KRYZYSY FINANSOWE I STABILNOŚĆ RYNKU FINANSOWEGO

Witold Małecki

PLAN WYKŁADU

Pojęcie i rodzaje kryzysów.

Rodzaje kryzysów finansowych.

Kryzysy walutowe – charakterystyka i wybrane przykłady.

Kryzysy bankowe– charakterystyka i wybrane przykłady.

Kryzysy giełdowe– charakterystyka i wybrane przykłady.

Kryzysy zadłużeniowe– charakterystyka i wybrane przykłady.

Kryzysy na rynku nieruchomości– charakterystyka i wybrane przykłady.

Współczesny globalny kryzys finansowy

- dotychczasowy przebieg

- specyfika

- geneza (przyczyny bezpośrednie i fundamentalne)

- mechanizm.

Wnioski z obecnego globalnego kryzysu finansowego.

Możliwości zapobiegania kryzysom finansowym i zapewniania stabilności finansowej.

LITERATURA

Globalny kryzys finansowy a polska gospodarka. Praca zbiorowa pod redakcją W. Małeckiego. WSFiZ, Warszawa 2009.

A. Sławiński: Rynki finansowe. PWE, Warszawa 2006.

W. Małecki, A. Sławiński, R. Piasecki, U. Żuławska: Kryzysy walutowe. PWN, Warszawa 2001.

Kryzysy bankowe. Przyczyny i rozwiązania. Praca zbiorowa pod redakcją M. Iwanicz-Drozdowskiej. PWE, Warszawa 2002.

Pojęcie i rodzaje kryzysów

Kryzys – poważne załamanie struktur gospodarczych, społecznych lub politycznych.

Kryzysy:

- gospodarcze

- społeczne

- polityczne

Pomiędzy wszystkimi rodzajami kryzysów występują liczne sprzężenia zwrotne i kryzysy te mogą występować samodzielnie lub łącznie.

Skutkiem kryzysów gospodarczych mogą być społeczne lub polityczne, np. w Niemczech po I wojnie światowej.

Pojęcie i rodzaje kryzysów

Kryzysy ogólnogospodarcze – załamanie się wzrostu gospodarczego (spadek Produktu Krajowego Brutto) (recesja).

Kryzysy finansowe – poważne załamanie systemu finansowego lub jego segmentu.

Kryzysy ogólnogospodarcze wynikają z cyklicznego charakteru rozwoju gospodarki rynkowej i są nieodłączna cechą tej gospodarki.

Fazy cyklu koniunkturalnego (w cyklu klasycznym i współczesnym).

Cykl koniunkturalny:

- faza ekspansji

Faza recesji- kiedy PKB obniża się przez dwa kolejne kwartały.

Istnieje wiele teorii cyklu koniunkturalnego.

Najogólniejsze wyjaśnienie sprowadza się do tego, że brak jest mechanizmu zapewniającego równowagę między podażą dóbr i usług oraz efektywnym popytem na te dobra i usługi. Równowaga jest zachowana tylko jeśli wszystkie dochody powstające przy produkcji dóbr i usług (zyski i płace) przekształcają się w efektywny popyt konsumpcyjny i inwestycyjny, ale tak nie musi być.

W gospodarce rynkowej najważniejsze jest żeby coś sprzedać. Dużą rolę odgrywa efektywny popyt. Produkcja sama stwarza popyt na ten produkt, bo przy produkcji powstają dochody w postaci zysków i pensji, które można potem wydać.

Pojęcie i rodzaje kryzysów

Czy kryzysy są wyłącznie niekorzystne?

Pozytywne zjawiska:

Kryzysy ogólnogospodarcze (w długiej perspektywie czasu) eliminują z rynku podmioty najsłabsze, najsilniejsze muszą się np. restrukturyzować, poszukiwać innowacji, aby przetrwać. Na szczeblu makroekonomicznym kryzys wymusza wprowadzenie reform.

Przykład 1. Na szczeblu mikroekonomicznym

W Polsce w latach 2000-2002 doszło do spowolnienia gospodarczego. Przedsiębiorstwa musiały się zrestrukturyzować co im pomogło.

Przykład 2. Na szczeblu makroekonomicznym.

Podczas obecnego kryzysu w Polsce był zastój gospodarczy, co w krótkiej perspektywie było korzystne. W dłuższej perspektywie już jednak nie, bo w Polsce nie było wtedy reform strukturalnych a w krajach objętych kryzysem były.

Kryzysy finansowe

Kryzysy walutowe – poważne załamanie się kursu walutowego.

Kryzysy bankowe – poważne załamanie się sektora bankowego (załamanie zdolności banku do wywiązywania się z zobowiązań).

Kryzysy giełdowe – poważne załamanie się kursów papierów wartościowych (przede wszystkim akcji).

Kryzysy zadłużeniowe – poważne trudności z obsługa zadłużenia zagranicznego (załamanie zdolności kraju do obsługi długu).

Kryzysy na rynku nieruchomości – poważne załamanie się cen nieruchomości

Kryzysy walutowe - definicja

Z kryzysem walutowym mamy do czynienia, gdy zarówno obywatele danego kraju jak i cudzoziemcy tracą zaufanie do stabilności kursu waluty danego kraju. Aby ograniczyć straty, wszyscy oni starają się jak najszybciej pozbyć takiej waluty, wymieniając ją – często w sposób paniczny- na inne waluty.

Kryzysy walutowe - symptomy

1. Gwałtowny i silny spadek kursu waluty krajowej (ewentualnie w postaci dewaluacji).

2. Bardzo znaczny wzrost krajowych stóp procentowych, zwłaszcza krótkoterminowych.

3. Drastyczne zmniejszenie się rezerw walutowych.

Symptomy- wyjaśnienie:

1. rodzajów kursów walutowych:

a) kurs płynny- władze monetarne nie wyznaczają oficjalnego kursu walutowego. Kształtuje się on na rynku pod wpływem podaży i popytu i może się zmieniać bez ograniczeń. Odmiany kursu płynnego:

- czysty- władze walutowe nie ingerują

- sterowany, kierowany- władze zastrzegają możliwość wpływania na kurs. Mogą to robić, ale nie muszą.

Narzędzia banku centralnego które wpływają na kurs waluty:

- interwencje walutowe- jak BC chce wzmocnić walutę krajową to kupuje walutę krajową od banków i sprzedaje walutę zagraniczną

- zmiana stóp procentowych- jak BC chce umocnić walutę krajową to podnosi stopy procentowe

b) kurs stały- (w Polsce do 2000 roku)- BC wyznacza kurs oficjalny waluty krajowej w stosunku do jakiejś waluty światowej (np. euro) i przedział dopuszczalnych wahań kursu rynkowego. BC zobowiązuje się do obrony granic przedziału. Jak kurs zbliża się do którejś z granic przedziału:

obniżenie kursu- dewaluacja

podniesienie kursu- rewaluacja

Parytet stały

Parytet pełzający

c) kurs sztywny- ustalany administracyjnie (nie zmienia)

System Izby walutowej.

Cechy wspólne sztywnego i stałego- władza wyznacza kurs, ale w sztywnym nie ma żadnych wahań.

Jak to osiągnąć?

BC musi się zobowiązać, że będzie bez ograniczeń kupować i sprzedawać walutę po ustalonym kursie. Efekt- skoro zawsze od banku centralnego można kupić i sprzedać to nie ma powodu żeby banki między sobą kupowały/sprzedawały po innym kursie.

Cechy sztywnego:

- władza wyznacza kurs, ale nie ma żadnych wahań

- BC rezygnuje z prowadzenia polityki kursu walutowego i własnej polityki pieniężnej, bo podaż pieniądza zależy od zmian rezerw walutowych BC.

2. ataku spekulacyjnego i sposobu jego przeprowadzania

Atak spekulacyjny- operacje prowadzone przez uczestników rynku walutowego (fundusze hedgingowe) żeby zarobić na doprowadzeniu do załamania kursu walutowego jakiegoś kraju. Najczęściej przeprowadzony w krajach które stosują system kursów stałych. Podmiot, który chce przeprowadzić atak musi zaciągnąć pożyczkę (krótkoterminową) w walucie krajowej i sprzedaż ją na rynku kasowym za euro. Jeżeli atak się uda to ten, kto przeprowadza atak odkupuje walutę danego kraju tylko po niższym kursie i zwraca pożyczkę.

3. przyczyn wzrostu stóp procentowych i zmniejszenia się rezerw walutowych w czasie kryzysu walutowego.

Dlaczego krótkoterminowe stopy procentowe wzrastają jak jest kryzys walutowy? Bo:

- z rynku odpływa kapitał

- bc w obronie przed atakiem spekulacyjnym podnosi krótkoterminowe stopy procentowe

Dlaczego spadają rezerwy walutowe- bo bank centralny interweniuje żeby bronić kursu. Trace rezerwy walutowe sprzedając je.

Kryzysy walutowe - definicja

Nie powiodły się , jak dotąd próby kwantyfikacji definicji kryzysu walutowego.

Symptomy-

- spadek kursów

- wzrost stopy procentowej

- spadek rezerw

Kryzysy walutowe - przewidywalność

Kryzysy walutowe są wyjątkowo, nawet w porównaniu z innymi kryzysami, trudne do przewidzenia

Do kryzysów walutowych dochodziło w krajach, które stawiane były za wzór ( w pozytywnym sensie)

Kryzysy walutowe-możliwe niekorzystne następstwa

1. Przyśpieszenie inflacji- bo jest gwałtowny spadek kursu albo dewaluacja, a to oznacza że ceny towarów importowanych w walucie krajowej stają się wyższe.

2. Kryzys bankowy.

Zależność dwustronna- albo dochodzi do upadłości części banków albo w celach ochrony państwo musi je ratować.

Dlaczego kryzys walutowy może prowadzić do kryzysu bankowego?

