiąże się z procesem poznawczym człowieka i jego emocjami.

Spełnia różne funkcje:

• Poznawczą

• Przystosowawczą

• Obronną

• Redukującą lęk i własna nienawiść, kanalizuje agresję wobec innych

• Zapewnia przewidywalność ludzkich zachowań

• Komunikacyjną i manipulacyjną.

UPRZEDZENIE- proces poznawczy, emocje + gotowość do działania. W kształtowaniu się uprzedzeń szczególna role odgrywają frustracje na skutek niezrealizowanych potrzeb. „mogą być wynikiem dyskryminujących działań innych osób lub grup” Elliot

Brak rozumienia wynikający z braku kodu- uniemożliwia komunikację, głównie jest związany z młodzieżą, która przynosi ze sobą nowy system znaczeń i wartości.

Konformizm jest zjawiskiem, który uruchamia mechanizmy kontroli społecznej; zapewnia utrzymanie równowagi psychospołecznej. Jednak kontroli nadmiar prowadzi do tyrani i totalitaryzmu.

Konflikty pokoleń, podkultury, grupy alternatywne nazywane jako kategoria inności tworzą specyficzną więź oparta na inności, ale nie zawsze patologiczną.

PODKULTURY MŁODZIEŻOWE JAKO NAOCZNA INNOŚĆ W ASPEKCIE POZYTYWNYM

Podkultura- możliwe do wyodrębnienia podsystemy kulturowe funkcjonujące w ramach jednego społeczeństwa.

Pojęcie to wprowadził Milton M. Gordon i zdefiniował jako:

„podział kultury narodowej obejmujący kombinację mierzalnych sytuacji społecznych, takich jak pozycja klasowa, pochodzenie etniczne terytorialne, miejsce zamieszkania w mieście czy na wsi oraz przynależnośc religijna, tworzących w połączeniu funkcjonalna jedność wywierająca na jednostkę całościowy wpływ”.

Szeroki rozumienie, które obecnie nie jest stosowane, określane przez Siemaszko jako „podstołeczność” czy „podspołeczeństwo”.

Kultura grupy (obecna podkultura)- pewien wąski zakres kultury danej zbiorowości wobec kultury dominującej, na przykład w sferze wartości czy norm zachowania.

Element istotny w definiowaniu podkultury to aspekt zgodności z kultura dominująca, gdyż niezgodność oznaczałaby kulturę odrębną.

W kulturze można wyodrębnić 2 rodzaje odmienności wartości i norm:

• Odrębne, ale akceptowane przez kulturę dominującą

• Sprzeczne z wartościami i normami obowiązującymi w kulturze- są to podkultury dewiacyjne, negatywne.

Podkultura to coś obiektywnego, nie związanego z przejawami dewiacyjnymi (# subkultura).

Mechanizmy powstawania podkultur wd. Alberta Cohena dotyczą interakcji jednostek, które mają podobne problemy w przystosowaniu, dlatego starają się stworzyć odpowiednie im środowisko.

Zjawiska powodujące tworzenie się podkultur zgodnie z literatura polską:

• Makro i mikro-społeczne utrudnienia w zaspokajaniu potrzeb zwłaszcza dorastających jednostek w warunkach życia sformalizowanego ( Przecławska).

W kontekście tych analiz mamy 2 POZYTYWNE ASPEKTY ISTNIENIA PODKULTUR:

1. Możliwość realizowania autentycznych potrzeb młodzieży w naturalnym środowisku rówieśników.

Środowisko daje możliwość zamanifestowania własnej indywidualności, wymusza konieczność wspólnego ustalania zasad i ich respektowania.

Grupy te wypełniają pustkę jednostki. Stanowią grupę wsparcia ,dają poczucie własnej wartości i umożliwiają uzyskanie prestiżu.

Stwarzają pole do manifestowania siebie i samookreślenia.

Uczą odpowiedzialności w interakcji z innymi ludźmi.

Są forma aktywności.

Chęć ułożenia kontaktów z dorosłymi na zasadzie partnerstwa.

1. Kontekst społeczny istnienia podkultur.

Ukazują braki w funkcjonowaniu społeczeństwa, mankamentów kultury dominującej.

Dają informację o zagrożeniach.

Wzmacniają poczucie uznania wspólnych norm, wartości i obyczajów, poczucie przynależności do nowej grupy.

Młode pokolenie wd. Sołtysiaka identyfikuje się z małymi grupami, jak rodziną oraz dużymi, jak naród. Podkultury są wypełnieniem tej luki, gdyż identyfikacja ta wykracza poza styczności bezpośrednie i opiera się na uznaniu wspólnych wartości i zwyczajów.

Wykład 10

24 maj 2010

TOŻSAMOŚĆ CZŁOWIEKA A ZAKORZENIENIE W RODZIMEJ KULTURZE

Tożsamość człowieka a zakorzenienie w rodzimej kulturze. Na ile te pojęcia są powiązane? Czy globalizacja buduje tożsamość czy prowadzi do kryzysu?

TOŻSAMOŚĆ – postrzeganie siebie jako osoby niepowtarzalnej ze względu na swoje osobowe cechy, związane miedzy innymi ze sposobem myślenia. Przekonanie o tym, kim jestem. Wiąże się z tworzeniem własnego wizerunku. Co robie? Co czuje? Do czego dążę? Na tym przekonaniu budowana jest tożsamość osobista.

Uświadomienie sobie więzi z innymi osobami, poczucie przynależności do grupy, kultury i narodu a także świadomość odrębności stanowi podstawę formułowania tożsamości społecznej / narodowej.

REGIONALIZM wyraża się tendencja społeczną, która przejawia się w odrębności regionalnej, np. przynależność do kultury wyrażana w języku ale też psychiczne nastawienie do kategorii dóbr kultury.

To dążenie jednostki do oparcia struktury kraju na samorządzie, tendencja do zminimalizowania wpływów rządowych (idea pomocniczości). Wiąże się to ze strukturą administracyjną.

Regionalizm to droga do budowy poczucia tożsamości grupy.

Regionalizm często odnosi się do pojęcia „prowincjonalizm”.

PROWINCJONALIZM- nie w znaczeniu pejoratywnym, ale jako ruch kulturowy o określonym programie ideowo- kulturowo- literackim. Jest nawiązaniem do języka danego regionu. Istnieje nie przeciw ale obok głównych nurtów.

UNIWERSALIZM- łac. powszechny; dążenie do powszechności danego poglądu, do objęcia działalnością wszystkich ludzi; np. uniwersalizm papieski i cesarski; dążenie do objęcia jednolitą władza. Też tendencje ogólnoświatowe prezentowane przez organizacje międzynarodowe (by normalizować pewne sprawy, walczyć z dyskryminacją, przekraczać normy).

• Przeciwieństwo odmian indywidualizmu. W teologii katolickiej: oznacza powszechność Kościoła (wyłączność wiary).

• Filozofia: wszelkie postawy lub poglądy oznaczające dominację całości nad częściami.

• Nauki społeczne- mówi o tym metafilozofia

• Dotyczy pewnego obszaru terytorium

Uniwersalizm to droga do tożsamości narodu.

DZIECICTWO KULTUROWE; obiektywizacja zachowań i norm społecznych; międzykulturowa transmisja elementu kulturowego, zakłócenia w relacjach międzypokoleniowych utrudniają transmisję dziedzictwa (spadku po przodkach).

Demokracja to najlepsza formuła życia społecznego a świat zglobalizowany i zinstytucjonalizowany jest niejako cieniem uniwersalizmu.

Dyskutuje z tym współczesna pedagogika społeczna odnosząc się do analiz antropologii kulturowe. Nowa rzeczywistość jednoczącej się Europy zmusza do refleksji na temat tożsamości współczesnego człowieka.

Istotne problemy z tym związane to:

• Zlewanie się kultur – świadczy o kryzysie tradycyjnych wartości i zmianie opinii kulturalnych.

• Pojawia się problem tożsamości lokalnej. Wynika to z potrzeby odnalezienia nowych wymiarów integracji psychiczne i społecznej człowieka zagubionego w świecie nadmiernej ilości bodźców. Zastąpienie bezpośredniej komunikacji międzyludzkiej kanałami komunikacji medialnej. Wzrost prędkości życia.

„Zamknięcie” się nie jest obroną na to co przynosi współczesny świat, ponieważ może wiązać się z groźbą zaściankowości.

Pojawia się problem „otwartości” , który w tej sytuacji byłby najbardziej odpowiedni.

Nie ma przeszkody w połączeniu uniwersalizmu (świadomość że należymy do ludzkości) z tożsamością regionalną, z regionalizmem.

• Przyjmowanie standardów kulturowych jest nadużyciem. To co uniwersalne (ujecie otwartości) niezależne od miejsca i czasu nie może być zmonopolizowane żadną kulturą.

• Tożsamość to obszar duchowo- emocjonalny, budowanie własnego „ja’. Tożsamość warunkuje wybory człowieka. Jest forma orientacji we współczesnym świecie. W sytuacji, gdy autorytety ulegają osłabieniu tożsamość ma istotne znaczenie. Wyraża się identyfikacją ze współczesnością, grupą etniczną, konkretnym narodem. Zaspokajają potrzebę człowieka inności wobec innych kultur. Sens kultywowania własnej tożsamości pojawia się w chwili zetknięcia z innymi kulturami. Tożsamość staje się formą orientacji w świecie. Wyraża się nie tyko poprzez genealogie ale także poprzez zobowiązanie.

• W obrębie kultury każdorazowo dochodzi do ustalenia tego co ważne a tego co nieistotne.

• Uniwersalizm nie zagraża kulturze lokalnej.

