PALMY I PAPROCIE:

Arekowate, palmowate, palmy (Arecaceae, Palmaceae, Palmae) ●Obejmuje ok. 230 rodzajów i ok. 3600 gatunków. ●Występują w klimacie tropikalnym, ale mają bardzo różne warunki bytowania. Są głównym elementem wilgotnych lasów. ●Palmy należą do klasy jednoliściennych, nie tworzą miazgi i nie rosną na grubość. Za młodu wytwarzają one bardzo szeroki stożek wzrostu wynoszący u niektórych gatunków do 2m średnicy. Grubieją jedynie przez rozrost ki tkanki miękiszowej tylko za młodu, a potem rosną tylko na długość. Nie tworzą drewna wtórnego. Nierozgałęziony pień palmy nazywamy KŁODZINĄ. Ze względu na kształt kłodziny palmy dzielimy na 3 grupy:

I.Palmy o prostym nierozgałęzionym pniem osiągającym około 30m wysokości z pióropuszem liści na szczycie. II. Palmy o charakterze lian z kłodzina grubości ołówka np. Calamus rotang (właściwy), pnacze o kolczastych III. Palmy o krótkich do 0,5m rozgałęzionym u podstawy pniu (np. chamaerops humilis)●Kłodziny u jednych gatunków są zupełnie gładkie ●Liście pierzaste i wachlarzowate, liscie pojedyncze (rzadko) lub złożone. ●Kwiaty palm są promieniste 3-krotne obupłciowe lub rozdzielnopłciowe. ●Kwiatostany palm maja kształt kolby lub wiechy. Kwiatostany najczęściej wyrastają z palm poniżej pióropusza liści. PALMY:

Chamaedorea elegans- Chamedora wytworna, meksykańska palma górska:

*Meksyk, kilka metrów wysokości, *uprawa w domu nie przekracza 2m, *roślina 2-pienna, *kwiaty pojawiają się zazwyczaj na pojedynczym pędzie, *u nasady wytwarza korzenie przybyszowe,*cienki pień otaczają suche nasady liści, *na łodygach widoczne węzły i międzywęźla podobne do bambusowych,*liście pierzaste, ostro zakończone, żywozielone, *cienka kłodzina, *owoce czarne wielkości grochu, *pęd kwiatostanowy wyrasta najczęściej powyżej liści, *sam kwiatostan jest rozgałęzionym pędem z przylepionymi małymi zielonkawożółtymi kulkami kwiatów, *kwiaty żeńskie wydzielają przyjemny zapach, męskie są bez zapachu. Bladożółte kwiatostany pojawiają się co roku. Wymagania: *stanowisko jasne lub półcieniste, *temperatura latem 18-24^OC, zimą 12-14^OC, *wilgotność powietrza znosi suche powietrze, zraszanie pobudza wzrost liści latem, *podlewanie latem obficie, zimą oszczędnie, *rozmnażanie z nasion, temperatura 24-26C, bardzo wolno kiełkują.

Chrysalidocarpus lutescens (Areca lutescens)- złotowiec, chryzalidokarpus błyszczący: * Madagaskar,do 10m wys, *pędy wyrastają w gęstych kępach, *pióropusze liści, osiągające długość 1m pierzaste, *w uprawie doniczkowej może osiągać 1,8-2m wysokości, Wymagania: *stanowisko miejsce jasne, *temperatura optymalna 18-22⁰C, *wilgotność powietrza nie znosi suchego powietrza w pomieszczeniu, codziennie należy zraszać, *podlewanie umiarkowane i systematyczne, *rozmnazanie z nasion lub z odrostów.

