EKONOMIA Ekonomia-nauka badająca w jaki sposób ludzie wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji w celuzaspokojenia swoich potrzeb.Ekonomia-nauka zajmująca siębadaniem zachowania podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ogranicznośći środkó które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji podziału wymiany i konsumpcji.Ogólny cel(funkcja) działalności gosp zaspokajanie społecznych potrzeb przez wytwarzanie i dostarczenie na rynek odpowiednich produktów. Gospodarować –decydować o sposobie wykorzystania tego co nie ma. Zarządzać jakimiś zasobami i środkami. Dokonywać wyboru. Cel gospodarowania wynika z ludzkich potrzeb. W praktyce poszczególne cele działalności różnią się między sobą i różnią się od celu najogólniejszego. Między grupami społecznymii między interesem społecznym a interesem indywidualnym. Fundamentalne założenie teorii ekonomi: *potrzeby ludzkie są nieograniczone, *środki dostępne do dyspozycji są ograniczone. Osiągnięcie korzyści(celu) zawsze wymaga odpowiednich środków, czyli w gospodarowaniu nie osiąga się nic za darmo. Istota gospodarowania: potrzeby≠zasoby, potrzeby >zasoby. Dlaczego potrzeby są nieograniczone? *potrzeb- stan odczucia braku czegoś, stan, gdy sytuacja obecna różni się od idealnej. –ciągłe odczuwanie że stan w jakim się znajdujemy może być jeszcze bardziej optymalny jest permanentną cechą natury ludzkiej, wynika z konstrukcji człowieka. Piramida Maslowa:-potrzeby fizjologiczne (sen, głód), -p.bezpieczeństwa,-p.socjalne, -p.szacunku, -p.samorealizacji.Istota gospodarowania:źródłem potrzeb są wymagania fizyczne i duchowe człowieka oraz jego uczestnictwo w życiu społecznym i gospodarczym. Cechy potrzeb: -nieograniczoność co do rodzaju, -ograniczoność co do intensywnośći odczuwania, -zmienność,-subiektywność, -rozwojowość. Dobro-każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspokojenia potrzeb ludzkich(rzeczy, usługi, stany). Dobro rzadkie-znajdują się w ilośći ograniczonej względem potrzeb(przy cenie =0) nie trzeba płacić za jego użytkowanie i odtwarzanie, korzystanie z dobra przez 1 osobę nie ogranicza możliwości korzystania z tego dobra przez inne osoby. Istota gospodarowania:gdyby nie występowało zjawisko rzadkośći zasobów nie byłoby potrzeby gospodarowania. Alokacja-rozdysponowanie środków między różne konkurencje wobec siebie. Cele gospodarowania: -znalezienie optymalnej alokacj, tj uzyskanie najwyższej efektywności, -z danego zasobu środków osiągamy maksymalne efekty, -dane efekty osiągamy za pomocą najmniejszego nakłau środków. Mikroekonomia: -patrzy na gospodarkę narodowąz perspektywy producentów i konsumentów, z punktu widzenia maksymalizacji ich korzyści. – przedmiot analizy-szczegółowe badanie indywidualnych decyzji odnoszących się do pojedyńczych towarów; badanie decyzji alokalnych podejmowane przez indywidualne potrzeby gospodarcze. –upraszcza rzeczywistość, zakładająć najczęściej ekstremalne warunki gospodarowania, tzn doskonałą konkurencję czy pełny monopol. Makroekonomia:- kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości lub jej komponentach (rynkach) celowo upraszcza sięw niej analizę poszczególnych elementów badanej całości w trosce o przejrzystość obrazu działania całej gospodarki. – w analizie gospodarki posługuje się wielkościami zagregowanymi, bada współzależności między takimi agrefatami jak DN, wydatki na konsumpcję, inwestycję, oszczędnośći, dochody, wydatki budżetu państwa, bilans handlowy i płatniczy kraju, popyt i podaż pieniądza, zatrudnienie, bezrobocie itp. Produkcja –świadomai celowa działalność polegająca na wytwarzaniu dóbr przy użyciu zasobów(przekształcenie czynników produkcji w dobra). Czynniki