• Kultura masowa łagodzi konflikty, sprzyja komunikacji, ponieważ jest dostępna milionom. O tym co masowe nie decyduje treść ale odniesienie do popularnych mitów czy poglądów. Spełnia ta samą funkcję co wróżbita czy astrolog- nie uczy, nie wychowuje tylko mówi to co odbiorca masowy chce usłyszeć. To odwołanie do schematów pozbawia człowieka wrażliwości i duszy. Uniemożliwia obcowanie z dziedzictwem kulturowym.

• Kultura masowa jest zbyt uboga by być podstawą ludzkiej tożsamości.

• Czy kultura regionalna może służyć budowaniu ludzkiej tożsamości?

Kwestia sporna np. ślepe oglądanie niezrozumiałej lokalnej kultury utożsamiane jest z zaściankowością, ponieważ nie pozwala na poznanie kultury; nie sprzyja odkrywaniu wartości kultury.

• Czy silna identyfikacja z kulturą lokalną nie będzie utrudniać dojścia do uniwersalizmu?

Obawy- sytuacja niewłaściwego opisu kultury tradycyjnej z uniwersalną. Rodzimość i uniwersalizm nie są antagonistami- odwołanie do tożsamości człowieka.

Rodzinność i uniwersalizm sprzymierzeńcy w rozwoju człowieka. Zamknięcie- wskazuje nie tradycja, ale niewłaściwe postawy wobec inności. Dążenie do uniwersalizmu nie jest fanaberią, ale pewną koniecznością. Istotne w dążeniu do uniwersalizmu jest to by nie rezygnować z kultury lokalnej, ponieważ tożsamość z kulturą lokalną i uniwersalizm mogą się uzupełniać.

• Człowiek istota wielowymiarowa w doświadczaniu rzeczywistości. Obcowanie z kulturą lokalną to doświadczanie problemów na różnych płaszczyznach. Proces dynamiczny.

• Folklor- rodzi się świadomość znaczeń, sens zostaje dookreślony poprzez konteksty kulturowe.

• Tożsamość nie jest czymś stałym. Zetknięcie z równymi postawami stwarza możliwość ciągłego rozwoju. Różnorodność umożliwia bogactwo zachowania a tym samym dochodzenia do uniwersalizmu (proces zróżnicowany).

• Lokalność- miejsce, z którego się wyrusza w świat. Punkt wyjścia naszych relacji i wyborów. Pod wpływem której przyjmowanie nowych wzorców nie jest bezkrytyczne. Negacja kultury lokalnej wynika z niezrozumienia- oceniający stoi z boku i niesłusznie odbiera ją jako oznaki zacofania i prymitywizmu.

• Uniwersalizm i silna tożsamość etniczna i kulturowa dopełniają się tworząc człowieka otwartego, gotowego do spotkania się z odmienności i akceptacją odmienności.

ŚRODOWISKO LOKALNE

Termin ten należy do podstawowej terminologii współczesnej socjologii jednak za sprawą samych socjologów został „przeniesiony” na grunt pedagogiki. Często jest wzbogacany o aspekt wychowawczy („lokalne środowisko wychowawcze”).

Wyrażenia bliskoznaczne: lokalna społeczność (wychowująca), wspólnota lokalna, środowisko zamieszkania, osiedle mieszkaniowe, środowisko miejscowe, środowisko terytorialne, lokalna przestrzeń życia i aktywności.

Środowisko lokalne było obok rodziny najważniejszym czynnikiem socjalizacji.

Pojęcie środowiska lokalnego budzi jednak wśród pedagogów niejedno­znaczne reakcje i różnorodne kontrowersje:

• jest pojęciem wieloznacznym - możliwym do zrozumienia tylko przez enumeratywne wyliczenie jego składników, z których każdy ma swe samoistne znaczenie - jest zatem niepotrzebne;

• jest kategorią historyczną - opisującą byt idealny, który dzisiaj w zasadzie nie ma desygnatów realnych - jest niepraktyczne;

• jest nazwą określającą pewien typ ładu społecznego i pożądanego stanu zbiorowości ludzkiej. W takim rozumieniu służy jako wzorzec działania praktycznego i nie jest pojęciem naukowym.

Podstawowe definicje środowiska lokalnego:

1. Lepalczyk i Marynowicz- Hetka

„Teren przestrzennie wydzielony , w którego skład wchodzą, prócz mieszkań, urządzenie usługowe, socjalne i kulturalne, uzależnione od potrzeb i struktury społeczno- demograficznej mieszkańców. W środowisku lokalnym rozwijają się grupy społeczności lokalnej, będące podstawa tworzenia się więzi i współzależności międzyludzkich (…) ujawniają się i kształtują siły społeczne.”

Zwrócenie uwagi na strukturę środowiska, jego funkcje i aspekt społeczno- wychowawczy.

1. T. Pilch

Rozszerzona definicja : Oprócz zbiorowości społecznej oznacza też system instytucji służących organizacji życia zbiorowego (np. Kościół, szkoła) urządzenie socjalne oraz mechanizmy regulujące zachowania jednostkowe i stosunki międzyludzkie (obyczajowość, normy)

Wymiary środowiska: terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy, regulacyjny

Środowisko lokalne jest szczególnym typem środowiska wychowawczego.

Środowisko to charakteryzuje się przede wszystkim tym ,że:

• Ma granice terytorialne, własną strukturę materialno-instytucjonalną

Współwystępują grupy o charakterze wspólnotowym i stowarzyszeniowym

Stowarzyszenie: Przynależność jest dobrowolna. Jest grupą zorganizowaną wedle reguł formalnych. Posiada określone cele. Posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków. Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań. Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków.

Wspólnota: Przynależność jest zdeterminowana urodzeniem. Organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej i jest nieformalna. Cele są nieartykułowane i nie mają postaci pisanej. Struktura, organizacja i członko­wie są określani zasadami trady­cji i poczuciem przynależności.

• Mieszkańcy są świadomi przynależności do społeczności lokalnej

• Poczucie jedności i wspólne działanie (np. w przypadku zagrożeń) tzw. więź społeczna

Jan Szczepański: „Więź społeczna jest to zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej; - skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju".

Klasyczne warunki kształto­wania się więzi społecznych: styczność przestrzenna i łączność psychiczna.

Styczność przestrzenna - to postrzeganie obecno­ści drugiego człowieka jako pewnej stałej; to świadomość potencjalnego, ustawicznego kontaktu z drugim, konkretnym człowiekiem; to wreszcie postrzeganie jego „przypisania" do naszej przestrzeni życia.

Łączność psychiczna -ozna­cza on gotowość nawiązywania kontaktów trwałych, związków bezinteresownych z innymi ludźmi ze swego lokalnego, społecznego otoczenia; rodzi się na gruncie swoistej identyfikacji, czyli utożsamiania się z innymi na płaszczyźnie tożsamości etnicznej, zawodowej, religijnej; nie może być jednak postrzegana statystycznie i traktowana jako konsekwencja żywiołowych procesów.

• System kontroli społecznej bez udziału profesjonalnych funkcjonariuszy

• Funkcjonują siły społeczne samorządu osiedlowego- zawężenie terytorialne środowiska lokalnego do ram działania lokalnych sił społecznych

• Bezpośrednie kontakty osobowe wśród dzieci i młodzieży

• Sieć stosunków rzeczowych nie ingeruje w życie prywatne, daje poczucie bezpieczeństwa. Środowisko lokalne ulega szybkim zmianom.

• Kryterium postrzegania swojego środo­wiska jako akceptowanego miejsca, sposobu życia zbiorowego. Na określenie takiej postawy St. Ossowski używał określenia aprobująca świadomość uczestnictwa.

T. Pilch

Stopniowo zanika społeczność wyizolowana. Wyrasta społeczność otwarta. Źródła tych przemian to głównie:

• Rozluźnienie więzi międzyludzkich i wzrost autonomii jednostki

• Narastająca anonimowość życia i kult indywidualizmu

• Zanik sąsiedztwa

• Zanik znaczenia kontroli społecznej

• Deprecjacja społecznego znaczenia instytucji zbiorowych i autorytetów

Przed środowiskiem lokalnym stają cele i zadania:

• Przybliżanie i internalizacja wartości humanistycznych, regionalnych, chrześcijańskich itp. Urzeczywistniania ich w codziennym funkcjonowaniu wszystkich generacji społeczności lokalnych

• Optymalne zaspokajanie potrzeb podstawowych i wyższych

• Tworzenie sprzyjających warunków dzieciom, młodzieży i dorosłym do aktywności intelektualnej, kreatywnej, rekreacyjnej

• Wspieranie rodziny jako środowiska społeczno-wychowawczego

• Modernizacja lokalnego środowiska wychowawczego

Kładzie się nacisk na rozwój bio- socjo- kulturalny oraz wspieranie i dopełnienie rodziny pod względem opiekuńczo – wychowawczym.

Wroczyński:

„ środowisko lokalne stanowi z pedagogicznego punktu widzenia określony zespół obiektywnych współwyznaczników rozwojowych i wychowawczych. W szczególności należy wyróżnić obiektywnie istniejące, względnie stałe elementy jego struktury, które są źródłem określonych bodźców rozwojowych. Wśród nich na pierwszym miejscu należy wymienić układ geofizyczny, który pobudza do określonych form aktywności, wyzwala określone przeżycia…”

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA

Społeczność lokalna jest bytem społecznym stworzonym przez ludzi; nauki społeczne od dawna są zainteresowane tą kategorią.

Kategorie teorii definiujących społeczności lokalne

Wg Jana Turowskiego 4 najważniejsze aspekty teoretyczne :

1. Ekologiczne- akcentuje się terytorium- przestrzenne ulokowanie jednostek.

2. Funkcjonalno- strukturalne -jako system społeczny, znaczenie procesów instytucjonalizacji społeczności lokalnych; ważna jest struktura władzy

3. Interakcyjne- jako lokalna sfera komunikacji ludzi; lokalni mieszkańcy odgrywają swoje role ; społeczność lokalna jako szereg zachodzących na siebie układów interakcji

4. Teorii działania społecznego - istota: oddziaływanie na innych jako uczestników wspólnego życia (normy w danym społeczeństwie).