- jeżeli banki udzielają w walucie krajowej kredytów a środki na finansowanie pozyskują w walucie zagranicznej- jak wybuchnie kryzys wtedy zagraniczne banki domagają się natychmiastowego zwrotu kredytów i nie chcą ich dalej dawać

- kredyty w walutach zaciągają banki lub przedsiębiorstwa- jak wybuchnie kryzys wartość spłat kredytów w walucie krajowej gwałtownie wzrasta, ludzie nie są w stanie spłacać- rośnie wartość złych kredytów

- wzrost stóp procentowych- jak wybuchnie kryzys wzrośnie koszt kredytów o zmiennej stopie procentowej

3. Kryzys giełdowy- krach giełdowy

Wzrastają stopy procentowe- ich wzrost doprowadza do spadku cen akcji, bo:

- jak rosną stopy procentowe, to wzrasta konkurencyjność instrumentów dłużnych (spada popyt na akcje)

- jak spadają stopy procentowe to pojawiają się oczekiwania że ich wzrost spowoduje spowolnienie koniunktury, a to spowoduje spadek zysku spółek.

4. Kryzys ogólnogospodarczy- bo jeśli zrealizują się wcześniejsze zjawiska to może to doprowadzić do kryzysu ogólnogospodarczego.

5. Kryzys polityczny.

Modele (typy) kryzysów walutowych

a) Kryzysy pierwszej generacji (kanoniczne).

b) kryzysy drugiej generacji.

c) Kryzysy trzeciej generacji.

d) Kryzysy eklektyczne.

Kryzysy walutowe pierwszej generacji (Paul Krugman)

Powodowane przez sprzeczność między nierozważną (zbyt ekspansywną) polityką gospodarczą, a polityką stałego kursu walutowego. Są zatem typowymi kryzysami „zawinionymi” przez władze danego kraju (bo ich podstawową przyczyną jest podejmowanie przez rządy nadmiernego ryzyka i od pewnego momentu już nieuniknionymi.

Kryzysy walutowe pierwszej generacji

Do klasycznych kryzysów pierwszej generacji zalicza się kryzysy:

- w Meksyku w 1982 r.

- w Argentynie w latach 1978-1981.

Wiele cech kryzysów pierwszej generacji miały i niektóre późniejsze kryzysy jak np.:

- w Brazylii w 1999 r.

Kryzysy walutowe drugiej generacji (Maurice Obstfeld)

Stanowią pod wieloma względami przeciwieństwo kryzysów pierwszej generacji.

Po pierwsze, są one „niezawinione”, gdyż ich główna przyczyna ma charakter zewnętrzny. Jest nią atak spekulacyjny przeprowadzony pomimo „zdrowej” polityki gospodarczej prowadzonej w danym kraju.

Po drugie, wybuch kryzysu nie jest tym samym nieunikniony.

Spekulanci zdecydują się na taki atak, jeśli sądzą, że władze danego kraju mogą zrezygnować z utrzymania kursu waluty na dotychczasowym poziomie, gdyby zagrażało to realizacji innych celów, zwłaszcza takich jak wysoki wzrost gospodarczy czy niskie bezrobocie.

Najbardziej znany przykład:

-kryzysy w latach 1992-1993 w kilku krajach Europy Zachodniej (Wielkiej Brytanii, Włoszech, Hiszpanii, Portugalii i Francji) należących do mechanizmu kursowego ERM.

ERM- system kursów stałych, w której uczestniczyły kraje chcące unii walutowej. Waluty były zze sobą powiązane . Do kryzysu przyczyniło się zjednoczenie Niemiec i recesja która dotknęła całą Europę zachodnią.
W Niemczech zwiększyła się inflacja, wprowadzono płynny kurs, był atak spekulacyjny- skup franków

Pokazanie mechanizmu takiego kryzysu na przykładzie kryzysu funta brytyjskiego w 1992 r.

Kryzysy walutowe trzeciej generacji

Przyczyny wewnętrzne, ale natury mikroekonomicznej:

- słabości sektora przedsiębiorstw (niedokapitalizowanie, brak właściwego nadzoru właścicielskiego, złe zarządzanie, nieformalne powiązania z instytucjami finansowymi i instytucjami państwowymi)

- słabości sektora bankowego (niedokapitalizowanie, brak właściwego nadzoru, złe zarządzanie).

W przypadku kryzysów pierwszej generacji przyczyną podejmowanie nadmiernego ryzyka przez rządy.

W przypadku kryzysów trzeciej generacji przyczyną podejmowanie nadmiernego ryzyka przez banki i przedsiębiorstwa.

Podobieństwa kryzysów I i III generacji:

- kryzysy zawinione wynikające ze słabości krajów,

- główną ich przyczyna jest podejmowanie nadmiernego ryzyka w i generacji przez rządy w III przez przedsiębiorstwa i instytucje finansowe (szczebel mikroekonomiczny)

Kryzysy walutowe trzeciej generacji

Najbardziej typowe przykłady:

- kryzysy w krajach Azji Południowo-Wschodniej (Tajlandia, Korea Płd., Malezja, Indonezja) w latach 1997-1998. W krajach zwanych tygrysami azjatyckimi

Mechanizm takiego kryzysu na przykładzie Korei Płd.;

- nadmierne ryzyko podejmowane przez przedsiębiorstwa dążące do ekspansji finansowanej kredytami bankowym- wynika to ze struktury gospodarki, gdzie dominowały wielkie koncerny;

- pokusa nadużycia (ang. moral hazard);

- nadmierne ryzyko podejmowane przez banki udzielające takich kredytów i co gorsza refinansujących się głównie zagranicą, co było możliwe dzięki liberalizacji dewizowej i wysokiej wiarygodności kredytowej Korei;

- także problem pokusy nadużycia.

Eklektyczne kryzysy walutowe

Łączące cechy modeli różnych generacji, bądź charakteryzujące się całkiem specyficznymi cechami.

Eklektyczne kryzysy walutowe – wybrane przykłady

Rosja (1998) – połączenie cech kryzysu pierwszej i trzeciej generacji.

- duży deficyt

- słabość sektora przedsiębiorstw i bankowego.

Przedsiębiorstwa- przeprowadzano prywatyzacje- wszyscy obywatele za niewielką sumę otrzymywali książeczki uprawniające do posiadania prywatyzowanego majątku. Nie wzięto pod uwagę badań, zę nie więcej niż 20% społeczeństwa chce być właścicielami

Efekt- odsprzedaż udziałów

Argentyna (2001-2002) – specyfika nadmiernego ryzyka podejmowanego przez władze wiązała się przyjętym systemem kursowym (izba walutowa) i niedostosowaniem do niego odpowiednio polityki makroekonomicznej (zwłaszcza fiskalnej).

Ryzyko- polityka kursowa

W Argentynie wcześniej była duża inflacja i nie umieli sobie z tym poradzić i dlatego podjęto to ryzyko. Zafiksowanie kursu. Udało się szybko obniżyć inflację, ale ten System Izby walutowej jest bardzo ryzykowny bo kraj rezygnuje z instrumentów makroekonomicznych (nie ma polityki pieniężnej). Musi być pewna elastyczność polityki fiskalnej- powinna być nadwyżka budżetowa żeby gdy wystąpią szoki móc się przed nimi bronić. W Argentynie był deficyt, ale sprowadzono go do poziomu 2%, ale sytuacja fiskalna powinna być jeszcze lepsza . W związku z tym system nie był od początku wiarygodny, w związku z tym np. oprocentowanie kredytów, które Argentyna zaciągnęła za granicą było duże. Jednak w 1998 roku był kryzys w Brazylii (główny rynek zbytu dla Argentyny) spowodował spadek eksportu, spadek kursu walutowego Brazylii, co spowodowało że towary z Argentyny były niekonkurencyjne. Wzrosły też stopy procentowe, spadły ceny głównych towarów eksportowanych przez Argentynę, co spowodowało wzrost deficytu. Argentyna nie miała pola do manewru żeby za pomocą polityki budżetowej ratować kraj.

Przypadki stosowania Izby Walutowej:

- aby opanować inflację

- żeby zbudować szybko wiarygodność BC.

Bezpośrednie przyczyny wybuchu kryzysu walutowego

- Pogorszenie się koniunktury gospodarczej.

Obejmuje wszystkie generacje kryzysów:

Kryzysy 1 generacji : zmniejszenie wpływów do budżetu co zwiększa deficyt w kraju

Kryzysy 2 generacji: atak spekulantów w chwili, gdy rząd nie interweniuje w kwestii obrony stabilności kursu walutowego

- Kryzys bankowy.

Jako jedna z przyczyn wybuchu kryzysu walutowego lub w odwrotna relacja

- Destabilizacja sytuacji politycznej.

Atak spekulacyjny np. Meksyk rok 1994 ( dymisja rządu, odejście prezesa BC)

- Ujawnienie nieoczekiwanie niekorzystnych danych o gospodarce (przykłady – Meksyk, Tajlandia, Korea Płd.).

Meksyk 1994 rok => denominacja bonów dolarach; wielkość rezerw walutowych była nieoczekiwanie niższa od denominowanych w dolarach bonów;

Tajlandia 1997 rok dane o rezerwach walutowych prezentują się dobrze, ale BC broni walutę za pomocą transakcji terminowych ‘ z późniejszym terminem wykupu , co nie wpływało na bieżąco na spadek rezerw które faktycznie były znacznie mniejsze niż było to ogłaszane;

Korea Południowa 1997rok => nagle do opinii publicznej wyciekły informacje o bardzo dużym zadłużeniu zagranicznym , znacznie przewyższającym rezerwy walutowe;

- „Zarażenie” się kryzysem walutowym

Detonatorem jest tu występowanie kryzysu w innym kraju

Np. Kryzys Brazylia – Argentyna, gdzie kryzys w gospodarce jednego z krajów miał wpływ na rozwój kryzysu w drugim kraju lub w sytuacji gdy powiązania gospodarcze pomiędzy krajami są znikome, to pod uwagę brany jest mechanizm rynków kapitałowych np. Kryzys Rosji miał wpływ na rozwój kryzysu w Argentynie lub kryzys w Czechach wpłynął na kryzys w Tajlandii

Możliwości i sposoby ograniczania zagrożenia kryzysem walutowym

- Działania specyficzne dla kryzysów poszczególnych generacji.

