Biblia

[edytuj]

Z Wikipedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Zwój Tory w języku hebrajskim

Starożytny fragment manuskryptu Septuaginty (zwój Proroków mniejszych) ok. I w. p.n.e.

Ręcznie przepisywany egzemplarz Biblii łacińskiej z 1407 r. do czytania na głos w klasztorze

Biblia Gutenberga pierwsza książka drukowana przy użyciu ruchomej czcionki

Fragment hebrajskiego tekstu Księgi Wyjścia rozdz. 20 (Dziesięć Przykazań)

Pierwsza strona Ewangelii Jana z Biblii Johna Wyclifa (XIV wiek)

Fragment Ewangelii Łukasza w Kodeksie Aleksandryjskim z V wieku

Prolog do Ewangelii Jana, Wulgata Klementyńska, wydanie z 1922 r.

Karta z Psałterza floriańskiego

Karta z katolickiej Biblii Królowej Zofii (1455)

Strona tytułowa pierwszego wydania Biblii Króla Jakuba

Strona tytułowa pierwszego wydania Biblii Wujka

Strona tytułowa Biblii Gdańskiej

Biblia, Pismo Święte (z greckiego βιβλίον, biblion – zwój papirusu, księga, l.m. βιβλία, biblia – księgi) – zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawanych przez żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga. Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne dla różnych wyznań. Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament. Biblia hebrajska – Tanach obejmuje księgi Starego Testamentu. Muzułmanie uważają, iż część Biblii (np. Księgi Mojżeszowe, Psalmy) powstała w wyniku boskiego objawienia, ale jej treść została zmieniona (zafałszowana).

Spis treści [ukryj] 1 Kanon 1.1 Stary Testament 1.2 Nowy Testament 2 Autorstwo i historyczność Biblii 3 Przekłady Biblii 4 Znaczenie Biblii 5 Popularność 6 Rośliny biblijne 7 Zwierzęta biblijne 8 Zobacz też 9 Przypisy 10 Linki zewnętrzne 10.1 Treść Biblii w Internecie 10.2 Inne strony internetowe

Kanon [edytuj]

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kanon Biblii.

Na przestrzeni dziejów kanon ksiąg wchodzących w skład Biblii zmieniał się w obrębie każdej z wielkich religii monoteistycznych. Dotyczy to w szczególności chrześcijaństwa, w którego łonie bardzo długo trwały dysputy na temat kanonu, zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu. Pierwsze zatwierdzenie kanonu chrześcijańskiego nastąpiło w 397 roku na Synodzie Kartagińskim, który ostatecznie odrzucił część ksiąg krążących jako listy i ewangelie, zwane obecnie apokryfami lub pseudoepigrafami. Kanon Biblii w wersji katolickiej został potwierdzony na soborze trydenckim w 1546 roku. Protestancki kanon Nowego Testamentu jest identyczny z katolickim, natomiast Starego – z hebrajskim (Tanach). Księgi starotestamentalne, które nie wchodzą w skład kanonu hebrajskiego (a więc uznawane są przez żydów i protestantów za apokryfy), a zaliczają się do katolickiego, katolicy i prawosławni nazywają księgami deuterokanonicznymi (kanon aleksandryjski).

Stary Testament [edytuj]

Na Stary Testament składa się, w zależności od uznawanego kanonu:

• 39 ksiąg – kanon hebrajski, uznawany przez żydów i wyznania protestanckie (według podziału hebrajskiego prorocy mniejsi i niektóre inne księgi stanowią całość i dlatego kanon żydowski tradycyjnie liczy 24 księgi)

• 46 ksiąg – kanon katolicki (lub 47 jeśli za odrębną księgę uznać List Jeremiasza, który w wydaniach katolickich stanowi 6 rozdział Księgi Barucha)

• 49 ksiąg – kanon prawosławny (lub więcej, w zależności od lokalnego kultu – prawosławni uznają wszystkie księgi które pojawiły się w Biblii greckiej – Septuagincie).

Księgi Starego Testamentu powstawały według różnych współczesnych badaczy w okresie od XII do II wieku p.n.e.. Krytyka tradycjonalistyczna uważa jednak, że powstawały one wcześniej, począwszy od XIII a nawet XV wieku p.n.e..