3 CECHY SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH WSPÓLNE: 1. Interakcje społeczne . 2. Wyodrębnione terytorium . 3. Więzi społeczne łączące mieszkańców.

Akcentuje się szczególny charakter interakcji społecznych między członkami społeczności.

Społecznie uznane i usankcjonowane reguły postępowania tworzyły prawa i obowiązki wiążące członków- stawały się normami prawa zwyczajowego- podstawa dla prawa pisanego.

Poczucie przywiązania do określonego terytorium i grupy lokalnej, etnicznej , to specyficzne poczucie tożsamości.

„Swojskość”- odrębna kategoria mająca swój wyraz w swojskości bytowania, poczuciu własnej odrębności. Charakteryzuje się konserwatywnym spojrzeniem na zmiany. Jest tradycyjna, hermetyczna, mało otwarta na zmiany i inność. Rozwój wolniejszy(opieranie się dynamice życia). Często samowystarczalne. Klarowność, jednoznaczność i niezmienność norm grupowych ( Stabilność). Generuje to poczucie bezpieczeństwa.

Każda społeczność rozwija się poprzez przyjmowanie pewnych zasad wewnętrznie uregulowanych i pewnych wpływów z zewnątrz (Szczepański) .

K.DOBROWOLSKI- społeczności WIOSKOWE

- łączy ich zespół wyobrażeń o własnej wartości ludzi tworzących społeczność- MIT GRUPOWEJ WARTOŚCI!! Funkcje często dalekosiężne- podstawa to poczucia własnej wartości i ważności. Nie ma pejoratywnie rozumianego regionalizmu tutaj. Grupa daje poczucie wartości dzięki przynależności do niej.

Zajmuje konkretną przestrzeń- własna nazwa i własna miejscowa tradycja to warunek powstawania i utrzymywania się grup społecznych o charakterze wspólnotowym.

Ewentualne konflikty tubylców z napływającą ludnością mają związek ze sposobem odnoszenia się do zajmowanej przestrzeni. Ma to wpływ na normy które się na tym terenie ukształtowały .

STANISŁAW OSSOWSKI zaprezentował socjologiczne rozumienie pojęcia OJCZYZNA -dwa konteksty świadomości społecznej; sposoby myślenia o ojczyźnie:

1. Prywatne- osobisty stosunek konkretnej danej jednostki do określonej przestrzeni- do miejsca zamieszkania, wartościowanie przedmiotów wchodzących w skład terenu, nazywa je swoimi, przedłużenie społecznego wymiaru osobowości człowieka

2. Ideologiczne- wyraz uczestnictwa we wspólnocie narodowej; nie opiera się na bezpośrednich przeżyciach jednostki i wytworzonych na nich nawykach, ale na PRZEKONANIACH, które decydują o uczestnictwie jednostki w pewnej zbiorowości; przekonanie że jest to zbiorowość terytorialna.. itd.

• Ossowski zwraca uwagę na odmienne psychiczne skutki tych dwóch sposobów patrzenia na ojczyznę.

• Jesteśmy też uczestnikiem społeczeństwa globalnego ??

• Kształtowanie się WIĘZI PRZEKONANIOWEJ- poczucie przynależności jednostek do wspólnoty narodowej. Lokalność nie przeszkadza w byciu Polakiem.

• Wspólne postawy uczuciowe— wartości- formy współżycia

• Co to znaczy kochać ojczyznę?? Ona nam nie powie :P

Przemiany w II połowie XX wieku w Polsce, podstawy tego:

Inne dziś rozumienie społeczności lokalnych. Teraz częściej jest stosowany termin-zbiorowości lokalne. CZEMU? Efekt rozwoju społeczno ekonomicznego i rozluźnienia się więzi międzyludzkich.

Obiektywne kryteria: wielkość środowiska

• społeczności wiejskie- odmienny typ stosunków społecznych teraz ulegają dezintegracji (Turowski) , już uległy (osłabienie funkcji ekonomicznych, administracyjnych; zabezpieczająca, kulturalna, wychowawcza, i kontroli społecznej przestały być samowystarczalne; dezintegracja obejmuje także więź społeczną, minimalizacja dotychczasowych stosunków sąsiedzkich; osłabienie roli opinii społecznej; brak autorytetów (idol go próbuje zastąpić); Gdy społeczność wioskowa ma długą tradycję i wspólną historię i gdy społeczność jest rolnicza, mniej ich te przemiany dotykają. Najszybciej to przebiega we wsiach podmiejskich, nowych, sypialnie, praca poza rolnictwem i poza miejscem zamieszkania.

• Miasto ciężko analizować. Stanisław Rychliński. Wymienia on cztery obszary istnienia społeczności miejskiej: l) przestrzeń, 2) ekonomikę, 3) demografię, 4) kulturę. Duża anonimowość; urbanizacja i industrializacja; w sposób naturalny rozpadają się społeczności lokalne. Dynamika rozwoju miast, ich żywiołowe i skom­plikowane drogi przemian są źródłem niepokojących zjawisk i przeobrażeń. Zanik więzi i rozpad tradycyjnych struktur rówieśniczych i sąsiedzko-lokal­nych owocuje postępującą anonimowością, nasilaniem się zjawisk patologi­cznych oraz poczuciem osamotnienia, wyobcowania.

PAWEŁ RYBICKI: O odrębności miasta stanowi szereg cech, to inna kategoria społeczności lokalnej: liczba ludności, gęstość skupienia, skład ludności, mnogość charakteru uprawianej pracy, typy i wzory organizacji społecznej, osiągnięcia kultury. Ich zróżnicowane (nasilenie miasta różnego typu), często całe miasto nie może być nazwane społecznością lokalną(ze względu na różne typy postaw ludzkich i świadomości różne stany )ale np. poszczególne dzielnice tak.

MIASTO- 2 podsystemy współdziałające:

1. Urbanistyczny

2. Społeczny np. funkcja usługowa i funkcja lokalnej wspólnoty

Wraz ze wzrostem wielkości miasta ulega maksymalizacji funkcji usługowej zaś minimalizuje się funkcja tworzenia lokalnych wspólnot.

Funkcja wspólnoty lokalnej mocniej zaznacza się w społecznościach małomiasteczkowych.

Problemy:

1. Na ile obiektywne są te zależności? System złożony, ciężko określić relacje, nie są jednoznaczne, nie jasna relacja przyczynowo- skutkowa

Cechy określonego miasta/ miasteczka określają warunki urzeczywistniania się różnych form życia zbiorowego.

Układ urbanistyczny daje tylko podstawy. Tutaj rola pedagoga ( on ma podjąć działania).

2. Jakie związki zachodzą między obiektywnym poziomem zaawansowania rozwoju a percepcją rozwoju przez mieszkańców?

Często wyraża się w ocenie warunków życia, w postawach wobec miejsca zamieszkania i kształtowaniu się systemu wartości. Na ile mieszkańcy są przeświadczeni że dane miasto stwarza im możliwości realizacji określonego stylu życia i jakie postawy społeczne wobec lokalności, która staje się naszym obszarem życia prezentują są istotnymi zagadnieniami pedagogiki społecznej. Problemy te są widziane w kategoriach szans albo upośledzenia.

Społeczności lokalne gdzie utraciły zdolność kreowania norm grupowych- mieszkańcy nie współtworzą norm, więc się też z nimi nie identyfikują . Zwłaszcza widać to w miastach gdzie ludzi się nie znają a to nie sprzyja organizowaniu się.

W miejsce więzi charakterystycznych dla społeczności lokalnej wchodzą inne więzi —np. stowarzyszenia, koła hobbistyczne itp. Choć czasami kluby miłośników ziemi frysztackiej.

PRL- sterowanie centralne, tłoczenie na poziom lokalny norm i wartości wykreowanych przez makrosystem społeczno- polityczny socjalistycznego państwa- normy i wartości nadane odgórnie, często sprzeczne z własnym systemem wartości. Tym lokalnym. Stała konieczność konfrontowania ze sobą tych norm, np. ukrywania że jest się katolikiem. Dochodziło np. do dyskredytowania norm środowisk lokalnych: mówiono o obcej klasowo formule wartości lokalnych (np. kultura ludowa, katolicka itp.). Migracja do miast- poszukiwanie pracy (lata 40 i 50).

Budowa nowej huty- awans społeczny. Wiele środowisk lokalnych się ochroniło przed tym, dzięki czemu możliwa była zmiana systemowa.

LOKALIZM- nowy typ ładu społecznego;

Postawa wyuczonej bezradności- (przeciwna aktywności lokalnej) ograniczone zdolności artykułowania problemów i obrony interesów lokalnych. Ciężko nam zmienić nawyki z czasów PRLu. Dalej widać tego echa.

Cele zmian:

• Upodmiotowienie społeczności lokalnych

• Intymne poczucie związku z ojczyzną

• Świadomość tożsamości lokalnej

Odrzucona doktryna centralizmu spowodowała że pojawił się nowy model ładu społecznego- LOKALIZM.

• Jego cecha- ład, który opiera się na istnieniu i współdziałaniu autonomicznych wspólnot ; lokalnych oznacza konsolidację życia społecznego i gospodarczego w społecznościach lokalnych ale też prymat w stosunku do ogólnonarodowego ładu społecznego—89 /90 oddanie części kompetencji władz szczeblom lokalnym.

Wykład 12

7 czerwiec 2010

MONOGRAFIA PEDAGOGICZNA I STUDIUM PRZYPADKU

Monografia- metoda badań pedagogicznych , określana często badaniami terenowymi (zazwyczaj w socjologii) lub badaniami diagnostycznymi. Forma diagnozy i rodzaj badań terenowych jakościowych, typu antropologicznego lub etnograficznego. Mogą stanowić podstawę uogólnień teoretycznych.