Kryzysy 1 generacji – żeby zmniejszyć ryzyko należy unikać prowadzenia zbyt ekspansywnej polityki fiskalnej i monetarnej (ustawowy przepis zabrania jednak BC finansować deficyt budżetowy – dodruk pieniądza papierowego)

Kryzysy 2 generacji – należy unikać wystąpień polityków , które mogłyby zachęcić spekulantów do ataku np. Wielka Brytania rok 1992 wypowiedzi polityków – główny cel to walka z bezrobociem oraz wzrost gospodarczy

- Działania wspólne dla kryzysów różnych typów ( w tym zwłaszcza dotyczące wyboru polityki kursu walutowego oraz przeciwdziałania niektórym z bezpośrednich przyczyn kryzysów).

Wybór systemu kursu walutowego spośród stałego, płynnego lub sztywnego

Teza:

- Doświadczenie praktyczne – prawie wszystkie kryzysy miały miejsce w krajach w których stosowany był stały kurs walutowy z wąskim pasmem wahań.

- atak spekulacyjny na walutę o stałym kursie ( kurs ten broniony jest przez BC przy wykorzystaniu rezerwy walutowej) może przynieść efekt szybciej niż przy systemie płynnego kursu , przy którym wstępuję większe ryzyko straty dla spekulanta

Kurs stały z wyznaczoną granicą – nieduża marża wahań dla spekulantów – ryzyko jest ograniczone ponieważ spekulanci ponoszą tylko i wyłącznie koszty przeprowadzenia ataku bez osiągnięcia zysku

Kurs płynny – całkowicie płynny kurs waha się w obie stroni co stanowi duże ryzyko straty ale także może przynieść duże zyski

Kurs płynny jest utrudnieniem gdyż napływ kapitału o charakterze spekulacyjnym jest niewielki

Kurs sztywny – izba walutowa lub unia walutowa; przy usztywnionym kursie gdy władze nie interweniują spekulanci nie atakują ( Argentyna – kurs był usztywniony niewiarygodnie)

W krajach wysokorozwiniętych odchodzi się od działania bezpośredniego stosowania kursu całkowicie płynnego lub sztywnego, zjawisko to nie jest obserwowane w krajach rozwijających się

- Ogólna ocena możliwości przeciwdziałania wybuchom kryzysów walutowych

Powstawanie specjalistycznych instytucji: Komitety Stabilności Gospodarczej

Nie ma 100% działania zapobiegającego kryzysom walutowym !

Wybór systemu kursu walutowego a zagrożenie kryzysem walutowym

• Teza iż należy wybierać skrajne rozwiązania kursowe:

- kurs całkowicie płynny

- lub kurs całkowicie usztywniony (ale w sposób wiarygodny)

• A unikać rozwiązań pośrednich (różnych odmian systemu kursu stałego, zwłaszcza z wąskim pasmem dopuszczalnych wahań).

Kryzysy bankowe - definicja

Istnieje wiele definicji, ale żadna z nich nie określa kryzysu bankowego w sposób sparametryzowany, np. w taki sposób, iż z kryzysem bankowym mamy do czynienia wtedy gdy 50% systemu bankowego traci wypłacalność.

Run na banki (panika bankowa) bądź ich upadłości, które powodują zawieszenie regulowania zobowiązań przez banki względnie wymagają udzielenia im przez rząd pomocy na dużą skalę, aby tego uniknąć.

Sytuacja w której znaczna grupa banków posiada aktywa o wartości niższej od ich zobowiązań. Prowadzi to do runu na banki, upadku niektórych z nich i/lub interwencji rządu.

Kryzysy bankowe - symptomy

1. Run na banki (jawny lub ukryty).

Panika bankowa ( jawna bądź ukryta) - ukryta – w większości krajów systemy gwarancji depozytów czyli depozytów do pewnej wysokości ( w Polsce pułap ten wynosi 50 tys. Euro w każdym banku) – celem jest zapobieganie panice

2. Interwencje banku centralnego dla podtrzymania płynności zagrożonych banków (obniżki stóp procentowych, bezpośrednie zasilanie banków w płynność – operacje otwartego rynku).

Interwencje BC – banki mają problemy z płynnością => BC obniża stopy, co na ogół działa na krótko a więc stosuje również sprzedaż krótkoterminowych pożyczek innym bankom

3. Upadłość części banków.

4. Pomoc rządu dla zagrożonych banków, aby zapobiec ich upadłości.

Gdy płynność nie pomaga to rząd dokapitalizuje banki poprzez zakup akcji

Nacjonalizacja – udział państwa w banku staje się większościowy i bank staje się państwowy.

Odkupywanie od banków złych aktywów – kredyty stracone lub wątpliwe => tworzenie specjalistycznych banków przejmujących złe aktywa w celu zarządzania tymi aktywami)

Formy pomocy państwa dla zagrożonych banków

• Dokapitalizowanie (w różnych formach).

• Nacjonalizacja (najczęściej przejściowa).

• Odkupienie od banków „złych aktywów”.

Kryzysy bankowe - przyczyny

Najczęstszą przyczyną jest podejmowanie przez banki nadmiernego ryzyka w polityce kredytowej, co prowadzi do znacznego udziału „złych kredytów” w portfelach kredytowych banków.

Jednym z wyjaśnień tego zjawiska jest koncepcja „cykli kredytowych” Hymana Minski’ego

Koncepcja „cykli kredytowych” Hymana Minski’ego

Bezpośrednio po kryzysie banki prowadzą bardzo ostrożną politykę kredytową; kredyty otrzymują tylko te podmioty, co których istnieje pewność, że spłacą zarówno odsetki jak i kapitał.

Z czasem kredyty zaczynają być udzielane podmiotom, co do których banki są pewne jedynie że będą spłacać odsetki.

Wreszcie, gdy wspomnienia ostatniego kryzysu są już odległe, kredyty mogą otrzymać nawet takie podmioty, co do których nie ma pewności, że będą zdolne do spłaty nie tylko kapitału, ale i odsetek. Tendencję taką może wzmacniać okres dobrej koniunktury gospodarczej.

Dlaczego banki mają tak „krótką pamięć”? Ponieważ udzielanie kredytów stanowi najbardziej zyskowną sferę działalności banków komercyjnych.

Nadmierne ryzyko w polityce kredytowej- teoria cykli kredytowych ( Hyman Miński) twierdzi, że banki po każdym kryzysie zachowują się bardzo konserwatywnie udzielając kredytów tylko wiarygodnym kredytobiorcom. W miarę jak gospodarka wychodzi z kryzysu i banki mają się lepiej zaczynają udzielać kredytów mniej wiarygodnym kredytobiorcom, aż do momentu udzielania bardzo ryzykownych kredytów, gdzie nie mają żadnej gwarancji zwrotu odsetek i kapitału.Koncepcja cykli kredytowych- banki komercyjne działające tradycyjnie zarabiają na udzielaniu kredytów osiągając największe zyski przez co szybko zapominają o ryzyku

Inne lub dodatkowe czynniki mogące powodować podejmowanie przez banki nadmiernego ryzyka kredytowego

1. Brak właściwych procedur badania zdolności kredytowej.

2. Asymetria informacji.

3. Brak właściwych procedur tworzenia rezerw na „złe kredyty”.

4. Możliwość transferu ryzyka kredytowego do innych podmiotów (sekurytyzacja, kredytowe instrumenty pochodne- spao, opcje)

5. Pokusa nadużycia.

6. Słabości nadzoru bankowego (przykłady: Rosja przed 1998 r., Wielka Brytania przed obecnym globalnym kryzysem finansowym).

Inne przyczyny kryzysów bankowych

- Nadmierna rozpiętość między terminami zapadalności udzielanych kredytów i źródeł ich finansowania

- Nadmierne finansowanie krajowej akcji kredytowej ze źródeł zagranicznych.

- Nadmierny udział kredytów w walutach zagranicznych udzielanych podmiotom krajowym.

- Podejmowanie nadmiernego ryzyka w działalności inwestycyjnej innej niż akcja kredytowa (np. przy inwestowaniu w akcje, fundusze hedgingowe czy nawet obligacje, a także w operacjach pozabilansowych).

- Zasadnicze pogorszenie się koniunktury gospodarczej.

- Kryzys walutowy.

- Kryzys giełdowy.

- Kryzys zadłużeniowy.

- Informacje czy nawet plotki podważające zaufanie do banków (zwłaszcza w przypadku braku systemu gwarantowania depozytów)

Inne czynniki:

Brak właściwych procedur badających zdolność kredytową

Asymetria informacji –, twierdzi się że bank nie będzie wszystkiego wiedział o swoim kredytobiorcy ( nigdy nie będzie mieć pełnego obrazu dotyczącego sytuacji kredytobiorcy)

Brak prawidłowych procedur tworzenia rezerw na złe kredyty

Możliwość transformowania ryzyka kredytowego do innych podmiotów ( sekurytyzacja, kredytowe instrumenty pochodne)- przejecie ryzyka przez inny podmiot

Stabilność nadzoru

Krajowa akcja kredytowa za granicą – niebezpieczeństwo dla banków:

1) Kryzys walutowy lub jego zagrożenie przyczyną urwania się finansowania zewnętrznego

2) Relacja spadku kursu dla kredytów krajowych do kredytów zaciągniętych za granicą zmienia się niekorzystnie

Podejmowanie ryzyka w działalności inwestycyjnej inne niż kredyty:

Angażowanie się banków w inne operacje ze względu na presję udziału związanego z wymaganiami odnośnie większego zysku ( stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału). Banki nie są w stanie uzyskać takich tak wysokich stóp jedynie z działalności kredytowej, a więc stosują inne środki takie jak fundusze hedingowe , dźwignię finansową, bądź angażują się w operacje pozabilansowe

Pogorszenie się koniunktury gospodarczej

Kryzys giełdowy - udzielanie kredytów na zakup akcji lub zakup akcji w ramach działalności inwestycyjnej banku

Kryzys zadłużeniowy – odcięcie od finansowania zagranicznego

Plotki- wywołujące panikę

Wybrane kryzysy bankowe

Wielki Kryzys w USA (1929 -1932).