Chamaerops humilis- karłatka niska:

*to jedyny europejski gatunek występujący w krajach śródziemnomorskich, *niska krzaczasta palma, zazwyczaj nie przekraczająca wysokości 2m, *wokół podstawy wyrastają odrosty korzeniowe, cała roślina tworzy krzaczastą kępę. *liście maja kształt wachlarza lub dłoni, długości 60-100cm, dość długi ogonek liściowy pokryty jest drobnymi kolcami, pochwy liściowe pokryte są siatka długości włókien,

Wymagania: *stanowisko: bezpośrednio światło słoneczne, *temperatura: może przetrwać w każdej temperaturze, optymalna 18-24^oC, zimą 4-10^oC (uprawiana w gruncie wytrzymuje do -13^oC, a zabezpieczona do -17⁰C), *wilgotność powietrza: znosi suche powietrze, nie wymaga zraszania, *podlewanie: obfite, zima oszczędne, *rozmnażanie z nasion,

Cocos nucifera- palma kokosowa:

*tworzą pojedynczy, nieco zgrubiały u podstawy pień o nieregularnych pierścieniach, *dorastają do 25m wysokości, *rosną zawsze tuż nad woda, na brzegach mórz i oceanów,

*młode liście maja kształt rybiego ogona, starsze długości 4-6m pierzasto złożone, Wymagania: *stanowisko: bardzo jasne, nawet nasłonecznione, *temperatura: latem 18-20⁰C, zima niższa, ale minimum 15⁰C, *wilgotność powietrza: bardzo wysoka, często rozpylac wodę wokół rośliny, *podlewanie: bryła korzeniowa powinna być zawsze lekko wilgotna, *rozmnazanie: z nasion. Orzech, który chcemy posadzić, powinien być świeży. Doniczkę wypełniamy wilgotnym substratem torfowym, kokos układamy poziomo i sadzimy tak, aby 1/3 wystawała z pojemnika umieszczamy w ciepłym (30⁰C) miejscu. Dbamy o wysoka wilgotność powietrza. Po kilku tygodniach roślina powinna wykiełkować.

Howea forsteriana- howea Forstera, kencja:*Wyspa Lorda Howa w pobliżu Australii. 18m wysokości. * w warunkach domowych dorasta do 3-4m, jej przyrost jest bardzo powolny- wypuszcza 1-2 liście rocznie, *liście są bardzo eleganckie, długie, rozchylają się na boki ze wspólnego miejsca wyrastania, *często sadzi się po kilka roślin do jednej doniczki, aby ich liście rozchylały się na różnych poziomach Wymagania: *stanowisko: miejsca jasne, ale nie bezpośrednio nasłonecznione, może rosnąć w cieniu, ale wówczas wolno przyrasta, *temperatura: 18-22⁰C, zimą 14-18⁰C, *wilgotność powietrza: wysoka, lubi zraszanie, *podlewanie: umiarkowane, raczej rzadkie, *rozmnażanie: z nasion (importowane), wysiew w marcu, temperatura kiełkowania 25-30^oC, czas kiełkowania 2-9 miesięcy,

Phoenix- feniks, daktylowiec:

Spośród 13 gatunków należących do rodzaju Phoenix w uprawie doniczkowej najbardziej popularne są 3 gatunki.

Phoenix dactylifera- palma daktylowa lub daktylowiec właściwy:

*niezbyt polecany do mieszkań ze względu na silny wzrost,

Phoenix canariensis- daktylowiec kanaryjski: *pochodzi on z wysp Kanaryjskich, do 10m, uprawiany w naszych warunkach osiąga 50-150 cm wysokości i jest najwytrzymalszym gatunkiem, *ma szerokie, ciemnozielone, błyszczące, łukowato wygięte liście.

Phoenix roebelenii- daktylowiec niski:

*pochodzi z Indii (prowincja Assam), najpiękniejszy i pełen wdzięku gatunek, lecz najtrudniejszy w uprawie, *ma ciemnozielone listki, w młodości pokryte mączystym nalotem i białymi włóknami, *dorasta maksymalnie do 1,5-2m. Wymagania: *stanowisko: miejsca jasne, ale nie bezpośrednio nasłonecznione, *temperatura: daktylowiec właściwy- zimą 10-12⁰C, daktylowiec kanaryjski- zimą młodsze okazy 8-10⁰C, starsze 4⁰C, (wytrzymuje jedynie chwilowe przymrozki do -5^oC więc musimy ja trzymać w domu od listopada do końca kwietnia.) daktylowiec niski- ma najwyższe wymagania cieplne, min. temperatura 16^oC, *wilgotność powietrza: wysoka, lubi zraszanie zwłaszcza w ogrzewanych pomieszczeniach, *rozmnażanie: daktylowiec bardzo łatwo rozmnaża się z nasion.