Cel podstawowy monografii- opis i wyjaśnienie określonych faktów; rozpoznanie kontekstów danej społeczności. Służy do określenia kierunków działań pedagogicznych.

Źródła metody:

• Antropologia kulturowa

• Nauki historyczne i etnograficzne

Przedmiotem opisu monograficznego jest „jeden fakt, jedno zagadnienie, jedna instytucja”

Słownik języka polskiego

Praca naukowa (rozprawa) poświęcona jednemu działowi jakiejś nauki, jednej osobie, miejscowości… Termin pochodzi z XIX wieku i zastąpił pojecie traktatu (mającego charakter syntetyczny oparty na poglądach autorach; autorska refleksja filozoficzna).

Typologia monografii w zależności od dyscypliny naukowej:

• Socjologiczna

• Pedagogiczna

• Etnograficzna

• Ekonomiczna

• Medyczna….

Poza tym Wincławskiego i zaproponował inny podział:

• Całościowa

• Całościowa z problemem wiodącym

• Problemowa na szerokim tle środowiska społecznego

• Problemowa.

MONOGRAFIA A STUDIUM PRZYPADKU

Nowak

Monografia- metoda badająca układy społeczne jako odmiana metody badań przypadku (case study).

Case stady- całościowa analiza pewnego układu społecznego, ze zwróceniem uwagi na jego strukturę, zasady funkcjonowania i często również wewnętrzna dynamikę danego układu. Gdy obiektem zainteresowań jest pojedynczy człowiek można mówić o metodzie badań pojedynczych przypadków.

W ujęciu pedagogicznym badania monograficzne dotyczące opisu osoby są określane case stady a badania opisujące całościowo jakąś konkretna instytucje wychowawczą czy kulturę- monografią (pedagogiczną).

Metoda monograficzna posługuje się specyficznymi technikami badawczymi, które traktują układ społeczny jako pewna całość:

• Obserwacja uczestnicząca

• Obserwacja i analiza dokumentów osobistych

• Wywiady, rozmowy

Bywa utożsamiana ze stosowaniem metod mniej rzetelnych, których wyników nie da się pomierzyć, wyliczyć.

Metoda monograficznych badań społecznych powinna polegać na ujęciu zjawisk typowych, elementy niepowtarzalne powinny być eliminowane w toku procesu naukowej generalizacji- socjologiczne ujęcie monografii.

Monografia pedagogiczna

• Rozwinęła się w obszarze metodologii pedagogiki społecznej.

• Przedmiot dociekań- wychowanie człowieka ze szczególnym uwzględnieniem kultury jako kontekstu osobowego i dziejowego.

• Celem badań- poznanie i odkrywanie tego kontekstu poprzez opis i rozumienie.

Monografia pedagogiczna jest specyficznym studium przypadku odnoszącym się do konkretnej instytucji wychowania. Gdzie instytucje wd. Kamińskiego to „struktury sformalizowane” . Proponuje on też ograniczenie zakresu monografii do organizacji społecznych.

Czynniki, które decydują o tym, że dany sposób badania można uznać za monograficzną:

• Przedmiot badań- instytucja wychowawcza lub inna instytucja badana dla celów wychowawczych.

• Sposób badania- dąży się do wglądu w głąb danej instytucji i gruntownego wejrzenia w jej funkcjonowanie zarówno jako systemu społecznego i jako związanego ze sobą zbioru osób.

• Ścisła lokalizacja instytucjonalna: badaniu i opisowi podlega konkretna instytucja- element formalny.

Pilch

Monografia- metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadząca do gruntownego rozpoznania ich struktury, zasad i efektywności działań wychowawczych.

INSTUTUCJA SPOŁECZNA- podmiot podejmujący działania wobec innych ludzi –ujęcie nawiązujące do antropologii kulturowej.

Instytucja społeczna wd. Rybickiego:

„ …instytucja przedstawia się nam jako zakres ciągłego działania, które jest wykonywane przez jednostkę bądź zespół ludzi i które ma zapewnione niematerialne i materialne środki realizacji […] za instytucją stoi zawsze grupa społeczna lub społeczność, która wyznacza zadania, określa sposoby realizacji i dostarcza środków realizacji. Ponadto „instytucja odpowiada potrzebom zbiorowości społecznej […] społeczność lub grupa sprawuje kontrolę nad jej działalnością”.

Definicja Szczepańskiego:

„ instytucje są zespołami urządzeń, w których wybrani członkowie grupy otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności określonych publicznie i impersonalnie dla zaspokojenia potrzeb jednostkowych i grupowych i dla uregulowania zachowań innych członków grupy.”

Pojęcie to będzie sprowadzało się do 4 znaczeń:

1. Grupa ludzi wykonująca określone funkcje na rzecz zbiorowości

2. „formy organizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez niektórych członków grupy w imieniu całości”

3. Zespół urządzeń i środków, które pozwalają upoważnionym jednostkom „na wykonywanie publicznych funkcji, mających na celu zaspokajanie potrzeb i regulowanie czynności całej grupy”

4. Społeczne role wypełniane przez jednostki w wyniku pełnionych przez nie funkcji społecznych.

Rybicki zwraca uwagę na jeszcze 1 fakt- instytucja = sposób pełnienia regularnego, systematycznego rozwiązania danego problemu.

Propozycja Rybickiego jest przydatna z punktu widzenia badania relacji pomiędzy instytucjami a ich kulturowym otoczeniem:

• Ukazuje proces zinstytucjonalizowania zachowań ludzkich

• Związki bezpośrednie i pośrednie ze społecznością (kulturowy kontekst)

• Instytucje są forma i obszarem komunikowania się .

Związek pomiędzy społecznymi formami a komunikowaniem się ludzi ukazał Dewey:

„ społeczeństwo istnieje nie tylko dzięki przekazywaniu i komunikowaniu, lecz można rzec, iż jego istnienie polega na procesach przekazu i komunikacji”.

W porozumiewaniu upatruje tez istotę oddziaływań wychowawczych.

Instytucje (formy życia zbiorowego) są rezultatem procesów komunikacyjnych, dlatego ważne jest odnawianie porozumienia i poszukiwanie możliwych obszarów komunikowania.

Instytucja odsłania 2 aspekty życia zbiorowego:

1. Semiotyczny

2. Aksjologiczny

Instytucja jest rezultatem komunikowania i porozumiewania?

Aspekt semiotyczny- zbiorowość wykształciła kody znaczeniowe i tym samym członkowie zdolni są do ekspresji i percepcji własnych stanów psychicznych i zachowań.

Aspekt aksjologiczny- ujawnienie wartości reprezentowanych przez dana zbiorowość. Tworzenie instytucji to obiektywizacja zbiorowego stosunku do czegoś (nadawanie ważności i konieczności jakimś sprawom) a jej analiza powinna odsłaniać rzeczywisty świat wartości tych ludzi.

Instytucje jako poszukiwanie możliwych obszarów komunikowania i porozumiewania?

Aspekt semiotyczny- instytucja sama w sobie jest potencjalna sytuacja komunikacyjną. Generuje sytuacje komunikacji wewnątrz zbiorowości i na zewnątrz.

Aspekt aksjologiczny- uświadamianie wspólności wartości jako celu działania, zapewnia warunek wyprzedzający akt komunikacji- spotkanie ludzi.

INSTYTUCJE KULTURY I WYCHOWANIA

Warunki istotne do ich powstania:

• Wspólnotowe działanie powinno być poprzedzone zdolnością do uzgodnienia hierarchii wartości- podstaw tych zachowań muszą być odpowiednie silne motywy, klarowne intencji.

Można mówić o spójnym zespole warunków.

Instytucjonalizacja pojawia się jako pewien etap rozwoju społecznego.

Akt komunikacji przebiega w określonej sytuacji (naturalna lub kreowana przez człowieka).

Techniki badawcze w badaniach monograficznych:

• Obserwacja uczestnicząca

• Analiza dokumentów

• Autobiografie, listy i pamiętniki.

• Wywiad.

Często były krytykowane i uznawano, że metodzie grożą 3 niebezpieczeństwa:

1. Subiektywizm

2. Pseudouogólnienie

3. Opisowość.

Oczywiście można się zastanawiać czy ta metoda jest wystarczająca(?).

Celem tych badan z pedagogicznego punktu widzenia może być nie uzyskanie wiedzy, lecz badanie z intencją wykorzystania tej wiedzy w pracy z drugim człowiekiem (np. działania profilaktyczne). Celem może być próba zrozumienia rożnych grup kulturowych i opis i stylów życia; określenie typów relacji uczeń- nauczyciel.

Rozumienie w tym przypadku nie jest aktem występującym obok poznawania (wynik naszego doświadczenia zmysłowego). Rozumienie nie jest elementem składowym procesu poznania, lecz to poznanie w ogóle umożliwia , stanowi jego fundament.

W procesie badawczym mamy zwiększenie się świadomości badacz (jest badaczem i uczestnikiem- tzw. stapianie się horyzontów).

ZALETY MONOGRAFII PEDAGOGICZNEJ:

1. Możliwość pogłębionego badania struktury społecznej (wzajemnych relacji)

2. Możliwość badania systemu wychowawczego (układu środowiska społecznego lub zawodowego)

3. Porównywanie wybranych zagadnień w różnych związkach czasowych lub przestrzennych określonej instytucji (poznawanie istotnych składników zjawisk, genezy; przydatne w opracowaniu diagnozy społecznej)

4. Porównanie jednoczasowe zjawisk zachodzących w określonych instytucjach, ale zlokalizowanych w odmiennych środowiskach.

