UŁOŻENIE CHOREGO W ŁÓŻKU

Ułożenie chorego w łóżku musi zapewnić pacjentowi maksymalną wygodę i optymalne warunki w odniesieniu do danego schorze­nia, często zaś wspomaga leczenie; mówi się wtedy o leczeniu ułożeniowym.

Biorąc pod uwagę ułożenie chorego w łóżku możemy podzielić ich na trzy zasadnicze grupy:

- chorych z pełną ruchomością, nie wymagających specjalnego ułożenia,

- ciężko chorych z ograniczoną możliwością ruchów, nie mogących poprawić swej pozycji,

- chorych, u których ułożenie jest zależne od schorzenia.

Przybory i ich zastosowanie do wygodnego ułożenia chorego

Odpowiednio dobrane i zastosowane przybory spełniają podstawo­wą rolę w układaniu chorych. Dobieramy je zależnie od sytuacji i potrzeb, aby chory odczuwał najmniej dolegliwości przy spędza­niu często długich miesięcy w łóżku.

Do tych przyborów należą:

Poduszki. Poduszki służą nie tylko do wygodnego ułożenia gło­wy i górnej części tułowia. Wykorzystuje się je też jako pod­parcie górnych kończyn przy wysokim ułożeniu chorego, do pod­parcia pleców przy ułożeniu na boku. Wypełnia się nimi krzy­wiznę lędźwiową w ułożeniu poziomym i kładzie pomiędzy kolana w pozycji bocznej. Często układa się na nich chorą kończynę.

Poduszki, zależnie od celu, któremu mają służyć, są różnego kształtu i wielkości, wykonane z różnego materiału, jak: pierze, włosie, trawa morska, lub pianoguma. Każda poduszka musi być powleczona poszewką.

Sposoby ułożenia poduszek na wezgłowiu łóżka:

1. Trzy poduszki, niezależnie od wielkości, układa się „scho­dami", każdą następną nieco wyżej od poprzedniej. W poduszce
   spodniej strzepuje się pierze ku dołowi i układa ją równo z ma­teracem: dwie pozostałe poduszki powinny mieć ku górze skiero­wane brzegi bardziej wypełnione pierzem.

2. Trzy duże albo trzy wąskie poduszki: jedną poduszką wypeł­nia się kąt pomiędzy wezgłowiem łóżka, a materacem; tworzy ona
   oparcie dla dwóch następnych poduszek. Pierwszą z nich układa się
   niżej, aby część poduszki bardziej wypełniona pierzem podpierała
   okolicę krzywizny lędźwiowej. Następną poduszkę układa się wy­żej, częścią bardziej wypełnioną pierzem skierowaną ku górze,
   aby dać dobre podparcie pod głowę i ramiona.

Jedna duża i dwie wąskie poduszki; dużą poduszkę układa się
na spodzie, dwie wąskie skośnie, aby krzyżowały się pod głową
chorego. Zewnętrzne rogi poduszki można podwinąć, tworząc w ten sposób podparcie dla łokci. To ułożenie poduszek stosuje się naj­częściej dla chorych po zabiegach operacyjnych w obrębie pleców.

4. Niezależnie od liczby i ułożenia pozostałych poduszek, wąską układa się wzdłuż pleców; takie ułożenie przeciwdziała zapadaniu się klatki piersiowej i ułatwia oddychanie.

Do wszystkich ułożeń poduszek można dodać jasiek, który pod­piera głowę i kark chorego.

Podane ułożenia poduszek nie wyczerpują wszystkich możli­wości; należy próbować różnych sposobów, aby wyszukać najwygodniejszy dla chorego.

Ruchome wezgłowia w łóżkach. Ruchome wezgłowia pozwalają regulować wysokość ułożenia chorego. Łóżka, które ich nie mają, można nimi uzupełnić, kładąc je pod albo na materacu. Wezgło­wia do regulowania wysokości ułożenia chorego są w sprzedaży jako oddzielny sprzęt. Mogą one mieć ramy metalowe z naciąg­niętą na nie siatką drucianą, albo ramy drewniane z pasami leża­kowego płótna.