Księgi prorockie – jak się sądzi – powstały w IX-VI wieku p.n.e., a księgi deuterokanoniczne powstały prawdopodobnie w II wieku p.n.e. Według opinii niektórych badaczy najstarsze są Psalmy 90 i prawdopodobnie 91, Księga Hioba i Księgi Mojżeszowe.

Treścią Starego Testamentu jest historia i dziedzictwo kulturowe narodu izraelskiego. Zostały one pierwotnie spisane w języku hebrajskim, aramejskim i greckim (koine).

Księgi Starego Testamentu chrześcijanie dzielą na:

• księgi historyczne

• księgi profetyczne

• księgi dydaktyczne

Według innego podziału, mającego korzenie w judaizmie są to: Pięcioksiąg Mojżeszowy (hebr. Tora), Prorocy (hebr. Newiim) i Pisma (hebr. Ketuwim).

Dla judaizmu najważniejsza jest najstarsza część Biblii – Pięcioksiąg Mojżeszowy, który opisuje powstanie świata, losy Żydów od czasów Abrahama aż do powrotu z Egiptu do Palestyny, oraz – co dla żydów jest najważniejsze – podstawowe zasady judaizmu, od sposobu sprawowania kultu i obchodzenia świąt, po szczegółowe zasady odżywiania się i ubioru. Na Pięcioksiąg składają się:

• Rodzaju

• Wyjścia

• Kapłańska

• Liczb

• Powtórzonego Prawa

Dla judaizmu i islamu święte są także wszystkie pozostałe księgi Starego Testamentu. Są to oprócz Tory:

• Księgi proroków – w nich zawarte są wszystkie kolejne proroctwa, czyli zgodnie z tradycją treści, które prorocy na zlecenie Boga przekazywali wiernym. Często znajdują się tam również opisy dziejów poszczególnych proroków.

  • Jozuego

  • Sędziów

  • 1 i 2 Samuela (2 księgi)

  • 1 i 2 Królów (2 księgi)

  • Izajasza

  • Jeremiasza

  • Ezechiela

  • Dwunastu proroków (Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza)

• Księgi hagiograficzne – dzielą się one na księgi poetyckie, będące zbiorami pieśni, przysłów, kazań i poematów, które uznano za święte, oraz księgi o charakterze historyczno-legendarnym opisujące dzieje osób, które były dla żydów ważne ze względów religijnych, ale nie zostały uznane za proroków.

  • Psalmów

  • Przysłów

  • Hioba

  • Pieśń nad pieśniami

  • Rut

  • Lamentacje Jeremiasza (Treny)

  • Księga Koheleta (Eklezjastesa, Kaznodziei)

  • Estery

  • Daniela

  • Ezdrasza

  • Nehemiasza

  • 1 i 2 Kronik (2 księgi)

Nowy Testament [edytuj]

Dla chrześcijan, uznających świętość Starego Testamentu, podstawowe znaczenie ma również Nowy Testament spisany w języku greckim, w latach 52 – 98 n.e. Treścią Nowego Testamentu jest ewangelia, czyli "Dobra Nowina", o królestwie Bożym i o zbawieniu głoszona przez Jezusa Chrystusa i jego uczniów, a także dzieje pierwszych gmin chrześcijańskich. Judaizm i islam nie uznają Nowego Testamentu jako pism świętych, chociaż islam uważa Jezusa Chrystusa za proroka, a Koran powtarza niektóre opisy Ewangelii. Nowy Testament składa się z 27 ksiąg:

• Cztery Ewangelie – zapis zbawczego orędzia głoszonego przez Jezusa Chrystusa:

  • Ewangelie synoptyczne:

    • Ewangelia Mateusza

    • Ewangelia Marka

    • Ewangelia Łukasza

  • Ewangelia Jana

• Dzieje Apostolskie – księga opisująca początki Kościoła, po wniebowstąpieniu Jezusa, ukazane na tle działalności niektórych apostołów (św. Piotr, św. Paweł, św. Jakub Starszy i Młodszy)

• księgi dydaktyczne – zbiór listów pisanych przez apostołów:

  • 13 listów Pawła z Tarsu

  • List do Hebrajczyków (powstały prawdopodobnie w środowisku pawłowym, skierowany do jednej z gmin judeochrześcijańskich, prawdopodobnie w Jerozolimie)

  • 7 listów powszechnych (św. Jakuba, 1 i 2 św. Piotra, 1, 2 i 3 św. Jana, św. Judy Tadeusza)

• oraz Apokalipsa, zwana też Objawieniem (świętego) Jana – księga prorocka, której autorstwo przypisuje się Janowi Apostołowi.