Rhapis humilis- rapis niski, palma biczowa:* wielołodygowa palma pochodzi z obszarów Chin i Japonii, *w uprawie domowej dorasta maksymalnie do 1m, *tworzy wysmukły pęd pokryty brązowymi, włóknistymi resztkami pochew liściowych, *liście wachlarzowate, o podzielonych aż do nasady liściach. Promienie wachlarza są wąskie i elegancko zwisają.

Rhapis excela- rapis wyniosły:

Wymagania: *stanowisko: miejsca jasne lub półcieniste, nie bezpośrednio nasłonecznione, *temperatura: latem ciepło, zima 5-10^oC (Rhapis humilis) powyżej 16^oC (Rhapis Excela), *wilgotność powietrza: liście można od czasu do czasu zraszać, *rozmnażanie: z nasion lub odrostów, które oddziela się od rośliny matecznej,

Liwistona okrągłolistna- Livistona rotundifolia:*pochodzi z Azji (Malezja, Filipiny) do 25m, *posiada wachlarzowate liście tworzące kopułę,

*lubi półcień i stałą temperaturę 20^oC,

*należy ja podlewać regularnie, tak aby podłoże było stale lekko wilgotne,

Wodyetia bifurcata: *palma o bardzo widowiskowych liściach wyginających się we wszystkich kierunkach stąd nazwa ogon lisa, *liście pierzaste, kłodzina jednopienna gładka, smukła, w kolorze szarym, *niezwykle widowiskowa i szybko rosnąca. Bardzo łatwa w uprawie domowej, *najszybciej rośnie w miejscu jasnym, słonecznym. Odporna na przesychanie, ale dla szybszego wzrostu potrzebuje stałej wilgotności podłoża.

*wysokość 40-60cm,

Rozmnażanie:

*poza nielicznymi wyjątkami palmy rozmnaża się z nasion, *dużą przeszkoda w rozmnażaniu jest fakt, że nasiona dość krótko utrzymują zdolność kiełkowania, a więc do wysiewu potrzebne są świeże nasiona,

*najlepszą porą wysiewu nasion jest luty, *u większości nasiona pokryte są grubą twardą łupiną kiełkują więc po upływie około 2-4 tygodni, a u Phoenix, Trachycarpus po 50-70 dniach, * w celu przyśpieszenia kiełkowania zalecane jest moczenie nasion przed wysiewem około 24-48 godzin w wodzie o temp 35^oC, * do wysiewu nasion- torf z piaskiem lub trocinami, *w temp 25-30^oC, *gdy rośliny wykształca pióropusz liści przesadza się je do mieszanki ziemi liściowej, torfu i piasku, * przy przesadzaniu nie należy usuwać nasienia, które tkwi z boku młodej siewki, gdyż przez dłuższy okres czasu młoda roślina korzysta z zmagazynowanych w nim składników pokarmowych, *w drugim roku uprawy palmy przesadza się 2x, * w trzecim roku uprawy postępujemy jak w poprzednim roku z tą różnicą, że do przesadzania używamy cięższej ziemi,

*w czwartym roku uprawy palma stanowi materiał handlowy.

Podłoże: *nie istnieje idealna mieszanka ziemi do palm, *przygotowanie odpowiedniego podłoża jest bardzo ważne. Jeśli jest zbyt przepuszczalne, będzie bardzo szybko wysychać i roślina musi być bardzo często podlewana lub być narażona na ciągłe przesuszanie. Jeśli jest zbyt zbite woda będzie zalewać roślinę i prowadzić do gnicia korzeni,

*w kwiaciarniach i marketach dostępne są tzw ziemie dla palm, jednak nie są one wystarczająco dobrej jakości, *w bardzo prosty sposób możemy sami przygotować uniwersalne podłoże dla naszych roślin. Mieszamy ziemię dla palm z włóknem kokosowym i wypłukanym piaskiem oraz drobnym perlitem.
Przykłady podłoży dla palm:

*Chamaerops (2-3 lata): ziemi gliniasta+ ziemia darniowa+ ziemia liściowa+ ziemia gnojowa+ piasek (2:2:1:1:2)

*Chamaerops (4-5 lat): ziemia gliniasta+ ziemia darniowa+ ziemia liściowa+ ziemia gnojowa+ piasek (4:2:1:1:2),

*Phoenix (2-3 lata): ziemia gliniasta+ ziemia darniowa+ ziemia liściowa+ ziemia gnojowa+ piasek (4:2:2:2:1),

Ph-5,0-6,5

PAPROCIE

Gromada: paprotniki (Pteridophyda), podgromada paprociowate (Pterophytina) -rośliny kosopolityczne

-są bylinami wytwarzającymi podziemne kłącza -nie kwitną, nie wytwarzają owoców ani nasion. ROZMNAŻAJĄ SIĘ PRZEZ ZARODNIKI. PRZEMIANA POKOLEŃ!! Zarodnie znajdują się na spodniej str.liści zarodnikonośnych (w postaci drobnych kropek, luźnych kupek lub wyraźnych kresek. Dojrzałe zarodniki są lekkie jak puder, drobniutki, mogą być przenoszone przez wiatr na znaczne odległości. Kiełkując w ciepłym i wilgotnym podłożu tworzą serduszkowate przedrośla-gametofit z rodniami i plemniami. W środowisku wilgotnym dochodzi do zapłodnienia rodni, wyrasta sporofit, który daje początek nowej roślinie. Gdy sporofit się usamodzielni, gametofit zamiera (gametofit-pokolenie płciowe, sporofit- bezpłciowe). Produkcja młodych roślin trwa 5-6 mies.

-Liście pierzaste, j. lub c.ziel, pokryte srebrzysto-szarym nalotem albo czerwonawo zabarwione, skórzaste lub delikatne -zwinięte pastorały z których powst.młode liście (paproć chroni wierzchołek liscia) -podłoże próchniczne, luźne, żyzne, dobrze utrzymujące wilgoć, lekko kwaśne
-nie tolerują ostrego promieniowania słonecznego i niskiej temp, przede wszystkim ‘zimnych stóp’ -prawie wszystkie o delikatnych liściach- duża wilgotność powietrza

-lubiące zraszanie-Asplenium nidus, Nephrolepis exaltata, Phlebodium aureum, Pteris cretica

-nie zraszać- Adiantum cuneatum, Blechnum gibbum, Pellea rotundifolia, Platycerium bifurcatum -znoszą suche powietrze- Cyrtomium falcatum,

ROZMNAŻANIE PAPROCI- wysiew zarodników, podział kłączy, rozłogi, in vitro EPIFITY: Asplenium nidus, Blechnum gibbum, Phlebodium aureum, Platycerium bifurcatum NAZIEMNE: Adiantum cuneatum, Cyrtomium falcatum, Nephrolepis exaltata, Pellea rotundifolia, Pteris cretica KONCHA- u Platyerium, zbiornik na wodę i próchnicę, skł.się z szerokich, spłaszczonych liści płonnych, które ściśle do siebie przylegają i jak klamra przytwierdzają roślinę do pnia drzewa. Zewn. Liść konchy jest zielony, leżące pod nim stopniowo brunatnieją i butwieją, dostarczając roślinie odżywczej próchnicy. Koncha chroni kłącze przed nasłonecznieniem i przegrzaniem.

1.Adiantum cuneatum(Adiantum klinowate)- trudna w uprawie (wrażliwa na dym papieros), delikatny wygląd- osie liści i ogonki liściowe czarne, liście bladozielone, drobno podzielone, wachlarzowato trójkątne; półcień lub bezsłoneczne, 16-21stC, zimą min.15stC, regularnie podlewać, nie dopuścić do przesuszenia podłoża, wilgotność pow.wysoka ale nie zraszać, rozmnaż-zarodniki, podział