Krąg gumowy pod pośladki. Ma on na celu uniesienie okolicy kości ogonowej i zniesienie ucisku tej części ciała; korzysta się z niego najczęściej przy wysokim ułożeniu chorego, kiedy naj­większy ciężar spoczywa na pośladkach. Krąg gumowy wypełnia •ię do tego stopnia powietrzem, aby przy ucisku jednej dłoni dwie przeciwległe powierzchnie kręgu zetknęły się ze sobą. Krąg zbyt mocno wypełniony jest za twardy i może uciskać chorego; krąg za mało wypełniony powietrzem nie uniesie w ogóle okolicy kości Ogonowej ponad poziom materaca.

Kółka z waty. Podkłada się je pod pięty w celu zniesienia na nie ucisku. Robi się je z przyciętego kwadratu waty o boku dłu­gości ok. 20 cm. W środku należy przebić nożyczkami otwór; od otworu do obwodu kwadratu przeprowadzić obwoje opaską gazową, formując przy tym kółko. Otwór kółka musi być mniejszy od Pięty.

Wałek pod uda. Wałek pod uda spełnia podwójne zadanie: utrzymuje kończyny w fizjologicznym zgięciu w stawach kolano­wych i biodrowych, dzięki czemu zmniejsza napięcie mięśni brzusz­nych, oraz umocowany do ram łóżka, przy wysokim ułożeniu pacjenta, przeciwdziała zsuwaniu się chorego z poduszek. Nie wolno go podkładać pod kolana, gdzie może uciskać przebiegające blisko powierzchni ciała naczynia krwionośne i utrudniać odpływ krwi żylnej z kończyn dolnych. Z tego też względu, należy robić przerwy w podkładaniu wałka oraz przypominać choremu o poru­szaniu stopami i nogami. Zamiast wałka można też podkładać małe poduszeczki.

Worki z piaskiem. Są one używane do ograniczenia ruchomości, np kończyny ułożonej zgodnie ze wskazaniami lekarskimi.

Lejce. Lejce z wygodnym uchwytem pomagają choremu przejść z pozycji lezącej do siedzącej. Mogą być zrobione z mocnego płótna lub taśmy tapicerskiej, zaopatrzone w drewnianą rączkę. Do tego celu służą również specjalne drabinki plastykowe. Lejce umo­cowuje się na ramie w nogach łóżka układając ich uchwyt w za­sięgu rąk chorego.

Dla ułatwienia choremu podnoszenia się z poduszek i zmiany pozycji, w nowoczesnych łóżkach są specjalne uchwyty przymoco­wane do ramy wezgłowia łóżka

Stolik nałóżkowy. Stolik nałózkowy, tzw. ,,stolik-przyjaciel", jest to podparta z jednej strony płyta, której wysokość i nachyle­nie może byc regulowane Zachodzi ona nad łóżko chorego, co pozwala wykorzystać ją przy jedzeniu, czytaniu książki, pisaniu ltp. Do tego samego celu służy stolik na niskich nóżkach, który stawia się na materacu przed chorym. Na stoliku może byc umocowane podparcie na książkę, co ułatwia choremu czytanie.

Pozycje chorych w łóżku

Rozróżniamy trzy zasadnicze ułożenia chorych: na plecach, czyli w pozycji grzbietowej, na boku, czyli w pozycji bocznej i na brzuchu.

Pozycja grzbietowa i boczna może być jeszcze zróżnicowana, za­leżnie od położenia wezgłowia; określa się ją wtedy jako poziomą, półwysoką albo półsiedzącą i wysoką albo siedzącą.

W pozycji siedzącej chory najczęściej leży na plecach.

Pozycja pozioma na plecach. Ułatwia ona rozprężenie dolnych płatów płuc przez zwiększenie zakresu ruchów oddechowych prze­pony. Chory leży płasko, jedynie pod głową może mieć Jasiek. Ta­ką pozycję stosuje się często na krótki okres czasu, np. po punkcji lędźwiowej, bezpośrednio po znieczuleniu ogólnym i na przemian z pozycją półsiedzącą w pierwszych dwóch dobach po zabiegu ope­racyjnym.