Autorstwo i historyczność Biblii [edytuj]

W dziedzinie tej istnieje wiele kontrowersji. Z naukowego punktu widzenia badaniem Biblii zajmuje się biblistyka. Wg wersji tradycyjnej autorami wszystkich ksiąg były rzeczywiście osoby, od których pochodzą nazwy ksiąg – a więc pięcioksiąg Mojżeszowy napisał rzeczywiście Mojżesz od razu w wersji jaką znamy dzisiaj, Jozue napisał Księgę Jozuego, itd.

Badania stylu i języka oryginalnych ksiąg kanonu hebrajskiego sugerują, że faktycznie najstarszą częścią Biblii są jej pisma poetyckie – Psalmy, Księga Hioba, Pieśń nad Pieśniami – które zostały napisane przed rokiem 1000 p.n.e. i nie uległy późniejszemu przeredagowaniu. Nowsze księgi proroków (począwszy od Izajasza) powstawały za życia danych proroków, lecz niekoniecznie to oni byli ich wyłącznymi autorami i redaktorami.

W przypadku Nowego Testamentu pojawiają się te same wątpliwości, istnieją kontrowersje co do fragmentów Ewangelii Marka i Jana, które zostały częściowo przeredagowane przed synodem kartagińskim (253 r. n.e.).^{[potrzebne źródło]} Niektórzy badacze twierdzą, że do najstarszych fragmentów Nowego Testamentu należą Listy Pawła z Tarsu, są jednak też i tacy, którzy uważają, że najstarsza jest Ewangelia Mateusza (ściśle: aramejski pierwowzór znanej nam Ewangelii wg św. Mateusza). Dzieje Apostolskie i Apokalipsa są dziełami znacznie późniejszymi. Istnieje teoria, że Dzieje Apostolskie zostały napisane ok. 110-120 r. n.e., jednak pewniejsze jest to, że napisał je około 60 roku n.e. Łukasz Ewangelista (za jego autorstwem przemawia to, iż – podobnie jak Ewangelia Łukasza – są skierowane do Teofila, oraz fakt iż końcowy fragment Ewangelii jest powtórzony w początkowych wersetach Dziejów). Niektórzy badacze^{[potrzebne źródło]} twierdzą, że Dzieje zostały napisane przez anonimowych autorów na podstawie legend i pośrednich relacji, krążących w gminach chrześcijańskich w Azji Mniejszej i Palestynie.

Złożony styl i wizjonerskie obrazowanie w Apokalipsie nieco przypomina opisy ze świętej księgi zaratusztrian, a jak sama Apokalipsa podaje – jej autorem był Jan Apostoł. Została spisana około 96 roku n.e., a więc w przybliżeniu 26 lat po upadku Jerozolimy, i taki termin jej powstania potwierdza Ireneusz w swym dziele Przeciw herezjom oraz Euzebiusz i Hieronim.

Przekłady Biblii [edytuj]

Zobacz więcej w osobnych artykułach: Przekłady Biblii, Polskie przekłady Biblii.

Biblia była tłumaczona już w starożytności. Pierwsze przekłady Starego Testamentu dokonywane w III wieku p.n.e. służyły żydom mieszkającym poza Palestyną, jak też prozelitom (poganom nawracającym się na judaizm). Powstała wtedy Septuaginta, przekład z hebrajskiego na grecki, powstały w diasporze aleksandryjskiej. Ponadto, z racji tego, że po powrocie z wygnania babilońskiego w 538 roku, językiem powszechnie stosowanym przez Żydów stał się aramejski, dokonywano przekładów ksiąg biblijnych na ten język. Tak powstawały targumy, które były nie tyle dosłownym tłumaczeniem Biblii, lecz dość swobodną parafrazą wraz z dodatkowymi wyjaśnieniami.