5. Sens badań wynika z praktycznych i teoretycznych celów.

STUDIUM PRZYPADKU

Studium to opis monograficzny jednostki, osoby w kontekście czy też horyzoncie kulturowym.

Definicja wd. Pilcha

„Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań, polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych”.

W naukach społecznych często utożsamia się badania monograficzne ze studium przypadku, monografia natomiast bywa utożsamiana z badaniami terenowymi. Szeroka interpretacja umożliwia badanie każdego wyodrębnionego zjawiska, tym samym zdaje się pochłaniać swym zakresem studium przypadku.

Najczęściej stosowane techniki badawcze: wywiad środowiskowy, obserwacja, analiza dokumentów i wytworów (Radlińska, Konopnicka, Marynowicz- Hetka).

Badacze wskazuję na wspólny rodowód i pokrewieństwo z metodą pracy socjalnej.

Swoistość studium przypadku wyraża się w określonej intencji badawczej.

Cel ten jest wyrażony jako:

1. Egzemplifikacja jakiejś prawidłowości np. teoria odwołuje się do opisów szczegółowych celem zobrazowania tej prawidłowości

2. W oparciu o analizy szczegółowe przypadków buduje się wiedzę ogólną (indywidualna diagnoza stanowi podstawę uogólnień i obiektywizacji wiedzy).

Studium przypadku służy pośrednio praktyce socjalno- wychowawczej (nie zawsze).

Pachociński

„Metoda ta obejmuje zebranie danych na temat przypadku lub przypadków oraz przygotowanie sprawozdania lub prezentacji wydarzeń”.

„do zbioru danych zalicza się”:

1. Dane z obserwacji uczestniczącej lub nieuczestniczącej oraz z wywiadu

2. Zbiór dowodów w postaci niezbędnej dokumentacji zdarzenia oraz opisowe dane statystyczne

3. Materiał ilustracyjny.

Sam przypadek uzasadnia badania, studium nie wyklucza uogólnień czy tez tworzenia teorii w oparciu o porównywanie rożnych przypadków.

Metoda ta jako metoda jakościowa obarczona jest indywidualizmem badacza.

PODSUMOWANIE

• Celem badań monograficznych, również studium przypadku, nie jest weryfikacja lecz odkrywanie, opis tego co nietypowe.

• Poznawanie w badaniach powinno polegać na odsłonięciu całościowym doświadczenia ludzkiego (wymaga badania metodami opisującymi).

• Roth podkreśla złożoność tych badań.

Wykład 13

7 czerwiec 2010

NOWE OBSZARY DOCIEKAŃ PEDAGOGICZNYCH

Jolanta Pilch „BEZROBOCIE – NOWA KWESTIA SPOŁECZNA”

DLACZEGO BEZROBOCIE UWAŻANE JEST ZA KWESTIĘ SPOŁECZNA? (ELEMENTY KWESTII SPOŁECZNEJ)

• dotyczy większej grupy osób i zbiorowości społecznych

• polega na kumulacji negatywnych cech położenia materialnego, społecznego, politycznego

• odbierane jest przez grupę jako niesprawiedliwe

• zakłóca prawidłowy rozwój grupy

• wywołuje społeczny niepokój i wzburzenie

• jest źródłem napięć społecznych, czasem ostrych konfliktów

• nie może być w pełni rozwiązane w ramach grupy, przy pomocy dostępnych jej metod i możliwości

Mozę by ć rozwiązany tylko drogą podjęcia działań przez państwo lub inne podmioty polityki społecznej

CHARAKTERYSTYKA POLSKIEGO BEZROBOCIA.- POJAWIŁO SIĘ ONO W DUŻYM NASILENIU W 1990R, WRAZ Z PROCESAMI TRANSFORMACJI USTROJOWEJ.

• Stopa bezrobocia- miara bezrobocia- procentowy udział liczny bezrobotnych w liczbie ludności czynnej zawodowo.

• Inny wskaźnik stosowany w PL- procentowy udział bezrobotnych w liczbie ludności pracującej poza rolnictwem indywidualnym

• Większość bezrobotnych to ludzie młodzi – do 35 r. ż.

• Kształcenie ogólne- uznawane za dające lepsze możliwości wszechstronnego rozwoju, wyrabia elastyczność, umiejętność przystosowania się do zmieniających się sytuacji na rynku pracy, dostarcza kompetencji do dokształcania się i przekwalifikowania. Kształcenie to jest preferowane, natomiast kształcenie zawodowa uznawana za ograniczające.

DŁUGOTRWAŁOŚĆ- w Polsce takie właśnie jest bezrobocie- długotrwałe. Łączy się to z utratą prawa do zasiłku. Cecha ta warunkuje problemy psychiczne i społeczne

DOMINACJA BEZROBOTNYCH KOBIET- zazwyczaj bezrobotne długotrwale. Tempo wzrostu bezrobocia kobiet jest większe, często to kobiety- matki, zniechęca to pracodawców. bezrobotne kobiety są lepiej wykształcone niż bezrobotni mężczyźni. „feminizacja procesu ubożenia” proces gdy kobieta jest dyskryminowana na rynku pracy, a przez to pozostając bezrobotna, powiększa obszary niedostatku rodziny. Szczególnie dotkliwe w rodzinach niepełnych.

PRZESTRZENNE ZRÓŻNICOWANIE BEZROBOCIA- najniższe wskaźniki bezrobocia- na obszarach znajdujących się w okolicach wielkich miast będących dużym i zróżnicowanym rynkiem pracy. Najwyższa stopa bezrobocia występuje na terenach gdzie mało jest zakładów przemysłowych, ich upadek oznacza ruinę rynku pracy. Ten aspekt stanowi duże utrudnienie w przeciwdziałaniu bezrobociu.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE BEZROBOCIE (PL)

• zmiana ustroju politycznego, która wpłynęła również na zmiany gospodarcze

  • rozpad Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej- została stworzona z inicjatywy Stalina podczas konferencji moskiewskiej. Według I artykułu statutu RWPG miało wspierać planowany rozwój gospodarki narodowej, przyspieszanie postępu technicznego, podniesienie poziomu industrializacji, wzrost wydajności pracy i zwiększenie dobrobytu państw członkowskich. Żyła ona własnym życiem i była mało wciągnięta w gospodarkę światową.

  • Przejście na rozliczenia dolarowe z krajami sąsiednimi- które dolarów nie miały, wymiana towarowa została zatem zminimalizowana, nastąpił spadek produkcji

  • Załamanie handlu z byłym ZSRR – największy wówczas odbiorca produkcji naszej, która stała się niekonkurencyjna cenowo i jakościowo wobec zachodniej

  • Upadek muru berlińskiego- swobodniejszy przepływ towarów

  • Przestarzały majątek produkcyjny, kiepskie kwalifikacje pracowników, długi

  • Ogólny spadek produkcji krajowej wywołany powyższymi czynnikami

PRZYCZYNY BEZROBOCIA NA ZACHODZIE:

Postęp techniczny- nowe technologie, zastępują one prace ludzką. Podnoszą przy tym wydajność pracy- opłacalne dla przedsiębiorców. W takich miejscach bezrobocie ma charakter WYSELEKCJONOWANY- dotyczy ludzi starszych i o niskich kwalifikacjach.

Histeroza- zjawisko gdzie po osiągnięciu pewnego poziomy bezrobocia bardzo trudno jestże zmniejszyć. Spowodowane m. in. Trwałą deprecjacją kwalifikacji zawodowych u bezrobotnych wyniku długo trwałego pozostawania bez pracy. „ szok naftowy”

EKONOMICZNE SKUTKI BEZROBOCIA

Bezrobocie nie jest problemem dotkliwym tylko dla danej jednostki. Jest ono zjawiskiem negatywnym dla całej gospodarki kraju. I tak:

- w skali makroekonomicznej bezrobocie pociąga za sobą duże koszty publiczne przeznaczane na finansowanie zasiłków i innych świadczeń socjalnych oraz na programy przeciwdziałania bezrobociu

- bezrobotni nie płacą podatków dochodowych, składek na ubezpieczenia społeczne, nie kupują towarów(podatek pośredni) a co za tym idzie zmniejszają się dochody budżetowe państwa

- masowe bezrobocie oznacza też niepełne wykorzystanie czynnika produkcji jakim jest praca

- w sytuacjach dużego bezrobocia osoby młode wykształcone, a obecnie nawet w średnim wieku decydują się na emigracje zarobkowe

SPOŁECZNE SKUTKI BEZROBOCIA

<kraje zachodnie> - bezrobocie powoduje ogólne pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego w społeczeństwie <np. badania niemieckie wskazały ze bezrobotni po 1,5 rocznym okresie pozostawania bez pracy odznaczają się znacznie gorszym stanem zdrowia niż pracujący, badani wskazują też na pewne związki bezrobocia z rosnącą liczbą chorób psychicznych, psychosomatycznych i zaburzeń osobowości, wzrasta też liczba samobójstw i prób>

- wzrasta przestępczość wśród bezrobotnych

- bezrobocie sprzyja wzrostowi liczby rozwodów

- młodzi bezrobotni są grupą najbardziej zagrożoną skutkami dezaktywacji, co oznacza że obserwuje się u nich obserwuje się trwałe i groźne zmiany w psychice, tj. frustracja, obojętność, zahamowanie rozwoju osobowości, obniżenie aspiracji edukacyjnych, lęk o przyszłość, podejmowane są przez nich rozmaite zachowania o charakterze dewiacyjnym.

RODZINNY WYMIAR BEZROBOCIA.