produkcji-(cz.wytwórcze)- zasoby faktycznie wykorzystywane w procesie produkcji służące jako nakłady do uzyskania określonych efektów. ZASOBY I MIERNIKI Zasoby- środki działalnośći gospodarczej. Zas.naturalne:-dane przez naturę, - niewyczerpywalne i wyczerpywalne. Zas.ludzkie(kapitał ludzki):-najważniejszy składnik procesów produkcji, - niezwykle istotna cecha, zdolność uczenia się i ciągłego rozwijania, stanowi główy czynnik postępu technicznego i organizacyjnego, -zasób twórczy. Zasoby kapitałowe:-kapitał rzeczowy i finansowy, - rzeczowe zasoby kapitału i środki pracy i przedmioty pracy. Środki pracy-wszystkie maszyny, urządzenia, narzędzia, instalacje, np. za pomocą których człowiek wytwarza produkty, nie podlegają jednorazowemu i całkowitemu zużyciu. Przedmioty pracy-surowce i półfabrykanty służące do wyprodukowania danego dobra, ulegają całkowitemu zużyciu. Makroekonomia zajmuje się funkcjonowaniem gospodarki jako całości.3 strefy potrzeb ludzkich odzwierciedlających stan dobrobytu społecznego:-posiadania (to have)-sfera konsumowania, -uczucia to love-s.relacji międzyludzkich, -istnienia to be-s.samorozwoju, prestiżu społecznego, zdrowia ludzkiego. MPS-systemy rachunkowości narodowej, system produkcji materialnej. –wywodzi się z teori marksistowskiej a u jego podnóża leży podział na pracę produkcyjną i nieprodukcyją. Praca produkcyjna-to praca w rezultacie której powstaje dobro materialne lub usługa materialna, tylko ta praca tworzy produkt społeczny i DN. Działy gosp. naukowej w której tworzono DN: rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, przemysł, budownictwo, transport,łączność, handel. Poza sferą DN są usługi nierynkowe i usługi związane pośrednio z tworzeniem dóbr materialnych. SNA –System rachunków Narodowych. –stosowanyna podstawie zaleceń ONZ,-oparty na koncepcji pracy produkcyjnej Jeana B.Saya; każda praca społecznie użyteczna jest pracą produkcyjną, a więc wytwarza bogactwo narodowe. PNB PKB W systemie SNA proponuje się stosowanie takich dóbr mierników makroekonomicznych jak : *mierniki mierzące poziom produkcji w kraju-PNB-p.nar.brutto, -PKB-p.kraj.brutto. *mierniki obrazujące poz.dochodów i konsumpcji społeczeństwa:-DN-doch.narodowy, -DO-doch.osobiste, -DOD-doch.osobiste do dyspozycji. *mierniki bezrobocia-stopa bezrobocia, mierniki inflacji: PNB- można obliczać 3 sposobami: jako sumę wartości funkcji, od strony wydatków, od strony dochodów. PNB- jako suma wartości, - wartości produktów i usług wytworzonych we wszystkich dziedzinach działalności gospodarki narodowej.PNB dotyczy dóbr finalnych które przeszły przez rynek, zalicza siętylko produkty nowowytworzone, nie wlicza się prywatnych transferów rzeczowych i pieniężnych. PN-to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych prze jednostkich gospodarujące danego kraju w danym okresie i to niezależnie od terytorium ich funkcjojowania. Pod uwagę bierze się tylko dobra i usługi finalne-te które zostały przeznaczone do ostatecznej konsumpcji oraz dobra inwestycyjne, nie wlicza się dóbr pośrednich. Wartość dodana-stanowi przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji. PNB od strony wydatków PNB-C+I+G+X-Z+P1 Dochody netto z tytułu własnośći lub pracy za granicą-to różnica między dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą a odpływem dochodów z własności lub z pracy należnych cudzoziemców. PNB od str dochodów, Metoda dochodowa: dochody wypłacane właścicielom czynników produkcji. Licząc PNB dodaje się: wynagrodzenia, dochody indywidualnych przedsiębiorstw, dochodzy z działalnośći rolniczej, dochody z czynszów, odsetek netto, zyski spółek akcyjnych, zmianię stanu zapasów. Rachunek ten nie uwzględnia publicznych płanosci transferowych, zasiłki