Po powstaniu chrześcijaństwa standardowym przekładem całej Biblii na łacinę, używanym w liturgii stała się Wulgata. Od II do VII wieku dokonano wielu innych przekładów m.in. na język syryjski (Peszitta), koptyjski, etiopski, gocki, ormiański i arabski. Dla ludów słowiańskich duże znaczenie miał dokonany w IX wieku przekład na język staro-cerkiewno-słowiański dokonany przez Cyryla i Metodego. W Średniowieczu oficjalną wersją kościelną Biblii była Wulgata. Po reformacji Biblię (Wulgatę) zaczęto powszechnie przekładać na języki narodowe. Potem pojawiło się zainteresowanie tłumaczeniem Biblii nie z łaciny, lecz z języków oryginalnych. W świecie anglosaskim najpopularniejsza stała się protestancka Biblia Króla Jakuba, oparta na językach oryginalnych, charakteryzująca się dosłownością przy zachowaniu pięknego języka.

Pierwszym zachowanym polskim przekładem był pochodzący z 1. połowy XV wieku Psałterz floriański. Kościół katolicki w Polsce, aż do XX wieku korzystał z Biblii Jakuba Wujka (1599), dla protestantów głównym źródłem była Biblia Gdańska (1632). Druga połowa XX wieku przyniosła kilkanaście przekładów bezpośrednio z języków oryginalnych. Wśród przekładów katolickich najbardziej popularna jest Biblia Tysiąclecia, która stała się oficjalnym przekładem liturgicznym. Polscy protestanci korzystają najczęściej z Biblii Warszawskiej.

Znaczenie Biblii [edytuj]

Biblia to jeden z głównych filarów kultury europejskiej. Jest nie tylko księgą świętą, nośnikiem pewnych idei i zasad moralnych, kształtującym wzory postaw życiowych:

• wyrastają z niej korzenie wielu gatunków literackich (hymnu, przypowieści, pieśni, psalmu, listu)

• biblijne wątki, tematy, postacie, symbole mają swe stałe miejsce w sztuce

• jest bogatym źródłem związków frazeologicznych

Zobacz więcej w osobnym artykule: frazeologizmy biblijne.

Popularność [edytuj]

Według sondażu GfK Eurisko^[1] choćby fragment Biblii czytało 20% Hiszpanów, 27% Włochów, 36% Anglików, 35% Rosjan, 38% Polaków, 75% mieszkańców USA.

Z kolei regularnie do swojej modlitwy po Pismo Święte sięga 37% Amerykanów, 32% Polaków, 13% Niemców, 9% Włochów i 6% Hiszpanów^[2].

Rośliny biblijne [edytuj]

Na stronach Biblii wspominane są liczne rośliny, które rosły, bądź były uprawiane na Bliskim Wschodzie. Identyfikacja konkretnych gatunków np. biblijnych opisów jest pewna, co do innych są to tylko przypuszczenia.

• akacja (Acacia raddiana, Acacia tortilis)

• balsamowiec mirra (Commiphora abyssinica)

• cedr (Cedrus libani)

• cyprys (Cupressus sempervirens)

• daktylowiec właściwy (Phoenix dactylifera)

• figa pospolita (Ficus carica)

• gorczyca (Brassica nigra, Sinapis alba)

• granat właściwy (Punica granatum)

• jęczmień

• kmin rzymski (Cuminum cyminum)

• kolokwinta (Citrullus colocynthis)

• koper ogrodowy (Anethum graveolens)

• len zwyczajny (Linum usitatissimum)

• lilia biała (Lilium candidum)

• mirt zwyczajny (Myrtus communis)

• mięta długolistna (Mentha longifolia)

• oleander pospolity (Nerium oleander)

• oliwka europejska (Olea europaea)

• pszenica

• rącznik pospolity (Ricinus communis)

• ruta (Ruta chalepensis)

• chleb świętojański (Ceratonia siliqua)

• terebint (Pistacia terebinthus)

• winorośl właściwa (Vitis vinifera)

Zwierzęta biblijne [edytuj]

Niektóre ze zwierząt wymienianych na stronach Biblii, te które zamieszkiwały tereny Bliskiego Wschodu w czasach biblijnych. Identyfikacja konkretnych gatunków np. biblijnych opisów jest pewna, co do innych są to tylko przypuszczenia.