Bezrobocie utrudnia lub czasem nawet uniemożliwia wypełnianie przez rodzinę jej funkcji:

1. F. ekonomiczno- konsumpcyjna- załamanie realizacji tejże funkcji. Pojawiają się problemy z zaspokojeniem podstawowych potrzeb. Podczas gdy ludzie muszą prawidłowo się odżywiać, mieć mieszkania, ponosić koszty jego utrzymania, wyposażenia, organizować wypoczynek dzieciom i sobie, korzystać z dóbr kultury. Dochody bezrobotnych są bardzo niewielkie, utrudniają realizacje tego co wymienione powyżej. Rodziny bezrobotnych rezygnują z zakupów np. obuwia i odzieży, minimalizują spożycie żywności, nie korzystają z usług i dóbr kultury, turystyki, urlopów, życia towarzyskiego. Najbardziej obciążające- wydatki mieszkaniowe.

2. F. opiekuńczo wychowawcza- utrata pracy zmienia formę opieki nad dzieckiem. Bezrobocie matki zazwyczaj oznacza wypisanie dziecka z przedszkola( wysokie koszty). A przedszkole pełni funkcje opiekuńcza, wychowawczą , socjalizacyjna, wyrównawczą. Brak pieniędzy na ponoszenia opłat za zajęcia dodatkowe w szkołach, rezygnacja z posłania dzieci do liceum.

3. F. emocjonalno- ekspresyjna- podlega wpływom zwłaszcza bezrobocia długookresowego. W 1wszej fazie bezrobocia- konsolidacja, zacieśnienie więzi rodzinnych-wsparcie psychiczne członków rodziny dla bezrobotnego. Dzieci starsze chętne do pomocy. Następnie konflikty narastają . mężczyźni, których żony pracują znacznie boleśniej odczuwają tą zmianę ról. Rodzi to złe jego samopoczucie, które jest rzutowane na żonę i dzieci. Kobiety pozbawione natomiast na początku nadrabiają „zaległości domowe”. Z czasem jednak poziom odczuwania wszelkich skutków bezrobocia wzrasta, a odczuwany stres jest tym silniejszy im wyższe wykształcenie. Bezrobotny traci swą pozycje dotychczasową w rodzinie, obniżony zostaje jego autorytet w oczach członków familii. Pogarszają się stosunki rodzice- dzieci. Obniża się tez pozycja dzieci bezrobotnych w środowisku rówieśniczym. Wzrasta poczucie lęku i przyszłość. Wszystko to nie sprzyja też zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa członków rodziny.

4. F. socjalizacyjna- sytuacja bezrobocia nie sprzyja stwarzaniu właściwego klimatu dla wszechstronnego rozwoju dzieci, rozbudzania szerszych zainteresowań, kształtowania pozytywnego systemu wartości, wzorów i norm postępowania. Rodziny funkcjonują bezplanowo, bezzadaniowo, utrwalają roszczeniowe postawy i dzieci i dorosłych wobec państwa. Sprzyja to kształtowaniu się „ osobowości uzależnionej od zewnętrznych warunków”. Istnieje ryzyko, że na skutek zaniedbań w wypełnianiu tej funkcji i f, wychowawczej może nastąpić dziedziczenie przez dzieci i młodzież upośledzonego statusu społecznego rodziny.

5. F. prokreacyjna- w rodzinach już istniejących nie zauważa się znacznie ograniczonej prokreacji. Młodzi zaś deklarują zamiar rezygnacji z zawarcia małżeństwa i przesunięcie w czasie decyzji o urodzeniu dziecka.

PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY BEZROBOCIA.

• Zaspokajanie potrzeb: sprawa problemowa. Zaspokajanie nawet podstawowych potrzeb, potrzeb fizjologicznych wymaga środków materialnych, pieniędzy. Potrzeba bezpieczeństwa nie zrealizuje się bez pewności jutra dla siebie i rodziny, kontakty z grupą pracowniczą pozwalają na zaspokajanie potrzeby przynależności- w chwili bezrobocia jest ona zaniedbana.

Potrzeby wyższego rzędu: potrzeba uznania, samorealizacji, wiedzy i rozumienia również „zagrożone”. Bezrobotny jest pozbawiony pracy , a co za tym idzie również wszelkich gratyfikacji, nie jest doceniany. W sytuacjach zwolnień masowych, recesji, poczucie zagrożenia występuje już przed zwolnieniem. Związane jest ono też z nieskutecznymi próbami zdobycia nowej pracy. Wiąże się to z nasileniem dolegliwości psychicznych i fizycznych. W jeszcze utrzymywanej pracy pojawia się zwiększona konkurencja- atmosfera w środowisku pracy się pogarsza. Zagrożeni bezrobociem rezygnują z wymagań dotyczących wysokości płac i warunków pracy. Po podjęciu nowej pracy występują problemy z integracją w nowym środowisku. Na osobę bezrobotna powiem nakłada się swoistą etykietę. Traktowana jest ona jako osoba o niskich kwalifikacjach, leniwa, biorąca często zwolnienia

• Psychiczne ciężary bezrobocia

• Bezrobocie jest stresowym wydarzeniem życiowym. Jednostka musi przystosować się do nowej sytuacji, zmienić dotychczasowe nawyki, zachowania.

• Stres powoduje zmiany w stanie zdrowia. Zwiększa się poczucie wyobcowania, izolacji społecznej, a to zwiększa ryzyko zawału serca. Bezrobotni często popadają w nałogi(alkoholizm), częściej popełniają samobójstwa, cierpią na choroby somatyczne, obniża się ich sprawność psychofizyczna- prowadzi to do trudności z rozpoczęciem jakichkolwiek czynności. Zauważanie tych zmian w sobie jest dodatkowym stresorem.

• Destabilizacja życia rodzinnego. Bezrobotny czuje się winny temu wszystkiemu co dotyczy rodziny. Szczególnie odczuwają to mężczyźni.

• Bezrobocie jest stanem przymusowej zależności od innych- może doprowadzić do zmiany obrazu samego siebie i postrzegania relacji z innymi. Na nowo bezrobotni pytają siebie „ kim jestem?”. Potrzeba ta uwrażliwia na oceny innych ludzi. Szukają potwierdzenia siebie w sądach innych. Stają się psychologicznie zależni od otoczenia. Ułatwia to uleganie sugestiom rożnych grup, nawet przestępczych

• Ograniczenia pola kontaktów społecznych i zaburzenia struktury czasu.

Czas zaczyna „przeciekać przez palce” – bezrobotni zmniejszają swą aktywność we wszystkich dziedzinach. Kontakty społeczne są minimalizowane, zarówno z osobami bliskimi, jak też ze znajomymi np. z byłej pracy. Boją się odrzucenia, czy też tzw. Rewanżu- gościnności, zakupu prezentów.

Często w skutek bezrobocia chronicznego długotrwałego> nie jest możliwe przywrócenie jednostki do aktywności zawodowej, negatywne procesy psychiczne i fizyczne nasilają się i działają destrukcyjnie.

• Fazy stany psychicznego po utracie pracy:

Szok— optymizm i wiara w znalezienie nowej pracy— okres pesymizmu —utrata nadziei

Od czego zależy własna aktywność bezrobotnych w poszukiwaniu pracy?

1. od tego czy ktoś jest wewnątrz, czy zewnątrz sterowalny

2. zgodnie z teorią motywacji – od oczekiwań co do prawdopodobieństwa jej znalezienia i od wartości pracy

Zewnątrz sterowalni nie wierzą w siebie, w skuteczność działań własnych, szybko wpadają w stan beznadziejności i bezradności.

PL REGULACJE PRAWNE WOBEC BEZROBOCIA:

Wedle polskiej ustawy z dnia 14. grudnia 1994 roku o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu "bezrobotny" - to osobę niezatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy, jeżeli:

1. ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów,

2. kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,

3. nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego,

4. nie jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, o powierzchni użytków rolnych przekraczającej przeliczeniowe, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej przeliczeniowe,

5. nie jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) gospodarstwa stanowiącego dział specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisów podatkowych, chyba że dochód z działów specjalnych produkcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osób fizycznych, nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z przeliczeniowych, ustalonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, na podstawie przepisów o podatku rolnym, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w takim gospodarstwie,

6. nie podjęła pozarolniczej działalności od dnia wskazanego w zgłoszeniu do ewidencji do dnia wyrejestrowania tej działalności albo nie podlega - na podstawie odrębnych przepisów - obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników, lub zaopatrzenia emerytalnego,

7. jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie,

8. nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności,

9. nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia, z wyłączeniem przychodów uzyskanych z tytułu odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, z zastrzeżeniem lit. d,

10. nie pobiera, na podstawie przepisów o pomocy społecznej, zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, gwarantowanego zasiłku okresowego lub renty socjalnej;

FORMY PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU:

• inicjowanie i finansowanie szkoleń

• inicjowanie organizacji dodatkowych miejsc pracy i udzielanie pracodawcom wsparcia finansowego

• inicjowanie i finansowanie prac interwencyjnych i robót publicznych

• udzielanie pożyczek z Funduszu Pracy na podjęcie działalności na własny rachunek

• przyznawanie i wypłata zasiłków

Aktywizacja bezrobotnych w ramach programów socjalnych i zajęć w klubach pracy

Definicja bezrobocia zaczerpnięta ze słownika terminów ekonomiczno prawnych mówi, iż bezrobocie jest zjawiskiem polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i chcących pracować (warunek ten często się pomija jako trudny do weryfikacji) nie znajduje żadnego zatrudnienia. Jest to wynik braku równowagi pomiędzy podażą pracy a popytem na pracę.

Jest to bardzo ogólna definicja bezrobocia, dokładniej o tym które osoby są uznawane za bezrobotne decyduje ustawa, która jednoznacznie definiuje jakie warunki musi spełnić osoba uznana za bezrobotną. W różnych krajach mogą to być różne wymogi. Warto pamiętać, że w Polsce status bezrobotnego posiadają tylko osoby zarejestrowane w Urzędzie Pracy. Inną sprawą jest tzw. "szara strefa" czyli osoby "pracujące na czarno", mogą one spełniać wszystkie warunki kwalifikujące do grona bezrobotnych, choć w rzeczywistości pracę mają.