Kraje skandynawskie Norwegia, Finlandia, Szwecja (1987 – 1995).

Japonia (od 1990 r.

Kryzys bankowy w USA (1929 – 1933) - przyczyny

Nadmierne ryzyko kredytowe.

Nadmierne ryzyko w działalności inwestycyjnej innej niż udzielanie kredytów (zwłaszcza wobec braku rozdziału bankowości komercyjnej i inwestycyjnej).

Krach giełdowy.

Głęboka recesja a potem depresja gospodarcza.

Kryzys bankowy w USA (1929 – 1933) - specyfika

Brak istotniejszej pomocy ze strony banku centralnego dla podtrzymania płynności sektora bankowego.

Brak (aż do 1933) systemu gwarantowania depozytów.

Rząd nie udzielał pomocy finansowej bankom zagrożonym upadłością.

W rezultacie powyższych czynników doszło do masowych upadłości setek banków.

USA ( 1929-1933)- kryzys swój początek miał na giełdzie

Przyczyny:

- nadmierne ryzyko w działalności kredytowej (kredyty na akcje oraz hipoteczne)

- nadmierne ryzyko związane bankami komercyjnymi zajmującymi się wówczas przyjmowaniem depozytów jak również przeprowadzaniem ryzykownych inwestycji

- głęboka recesja gospodarcza

Cechy specyficzne:
- BC nie udzielił sektorowi bankowemu pomocy płynnościowej

- W USA , aż do roku 1933 brak systemu gwarantowania depozytów co pociągało za sobą panikę

- rząd nie udzielał pomocy finansowej bankom zagrożonym upadłością

Kryzys bankowy w krajach skandynawskich (1987-1995) - przyczyny

- Podejmowanie przez banki nadmiernego ryzyka kredytowego.

- Pogorszenie koniunktury gospodarczej na przełomie lat i XX wieku

- Nadmierna ekspansja kredytowa (finansująca przede wszystkim zakupy nieruchomości) była możliwa ze względu na niedostateczne regulacje ostrożnościowe nadzoru bankowego, nieadekwatne do daleko idącej deregulacji rynków finansowych i liberalizacji dewizowej w krajach skandynawskich w latach XX wieku.

Kryzys bankowy w krajach skandynawskich (1987-1995) - specyfika

Państwa zaangażowały się w pomoc dla zagrożonych banków nie dopuszczając do ich upadłości.

Skala tej pomocy była bardzo znaczna:

W Norwegii 3,20% PKB

W Finlandii 11,56% PKB

W Szwecji 4,47% PKB

• Państwa występowały nie tylko w roli „ratowników”, ale i inwestorów. Formy wsparcia obejmowały m.in. udzielanie gwarancji kredytowych , tworzenie specjalnych spółek celowych przejmujących złe aktywa od banków oraz bezpośrednie wnoszenie kapitału.

• Dla uniknięcia wspierania akcjonariuszy banków przeżywających kłopoty przyjęto zasadę, że jakiekolwiek zaangażowanie kapitałowe państwa prowadzi do proporcjonalnej redukcji udziałów dotychczasowych akcjonariuszy.

Kryzysy skandynawskie ( 1987-1995) – obejmowały 3 kraje tj. Finlandię, Szwecję oraz Norewgię

Wykazywanie podobieństw do współczesnego kryzysu – zbliżone przyczyny powstania

Wykorzystywanie rozwiązań wykorzystywanych w obliczu kryzysu skandynawskiego w stosunku do kryzysu występującego obecnie np., w WB wzorowano się na Szwecji

Przyczyny:
- podejmowanie nadmiernego ryzyka kredytowego, jak również kredytów hipotecznych

- pogorszenie się koniunktury gospodarczej w Zach Europie pod koniec lat 80 ( nadmierna ekspansja kredytowa banków)

Nadmierna ekspansja kredytowa banków możliwa ze względu na niedostosowanie się do nowych warunków ( liberalizacja, zniesienie ograniczeń dotyczących wymiany walutowej, swoboda finansowanie się za granicą ) – nieodpowiednia regulacja i nadzór.

• Posiadanie przez państwo akcji w bankach miało mieć charakter krótkoterminowy i służyć wyłącznie naprawie sytuacji tych banków. Warunkiem uzyskania pomocy państwa było dokonanie zaleconych działań restrukturyzacyjnych.

• Zamierzone cele zostały w znacznym stopniu osiągnięte. Udało się przywrócić rentowność sektora bankowego, a państwa odzyskały znaczną część zaangażowanych środków (w Szwecji ponad połowę) dzięki windykacji części należności przez spółki celowe i odsprzedaży udziałów państwa w bankach.

• Zarządzanie kryzysem było najskuteczniejsze w Szwecji, gdzie kryzys wystąpił najpóźniej i władze mogły wykorzystać doświadczenia krajów wcześniej dotkniętych kryzysem.

• Z doświadczeń krajów skandynawskich, a przede wszystkim Szwecji, korzystano w dużym stopniu podczas współczesnego globalnego kryzysu finansowego (zwłaszcza w Wielkiej Brytanii).

1. Wybrane kryzysy bankowe – kraje skandynawskie:

- Ich przyczyną była nadmierna ekspansja kredytowa bezpośrednio przed wystąpieniem kryzysu , co przyczyniło się do osłabienia koniunktury i braku możliwości obsługi kredytów (wcześniejsze udzielanie kredytów niepewnym kredytobiorcą)

2) SPECYFIKA kryzysu w krajach skandynawskich

Porównanie z kryzysem amerykańskim:

W odróżnieniu od USA wyciągnięto wnioski w związku z tym, że nie można dopuścić do upadku banków, gdyż spowoduje to sytuację bardzo niekorzystną dla gospodarki.

- Aktywne angażowanie się państwa w pomoc zagrożonym bankom

- Państwo także bezpośrednio ratowało sytuację stając się właścicielami banków z trudnościami

- Tworzenie spółek celowych odkupujących złe aktywa od banków (tylko dla złych akcji)

- Właściciele banków odnosili bardzo niskie korzyści(zabezpieczenie przed pokusa nadużycia)

- Państwo narzucało programy naprawy banków

- Zaangażowanie kapitału w banki miało charakter czasowy (państwo wycofywało się sprzedając swoje udziały), a następnie wracały do statusu banków prywatnych

-Państwo odzyskiwało część kredytów poprzez działalność spółek celowych

- Najskuteczniejsze było zarządzanie w Szwecji co wynikało z tego, ze kryzys wystąpił tam na końcu i korzystał z doświadczenia innych Finlandii i Norwegii

> Pozytywne działania naprawcze Szwecji wykorzystała WB wobec obecnego kryzysu. Nawet w USA skorygowano wybrane strategię o elementy działań naprawczych z krajów skandynawskich.

Możliwości i sposoby zapobiegania kryzysom bankowym

• Odpowiednie regulacje ostrożnościowe nadzoru bankowego w szczególności dotyczące:

- wymogów płynnościowych i kapitałowych,

- tworzenia rezerw (przykład Hiszpanii),

- kontroli nad operacjami pozabilansowymi

- stosowaniem dźwigni finansowej.

- niedopuszczania do nadmiernego udziału kredytów w walutach zagranicznych udzielanych podmiotom krajowym.

• Regulacje takie są szczególnie istotne w przypadku dużych, ważnych systemowo banków, ze względu na problem pokusy nadużycia („za duży żeby upaść”).

3) Zapobieganie kryzysom bankowym

- Odpowiednie regulacje nadzoru bankowego:

• Propozycje:

* wprowadzane są zastrzeżone wymogi co do płynności krótko i średniookresowej oraz zwiększone mają być wymogi kapitałowe w odniesieniu do banków ważnych dla całej gospodarki

* kapitały te w okresie kryzysu będą wyższe w stosunku do aktywów

* w okresie lepszej koniunktury mogłyby być obniżane

• Tworzenie rezerw ( Hiszpania):

*Stosowanie tworzenia rezerw na złe kredyty, gdy dzieje się coś złego

* W Hiszpanii zastosowanie innego podejścia . Nadzór narzucił wymóg zwiększania rezerw w miarę zwiększania się akcji kredytowej (bez widocznego zagrożenia; banki w Hiszpanii broniły się twierdząc, że takie regulacje zmniejszą ich konkurencyjność na rynku międzynarodowym. W rezultacie okazało się, że takie działanie przyniosło sukces ponieważ w okresie kryzysu banki w Hiszpanii (w odróżnieniu od Irlandii, która znalazłą się w zbliżonej sytuacji , ale w Irlandia wymagała pomocy) wyszły z tego obronną ręką bez udziału innych przyczyniły się do tego wcześniej utworzone rezerwy, co więcej obecnie przejmują one inne banki

• Kontrola nad operacjami pozabilansowymi

*Banki bardzo dużą część prowadzonej działalności przenoszą poza bilans , co wiąże się z ryzykiem (wymagania kapitałowe nie dotyczą tych operacji). W dużej części są to ryzykowne kredyty

*Stosowanie dźwigni finansowej. Bardzo duża wysokość środków własnych do akcji była stosunkowo niewielka czyli wysokość zawieranych operacji znacznie wyższa od posiadanych kapitałów

• Niedopuszczenie….