2.Asplenium nidus (Zanokcica gniazdowa)- epifit, liście całobrzegie, lśniące, skórzaste, do 1m dł, 20cm szer, tworzą rozetę, Kłącze krótkie, grube, sztywne, brązowe łuski. Stanowisko jasne ale światło rozproszone, temp. 18-21stC (nigdy <15stC), regularnie podlewać, lekko wilgotne podłoże, Wilg.pow.wysoka, zraszać, rozmnaż-zarodniki, in vitro

3.Blechnum gibbum (Podrzeń garbaty)- epifit, jedyny gat. egzot.paproci drzewiastych który można upr. W mieszkaniu. Liście do 120cm dł, pióropusz rosnący pionowo w górę, Li.pojedyncze pierzaste, sztywne, błyszczące. Stan.-jasne (światło rozproszone), temp.zimą 16-18stC, żle znoszą susze powietrze ale nie wolno zraszać liści, podłoe stale wilgotne, rozmnaż-zarodniki

4.Cyrtomium falcatum (Paprotnik sierpowaty)- łatwy w uprawie, długowieczny; Liscie łukowato wygięte, Listki podobne do ostrokrzewu, sztywne, c.ziel, błyszczące, Liście do 80cm dł. Półcień, temp.latem 20-25stC, zimą 15-18stC, podłoże stale wilgotne w okresie wzrostu, znosi suche powietrze, rozmnaż-podział, zarodniki

5.Nephrolepis exaltata (Nefrolepis wysoki)- najpopularnieszy w mieszkaniach, Liście długie 70-80cm pojedynczo pierzaste, łukowato wygięte, listki lancetowate, cienkie jak papier, j.ziel, sztywne. Miejsca jasne (światło rozproszone) temp latem 18-24stC, zimą 16-18stC, podlewać miękką wodą zimą 1raz na tydz, wiosna-jesien 2-3x/tyg. Wysoka wilgotność powietrza, lubi zraszanie. Nie lubi przeciągów, trącania, nabłyszczania liści. Rozmnażanie- kłacza, rozłogi, zarodniki

6. Pellaea rotundifolia (ciemnotka okrągłolistna)- paproć miniaturowa, ogonki liściowe prawie czarne, liście pierzaste dł 10-30cm, listki skórzaste, błyszczące, c.ziel jaj. lub okrągłe. Miejsca oświetlone, toleruje lekkie zacienienie. Temp zimą 12-15stC. B.wrażl. na zbyt wilgotne powietrze, nie zraszać. Rozmnaż-podział, zarodniki

7.Phlebodium aureum (Flebodium złociste)- epifit, trudny w upr.dom. liście w środ.natur. do 1m dł, na długich ogonkach. Grube pełzające po powierzchni gruntu kłącza. Miejsca jasne. Temp zimą 12-16stC, podłoże zawsze lekko wilgotne. Wilgotn.pow. wysoka, lubi zraszanie. Rozmnaż- kłącze, zarodniki

8.Platycerium- epifit

P.bifurcatum (P.widlaste)- Australia, liście wstęgowate, zwisające dł 1m, wierzchołki liści-konchy są nieznacznie rozczłonowane, b.odporna na brak wody i suche powietrze. Rozmnaż-oddzielanie młodych roślin,

P.alcicorne (łosie rogi)- Afryka, bardziej wrażliwe i wymagające wobec war.upraw. Miejsca słoneczne, zima okres spoczynku temp.5-10stC. Podlewać obficie, dopiero gdy podłoże przeschnie, zimą oszczędnie. Nie zraszać. Rozmnaż- zarodniki, in vitro, oddzielanie młodych roślin od matecznej.

9.Pteris cretica (orliczka kreteńska)- Liście w kształcie skrzydła, wyrastają pękami z podziemnych kłączy. Liście osadzone na czarnych ogonkach dł.15 cm, 2 rodzaje liści: płonne-mniejsze, brzegi ząbkowane ; zarodnikonośne- dł.do 30cm, podwinięte brzegi, kupki zarodni zebrane w stożki. Najlepiej czują się w domowych szklarenkach, b.kapryśne. Półcień i cień, zimą 10-15stC (przetrwają w 5stC odm.czystozielone). podlewać obficie w okresie wzrostu. Wysoka wilgotność powietrza, często zamgławiać. Ph 5-6. rozmnażanie-kłącza, zarodniki