RODZAJE BEZROBOCIA:

• W zależności od przyczyn występowania wyróżnia się:

• Bezrobocie strukturalne-wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może również z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także, gdy zasoby kapitałowe są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy

• Bezrobocie technologiczne wynika z postępu technicznego, automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadząc do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia;

• Bezrobocie koniunkturalne wywoływane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego

i inwestycyjnego, który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych

przedsiębiorstw. Poziom popytu jest poddany stałym wahaniom cyklu koniunkturalnego, jakim podlega gospodarka. w fazach wysokiej koniunktury popyt rozszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego;

• Bezrobocie frykcyjne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; dotyczy ludzi zmieniających zawód, pracę, przenoszących się do innej miejscowości;

• Bezrobocie sezonowe jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych.

• W zależności na formę występowania wyróżnia się:

• bezrobocie krótkookresowe – do 3 miesięcy bez zatrudnienia.

• bezrobocie średniookresowe – od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia.

• bezrobocie długookresowe – dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.

• bezrobocie ukryte to pewna – nieokreślona – liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej – przerost administracji).

• bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.

PRZYCZYNY BEZROBOCIA< W SKRÓCIE>

• głęboka recesja (spadek ogólnej aktywności gospodarczej),

• spadek produkcji,

• obniżenie popytu konsumpcyjnego,

• zahamowanie procesów inwestycyjnych,

• długotrwały wzrost importu substytucyjnego,

• zwiększony przyrost zasobów pracy.

M. Czerepaniak- Walczak „OD PRÓŻNIACZENIA DO ZNIEWOLENIA- W POSZUKIWANIU DYSKURSÓW CZASU WOLNEGO”

Czas wolny” jest pojęciem trudnym do zdefiniowania- jest ono złożone i wielowymiarowe. Wciąż dominuje wieloznaczność w jego rozumieniu, przykładem tego są potoczne opinie o braku czasu wolnego, kurczeniu się jego zasobów, podczas gdy obiektywne warunki życia wskazują na zmniejszanie się zasobów czasu przeznaczonego na wypełnianie obowiązków.

Tayloryzm gospodarczy- XIX w.- wyraźne oddzielenie czasu i miejsca pracy od czasu i miejsca „po pracy”. Wyróżniony tu czas wolny był traktowany jako okoliczność „doładowania mocy” pracowników.

Hannah Arendt: „nadzieja, jaką wyrażał K. Marks, iż czas wolny rzeczywiście uwolni ludzi od konieczności i sprawi, że animal laborans stanie się produktywne, ma oparcie w iluzji filozofii mechanistycznej, która przyjmuje, że siła robocza, jak każda inna energia, nie ginie, jeśli więc nie jest wydatkowana i nie ulega wyczerpaniu w mozolnej pracy życia, to automatycznie zasila inne >wyższe< czynności. Stanowisko to znajduje odzwierciedlenie w definicji czasu wolnego Joffre'a Dumazediera:

„Czas wolny jest zespołem zajęć, którym jednostka może się oddawać z własnej woli bądź dla odpoczynku, bądź dla rozrywki, bądź dla rozwoju swych wiadomości lub bezinteresownego kształcenia się, względnie dla swojego dobrowolnego uczestnictwa w życiu społecznym, po wyzwoleniu się od obowiązków zawodowych, rodzinnych, społecznych.

Typy definicji:

1. strukturalne - takie, w których elementy czasu wymieniane są w postaci wykonywanych w nim czynności.

„Czas wolny jest to ta część budżetu czasu, która nie jest zajęta ani przez pracę zarobkową (normalną i dodatkową), ani przez systematyczne kształcenie się (szkoła, uczelnia), ani przez zaspokajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych (sen, posiłki, higiena), ani przez stałe obowiązki domowe (gotowanie, sprzątanie, pranie, opieka nad członkami rodziny niezdolnymi do samoobsługi) i może być spożytkowana bądź na swobodne wczasowanie, bądź na życie rodzinne, obowiązki społeczne i aktywność przynoszącą doraźne korzyści” (Kamiński)

1. funkcjonalne - wyszczególnianie, czemu ten czas służy (może służyć)

„Czas wolny służy doskonaleniu osobowości oraz przywracaniu i utrzymywaniu równowagi psychofizycznej w organizmie człowieka (Czerepaniak-Walczak)

1. atrybutywne - człon definiujący zawiera osobliwe atrybuty tego czasu, a więc takie, które są specyficzne i wyłączne dla tego czasu w życiu osoby. Czas wolny bowiem jest definiowany zawsze jako czas pojedynczego człowieka, odnosi się do tego, co czyni osoba, co się z nią dzieje. Jest szczególnym przejawem antropocentryzmu wyznaczającego podmiotową perspektywę opisu, interpretacji, wyjaśniania i projektowania tej sfery życia. Pozostaje przy tym w ścisłym powiązaniu z elementami podmiotowego świata życia.

„Obecnie już dla nikogo nie ulega wątpliwości, iż czas wolny, sfera życia w największym stopniu kierowana osobistymi potrzebami, dyspozycjami, nawykami, akceptowanymi wzorami postępowania, oddziałuje na sfery pozostałe i jest przez nie kształtowany”.

Czas wolny jako kategoria podmiotowa- to podmiot zaświadcza o występowaniu (lub nie) określonych atrybutów jego czasu. W takim rozumieniu czas wolny jest tą postacią „zegarowego” czasu podmiotu, którą cechuje współwystępowanie następujących cech:

• dobrowolność (treści i form zachowań)

• niekomercyjność

• doświadczanie satysfakcji

Czasem wolnym jest wyłącznie ten, w którym spełnione są wszystkie trzy warunki.

„Dobrowolność i satysfakcja mogą cechować dobrowolność i satysfakcja. Albo na przykład formy wolontariatu, które są podejmowane w celu zdobycia doświadczenia zawodowego lub wyczekiwania na zatrudnienie, formalnie nie zaliczają się do czasu wolnego”

Podmiotowa perspektywa czasu wolnego wyraża się w:

• świadomości własnej sytuacji (obowiązkowa-dowolna)- wskazywanie tych okresów czasu, które spełniają 3 wyżej wymienione kryteria wolnego czasu

• poczucie własnej mocy sprawczej w zakresie gospodarowania czasem (sprawstwo), wypełniania go wysoko wartościowanymi treściami (realizacja własnych preferencji)

• ponoszenie odpowiedzialności za podejmowane działania i ich konsekwencje

Czas wolny jest zawsze czasem wolnym osoby lub osób.

• Nie istnieje coś takiego jak zbiorowy czas wolny. Ewentualnie konkretne zbiorowości ludzi mogą w jednym czasie, jednym miejscu doświadczać czasu wolnego.

To nie czas jest wolny, lecz człowiek jest wolny do zachowań dobrowolnych, niekomercyjnych i przynoszących satysfakcję.

• nie istnieje taki byt ani wytwór symboliczny, który można byłoby nazwać czasem wolnym. Istnieje natomiast taki czas, w którym mamy do czynienia z nadmiarem, nadwyżką czasu, pozostałością po innych koniecznościach, które były konieczne, człowiek wtedy jest wolny od wszelkich trosk i czynności wymuszonych i wolny do świata i jego kultury.

Jednym z zadań wychowania- przybliżenie podmiotowi istotnych wyróżników czasu wolnego jako opozycji do czasu obowiązkowego.

Są takie sytuacje, w których trudno wyodrębnić czas wolny:

• choroba,

• grupy wiekowe (ludzie starsi, dzieci), w których ograniczona jest samodzielność wyboru treści i form aktywności,

• zawody, w których formalne oddzielenie czasu aktywności zawodowej od zachowań niezawodowych jest trudne (akademicy, duchowni, politycy, artyści)

Obecnie czas i przestrzeń nie są wystarczającym argumentem do przyporządkowania czynności do sfery pracy lub czasu wolnego (praca na zlecenie- nienormowany czas pracy- pracujesz aż zrobisz, niekoniecznie w miejscu pracy, ale także w domu; wyjazdy, bankiety służbowe, bale, imprezy pracownicze itd.).

AKSJOLOGICZNY DYSKURS

1. Czas wolny jest wartością instrumentalną- sam wartością nie jest, ale jest okazją do realizowania tego, co człowiek uważa za wartościowe.

2. Może mieć też wartość autoteliczną- ludzie pragną go posiadać dla samego nic-nie-muszenia

Czynniki generujące szkodliwe funkcje czasu wolnego:

• niski kapitał kulturowy,

• brak wzorców prorozwojowego zagospodarowania czasu wolnego

• małe środki finansowe

• słaba kondycja zdrowotna

Osoby pozbawione „dobrego urodzenia” stoją na drodze do marginalizacji i wykluczenia, które zaczyna się własnie w sferze czasu wolnego.

Czas wolny może nosić znamiona przymusu, czynności wypełniające go mogą być wymuszone przez elementy sytuacji, w której znajduje się osoba (lub grupa)

Przymusowy czas wolny uwidacznia się w dwu postaciach:

• przymus posiadania czasu wolnego od obowiązków (bezrobocie)

• przymus zachowań w czasie wolnym (związany z przynależnością do jakiejś grupy społecznej, wiekowej, płci itp., z przyjmowaniem wzorów zachowań funkcjonujących w danym środowisku, w danej grupie społecznej. Może się wiązać także z rozwojem na rynku pracy, rozwojem wiedzy i informacji- sprostanie tym wymaganiom zmusza do uczenia się nowych rzeczy w czasie wolnym od formalnych obowiązków)

EKONOMICZNY ASPEKT CZASU WOLNEGO:

Powstają kolejne produkty i usługi, z których ludzie korzystają w czasie wolnym. Z punktu widzenia pedagogiki- kwestia sprawiedliwości społecznej w dostępności do tych dóbr. Rozwarstwienie w dostępie do wzorów i środków gospodarowania czasem w ogóle, a w szczególności czasem wolnym, jest związane z sytuacja socjalną osób i zbiorowości

ZDROWOTNE I ESTETYCZNE aspekty funkcjonowania człowieka są tymi, które wiążą się z gospodarowaniem czasem i treściami wypełniającymi go.