*W Polsce bardzo duża część kredytów hipotecznych byłą udzielana we frankach szwajcarskich (obecnie w euro). Wynikało to z wysokości stóp procentowych (niższe od kredytów w złotych)

*Złoty przez dłuższy czas umacniał się w stosunku do franka lub euro> kredyty frankach , zyski na aprecjacji złotego, niższe oprocentowanie

*Sytuacja ryzykowna ponieważ kredytodawcy narażają się na ryzyko kursów osłabienia waluty krajowej > koszty obsługi kredytów mogą wzrosnąć (ponoszenie nieograniczonego ryzyka kursowego co przekłada się na ryzyko banku)

* Z pkt widzenia państwa w przypadku przeważającej części kredytów hipotecznych jest udzielana we frankach > państwo traci kontrolę nad tą częścią akcji kredytowej.

* Po fatalnych doświadczeniach pojawia się postulat udzielania kredytów w walucie zagranicznej . W Polsce popiera się aby banki nie miały w portfelu > niż 50 % kredytów walutowych w odniesieniu do nowych kredytów. Regulacje te są szczególnie istotne dla najważniejszych banków dla całego systemu bankowego i gospodarki ze względu na ich wielkość; szczególne regulacje w związku z moral hazard (banki „zbyt duże żeby upaść” – rządy im na to nie pozwolą).

Banki na skutek fuzji i połączeń w wielu krajach stały się za duże w stosunku do gospodarki (Irlandia, Islandia – banki były tak wielkie ze ich akcje stanowiły stanowiły bardzo dużą część PKB – ratowanie takiego banku jest bardzo kosztowne; 30% PKB – w Irlandii to przeważająca część związana z pomocą udzieloną 3 największym bankom). Problem ten jest bardzo trudny do rozwiązania ponieważ kłopotliwy jest podział tych banków, co więcej nie przynoszą one żadnych zysków w porównaniu do strat.

Kryzysy (krachy) giełdowe - definicja

• Gwałtowne i bardzo silne załamanie się cen notowanych na giełdach instrumentów finansowych (przede wszystkim kursów akcji).

• Także nie udało się tej definicji skwantyfikować

Kryzysy giełdowe - przyczyny

• Główną przyczyną jest z reguły nadmierny wzrost cen akcji (bąbel spekulacyjny) w okresie poprzedzającym wybuch kryzysu.

• Dość złożony jest natomiast mechanizm powstawania bąbli spekulacyjnych na rynkach akcji, co ilustruje następny slajd

• Szerzej na temat patrz A. Sławiński: Rynki finansowe, str. 176-178

Schemat:

Pierwotną przyczyna- wywoływanie u inwestorów fal optymizmu na bazie pojawienia się na rynkach nowych technologii , wzrost wydajności, postęp technologiczny> sprzyja temu zakup akcji

2 inne zjawiska :

1. Przesłanki dotyczące skłonności do inwestujących do optymizmu dotyczącego poszczególnych branż

2. Czynniki makroekonomiczne – niska inflacja i wzrost gospodarczy > niskie stopy procentowe sprzyjają popytowi na akcje . Konkurencja akcji do instrumentów dłużnych zwiększa się przy niskiej stopie procentowej. Niskie stopy procentowe skłaniają do dalszego rozwoju gospodarki – optymistyczne oczekiwania i poprawa sytuacji gospodarczej spółek (wzrost cen akcji)

3. Akcje na war

4. Ważne jest połączenie szybkiego wzrostu gospodarczego z niską inflacją – stymulacja optymizmu inwestorów > szybki wzrost wydajności (ceny nie wzrastają), sytuacja taka nie wynika ze wzrostu wydajności, ale z mało uwzględnianych czynników zewnętrznych. Nie przekłada się to na wzrost inflacji.

Kryzysy giełdowe - przyczyny

Najczęstszą bezpośrednią przyczyną pęknięcia bąbla spekulacyjnego jest zmiana polityki pieniężnej na bardziej restrykcyjną (wzrost stóp procentowych).

- efekt wzrostu konkurencyjności dłużnych instrumentów finansowych,

- efekt wpływu na oczekiwania odnośnie do przyszłego kształtowania się koniunktury gospodarczej,

- efekt wzrostu kosztów kredytów zaciąganych na zakup akcji.

Inną często spotykaną bezpośrednią przyczyną kryzysu może być „zarażenie” się kryzysem w innym kraju

1. Bezpośrednie przyczyny załamania:

• zaostrzenie polityki pieniężnej przez bank centralny > wzrost stop procentowych = spadek cen akcji:

*gdy stopy procentowe wzrastają, akcje stają się relatywnie mniej konkurencyjne w stosunku do obligacji lub depozytów

*wpływ na oczekiwania pogorszenia się koniunktury gospodarki- zyski spółek będą wówczas niższe, nie opłaca się kupować akcji

* wzrost stóp procentowych – wzrost kredytów

Prowadzenie restrykcyjnej polityki pieniężnej. BC widzi bąble do których boi podnieść stopy procentowe aby nie wpływać negatywnie na rynek akcji

• zarażanie się kryzysem w innym kraju – załamanie na giełdzie- pęknięcie bąbli spekulacyjnych na innych rynkach – inwestorzy zaczynają sprzedawać

• nie ma przyczyn zewnętrznych, ale wzrost cen jest tak nadmierny, że inwestorzy zaczynają się wycofywać – musi dojść do spadku> bąbel pęka

Kryzysy giełdowe- skutki

• Efekt majątkowy (konsumpcyjny).

• Efekt inwestycyjny.

• Efekt kredytowy (istotny jeśli banki w znaczącym stopniu kredytowały zakupy akcji).

SKUTKI KRYZYSÓW GIEŁDOWYCH
Kanały kryzysów:

• Efekt majątkowy – w krajach gdzie inwestorzy indywidualni inwestują na giełdzie a ceny akcji spadają to zmniejsza się majątek posiadaczy akcji (jednakże gdy nie sprzedają oni ich faktycznie, mają poczucie pomniejszonego majątku przez co ograniczają wydatki). W Polsce dość słabo występujące. W USA lub WB znaczący – powoduje silny spadek cen w wyniku ograniczenia konsumpcji.

• Efekt inwestycyjny- spadek inwestycji. Firmy widząc spadek cen akcji wstrzymują swoje inwestycje.

• Efekt kredytowy – zaostrzenia polityki kredytowej – utrata dostępu do kredytów bankowych

Kryzysy ogólnogospodarcze:

Kryzysy giełdowe bardzo często prowadzą do załamania koniunktury gospodarczej , indeksy giełdowe są narzędziem wykorzystywanym do wyprzedzenia koniunktury gospodarczej (wskaźniki kursów akcji, załamania kursów akcji wyprzedzają o kilka kwartałów recesję gospodarczą)

Kryzysy giełdowe- skutki

W rezultacie częstym skutkiem kryzysów giełdowych są kryzysy ogólnogospodarcze, a załamania się kursów akcji należą do najczęściej wykorzystywanych tzw. wyprzedzających wskaźników koniunktury gospodarczej.

Kryzysy giełdowe – wybrane przykłady

• 1929 – USA – Wielki Kryzys.

• 1987 – USA.

• 1990 – Japonia

• 2000 – USA „bańka internetowa

Przykłady kryzysów giełdowych:

1. USA 1929 – wystąpienie bąbla spekulacyjnego – silny wzrost cen akcji + niski poziom inflacji wynikający z restrykcyjnej polityki rezerwy federalnej , nie z powodu wzrostu wydajności

2. Japonia przed 1990 rokiem- pod koniec lat 80 bąbel spekulacyjny > wzrost cen akcji + szybki wzrost gospodarczy + niska inflacja spowodowana spadkiem cen ropy

3. Bańka internetowa- bąbel spekulacyjny – wysoki wzrost gospodarczy + niska inflacja spowodowana spadkiem cen surowców (czynnik zewnętrzny)

4. Kryzys obecny - na wszystkich rynkach aktywów- wysoki wzrost gospodarczy+ niska inflacja= tani import z Chin i Indii (nie wzrost wydajności).

Szybki wzrost gospodarczy + niska inflacja nie zawsze jest uzasadniony wzrostem wydajności.

Gdy ceny akcji zaczynają wzrastać w przypadku aktywów powoduję to wyższy popyt na te akcje, odwrotnie niż w przypadku towarów i usług.

Przy silnym wzroście cen ryzyko spekulacji jest bardzo duże!

PRZYKŁADY KRYZYSÓW GIEŁDOWYCH:

Możliwości i sposoby zapobiegania kryzysom giełdowym:

1. Odpowiednie prowadzenie polityki pieniężne – powinna być prowadzona w sposób antycykliczny w okresie dobrej koniunktury nie powinno utrzymywać się niskich stóp procentowych (oczekiwania utrzymania niskiej inflacji), banki w odpowiednim momencie powinny przechodzić do bardziej restrykcyjnej polityki pieniężnej (b. trudne), BC prowadzą strategię celu inflacyjnego (określony poziom w Polsce 2,5% =/- 1 pkt procentowego) nie uwzględniając cen aktywów).

2. Działania regulacyjne – zakaz akcji na akcjach kredytowych- nałożenie restrykcji

3. Spółki jak najlepiej informują inwestorów o swojej działalności :

*utrudnienie nadużyć w okresie nielegalnych operacji

Działalność jest ograniczona zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia krachów na giełdzie, ale ryzyka nie da się całkowicie wyeliminować.

Możliwości i sposoby zapobiegania kryzysom giełdowym

Kluczowe znaczenie ma przeciwdziałanie powstawaniu bąbli spekulacyjnych

• poprzez odpowiednio prowadzoną politykę pieniężną,

• poprzez odpowiednie działania regulacyjne w stosunku do banków,

• pewne znaczenia mają także:

- dobra polityka informacyjna spółek giełdowych,

- właściwy nadzór nad giełdami.

Generalnie jednak skuteczność wszystkich tych działań jest ograniczona

Kryzysy zadłużeniowe - definicja

• Utrata przez kraj zdolności do pełnej i terminowej obsługi swojego zadłużenia zagranicznego.