Przy dłuższym leżeniu w pozycji poziomej należy podłożyć cho­remu w okolicę wygięcia lędźwiowego mały jasiek lub złożony ręcznik w celu podparcia kręgosłupa i zniesienia bólu. Stopy trzeba oprzeć na podpórce, aby przeciwdziałać tworzeniu się końskiej stopy. Górne przykrycie, nad stopami chorego, nie może być na­prężone (szczególnie, gdy nie ma podpórki). W tym przypadku moż­na go nie podkładać pod materac, tylko zwinąć w wałeczek i uło­żyć poza stopami. Pod pięty należy dać kółeczka z waty, a powy­żej zgięć kolanowych i pod okolicę ścięgna Achillesa małe wałecz­ki, aby zapewnić wygodne ułożenie kończyn dolnych i rozluźnić mięśnie brzucha. Należy też zwrócić uwagę na to, aby barki i bio­dra leżały w linii symetrycznej.

W schorzeniach kręgosłupa, w których układa się chorych na dłuższy czas w pozycji poziomej na plecach, siatka łóżka musi być specjalnie mocno napięta, jeżeli zaś ugina się pod ciężarem cho­rego pod materac należy podłożyć deskę, opierając ją na ra­mach łóżka.

Pozycja pozioma na boku. Rozróżniamy pozycje poziome na boku z kończyną górną skierowaną nad głową ku górze, na boku z rotacją do przodu z kończyną górną skierowaną ku górze i do przodu oraz na boku z rotacją do tyłu i obu kończynami górnymi skierowanymi ku górze. Wszystkie te pozycje można dodatkowo stosować z pochyleniem łóżka tak, aby głowa znajdowała się po­niżej kończyn dolnych (pozycja Trendelenburga). Celem tych po­zycji jest ułatwienie drenażu oskrzeli (usunięcie z nich wydzieliny), przy czym pozycja boczna pozioma ułatwia odpływ wydzieliny z dolnych płatów płuca, pozycja boczna z rotacją do przodu — z segmentów tylnych dolnych płatów, a z rotacją do tyłu — z przed­nich dolnych płatów płuca. Czas trwania drenażu określa lekarz.

Inna pozycja pozioma na boku, z rotacją do przodu jest sto­sowana u chorych nieprzytomnych jako tzw. pozycja bezpieczna.

Pozycja bezpieczna. Przy ułożeniu na lewym boku w tej pozycji, lewa kończyna górna prawie wyprostowana w stawie łokciowym jest ułożona za plecami chorego, a prawa, zgięta w stawie łokcio­wym, leży przed chorym. Płasko ułożona dłoń może być podłożona pod policzek, ewentualnie pod głowę daje się jasiek. Lewa kończy­na dolna prawie wyprostowana spoczywa swobodnie, a prawa zgię­ta w stawie biodrowym i kolanowym opiera się na kończynie lewej. Ułożenie w pozycji bezpiecznej daje oparcie i z przodu i z tyłu, nie grozi uciskiem na większe pnie nerwowe, zapobiega opadnięciu ję­zyka do tyłu i zachłyśnięciu się wydzieliną, która odpływa na zewnątrz. Po 2 godzinach należy zmienić pozycję choremu, ukła­dając go w ten sposób tylko na drugim boku.

Pozycja półwysoka. Polega ona na wyższym uniesieniu górnej części tułowia; jest to ułożenie pośrednie między pozycją poziomą a siedzącą. Najczęściej w ten sposób leżą chorzy, którzy nie mają wskazań do specjalnych pozycji w łóżku. Poduszki, niezależnie od sposobu ułożenia, muszą tworzyć równię pochyłą, dając podparcie lędźwiom, plecom, barkom i głowie chorego. Głowa musi być na jednej linii z kręgosłupem, to znaczy nie odchylona ani do tyłu, ani do przodu. Pochylenia głowy na boki muszą być krótkotrwałe. Udogodnienia stosuje się zależnie od potrzeby chorego.

Pozycja boczna. Pozycja boczna może być prawo- lub lewo­stronna. Chorzy na serce układają się na boku prawym, aby znieść ucisk okolicy serca. Chorych z lewostronnym schorzeniem płuc układa się na boku lewym, aby zdrowe płuco mogło swobodnie od-rekompensując wyłączenie chorego płuca z funkcji fizjologicznej. Ciężko chorym ułożonym w pozycji bocznej należy za-podparcie pleców.

leżącym na boku np. lewym zgina się obie kończyny biodrowych i kolanowych. Między obie kończyny, a zwłaszcza między kolana, kładzie się miękką poduszkę.