emerytury, renty. PNB jest w istocie miernikiem całkowitych dochodów osiągniętych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług. PNB występuje w 2 wariantach:-w cenach rynkowych, - w cenach czynniów produkcji: PNB w cen.rynkowych-podatki pośrednie+susydia, -PNB jest obliczany w cenach bieżących, pnb nominalne, -Dla porównania w czasie należy wyeliminować ruch cen, - w przestrzenu nleży liczyć PNB na 1 mieszkańca. PNN=PNB-amortyzacja. PKB jako suma wartości to wartość wszystkich wyprodukowanych dóbr i usług finalnych w danym kraju w określonym czasie. PKB to miara produkcji wytworzonej przez czynniki produkcji zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem. PNB opiera się na własności czynniów wytwórczych, a PKB na lokalizacji czynników wytwórczych. PKB od str wydatków PKB=C+I+G+X-Z. PKB od str dochodów: PKB to PNB pomniejszone o dochody netto z tytuły własności lub pracy za granicą. PKB może być liczone: -w cenach rynkowych, ceny łącznie z podatkami pośrednimi, -w cenach czynnikó produkcja, mira produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich. PKN=PKB-amoryzacja. Zalety PKB jako mierniki dobrobytu społecznego: -stosunkowo łatwy do obiczenia, -łatwo daje się porównać w czasie, - łatwo daje się porównać w przestrzeni.Wady PKB jako miernika dobrobytu społecznego: -nie ujmuje zezultatów szarej sfery(gospodarka cieni), -nie ujmuje czasu wolnego który kest obecnie poszukiwanym dobrem, -ujmuje produckję,tzw antydóbr, produkcja dóbr które są szkodliwe dla człowieka, -nie uwzględnia efektów zewnętrznych, - nie uwzględnia podziału dochodu i rozwarstwienia społecznego. DN-to wartość dochodów wypłacanych za wykorzystanie czynników produkcyjnych właścicielom w określonym czasie oraz niepodzielone zyski przedsiębiorstw, przeznaczone na rozwój przedsiębiorstw. DN=płace+zyski+procenty, renty, dywidenty. Dochody właścicieli czynników produkcji określonych dóbr i usług stąd DN=PNN=podatki pośrednie. DN często utożsamia się z PNN w cenach czynników produkcji. DN jako miernik makroekonomiczny-obrazuje konsumpcję społeczeńśtwa „Dzisiaj i w przyszłośći”, bo zawiera elementy niepodzielnego zysku, przedsiębiorstwa, który z czasem zostanie przeznaczony na inwestycje. DO –dochód osobisty. DO=DN – niepodzielone zyski przedsiębiorstw+ transfer rządowy. DOD-doch.osobiste do dyspozycji, Z dochodów osobistych nie wynika wiele, ile pieniędzy do wydania ma ludność. Lepsza miara poziomu życia są dochody po opodatkowaniu (netto). DOD=DO- podatki osobiste i osobiste opłaty nieopodatkowane. DOBROBYT Parytety siły nabywczej (PPP) –stanowią rodzaj kursów wymiany walut, które stosuje się w celu przeliczania wskaźników ekonomicznych wyrażonych w walutach krajowych na wspólną umowną walutę. Eliminują one wpływy różnic w poziomach cen między państwami uczestniczącymi w badaniu a tym samym umożliwia bezspośrednie porównanie wolumenu PKB i jego składowych. Parytety siły nabywczej wylicza się stosując koszu porównywalnych towarów i usług.Standar siły nabywczej PPS- wspólna umowna waluta przyjęta w UE. Dolar międzynarodowy-umowna waluta stosowana przez bank światowy. Wartości jednego PPS =liczbie jednostek waluty danego kraju odpowiadającej 1 euro na rynku krajowym przy uwzględnieniu relacji cen danego kraju do cen pozostałych krajów biorących udzał w porównaniu. Dobrobyt-stan wysokiego zaspokojenia potrzeb. Dobrobyt-dobrobyt materialny(ekonomiczny) +dobrobyt społeczny. Przyczyny spadku ogólnego dobrobytu pomimo wzrostu dobrobytu materialnego:-środowisko przyrodnicze(zanieczysczenie) wyczepywanie się zasobów, zmniejszenie bioróżnorodnośći, - zdrowie człowieka, -nieracjonalne gospodarowanie czasem. Od czego zależy poziom dobrobytu