• KRYZYSY ZADŁUZENIOWE :

• - utrata zdolności do obsługi zadłużenia zagranicznego mam miejsce gdy wartość kosztu spłaty długu zadłużeniowego netto > wartość dochodu uzyskanego ze spłaty zadłużenia długu netto

Kryzysy zadłużeniowe - symptomy

• Utrata przez rząd i inne krajowe podmioty gospodarcze wiarygodności kredytowej i możliwości pozyskiwania finansowania (czy refinansowania) na rynkach finansowych.

• Korzystanie z finansowania przez międzynarodowe instytucje finansowe.

• Negocjowanie z wierzycielami restrukturyzacji (ewentualnie także redukcji) zadłużenia.

• W skrajnych przypadkach ogłoszenie moratorium.

• Rząd i inne podmioty – utrata innych wiarygodności kredytowej i na normalnych rynkowych warunkach

• Korzyst… - Międzynarodowy Fundusz Walutowy, pomoc uwarunkowana realizowaniem odpowiedniej polityki gospodarczej (kraj dostaje kredyt ale MFW określa warunki oraz monitoruje jego wykorzystanie)

• Zmuszenie do negocjacji z wierzycielami w ceru restrukturyzacji (przełożenia spłat) lub redukcja zadłużenia (umorzenie)

• Moratorium – odmówienie spłaty i obsługi długu swojego zadłużenia za granicą ( Kraj nie może zbankrutować „upaść”, nikt takiej procedury nie jest w stanie wykonać; z drugiej strony jest to bardzo ryzykowne ponieważ kraj może narazić się na retorsje (sankcje) wierzycieli np. zajęcie majątku, kraj traci możliwość finansowania i jest wykluczany z rynku finansowego

Kryzysy zadłużeniowe - przyczyny

• Nadmierne łączne zadłużenie zagraniczne (w relacji do PKB, do rezerw walutowych, do wpływów z eksportu).

• Nadmierne krótkoterminowe zadłużenie zagraniczne (przede wszystkim w relacji do rezerw walutowych).

• Niewłaściwe wykorzystanie zaciągniętych kredytów (na bieżącą konsumpcję, nietrafione inwestycje).

• Brak należytej ostrożności ze strony wierzycieli.

• Nadmierne zadłużenie za granicą (mierzone za pomocą wskaźników : dług / wpływy z eksportu, koszty obsługi długu/ wpływu z eksportu, dług / PKB, dług/ rezerw walutowych )

• Zadłużenie krótkoterminowe jest wymagalne w bliskiej przyszłości i kraj może im nie sprostać przy niskich rezerwach

• Niewłaściwe wykorzystanie zaciągniętych kredytów – brak ostrożności ze strony wierzycieli (lata 80, kiedy banki komercyjne miały dużo płynnych środków w wyniku 2 fal silnego wzrostu cen ropy , nadmiar środków z tytułu eksportu został zainwestowany w bankach-na dużą skalę udzielając pożyczek oraz kredytów bez zachowania ostrożności

• Agencje raitingowe powinny oceniać wiarygodność kredytową krajów – brak ostrzeżeń prowadzi do powstania kryzysu zadłużeniowego; zbyt kryzysu późno obniżany raiting np. Grecja

Kryzysy zadłużeniowe – wybrane przykłady

• Kryzys w licznych krajach rozwijających się (w tym również w Polsce) w latach 80-tych i początku lat 90-tych XX wieku.

• Kryzys w Grecji w 2010 r. (z możliwymi implikacjami dla niektórych innych krajów strefy euro)

1. Kryzysy w licznych krajach w latach 80-90 XX wiek i obecny:

Podstawowe różnice:

• 1 kryzys dotyczył krajów rozwijających się (gospodarki wschodzące), 2 kryzys dotyczy krajów wysoko rozwiniętych

• 1 kryzys dotyczy zadłużenia kredytowego z tytułu kredytów prywatnych, 2 kryzys dotyczy zadłużenia obligacji i ich emisji

1. Rozwiązaniem był plan Brady’ego- w Polsce wierzyciele niesłusznie uważali, że udzielanie kredytów jest bezpieczne a Związek Radzicki go spłaci.

2. Przez całe lata 80 próbowano przekładać spłaty. Powstał plan restrukturyzacji i redukcji długu co przyniosło sukces na początku lat 90.

Kryzys zadłużeniowy w latach 80-tych –cechy charakterystyczne

• Kryzys w krajach rozwijających się (przede wszystkim w krajach Ameryki Łacińskiej).

• Zadłużenie było wynikiem zaciągniętych kredytów (przede wszystkim od banków komercyjnych).

• Należytej ostrożności nie wykazali zarówno dłużnicy jak i wierzyciele.

• Rozwiązanie kryzysu (na początku lat 90-tych) okazało się możliwe dopiero po wypracowaniu specjalnego planu zakładającego częściową redukcję długów (Plan Brady’ego).

Kryzys zadłużeniowy w Polsce - geneza

• W latach 70-tych XX wieku polskie władze przyjęły strategię przyśpieszenia wzrostu gospodarczego w oparciu o import kapitału i technologii z krajów wysoko rozwiniętych.

• Zaciągane kredyty miały zostać spłacone w przyszłości zwiększonymi wpływami z eksportu.

• Wobec dużej dostępności w tym okresie kredytów na międzynarodowych rynkach finansowych, zadłużenie Polski w walutach wymienialnych zwiększało się bardzo szybko: z praktycznie zera na początku lat 70-tychdo 8,4 mld USD na koniec 1975 r. i do 22,4 mld USD na koniec 1979 r.

• Podstawowym mankamentem okazało się jednak niewłaściwe wykorzystanie tych kredytów.

• Tylko ok. 20% zostało zużyte na finansowanie inwestycji i rozbudowę zdolności wytwórczych.

• Przeważająca część (ok. 65%) została wydana na import surowców i półfabrykatów – nie doceniono wysokiej importochłonności podejmowanych inwestycji.

• Pozostałe 15% zostało wydane na import dóbr konsumpcyjnych, a przede wszystkim zbóż.

• Zbyt szeroki okazał się także front inwestycyjny, co uniemożliwiło oddanie do użytku znacznej ich części.

• W rezultacie gdy na początku lat 80-tych doszło do znacznego wzrostu stóp procentowych na rynkach finansowych oraz gdy ustał dopływ nowych kredytów (wobec wystąpienia już pierwszych symptomów kryzysu zadłużeniowego), Polska, począwszy od roku 1981, okazała się niezdolna do obsługi swojego zadłużenia zagranicznego.

Kryzys zadłużeniowy w Polsce - przebieg

• W latach 1982-1989 Polska tylko częściowo obsługiwała dług ciągle negocjując z wierzycielami odraczanie kolejnych płatności.

• W efekcie kapitalizacji zaległych płatności odsetkowych oraz odsetek od niespłaconych rat kapitałowych dług zagraniczny zwiększył się z ok. 26 mld USD na koniec 1982 r. do 41,4 mld USD na koniec 1989 r.

• Rozwiązanie kryzysu zadłużeniowego Polski stało się możliwe dopiero po 1989 r. dzięki:

• - zmianie ustroju politycznego w Polsce,

• - ewolucji stanowiska wierzycieli.

• Dodatkową trudnością okazała się jednak struktura polskiego długu.

• Blisko ¾ długu stanowiły zobowiązania wobec rządów 17 krajów zrzeszonych w tzw. Klubie Paryskim.

• Była to struktura typowa dla krajów najbiedniejszych, a nie dla krajów o średnim poziomie dochodu do których należała Polska.

• Tym samym mechanizmy redukcji zadłużenia krajów rozwijających się wypracowane przez Klub Paryski (tzw. Toronto Terms) oraz przez Klub Londyński (tzw. Plan Brady’ego) okazały się nie w pełni adekwatne do przypadku Polski.

• Pomimo tych trudności, wykorzystanie bardzo sprzyjającego wtedy dla Polski klimatu politycznego (w tym przede wszystkim poparcia Stanów Zjednoczonych), pozwoliło Polsce na uzyskanie niezwykle korzystnych warunków restrukturyzacji naszego zadłużenia, na które składała się również jego redukcja efektywnie aż o 50%.

Kryzys zadłużeniowy w Polsce:

-¾ zadłużenia wobec innych rząd

- kredyty zaciągane przez Polskę przeznaczane były na zakup sprzętu oraz dobra inwestycyjne (zadłużenie wobec krajów wysokorozwiniętych – wielkość kredytów zaciągających przez prywatne firmy zabezpieczało państwo)

Cechy charakterystyczne kryzysu zadłużeniowego w Polsce:

- do lat 70 było zerowe

- w okresie rządów Gierka następował rozwój gospodarczy

-zaciągano kredyty na zakup nowych technologii (miało służyć to zwiększaniu produkcji na eksport i uzyskanie środków na spłatę kredytów), szybko wzrastało zadłużenie zagraniczne

- tylko 20% kredytów wykorzystano na rozwój gospodarczy przy czym popełniono 2 blędy:

1) niedoceniano importochłonności (surowce, komponenty) – uruchomione nowe technologie wymagały bardzo dużego importu co związane było z ponoszeniem dodatkowych kosztów

2) ilość zaciągniętych kredytów była zbyt duża, nie uruchomiono zbyt wielu inwestycji, a co za tym idzie wzrost produkcji na eksport był niewielki

Na początku lat 80 proces załamał się również w innych krajach:

- wzrost stóp procentowych (kredyty były oprocentowane zmienną stopą procentową) wiązał się ze wzrostem kosztów obsługi kredytów

- banki stopniowo wstrzymywały udzielanie kredytów w związku z odnotowywaniem braków w spłatach rat kapitałowych i odsetek

Od 1981 roku Polska przestała w pełni obsługiwać swoje zadłużenie zagraniczne. W latach 1981-89 sytuacja ta była najgorsza. W Polsce nie ogłoszono niewypłacalności, ale prowadzono negocjacje z wierzycielami o przeniesienie spłat (częściowa obsługa długu- bardzo duże obciążenie). Nie udzielano Polsce nowych kredytów (polityka brnięcia), a dług narastał w 1989 roku wzrósł aż do 41,4 mld USD. Rozwiązanie pojawiło się pod koniec 1989 roku. W Polsce następowała zmiana ustroju politycznego (pionier w Europie środkowo-wschodniej). W związku z tym zmieniło się również podejście wierzycieli do spłaty długu. Po 10 latach wierzyciele zgodzili się na restrukturyzację długu, którego znaczną część umorzono. Wykorzystywano 2 plany:

1. Toronto terms – dla krajów o niskim poziomie dochodu

2. Plan Brayd’ego – dla krajów o średnim poziomie dochodu

W Polsce żaden z planów nie pasował w związku z tym iż występowała tu struktura krajów nisko rozwiniętych średni poziom dochodu. Przy wykorzystaniu poparcia USA zadłużenie umorzono do 50%. Klub Paryski uznał sytuację Polski za wyjątkową, podobnie było również w Egipcie, jednakże poza tymi dwoma krajami w żadnym innym nie doszło do tak wysokiej redukcji długu. Warunkiem powodzenia planu było zawarcie porozumienia dotyczące prowadzenia polityki gospodarczej w sposób taki, aby redukcja zadłużenia mogła z powodzeniem przynosić zamierzone efekty. Porozumienie to zostało zawarte z Międzynarodowym Funduszem Walutowym.