• gołąb, gołębica – gołąb grzywacz (Columba palumbus)

• kuropatwa (Perdix perdix)

• orzeł

• sęp – sęp płowy (Gyps fulvus)

• sowa – puchacz (Bubo bubo), puszczyk (Strix aluco)

• bocian – bocian biały (Ciconia ciconia), bocian czarny (Ciconia nigra)

• osioł i muł – osioł domowy (Equus asinus)

• wół, jałówka – bydło domowe (Bos taurus)

• gazela

• jeleń

• lew

• owca – owca domowa (Ovis aries)

• koza

• wielbłąd

• gekon (Gekkonidae)

• góralek – góralki (Hyracoidea)

• mrówka

• wąż (szatan)

• wieloryb

• kruk

Przekłady Biblii

[edytuj]

Z Wikipedii

Brak wersji przejrzanej

Skocz do: nawigacji, szukaj

Św. Hieromim - autor Wulgaty i patron tłumaczy

Przekłady Biblii, czyli świętych ksiąg religii mojżeszowej i chrześcijaństwa, to tłumaczenia części lub całości Biblii Hebrajskiej (Stary Testament) lub ksiąg uznawanych za święty tekst chrześcijaństwa (Stary i Nowy Testament). Dokładny skład kanonu zależy od danej tradycji religijnej. Wśród chrześcijan różnice w liście ksiąg uznawanych za święte są jednak stosunkowo niewielkie.

Spis treści [ukryj] 1 Historia tłumaczenia Biblii 1.1 Starożytność 1.2 Średniowiecze 1.3 Odrodzenie i reformacja 1.4 Współczesność 2 Teoria i praktyka tłumaczenia Biblii 3 Inkulturacja przekładu biblijnego 4 Typy tłumaczeń biblijnych 5 Błędy w tłumaczeniu 6 Przypisy 7 Zobacz też

Historia tłumaczenia Biblii [edytuj]

Od wieków problemy tłumaczenia biblijnego wzbudzały wielkie emocje i niejednokrotnie kończyły się zażartymi sporami, a nawet aktami przemocy. Na przykład w okresie reformacji wzajemnie zwalczające się odłamy doprowadziły do spalenia wielu wydań Biblii, a oskarżenia o celową manipulację Świętą Księgą były na porządku dziennym.

Dziś tłumaczeniu Pisma Świętego nie towarzyszą już tak wielkie kontrowersje, choć poszczególne grupy (np. katolicy i poszczególne odłamy protestanckie) podtrzymują swoje odrębne tradycje tłumaczeniowe. Wraz z postępem ekumenizmu, dialogu między religiami oraz obiektywnych studiów nad Biblią coraz powszechniejsze stają się projekty translatorskie wspólnie podejmowane przez biblistów różnych wyznań.

Starożytność [edytuj]

Prawdopodobnie najwcześniejszą formą przekładu Biblii Hebrajskiej były tzw. Targumy, czyli początkowo ustne, potem spisywane tłumaczenia tekstu hebrajskiego na aramejski, często uzupełnione komentarzem i wyjaśnieniem, dokonywane na potrzeby kultu judaistycznego.

Przykładem grupowego przedsięwzięcia przekładowego może być jeden z najstarszych i najważniejszych przekładów biblijnych: tzw. Septuaginta, czyli grecki przekład hebrajskich i aramejskich ksiąg świętych dokonany w III w. p.n.e. w Aleksandrii, na potrzeby zhellenizowanej diaspory żydowskiej. W momencie, gdy Septuaginta zaczęła być szeroko wykorzystywana przez nawróconych na chrześcijaństwo pogan, którzy nie znali już hebrajskiego ani aramejskiego, wspólnota judaistyczna odrzuciła autorytet Septuaginty.

Kamieniem milowym w rozwoju tłumaczenia Pisma Świętego stało się powstanie i ekspansja chrześcijaństwa, które, w odróżnieniu od judaizmu, u samych swych podstaw jest religią o silnej orientacji misyjnej i uniwersalistycznej.

Pierwsi chrześcijanie byli w większości Żydami, mogli więc korzystać z żydowskich pism świętych bez potrzeby tłumaczenia. Z kolei coraz liczniejsi greckojęzyczni chrześcijanie korzystali z Septuaginty. Równocześnie w pierwszych wiekach po Chrystusie narastała bogata literatura chrześcijańska, głownie greckojęzyczna, stanowiąca zapis ustnych przekazów o życiu Jezusa Chrystusa, jego uczniów i dziejach kościoła pierwotnego. Ostatecznie kanon ksiąg Nowego Testamentu został ustalony w roku 397 n.e. przez trzeci synod kartagiński.