społeczno-ekonomicznego:-ilość i rodzaj potrzeb oraz dynamiki ich zmian.potrzeby warunkowe są wielkością populacji i jej struktura, kultura, stylem życia i związanym z tym poziomem rozwoju, -możliwośći wytwórczych danego społeczeństwa, warunkują one wielkość produkcji dóbr i usług, istotne znaczenie ma tu postęp techniczno-technologiczny i organizacyjny, -podział dóbr i związanego z tym poziomu rozwarstwienia społecznego. Płaszczyzny dobrobytu społeczno-ekonomicznego: ekonomiczna, ekologiczna, społeczna, duchowa, moralna. Indeks warunków życia-bada warunki mieszkaniowe, żywienie, stan zdrowia, opieki, aktywnośi w zakresie sportu, kultury, mobilność przestrzenna, sposób spędzania wakacji, ekologię. Indeks jakości życia-bada to co indeks warunków życia oraz dodatkowo min poziom bezpieczeńśwa, stan relacji międzyludzkich, stan rodziny i przyjaźni, warunki pracy, poziom rozwarstwienia ekonomicznego. MEW-miernik dobrobytu ekonomicznego. Modyfikacja PNB przeprowadza się w 2 etapach: 1.Podział PNB na 3 komponenty wydatki, konsumpcyjne, wydatki inwestycyjne, instrumentalne, wraz z tzw stratami nieuniknionymi (obrona narodowa), utrzymanie prestiżu państwa za granicą, negetywne skutki. 2.Dodawanie do PNB elementy z 1 i 2 grupy uznawane za korzyści(czas wolny, szacowana wartość pracy w gosp.domowym, usłigi generowane przez dobra kapitałowe, pozytywne efekety zewnętrzne).Wady miernika:-nie uwzględnia podziału wytworzonych dóbr i usług, -elementy wchodzące w skład miernika ustalone i klasyfikowane są orbitralnie, -część elementów określana jest na podstawie szacunków lub mało wiarygodnych danych. NEW-mierniki dobrobytu ekonomicznego netto-modyfikacja MEW. Uwzględniał on m.in. takie wielkośći na 1 mieszkańca jak: roczna konsumpcja surowej stali, liczba prenumerowanych pism, liczba radioodbiorników, pojazdów drogowych. SEW­-wskaźnik trwałego dobrobytu ekonomicznego. –uwzględnia : średnie spożycie dóbr i usług, podział dóbr i usług, degradację środowiska przyrodniczego. –aspekt ekologiczny uwzględniony w zancznie szerszym zakresie niż w innych miernikach, tj. odejmuje się: zaniczyszczenie środowiska, wart.zużycia zasobów nieodnawialnych, straty gosp.domowych wynikających z erozji i ubranistyki, straty na terenach nawadnianych, ubytek terenów bagiennych i rolnych, długoterminowe szkody ekologiczne, - podstawowe obliczenia SEW jest wielkością konsumpcji indywidualnej ważonej współczynnikiem nierówności społecznej. Od powyższej wielkości :-odejmuje się wydatki związane z ochroną zdrowia i edukacją, reklamą, dojazdami, urbanizacją, wypadkami drogowymi, koszty związane ze środkami przyrodniczymi, - dodaje się wartość usług w gosp.domowym, usług z dóbr konsumenta trwałego użytku, usług z dróg, autostrad, konsumcją związaną ze służbą zdrowia i edukacją, wzrost kapitału netto, bilans inwestycji za granicą i inwestycji zgromadzonych w kraju. Wady miernika: problemy w pozyskiwaniu danych statystycznych, - dobór elementów miernika jest arbitralny, -miernik niepieniężny więc nie uwzględnia pewnych elementów dobrobytu ekonomicznego jak np. oszczędnośći. HDI-określa poziom rozwoju społecznego danego kraju względem innych państw ( w danym momencie i czasie). Pokazuje dystans cywilizacyjny. 