Rozmiar czasu wolnego oraz sposoby zagospodarowania go są ważnym elementem rozważań nad sprawami profilaktyki i promocji zdrowia.

Affluenza- epidemia konsumeryzmu.

Mamy więc:

1. dyskurs podmiotowości

2. dyskurs aksjologiczny

3. dyskurs ekonomiczny

4. dyskurs zdrowia i ciała

Czas wolny jako:

• cel (wychowanie do czasu wolnego)

• ośrodek (wychowanie w czasie wolnym)

• środek (wychowanie poprzez czas wolny, przez jego zagospodarowanie)

KULTURA CZASU WOLNEGO

Czas wolny może być zniewolony przez wzory współczesnej kultury (masowość, dynamika zmian, pospiech, blichtr, kicz).

Ważnym przedmiotem refleksji pedagogicznej jest problematyka zagospodarowania czasu w poszczególnych grupach społecznych- zróżnicowanie wzorów uczestniczenia w kulturze przekłada się na kondycję podmiotowości członków grup społ. I całych zbiorowości.

Prawo do czasu wolnego wpisane na listę praw człowieka i praw dziecka.

Cechy zachowań wypełniających czas wolny:

• aktywizm (wytwarzanie nowych wzorów i wartości)

• pasywizm (kibicowanie polegające na oglądaniu lub podglądaniu tego, co robią inni)

Podział ze względu na miejsce spędzania czasu wolnego i typy kontaktów społecznych

• domocentryzm (spędzanie go w domu)

• familiocentryzm (spędzanie go z rodziną)

Zjawisko domocentryzmu nie towarzyszy zjawisku familiocentryzmu- ludzie przebywający w jednym, wspólnym mieszkaniu spędzają czas niezależnie od siebie, obok siebie, indywidualnie korzystają ze sprzętów i urządzeń.

Podejmowane są jednak działania zmierzające do upowszechnienia familiocentryzmu.

KRYTYCZNE DYSKURSY CZASU WOLNEGO

„wzrost ilości czasu wolnego sprawia, że ludzie mają więcej czasu na rozmyślanie i dyskusje o takich sprawach jak wyzwolenie kobiet, prawa człowieka itd”.

1. dyskurs feministyczny.

• centralnym zagadnieniem kształtowanie tożsamości.

Wzory zachowań upowszechniane np. przez media mogą być źródłem fałszywej tożsamości zarówno w samoświadomości, jak i postrzeganiu człowieka przez innych.

1. dyskurs emancypacyjny

• czas wolny traktowany jako pole aktywności kierowanej na samodzielne osiąganie dorosłości, uwalnianie się od doświadczanych ograniczeń w dostępie do sfery publicznej oraz okazja do rozwijania świadomości krytycznej

SPOŁECZNY DYSKURS CZASU WOLNEGO- FUNKCJE CZASU WOLNEGO

Czas wolny stanowi istotny element konsumpcji.

Zanik stref czasowych- zachowania człowieka nie są wyznaczane wskazaniami zegara ani kalendarza.

Konsumpcja i presumpcja, za sprawą środków masowego przekazu oraz ułatwień komunikacyjnych, nie występują już tylko w ściśle określonej porze dnia czy roku.

Można w nich uczestniczyć o dowolnej porze.

Zachowania mogą być realizowane w rzeczywistości realnej i wirtualnej.

• spędzanie wielu godzin w centrach handlowych

• „uwięzienie w sieci”

Wypełnianie czasu wolnego działaniami pomocowymi i samopomocowymi:

np. wolontariat, ale nie nieodpłatne wypełnianie zadań zawodowych czy oczekiwanie na formalne zatrudnienie, a działania wynikające z potrzeby serca lub rozumu na rzecz innych.

O wartości czasu wolnego świadczy opinia podmiotu na temat tego, do czego ten czas jest wykorzystywany, na co przeznaczany. Ważnym elementem dyskursu społecznego są funkcje, jakie czas ten pełni w życiu jednostkowym i zbiorowym. Mogą to być oczywiście funkcje pozytywne, ale również negatywne.

Michał Porowski „ BEZDOMNOŚĆ - OBRAZ ZJAWISKA I POPULACJI LUDZI BEZDOMNYCH”

BEZDOMNOŚĆ jako względnie trwałą sytuację człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nie posiadającego własnego mieszkania.

Rodzaje bezdomności:

1. z wyboru

2. z konieczności

Różnorodność typów i podłoża genetycznego bezdomności implikuje zróżnicowanie programów profilaktyczno-naprawczych.

Przyczyny bezdomności z wyboru sprowadzają się w sumie do kontestacji lub odrzucenia norm oraz powszechnie respektowanych wzorów obyczajowych. Może być w związku z tym potraktowana jako przejaw patologii indywidualnej, której przezwyciężenie wymaga zastosowania resocjalizacyjnie zorientowanych działań zapobiegawczo-zaradczych.

Bezdomność z konieczności natomiast - bez względu na postać i źródła " jest zjawiskiem patologii społecznej. Znajduje się wszak pod wpływem cech systemu społecznego, zwłaszcza zaś założeń ustrojowo-prawnych i in­frastruktury polityki socjalnej państwa. Przeciwdziałanie i usuwanie wywołanych w ten sposób skutków (bezdomność młodzieży rozpoczynającej włas­ne życie, starców, ludzi dotkniętych ubóstwem, nieuleczalnie chorych) wy­maga decyzji politycznych i rozwiązań makrosystemowych, kompensujących braki polityki mieszkaniowej i niedostatki instytucjonalnego zaplecza opieki społecznej.

Na podstawie sytuacji faktycznej i stosunku do niej możemy natomiast wyróżnić bezdomność sensu stricte i bezdomność sensu largo.

Bezdomność sensu stricto (nazywana również rzeczywistą bądź jawną) oznacza brak własnego mieszkania i jednocześnie jakiegokolwiek innego, możliwie stałe­go, choćby zastępczo traktowanego schronienia przeznaczonego i jakoś przystosowanego do zamieszkania. Jest to ekstremalna postać bezdomności.

Bezdomność sensu largo (nazy­wana również utajoną bądź społeczną) opiera się na ocenie posiadanego lokum jako nie spełniającego kryteriów mieszkania ze względu na jaskrawe odstępstwo od minimalnych standardów mieszkaniowych albo ze względu na kulturowo usprawiedliwione aspiracje. Wywołuje to poczucie dyskomfortu i sprzeciw wobec warunków pociągających za sobą deprywację utrzymanych w granicach społecznej akceptacji potrzeb tego rzędu.

Przyczyny bezdomności:

• dobrowolnie wybrany styl życia

• uchodźstwo (desperackie decyzje)

• własne lub cudze zachowanie dewiacyjne)

• zdarzenia losowe

• wadliwa polityka społeczna

• brak pracy i pieniędzy

• bycie byłym więźniem

• bycie byłym wychowankiem domu dziecka

• warunki lokalne

• przemoc w rodzinie

Przeciwdziałanie bezdomności przez:

• działalność instytucji opiekuńczych (przytułków, szpitali, hospicjów)

• rozwój instytucji charytatywnych

• system gwarantowanych prawem i ogólnodostępnych świadczeń państwowych

• kontrolowane przez państwo programy poprawy warunków życia

• instytucje dyscyplinujące (np.: domy pracy)

• instytucje opiekuńczo – wychowawcze

• zakłady dysponujące kwaterami zastępczymi dla grup bezproblemowych

W Polsce wymienia się liczbę 200-300 tysięcy osób ewidentnie bezdomnych.

Współczesne formy bezpośredniej pomocy dla bezdomnych są oparte na systemie różnych pod względem przeznaczenia, organizacji wewnętrznej, zasad finansowania, statusu prawnego instytucji prowadzonych przez pań­stwo, samorządy lokalne, kościoły i związki wyznaniowe, stowarzyszenia i fundacje, które na zasadzie zbieżności zadań da się sprowadzić do trzech podstawowych typów. A mianowicie:

• zakłady dysponujące kwaterami zastępczymi dla grup bezproblemowych,

• zakłady długoterminowego pobytu dla wyselekcjonowanych kategorii bez­domnych z programami pomocy dostosowanej do ich specjalnej sytuacji,

• zakłady poprzestające na zapewnieniu noclegu z pomocą ograniczoną do podstawowych potrzeb biologicznych.

UBÓSTWO

Ubóstwo- brak dostatecznych środków do życia, nędza, bieda i niedostatek w sensie ekonomicznym

Podstawowe przyczyny ubóstwa:

• bezrobocie

• bezdomność

• brak wykształcenia

• dysfunkcjonalność rodziny

• niedostateczna troska o ludzi starszych

• zły stan zdrowia

• niekorzystna sytuacja np.: państwa

Rodzaje ubóstwa:

• absolutne

• względne

Trzy teorie przyczyn ubóstwa:
1) skażonych charakterów

• ubóstwo upatrywane w jednostce

• indywidualne defekty

• brak zdolności i możliwości podjęcia pracy

2)ograniczonych możliwości

• nierówność dostępu do szkół i miejsc pracy

• dyskryminacja płciowa lub rasowa

3)”wielkiego brata”

• wina po stronie rządu, bo poprzez wysokie podatki zniszczył on bodźce do umacniania niezależności ekonomicznej rodziny