Wraz z rozwojem kościoła szybko stało się jasne, że jeśli ewangelia ma być głoszona wszystkim narodom, to konieczne jest opracowanie nowych przekładów ksiąg kanonicznych. Już w starożytności biblia chrześcijańska doczekała się tłumaczeń na wiele języków (patrz łacińska Vetus latina czy syriacka Peszitta).

Niezmiernie ważnym przekładem chrześcijańskim jest Wulgata, czyli łaciński przekład Starego i Nowego Testamentu wykonany przez Św. Hieronima. Tłumaczenie to, choć początkowo przyjmowane nieufnie, szybko zyskało pozycję najważniejszej biblii zachodniego chrześcijaństwa i centralnym tekstem średniowiecznej teologii katolickiej oraz źródłem wielu wczesnych przekładów na języki nowożytne.

Średniowiecze [edytuj]

Przesunięcie się punktu ciężkości chrześcijaństwa do Europy na początku średniowiecza oraz pragnienie ewangelizacji nowych narodów w ich językach pociągnęły za sobą konieczność opracowania przekładów, m.in. na główne języki romańskie, germańskie i słowiańskie. W tym nurcie należy wspomnieć o tłumaczeniu na język staro-cerkiewno-słowiański, zainspirowanym przez Cyryla i Metodego.

Odrodzenie i reformacja [edytuj]

Prawdziwy rozkwit studiów i tłumaczeń biblijnych przyniosła epoka renesansu. W wyniku przybycia do Europy (po zdobyciu Konstantynopola przez Turków osmańskich w 1453) wielu uczonych greckich, co było bezpośrednim impulsem do ożywienia studiów lingwistycznych i biblistycznych, możliwa stała się doskonalsza krytyka tekstu i, co za tym idzie, przygotowanie lepszej jakości wydań oryginalnych tekstów biblijnych i opracowanie lepszych tłumaczeń. Postęp w tej dziedzinie wspierał niewątpliwie nowy wynalazek druku, który dramatycznie obniżył koszt produkcji książek, ułatwił wymianę wiedzy i znacznie powiększył grono ludzi piśmiennych. Pojawił się też postulat, by o ile to możliwe przekładu dokonywano z języków oryginalnych, a więc z hebrajskiego i greki, bez pośrednictwa łaciny, co stopniowo stało się powszechną praktyką.

Nie mniej ważne w przyśpieszeniu prac nad tłumaczeniami okazały się ruchy reformatorskie wewnątrz przechodzącego wówczas głęboki kryzys Kościoła Katolickiego, które w XVI w. doprowadziły do rozłamu i reformacji. W myśl doktryny protestanckiej Pismo Święte jest najważniejszą postawą wiary każdego chrześcijanina (Sola scriptura), a więc każdy chrześcijanin powinien mieć wolny dostęp do Słowa Bożego w zrozumiałym dla siebie języku. Pragnienie realizacji tego szczytnego celu lawinowo zwiększyło wzrost zapotrzebowania na biblie w językach narodowych. Z kolei katolicka kontrreformacja wymagała publikacji katolickich przekładów Pisma Świętego. Zaspokojenie zapotrzebowania obu obozów na tłumaczenia biblijne stało się możliwe dzięki wynalazkowi Johannesa Gutenberga.

Kolejnym impulsem były potrzeby dynamicznie rozwijającego się od XV w. ruchu misyjnego. W wyniku wielkich odkryć geograficznych otworzyły się dla kościołów chrześcijańskich nowe horyzonty działalności misjonarskiej. Wymagała ona opracowania przekładów choćby fragmentów Pisma Świętego na wiele nieznanych dotąd europejczykom języków.

Współczesność [edytuj]

Również dziś stale rośnie liczba nowych przekładów Pisma Świętego zarówno na języki krajów misyjnych, jak i na języki posiadające długą tradycję tłumaczenia biblijnego, w miarę jak starsze tłumaczenia przestają być zrozumiałe dla kolejnych pokoleń.