4 podstawowe wskaźniki wykorzystywane w HDI:-PKB per capita, -przeciętne, dalsze trwanie życia,-przeciętna liczba lat nauki w szkole w przypadku osób dorosłych (pow 25 lat). HDI obejmuje ponad 400 wskaźników pogrupowanych tematycznie odnoszących się do: -państw wysoko rozwiniętych, - państw rozwijających się, -regiony świata, -średnie wielkości w skali świata. Zalety:-połączenie płaszczyzny społecznej i ekonomicznej, - stosunkowa łatwość obliczeń, -wykorzystywanie powszechie znanych miar. Wady:-stosunkowo duża wrażliwość na gwałtowne zmiany społeczne lub ekonomiczne w danym kraju, -wykorzystywanie poszczególnych wskaźników z zakresu edukacji, który dla państw wysoko rozwiniętych jest bliski100%, -brak interpretacji jako kategorii społecznej i ekonomicznej. Wskaźnik HDI przyjmuje wartość z przedziału 0-1, Wielkości z danego przedziału oznacza: 0-0,5-kraj słabo rozwinięty, 0,501-0,8 kraj średnio rozwinięty, 0,801-1 kraj wysoko rozwinięty. Polska 0,821. GOSPODARKA RYNKOWA I JEJ PODMIOTY Modele systemów gospodarczych:-gospodarka nakazowa (Alokacja zasobów określana jest przez państwo które nakazuje podmiotom gospodarczym stosowanie się do planów gospodarczych. Państwo decyduje co i jak produkować, u kogo przedsiębiorstwa mają zaopatrywać się w czynniki produkcji,komu sprzedawać swoje produkty, jakimi metodami wytwarzać, gdzie i jak inwestować. Relacje rynkowe nie są najważniejsze. –gospodarka naturalna(grupa ludzi stanowi jednostkę konsumpcyjną i produkcyjną, wytwarzając samodzielnie wszystkie dobra niezbędne do zaspokojenia potrzeb. Wyodrębnienie się specjalizacji działalności gospodarczej doprowadziło do rozwoju wymiany między różnymi podmiotami. –gospodarka rynkowa(działalności podmiotów gospodarczych odbywają się za pośrednictwem rynku. Najważniejszym elementem system gosp. Jest rynek. –gospodarka mieszana(w rzeczywistości występuje w połączeniu obu powyższych modeli. Jest sterowana przez podmioty prywatne jak i publiczne. Mechanizm rynkowy jest zastępowany o uzupełniany i koordynowany przez państwo. Gospodarka rynkowa Mechanizm rynkowy-steruje gospodarką; proces regulowania decyzji konsumentów i producentów dokonywanych przez rynek niezależnie od woli poszczególnych podmiotów gospodarczych. Podstawowa cecha to podejmowanie decyzji cenowych i alokacyjnych na rynku. Podstawowe problemy ekonomiczne: -co?-o tym co bd produkowane decydują konsumenci-jak?-decyduje konkurencja-dla kogo?-decyduje popyt i podaż na rynkach czynników produkcji. Niewidzialna ręka rynku- podejmując przedsięwzięcie gospodarcze każda jednostka stara się osiągnąć jak najwyższe korzyści własne i nie jest jej zamiarem działanie na korzyść interesu społecznego-nie wie ona jednak ze i tak to robi. Podmioty gospodarcze w gospodarce rynkowej Podmiot- określona forma organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem. Podmiot gospodarczy-jednostka lub grupa ludzka posiadająca określony zakres swobody w podejmowaniu prowadzeniu bądź zaniechaniu działalności gospodarczej. Gospodarstwo domowe-historycznie najstarszy podmiot;-o najbardziej podstawowym znaczeniu-o charakterze mikroekonomicznym. To wspolnie mieszkający ludzie oraz podejmujący decyzję co do sposobów pozyskiwania dochodów oraz ich spożytkowania. Podejmowane są one z założeniem racjonalności wydawania środków. Przedsiębiorstwo- *podmiot o charakterze mikroekonomicznym*drugi podmiot o podstawowym znaczeniu *największa społeczna innowacja *podmiot prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. *taka jednostka gospodarcza, która wykorzystuje posiadane czynniki produkcji do wytwarzania produktów i usług oraz ich sprzedaż, dążąc przy tym do maksymalnego zysku. Gospodarstwo rolne:*małe jest szczególnym rodzajem podmiotu- łączy cechy gosp. Domowego i przedsiębiorstwa produkcyjnego *znaczna część produkcji jest przeznaczona na własne potrzeby (konsumpcje)*reakcja na zmiany rynku jest tu inna niż w przypadku typowego przedsiębiorstwa. Państwo:*różne instytucje i organy władzy państwowej mające zróżnicowany wpływ na działalność innych podmiotów i na zachowanie się samego panstwa w gospodarce. *reprezentowane przez rząd i różne wyspecjalizowane agendy. Instytucje finansowe: *prowadzą