Porozumienie z Klubem Paryskim

• W kwietniu 1991 r. udało się uzyskać bezprecedensową redukcję aż o 50% naszego liczącego ok. 33 mld USD długu wobec wierzycieli publicznych.

• W rzeczywistości porozumienie to było dość złożone, a redukcja długu dokonywana w dwóch etapach: w latach 1991 i 1994 ( przy czy drugi etap uwarunkowany był zrealizowaniem programu gospodarczego uzgodnionego z MFW).

• Ponadto wierzyciele mogli wybierać między trzema opcjami

(a) redukcja kapitału,

(b) redukcja odsetek,

(c) kapitalizacją odsetek i bardzo znacznym odroczeniem wszystkich płatności.

• Każda z trzech opcji miała dawać taką sama redukcję długu w wyrażeniu wartości zaktualizowanej netto (Net Present Value).

• Konstrukcja porozumienia była taka, żeby umożliwić Polsce „wyrośnięcie z długu”.

Porozumienie z klubem Paryskim – kwiecień 1991:

• - dwie fazy

• - konstrukcja porozumienia obejmowała wybór z 3 opcji:

• * redukcja kapitału o 50% w wyrażeniu wartości zaktualizowanej netto dla każdej z opcji

• c) opcja dla Japonii

• - czas ulgowy na obsługę zadłużenia w bardzo małych kwotach, aby gospodarka mogła funkcjonować

• - przez pierwsze 3 lata nie płacono rat kapitałowych

• - po 10 latach spłaty rat kapitałowych (3/4 zadłużenia)

• Niezależnie od opcji wybranej przez wierzycieli, przez pierwsze 3 lata nasze płatności ograniczały się do 20% pierwotnie należnych odsetek.

• Przez następnych 10 lat spłaty kapitału pozostawały bardzo ograniczone.

Porozumienie z Klubem Londyńskim

• Jeszcze trudniejsze okazały się negocjacje z bankami komercyjnymi

• Ostatecznie porozumienie dotyczące wynoszącego już wtedy ponad 14 mld USD długu zawarte zostało dopiero we wrześniu 1994 r.

• Polska uzyskała redukcję długu (w wyrażeniu wartości zaktualizowanej netto) o 49,2%, a więc prawie taka samą jak w przypadku Klubu Paryskiego.

• Porozumienie to było jeszcze bardziej złożone niż porozumienie z Klubem Paryskim.

• Po pierwsze część długu (blisko 3,3 mld USD) została przez Polskę wykupiona ze znacznym dyskontem. Cena wykupu wynosiła 41 centów za 1 USD długu średnio i długo terminowego i 38 centów za 1 USD długu krótkoterminowego.

• Po drugie pozostała część długu została zastąpiona przez obligacje wyemitowane przez polski rząd (tzw. obligacje Brady’ego).

Wierzyciele mieli wybór pomiędzy aż pięcioma rodzajami obligacji:

• 30–letnie obligacje dyskontowe (Discount Bonds). Dyskonto wynosiło 45%, a kapitał tych obligacji był w pełni zabezpieczony zerokuponowymi obligacjami rządu amerykańskiego zakupionymi przez polski rząd i zdeponowanymi na specjalnym, zablokowanym rachunku.

• 30-letnie obligacje parytetowe (Par Bonds) o obniżonym i stopniowo wzrastającym oprocentowaniu.

• Pozostałe trzy rodzaje obligacji (25 –letnie obligacje restrukturyzacyjne, 20 letnie obligacje dla zaległości odsetkowych i 30 letnie obligacje dla kredytów rewolwingowych) miały zastosowanie do określonych części zadłużenia.

• Na sfinansowanie porozumienia z Klubem Londyńskim (zakup zerokuponowych amerykańskich obligacji skarbowych) Polska uzyskała kredyt od MFW

• Dopiero porozumienie z Klubem Londyńskim oznaczało uregulowanie naszych stosunków ze wszystkimi wierzycielami i umożliwiło Polsce powrót na międzynarodowe rynki finansowe.

Porozumienie z klubem Londyńskim:

- zadłużenie ¼ czyli około 14 mld w bankach komercyjnych – Polska traktowana była jako kraj niewypłacalny w związku z tym zdana była na zaciąganie kredytów od MFW lub Banku Światowego

- zasady planu Brady ‘ego nie zakładało redukcji długu w tak dużym stopniu w jakim otrzymała je Polska ; banki nie chciały zgodzić się na tak wysokie ulgi; ostatnie redukcja długo wobec Klubu Londyńskiego wyniosła po 3 latach 49,2%

Struktura porozumienia była bardzo skomplikowana:

1. Polska mogła wykupywać część własnego zadłużenia (handel długiem)

2. Reszta długu została zastąpiona przez obligacje emitowane przez rządy danego kraju . wierzyciele mieli do wyboru 5 opcji:

- wierzyciele mogli wykorzystać redukcję na długu – zgoda na zakup obligacji o połowę tańszych

- wartość obligacji taka sama, ale niższe odsetki

Główna konstrukcja polegała na wykupie lub zamianie długu na obligacje z terminem wykupu 30 lat. Było to gwarancją dla banków. 100% zabezpieczeniem były amerykańskie obligacje zero kuponowe (specjalnie zablokowane na rachunkach zagranicznych; obligacje te sprzedawane były z wysokim dyskontem). Zastaw zwracany do Polski po spłacie zobowiązań. Polska wykupiła obligacje przed terminem ich zapadalności.

Kryzys zadłużeniowy w strefie euro w 2010 r. –cechy charakterystyczne

• Kryzys w krajach wysoko rozwiniętych i to należących do strefy euro.

• Zadłużenie powstało przede wszystkim w wyniku emisji obligacji (głównie skarbowych).

• Zasięg i pełne konsekwencje kryzysu nie są jeszcze znane.

• Dotychczasową fazę kryzysu udało się opanować dzięki znacznej pomocy finansowej Unii Europejskiej i MFW.

Cechy :

1. Kryzys w krajach wysokorozwiniętych należących do strefy euro (przypuszczano, że sytuacja taka jest nie możliwa)

2. Zadłużenie związane z emisją obligacji skarbowych

Kryzys zadłużeniowy w strefie euro w 2010 r. – geneza

• Strukturalnie wysokie zadłużenie publiczne i zbyt ekspansywna polityka fiskalna (przede wszystkim w Grecji i we Włoszech).

• Systematyczne pogarszanie się konkurencyjności międzynarodowej po przystąpieniu do strefy euro bądź w wyniku niedostatków realnej konwergencji (Grecja, Portugalia, Włochy) bądź w następstwie niekontrolowanej ekspansji kredytowej i bąbli spekulacyjnych (Hiszpania i Irlandia).

• Zbyt długie niedostrzeganie problemów przez agencje ratingowe i uczestników rynków finansowych.

• Globalny kryzys finansowy, który doprowadził do recesji gospodarczej oraz uczulił uczestników rynków finansowych na wszelkie przejawy nierównowagi.

Przyczyny obecności kryzysu:

1. Strukturalne wysokie zadłużenie publiczne (Włochy, Grecja – ekspansywna polityka budżetowa)

2. Pogarszania się konkurencyjności:

- dynamika jednostkowych kosztów pracy ( płace i związane z nimi koszty rosły szybciej niż ich wydajność)

- prowadzi to do występowania deficytów handlowych

- brak reformy konwergencji (reformy strukturalnej)

1. Niedostrzeganie problemu:

- obligacje w strefie euro miały bardzo zbliżone oprocentowanie, pomimo utraty konkurencyjności i występowania długu, uznawane były za bezpieczne.

1. Wybuch kryzysu:

- uczulenie uczestników na nierównowagę

- skutkiem było to, że deficyt i dług tych krajów bardzo się zwiększył (b. duże straty na rynkach nieruchomości w Irlandii- banki Irlandzkie są za duże w stosunku do gospodarki – PKB jest tu 9 razy większe od dochodu Irlandii; pomoc jakiej udzielił rząd była ogromna, a deficyt ma wynieść 30% PKB – gdzie w krajach Unii nie powinien on wynosić więcej niż 3%)

Kryzys zadłużeniowy w strefie euro w 2010 r. – przebieg

• Otwarty kryzys wystąpił, jak dotąd, tylko w Grecji na początku 2010 r.

• Zagrożone jednak są także Irlandia, Portugalia, Hiszpania, a być może nawet i Włochy.

• Grecja została na razie uratowana dzięki pomocy finansowej Unii Europejskiej (80 mld EUR) i MFW (30 mld EUR), co było ewidentnie sprzeczne z dotychczasowymi regułami funkcjonowania UGiW.