Jezeh choremu jest wygodniej leżeć z prawą kończyną bardziej zgiętą od lewej, należy ją podeprzeć poduszką. Podparcie trzeba dać także prawej kończynie górnej, spoczywającej przed ^horym. Czasami chory odrzuca górną kończynę ku tyłowi, przechylając całą górną część tułowia w tę stronę. Takie ułożenie ułatwia od­dychanie.

Całe plecy należy podeprzeć wałkiem lub wąską poduszką zło­żoną wzdłuż, wpół. Sposób i wysokość ułożenia poduszek pod gło­wą może być różny — zależnie od upodobań chorego.

Pozycja wysoka siedząca. Polega ona na ułożeniu chorego pra­wie w pozycji siedzącej. Stosuje się ją w chorobach płuc i krąże­nia, ułatwia bowiem oddychanie przez zmniejszenie ucisku na klatkę piersiową.

Przy pozycji wysokiej poduszki układa się różnie, regulując wy­sokość ułożenia odpowiednim podniesieniem wezgłowia. W tym ułożeniu konieczne jest dodanie podparcia pod kończyny górne i gumowego kręgu pod pośladki; stopy należy oprzeć na podpórce i dać kółka z waty pod pięty.

W celu ustalenia pozycji chorego można dać wałek pod uda, lepiej jednak unieść nieco wyżej łóżko w nogach, a pod zgięcia kolanowe podłożyć małe, miękkie wałki. Zbyt duże zgięcie nóg w kolanach powoduje ucisk trzewi na przeponę, utrudniając chorym oddychanie.

W celu przeciwdziałania zsuwaniu się materaca z wezgłowia na­leży przestrzeń w nogach, między materacem a łóżkiem, wypełnić kocem, wałkiem ltp.

Pozycja wysoka z pochyleniem do przodu. Pozycja ta jest sto­sowana przy dużej duszności, ponieważ klatka piersiowa w tej po­zycji jest wolna od ucisku. Chory siedzi w łóżku nie opierając się w ogóle o poduszki, które dają tylko dobre podparcie dla oko­licy ciała od pośladków do pasa. Na plecy pacjenta zarzuca się lekkie, ciepłe okrycie. Przed chorym, dla oparcia kończyn górnych, ustawia się okryty kocem stolik „przyjaciel", na którym można położyć poduszkę. W przypadku braku takiego stolika kładzie się deskę na dwóch oparciach krzeseł przysuniętych do łóżka. Kończyny dolne chorego należy ułożyć wygodnie, swobodnie, bez dużego zgięcia w kolanach Pod pośladki podłożyć krąg gumowy

Przesuwanie chorego na brzeg łóżka

Wykonuje 1 pielęgniarka/opiekun

Pielęgniarka/opiekun zgina choremu nogi w kolanach. Jedną rękę pod­kłada głęboko pod pośladki, drugą pod plecy i pomaga choremu przesunąć się w kierunku do siebie.

Ciężko chorego przesuwa stopniowo: najpierw górną część ciała, potem pośladki, na końcu nogi.

Obracanie chorego na boki

Wykonuje 1 pielęgniarka

Obracanie chorego plecami do siebie. Pielęgniarka układa, zgiętą w kolanie, bliższą siebie nogę chorego na drugiej jego nodze, a rękę przekłada mu na dalszą stronę łóżka i przesuwa wierzchnie przy­krycie w tym kierunku, w którym będą zwrócone plecy chorego. Podsuwa jedną rękę głęboko pod pośladki, drugą na wysokości łopatek pod plecy i lekko przesuwając chorego do siebie — obraca go na bok.

Obracanie chorego z pozycji bocznej na wznak. Pielęgniarka kła­dzie pod wierzchnim przykryciem jedną rękę na bark, drugą na biodro chorego, przechyla go do siebie i obraca na wznak. Popra­wia ułożenie chorego.