transakcję na rynku kapitałowym: bank centralny, banki komercyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe,fundusze emerytalne, powierzchnie. Podmioty demokracji gospodarczej: Różnorodne organizacje polityczne, społeczne, zawodowe, wyznaniowe. Rynek:*najważniejszym elementem gospodarki rynkowej*wszystkie podmioty powiązane ze sobą za pomocą rynku*rynek w dosłownym znaczeniu oznacza miejsce*rynek-forma więzi miedzy poszczególnymi podmiotami*to regulator procesów gospodarowywania. Strumień- liczba produktów, zasobów przepływających między podmiotami gospodarczymi w określonym czasie. Zachowania podmiotów gosp warunkowane są przez mechanizm rynkowy oraz przez ograniczenia:-realne-wynikają z warunków przyrodniczych, zasobów pieniężnych, rzeczowych, technologii, popytu. –regulacyjne-zwyczajowo lub prawnie przyjęte normy postępowania. Rodzaje rynków:*rynek w znaczeniu ogólnym-konkretne rynki, są one zróżnicowane*ze względu na rodzaj towarów:-rynek dóbr konsumpcyjnych-dóbr produkcyjnych-pracy-nieruchomości-pieniężny-kapitałowy-tytułów prawnych*ze względu na legalność:-legalne, półlegalne, nielegalne *ze względu na zasięg przestrzenny:-rynek światowy-lokalny. MODELE KONKURENCJI Konkurencja-proces rywalizacji podczas którego uczestnicy rynku dązą do uzyskania lepszych pozycji w stosunku do rywali. Podmioty gospodarcze z jednej strony rywalizują o dostęp do zasobów a z drugiej o odbiorców dla swoich produktów. Podstawowe sposobu konkurowania:*konkurencja cenowa:rywalizacja pomiędzy podmiotami na rynku odbywa się poprzez cenę produktu*niecelowa-rywalizacja pomiędzy podmiotami na rynku odbywa się poprzez elementy pozacenowe produkty np.: jakość towaru, reklamę, warunki gwarancji. Rodzaje konkurencji:*doskonała, *monopol pełny*konkurencja monopolistyczna*oligopol. Podstawowe założenia maksymalności zysków: *jednorodność produktu:-każdy z producentów sprzedaje taki sam produkt kupujący nie odnosi żadnej kożyści z wyboru sprzedającego –istnieje doskonaa podzielność produkt, który może być dostarczany na rynek i kupowany w dowolnie małych ilościach *pełna mobilność czynników produkcji: -nie istnieja żadne przeszkody wychodzenia i wchodzenia przedsiębiorstw z i do gałęzi produkcji –nie istnieją ograniczenia dot wielkości nakładów związanych z rozpoczęciem działalności gospodarczej –doskonała podzielność czynników produkcji. *duża liczba kupujących i sprzedających –zmiana popytu pojedynczego nabywcy lub podaży pojedynczego producenta nie powoduje zmiany ceny rynkowej –producent pozostaje wybór ilości wytwarzanego produktu oraz wytwarzanie po jak najniższych kosztach *doskonała informacja rynku –wszyscy kupujący i sprzedający posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie –informacja o rynku jest powszechna i darmowa –w przypadku konkurencji doskonałej popyt jest elatycznie doskonały –bierna rola rządu który nie zakłóca procesów rynkowych. Monopol pełny-występuje gdy na rynku istnieje jako przedsiębiorstwo wytwarzające produkty lub usługi nie posiadające bliskich substytucji. Przyczyny powstawania monopolu: -przyznanie przez władze danej firmie wyłączne prawa produkcji określonego towaru –patenty i prawa autorskie –wyłączna własność źródeł zasobów koniecznych do wytworzenia danego dobra –lokalizacja producenta w pobliżu odbiorców –prowadzenie produkcji na wielką skale która uniemożliwi wejscie do branzy innym firmom. Założenia monopolu:*produkty jednorodne lub zróżnicowane-monopolista może wytwarzac takie produkty bo nie ma bliskich substytutów.*brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny-uwarunkowania techniczne, ekonomiczne albo administracyjno prawne nie pozwalają*jeden sprzedający wielu kupujących*doskonała informacja o rynku. DYSKRYMINACJA CENOWA Dyskryminacja cenowa-ma miejsce gdy:*ten sam produkt sprzedawany jest po roznych cenach dla roznych odbiorców*produkty o roznych kosztach sprzedawane są po identycznych cenach*różnice dla kupujących nie są proporcjonalne do roznic kosztów wytwarzania. Warunki stosowania dyskryminacji cenowej:*sprzedający ma pozycję monopolisty na rynku*firma jest zdolna do dzielenia popytu na segmenty charakteryzujące się różnymi elastycznościami*transfer produktów między grupami kupujących jest niemożliwy lub bardzo trudny do wykonania. Rodzaje dyskryminacji cenowej: *doskonała-każdy konsument płaci swoją cene za dany produkt*niedoskonała-firma stosuje roznego rodzaju ceny zależności od kategorii konsumenta lub firma sprzedaje rozne jednostki produkcji po roznej cenie. Skutki dyskryminacji cenowej:*redystrybucja dochodow zazwyczaj działa z korzyścią dla producentow i stratą dla konsumentów *wpływ dyskryminacji na konkurencje rynkową jest zróżnicowany, może mieć wpływ ograniczających form albo może pobudzac i wzmacniac konkurencje. Monopol naturalny-pojawia się w sytuacji gdy na rynku funkcjonuje przedsiębiorstwo o malejących kosztach długookresowych-im rosnie tym wieksze są zyski- konkurencja ustaje w ‘naturalny’ sposób. MONOPSON-sytuacja gdy istnieje jeden nabywca dobra pochodzącego z danej gałęzi. Pełny monopol-krzywa popytu na produkty monopolu jest rownoznaczna o krzywą popytu rynkowego. Skutki monopolu-*cena monopolowa jest wyzsza niż cena na rynku doskonale konkurencyjnym*ilość produkcji na rynku monopolistycznym jest mniejsza niż na rynku doskonale konkurencyjnym Konkurencja niedoskonała (monopolistyczna)-łączy elementy modelu konkurencji doskonałej i monopolu pełnego. Założenia konkurencji niedoskonałej:*wielu sprzedających i kupujących- liczba producentów dza ale nie zbyt w porównaniu z konkurencja doskonałą*zróżnicowane produkty posiadające bliskie substytuty*swoboda wejścia i wyjscia z rynku *doskonała informacja o rynku. Oligopol-*ograniczony dostep do rynku poprzez bariery(niezamierzone-konkurencja;zamierzone-ochrona przed potencjalną konkurencją)*pełna informacja o runku *względna stabilność cen Zmowa-jawne lub tajne porozumienie między przedsiębiorstwami mające na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji. ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE RYNKOWEJ Dwa punkty:*liberalny-niewidzialna ręka rynku*interwencjonalistyczny-widzialna ręka rynku Rola państwa w gosp rynkowej:*podmiot kierujący ustrój gospodarczy*podmiot własności*podmiot prowadzący polityką gospodarczą Grupy funkcji państwa *ekonomiczne*społeczne*polityczne. Zagrożenia działań mechanizmu rynkowego:*konflikt miedzy właścicielami kapitału a pracownikami najemnymi*masowe bezrobocie*brak zainteresowania ludzmi chorymi, bezdomnymi*wysoka inflancja*degradacja środowiska przyrodniczego. Funkcje panstwa w gosp rynkowej: *funkcja instytucjonalno-prawna: sprawne funkcjonowanie gospodaki i społeczeństwa . wymaga prawnej i instyt struktury dla działalności gospod, przede wszystkim praw własności,zwalczanie przestępczości,ochrona zdrowia. *funkcja alokacyjna:-interwencja panstwa w celu zapewnienia większej efektywności gospodarowania –zakłócenia rynku związane są też z gospodarowaniem dobrami publicznymi. *funkcja stabilizacyjna-polega na prowadzeniu polityki makroekonomicznej ktorej celem jest wzrost gospodarczy, ograniczenie inflacji i bezrobocia, stabilizacja. Korzysta się wtedy z polityki fiskalnej i monetarnej. Panstwo ogranicza wtedy efektywnosc dzialania mechanizmu rynkowego. *funkcja redystrybucyjna(sprawiedliwości): -panstwo powinno zmieniac proporcje podzialu dochodów w celu złagodzenia poziomu życia