Teoria i praktyka tłumaczenia Biblii [edytuj]

Ciekawą wczesną refleksję na temat przekładu tekstu świętego odnajdujemy w Prologu do starotestamentalnej księgi Mądrości Syracha. Tłumacz prosi czytelnika o wyrozumiałość, mając świadomość niedoskonałości tłumaczenia, a zarazem podkreśla jak wielki wysiłek jest konieczny do przygotowania dobrego przekładu:

Proszę więc z życzliwością i uwagą zabierać się do czytania, a wybaczyć w tych miejscach, gdzie by się komu wydawać mogło, że mimo naszej usilnej pracy nad tłumaczeniem, nie mogliśmy dobrać odpowiedniego wyrażenia: albowiem nie mają tej samej mocy słowa czytane w języku hebrajskim, co przełożone na inną mowę. Nie tylko ta księga, ale nawet samo Prawo i Proroctwa i inne księgi czytane w swoim języku wykazują niemałą różnicę... Czułem się zmuszony dołożyć usilnego starania i rzetelnej pracy, aby tę księgę przetłumaczyć. Poświęciłem wiele bezsennych nocy i nauki, aby w takim przeciągu czasu, jaki był potrzebny, wydać wykończoną księgę dla tych, wśród których przebywam i którzy chcieliby się czegoś nauczyć, a są przygotowani do życia według Prawa w dziedzinie obyczajów." (Syr 0,15-30)

Od wieków przekładu ksiąg świętych dokonywano z wielkim nabożeństwem i obawą o to, czy istota tego nadprzyrodzonego przekazu nie zostanie w wyniku tłumaczenia zatracona lub przekręcona. Z tego powodu oficjalne (zlecane przez wspólnotę religijną) przekłady powierzano zwykle osobom odpowiednio przygotowanym nie tylko lingwistycznie, ale przede wszystkim teologicznie. Ze względu na duże rozmiary materiału, długi czas konieczny na wykonanie takiego przedsięwzięcia, jak również olbrzymią wagę i znaczenie tekstu świętego, tłumaczenia dokonywano często, choć nie zawsze, w sposób kolegialny, a całe przedsięwzięcie było koordynowane i finansowane przez poszczególne wspólnoty wyznaniowe lub możnych protektorów, najczęściej panujących władców (w przypadku Septuaginty było to Ptolemeusz II Filadelfos, w przypadku najbardziej znanej wersji angielskiej - król Jakub I Stuart). W dzisiejszych warunkach większość projektów tłumaczeniowych wspierają specjalnie do tego celu powołane instytucje (z których najbardziej znane to towarzystwa biblijne skupiające teologów, tłumaczy, etnografów i językoznawców).

Obecnie najbardziej rozpowszechnioną strategią dokonywania przekładu Biblii jest dążenie do osiągnięcia tzw. ekwiwalencji funkcjonalnej lub dynamicznej (czyli podobnego jak tekst oryginalny efektu) w odróżnieniu od ekwiwalencji formalnej (podobieństwa na poziomie gramatyczno-leksykalnym). Rozróżnienie to zaproponował amerykański lingwista Eugene Nida współpracujący z Amerykańskim Towarzystwem Biblijnym, który podłożył podwaliny pod nowoczesną dyscyplinę translatoryki (ang. Translation Studies).

Inkulturacja przekładu biblijnego [edytuj]

Ważnym pytaniem przed jakim stoją tłumacze tekstów Biblii jest to, na ile zamierzony przekład powinien odwzorowywać rzeczywistość historyczną i kulturową świata, w którym teksty te powstały, a na ile może wyjść naprzeciw czytelnikom wychowanym w skrajnie niekiedy różnych warunkach kulturowych. Mamy tu do czynienia z tzw. inkulturacją przekazu biblijnego, czyli przedstawieniem go w taki sposób, by nie tracąc swojej zasadniczej wymowy mógł być przekazem znaczącym dla danego adresata.

Przykładem inkulturacji jest zastępowanie pewnych symboli biblijnych innymi, bardziej czytelnymi w danej kulturze. I tak pierwsi misjonarze Eskimosów, zdając sobie sprawę, że żadna z ich "owieczek" nigdy nie widziała prawdziwej owcy, próbowali zastępować symbol Baranka Bożego obrazem bezbronnej białej foki.