• Co więcej, wobec zagrożeń dla innych krajów strefy euro, stworzono już, ex ante, mechanizmy zapewniające niezbędne finansowanie w takich sytuacjach kryzysowych.

• Wciąż nie ma jednak pewności, czy Grecja zrealizuje niezbędne reformy i czy kryzys zadłużeniowy tego kraju został już definitywnie zażegnany.

• Tym bardziej nie ma pewności na ile skuteczne okażą się przewidziane mechanizmy finansowania w przypadku rozszerzenia się kryzysu na inne kraje strefy euro, zwłaszcza te większe.

• Otwarty kryzys w Grecji oraz Irlandii – Grecja nie była w stanie refinansować obligacji; Irlandia mogłaby sobie poradzić wykorzystując rezerwy finansowe, jednakże została zmuszona do przyjęcia pomocy w celu uspokojenia sytuacji an rynkach

• Zagrożenie w Portugalii, Hiszpanii, we Włoszech oraz Belgii

Grecja została uratowana dzięki pomocy Unii – otrzymała 80 mld Euro oraz 30 mld z MFW – udzielanie takiej pomocy jest sprzeczne z zasadami strefy euro ponieważ zapisane jest, że unia nie może ponosić zobowiązań za inne kraje

Skutki kryzysu nie są wciąż znane do końca:

1. Uspokojenie sytuacji

2. Nie ma pewności czy Grecja i Irlandia sobie poradzą

3. MFW udziela kredytów związanych z wykonywaniem przewidzianych warunków

4. Zagrożenie kryzysem innych krajów

Możliwości i sposoby zapobiegania kryzysom zadłużeniowym

• Unikanie nadmiernego zadłużania się zagranicą (zwłaszcza w postaci długu krótkoterminowego) przez państwo.

• Unikanie tworzenia sprzyjających warunków (przede wszystkim poprzez znacznie wyższe niż zagranicą stopy procentowe) dla nadmiernego zadłużania się w walutach zagranicznych przez podmioty gospodarcze i osoby fizyczne. Jest to szczególnie istotne w warunkach liberalizacji dewizowej.

• Odpowiednio wczesne reagowanie agencji ratingowych na zagrożenie kryzysem zadłużeniowym.

Zapobieganie kryzysom :

1. Zarządzanie długiem- zaciąganie kredytów, ale tych krótkoterminowych

2. Sprzedaż długu

3. Unikanie zadłużenia za granicą, szczególnie długoterminowego

4. Odpowiednio wczesne reagowanie na zagrożenie długiem zagranicznym

Kryzysy na rynkach nieruchomości - definicja

• Gwałtowne i bardzo silne załamanie się cen nieruchomości.

• Także nie udało się tej definicji skwantyfikować

Kryzysy na rynkach nieruchomości - przyczyny

• Główną przyczyną jest z reguły nadmierny wzrost cen nieruchomości (bąbel spekulacyjny) w okresie poprzedzającym wybuch kryzysu.

• Najczęstszą bezpośrednią przyczyną kryzysu (pęknięcia bąbla spekulacyjnego) jest zmiana polityki pieniężnej na bardziej restrykcyjną (wzrost stóp procentowych).

Załamanie się cen na rynkach nieruchomości – przyczyny:

1. Kryzysy na rynkach akcji (wzrost cen akcji)

2. Zamiany polityki pieniężnej na bardziej restrykcyjną (przyczyny pęknięcia bąbla spekulacyjnego )

3. Ekspansywna polityka pieniężna- tanie kredyty

4. Podejmowanie nadmiernego ryzyka przez banki hipoteczne – zbyt ryzykowna polityka kredytowa

5. Nadmierne ryzyko – cykle kredytowe Minskiego:

- psychologia rynków

- innowacje zwiększające transferowanie ryzyka kredytowego np. sekuryztyzacja, kredyty w papierach wartościowych, kredytowe instrumenty pochodne – sprzedaż ryzyka kredytowego z a określoną opłatę

1. Brak regulacji instytucji (Globalny kryzys uchronił Polskę przed załamaniem się rynku nieruchomości)

2. Polityka społeczna państwa- promowanie rozwoju budownictwa, co stało się bardzo ryzykowne

Przyczyny powstawania bąbli spekulacyjnych na rynkach nieruchomości

• Ekspansywna polityka pieniężna (niskie stopy procentowe).

• Podejmowania nadmiernego ryzyka przez banki hipoteczne i inne instytucje udzielające kredyty hipoteczne.

Przyczyny nadmiernej ekspansji kredytów hipotecznych

• Koncepcja „cykli kredytowych” Hymana Minski’ego.

• Możliwości transferowania ryzyka kredytowego na inne podmioty dzięki wykorzystaniu sekurytyzacji czy kredytowych instrumentów pochodnych.

• Niedostatki (a niekiedy nawet brak) regulacji instytucji udzielających kredyty hipoteczne.

• Polityka społeczna Państwa nadmiernie promująca rozwój budownictwa mieszkaniowego.

Wybrane przykłady najnowszych kryzysów na rynkach nieruchomości

• USA - 2007 r. (rynek subprime).

• Wielka Brytania, Irlandia, Hiszpania – 2008-2009

Przykłady kryzysów:

1. USA – rok 2007, rynek subprime – kredyty substandardowe udzielane osobą nieposiadającym zdolności kredytowej

2. WB , Irlandia, Hiszpania – lata 2008-2009 – kryzys na rynku nieruchomości , główną przyczyną zadłużenia tych krajów

Szczególne zagrożenia związane z kryzysami na rynkach nieruchomości

• Zagrożenie kryzysem bankowym (np. kraje skandynawskie w latach 1987-1995, Irlandia w latach 2008-2010.

• Zagrożenie kryzysem społecznym (w wyniku wykwaterowywania niewypłacalnych dłużników).

• Zagrożenie głębokim kryzysem ogólnogospodarczym (np. Hiszpania i Irlandia w latach 2009-2010).

• Zagrożenia dla międzynarodowej konkurencyjności gospodarki jeszcze w fazie powstawania bąbla spekulacyjnego ze względu na wzrost jednostkowych kosztów pracy w następstwie:

- wzrostu płac rozszerzającego się na całą gospodarkę;

- wypaczenia alokacji zasobów (nadmierna ich część trafia do sektora budownictwa, charakteryzującego się stosunkowo niską wydajnością).

Przykładami takiej utraty konkurencyjności w następstwie boomu kredytowego na rynku nieruchomości są Hiszpania i Irlandia w pierwszej dekadzie obecnego wieku

Zagrożenia związane z kryzysami na rynkach nieruchomości :

1. Bardzo poważne kryzysy bankowe

2. Zagrożenie kryzysem społecznym i gospodarczym

3. Utrata konkurencyjności i nadmierne wzrosty płac w sektorze budowlanym przeniesione w następstwie na całą gospodarkę

4. Boom kredytowy wpływa na obniżenie tempa wydajności bo spora część zarobków trafia do sektora budowlanego, tak jak to było w przypadku Hiszpanii i Irlandii, gdzie środki wpływały do sektora budowlanego zamiast do innych sektorów, bardziej wydajnych.

Szczególne trudności zapobiegania kryzysom na rynkach nieruchomości

• Wzrost cen nieruchomości, analogicznie jak na rynkach aktywów finansowych, nie ogranicza a raczej jeszcze stymuluje popyt.

• Dodatkowym problemem jest, iż władze często z dużym opóźnieniem reagują na zagrożenia wynikające z nadmiernej ekspansji kredytowej. Jest to psychologicznie uzasadnione, ponieważ do pewnego momentu wszyscy czerpią korzyści z tej sytuacji:

- banki zarabiają na udzielanych kredytach,

- wzrastają obroty i dochody firm budowlanych,

- zwiększa się zatrudnienie w gospodarce,

- posiadacze akcji i nieruchomości czują się bogatsi, bo ceny ich aktywów wzrastają, a zatem zwiększają swoje wydatki konsumpcyjne,

- wzrost gospodarczy staje się coraz szybszy,

- a to z kolei wpływa korzystnie na sytuację fiskalną.

Dlatego politycy bardzo lubią boomy na rynkach aktywów i niełatwo jest ich przekonać do skutecznego przeciwdziałania im.

Trudności w zapobieganiu kryzysom:

1. Wzrost cen do pewnego czasu nie hamuje popytu, ale go zwiększa ponieważ dochodzi tu motyw spekulacyjny- związany z zakupem nieruchomości jako inwestycji

2. Kredyty hipoteczne udzielane są pod zastaw (można utrzymywać większy kredyt ponieważ następuje zamiana gdy zastaw jest większy, a kwota na tą samą nieruchomość jest wyższa co daje środki na wydatki an konsumpcję)

3. Władze z dużym opóźnieniem reagują na bąble spekulacyjne – boomy są korzystne ponieważ zarabiają banki, utrzymują się wysokie wskaźniki, wzrastają obroty handlowe, występuje wyższy wzrost gospodarczy

4. Politycy lubią boomy i nie łatwo jest ich nakłonić do powstrzymania nadmiernej ekspansji

86 slajd. Sposoby zapobiegania kryzysom na rynkach nieruchomości

• Uwzględnianie przy prowadzeniu polityki pieniężnej również i sytuacji na rynku nieruchomości i reagowanie (poprzez zaostrzenie tej polityki ) zanim bąbel spekulacyjny rozwinie się.

• Regulacje nadzorcze ograniczające nadmierną ekspansję kredytową w okresie dobrej koniunktury gospodarczej (jak pokazał przykład Hiszpanii nie jest to jednak łatwe do zrealizowania).

• Objęcie odpowiednimi regulacjami wszystkich instytucji udzielających kredyty hipoteczne.

Sposoby zapobiegania:

1. Zmiana polityki pieniężnej – obserwowanie wskaźników aktywów, których to nie można dodać do indeksów

2. Przeniesienie ciężaru na regulacje nadzorcze