roznych grup społecznych –zadaniem panstwa jest stworzenie rownych szans nie podwazając efektywności mechanizmu rynkowego. –główne narzędzia realizacji tej funkcji:system podtkowy, transfery budżetowe, subwencje dla grup o niskich dochodach,interwencyjne zmiany relacji cen na rynku Dobra publiczne:*dobra i usługi które mają być konsumowane jednocześnie przez wiele osób *brak praktycznej możliwości wykluczenia z konsumpcji tych osób które nie zechcą respektować zasady odpłatności *przykłady: oswiata,ochrona zdrowia, oświetlenie ulic,znaki drogowe,bezpieczeństwo publiczne *interwencja panstwowa potrzeba jest w promowaniu dobr społecznie położonych oraz eliminowanie dobr społecznie niepożądanych. Efekty zewnętrzne-wszelkie konsekwencje działalności gospodarczej wpływających na sytuacje innych przez poziom cen. Korzystne efekty zewnętrzne-wystepuja gdy w wyniku podjecia decyzji przez dany podmiot powstaje korzysc dla innych za które ten podmiot nie jest wynagradzany. Negatywne efekty zewnętrzne- dany podmiot swoim dzialaniem stwarza koszty dla innych których sam nie ponosi. Państwo wspiera pozytywne efekty zewnętrzne przez: *system podatkowy*stosowanie kar i grzywn*dotacje*perswazja i propagowanie wiedzy. FINANSE PUBLICZNE I POLITYKA FISKALNA Fiskalny- ‘dotyczący skarbu panstwa’ Fiskus-skarb państwa Fiskalizm-polityka skarbowa zmierzająca do osiągniecia jak największych wpływów z podatków i oplat. Polityka fiskalna (budżetowa)-proces kształtowania dochodów oraz wydatków publicznych w celu osiągnięcia określonych efektów. Polityka fiskalna wpływa na :*alokacje zasobów*dystrybucję dochodów*stabilizację gospodarczą. Podatki-przymusowe bezzwrotne i nieodpatne świadczenia pieniężne pobrane przez panstwo od podatników na podstawie określonych przepisów prawnych. Struktura systemu opodatkowania: -stopa podatkowania-część dochodów wydatków placona w formie podatku –podst opodatkowania-dochody podlegające opodatkowaniu. Stanowi ono podział systemu podatkowego na:*liniowy-podatek oblicza się dla każdej wysokości dochodu *przedziałowy-dana stopa podatkowa przypisywana jest do określonego przedzialu dochodów. Rodzaje podatków: *ze względu na przedmiot opodatkowania: -dochodowe, konsumpcyjne, majątkowe *ze względu na sposoby przejmowania: -bezpośrednie są pobierane od danego podmiotu i z określonego tytułu; -pośrednie od realizowanych wydatków są płacone w cenie, wpływają na nią. Ze względu na opodatkowanie podatki mogą mieć charakter: *proporcjonalny- wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów *progresywny- wyższe dochowy obciążone są wyższą stopą podatkową *degresywny –wraz ze wzrostem dochodów maleje stopa podatkowa. Krzywa Laffera: *pokazuje związek miedzy realnymi wpływami podatkowymi i stopą podatkową *przy stopie =0% wpływ do budżetu z tytułu podatków =0 *w miarę wzrosty podatkowej pojawiają się wpływy podatkowe (dodatnie nachylenie) *po osiągnieciu optymalnej stopy podatkowej krzywa nie wznosi się *podniesienie stopy podatkowej powyżej poziomu Z spowoduje spadek dochodów budżetowych z tytułu podatków *Z-stopa podatkowa przy ktorej nastepuje maksymalizacja wpływów podatkowych *przy niskich stopach podatkowych wystepuje wyższa skłonnośćdo inwestowania i wzrostu produkcji *zgodnie z krzywą Laffera państwo może zwiększyć dochoy fiskalne zarówno przez wzrost stopy opodatkowanie, jak i przez jej obniżenie *czy dana stopa opodatkowania będzie przyczy niac się do zwiekszania lub zmniejszania wpływów podatkowych zalezy od: -poziomu już istniejącej stopy podatkowej;-sklonnosci do inwestowania przez przedsiębiorstwo;-sklonnosci ludności do oszczędzania i konsumpcji –stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych w gospodarce.