Typy tłumaczeń biblijnych [edytuj]

Im dłuższa w danym języku jest tradycja przekładu biblijnego, tym więcej pojawia się wzajemnie konkurujących ze sobą tłumaczeń i tradycji tłumaczeniowych. Na przykład język angielski posiada obecnie kilkaset różnych przekładów biblijnych.

W takich sytuacjach obok tłumaczeń Biblii stworzonych na potrzeby kultu religijnego różnych grup religijnych, często pojawiają się przekłady, których głównym celem nie jest już stworzenie tekstu liturgicznego czy religijnego. Tłumaczenie Biblii ma w takim wypadku zaspokoić inne potrzeby, co niejednokrotnie sprawia, że mamy do czynienia z adaptacją czy parafrazą raczej niż przekładem sensu stricto.

Wyróżnić więc można następujące typy przekładów tekstów biblijnych:

• oficjalne czy liturgiczne, wykorzystywane podczas obrzędów religijnych i zalecane do prywatnej lektury duchowej

• filologiczne czy naukowe (często wydania interlinearne lub wielojęzyczne), służące studiom teologicznym, badaniom historycznym, lingwistycznym, np. gruntownej analizie tekstu

• literackie, gdzie na pierwszy plan wysuwa się walor estetyczny i artystyczny

• przekłady o silnym zabarwieniu ideologicznym, gdzie Biblia staje się pretekstem to wyrażenia określonej wizji świata

Największy zasięg oddziaływania mają tłumaczenia oficjalne, które przez masową cyrkulację i tysiące zaczerpniętych z nich cytatów mają olbrzymi wpływ na język i kulturę danej społeczności. Ciekawym odzwierciedleniem kulturotwórczego wpływu przekładów Biblii, jest fakt, że wiele małych narodów i grup etnicznych w różnych okresach zabiegało o przetłumaczenie Biblii na ich język, aby nadać mu przez to status dojrzałego języka literackiego, a przez to wzmocnić znaczenie swojej kultury i podkreślić swoją odrębność. Dobrym przykładem jest tu choćby Biblia Ślązoka.

Błędy w tłumaczeniu [edytuj]

Rogaty Mojżesz dłuta Michała Anioła - widoczny skutek błędu w tłumaczeniu

Mimo wysokiego statusu tłumaczenia biblijnego i dużej dbałości o jakość świętego tekstu w historii wielokrotnie zdarzały się błędne tłumaczenia, lub pomyłki drukarskie przekręcające oryginalne znaczenie.

Słynnym przykładem jest tu fragment łacińskiej Wulgaty (Wj 34,29), który sugeruje, że Mojżesz schodząc z góry Synaj miał rogi, co znalazło odzwierciedlenie w słynnej rzeźbie Michała Anioła.

cumque descenderet Moses de monte Sinai tenebat duas tabulas testimonii et ignorabat quod cornuta esset facies sua ex consortio sermonis Dei Dosłownie: Gdy Mojżesz schodził z góry Synaj, trzymał dwie tablice świadectwa i nie wiedział, że twarz jego była rogata w wyniku rozmowy z Bogiem

Błąd tłumacza polegał na tym, że wybrał niewłaściwe znaczenie hebrajskiego słowa qaran, które oprócz znaczenia "wypuszczać rogi" oznacza również "promienieć, lśnić".^[1] Współczesne tłumaczenia naprawiają ten fragment, który w tłumaczonej bezpośrednio z tekstu hebrajskiego Biblii Tysiąclecia brzmi:

Gdy Mojżesz zstępował z góry Synaj z dwiema tablicami Świadectwa w ręku, nie wiedział, że skóra na jego twarzy promieniała na skutek rozmowy z Panem.

Innym znanym przykładem jest angielskie wydanie Biblii Króla Jakuba z 1631 zwane "Biblią cudzołożników" (ang. Adulterous Bible), z powodu wymownego błędu drukarskiego w tekście dzisięciorga przykazań (Wj 20,14), w którym siódme przykazanie zostało pozbawione kluczowego słowa "nie" i brzmi: "Thou shalt committ adultery" (Będziesz cudzołożył). Drukarze Barker i Lucas zostali za tę pomyłkę ukarani wysoką grzywną, a większość nakładu zniszczono. Do dziś zachowało się tylko 11 egzemplarzy "cudzołożnej biblii".^[2]