Wykład 4. Reakcje popytu na 

zmiany cen i dochodów

• Reakcje popytu na zmiany cen i dochodów
• Reakcje podaŜy na zmiany cen i dochodów
• Elastyczności popytu
• Elastyczność podaŜy
• Klasyfikacja dóbr

• Efekt substytucyjny i efekt dochodowy

Związki między ceną a wielkością

popytu

Elastyczność: siła reakcji jednej zmiennej 

spowodowanej zmianą drugiej zmiennej

• elastyczność popytu: jak popyt na dobro 

reaguje na zmianę jego ceny

• miarą reakcji nabywców są współczynniki 

elastyczności

Cenowa elastyczność popytu

• miara reakcji nabywców (zmian wielkości 

popytu) na zmiany cen; 

współczynnik cenowej elastyczności popytu:

e

p

d

=

Elastyczność nie jest nachyleniem krzywej 
popytu! Badane są zmiany procentowe, czyli 
reakcje względne a nie absolutne!

procentowa zmiana ceny

procentowa zmiana wielkości popytu

Cenowa elastyczność popytu

• elastyczność cenowa 

popytu przyjmuje 
wartości ujemne –
wzrostowi ceny 
towarzyszy 
zmniejszenie 
wielkości popytu

(i odwrotnie)

Q

P

D

Krzywe popytu o róŜnych 

elastycznościach

Q

P

D

Q

P

D

∆

p

∆

q

2

∆

q

1

Współczynnik cenowej 

elastyczności popytu 

1

1

1

1

2

1

1

2

p

p

q

q

p

p

p

q

q

q

e

d

p

∆

÷

∆

=

−

÷

−

=

Zmiany elastyczności

popyt elastyczny: mała 

zmiana ceny wywołuje duŜe 

zmiany wielkości popytu  

Q

P

D

e

p

d

= 1

e

p

d

> 1

e

p

d

< 1

popyt 
nieelastyczny: 
mała zmiana ceny 
wywołuje małe 
zmiany wielkości 
popytu

popyt jednostkowo 
elastyczny

Przychód całkowity a zmiany ceny

• Przychód całkowity 

(utarg) (TR) jest 
równy iloczynowi 
ceny i ilości

TR = P x Q

Q

P

D

TR = P x Q

Ceny a przychody

Q

P

D

Q

TR

jednostkowo elastyczny

nieelastyczny

elastyczny

Popyt doskonale elastyczny i 

doskonale nieelastyczny

Q

P

Q

P

D

D

e

p

d

= -

∞

e

p

d

= 0

Podsumowanie

Wartości 
współczyn- 
ników 

Rodzaj 
popytu

 

Zmiany 
wielkości 
popytu

 

Zmiany 
przychodu 
 

e

p

d

 =0 

doskonale 
nieelastyczny 

brak zmian 

wzrośnie 

-1< e

p

d

 <1  nieelastyczny  spada mniej 

niŜ o 10 % 

wzrośnie 
mniej niŜ 
10% 

e

p

d

 = -1 

jednostkowo 
elastyczny 

spada o 10 % 

brak 
zmian  

-

∞

< e

p

d

 <-1  elastyczny 

spadek większy 
niŜ 10 % 

spadnie 

e

p

d

 =-

∞

 

doskonale 
elastyczny 

spadek do 0 

spadnie  
do 0 

 

Determinanty elastyczności 

cenowej popytu

Q

P

D

T

D

M

D

R

• gusty i upodobania 

konsumentów 
(preferencje)

• dostępność innych 

dóbr o podobnych 
cechach (moŜliwość
substytucji)

Mieszana elastyczność popytu

• miara reakcji nabywców (zmian wielkości 

popytu) jednego dobra (X) na zmiany ceny 
drugiego dobra (Y) 

Współczynnik mieszanej elastyczności popytu:

e

xy

d

=

procentowa zmiana wielkości popytu na dobro X

procentowa zmiana ceny dobra Y

Współczynnik mieszanej 

elastyczności popytu 

y

y

x

x

y

y

y

x

x

x

d

xy

p

p

q

q

p

p

p

q

q

q

e

1

1

1

1

2

1

1

2

∆

÷

∆

=

−

÷

−

=

Dobra substytucyjne i 

komplementarne

• dobra substytucyjne: elastyczność

mieszana dodatnia

• dobra komplementarne: elastyczność

mieszana ujemna 

Dochodowa elastyczność popytu

• miara reakcji nabywców (zmian wielkości 

popytu) na zmiany dochodów; 

współczynnik dochodowej elastyczności popytu

e

i

d

=

procentowa zmiana wielkości popytu

procentowa zmiana dochodu

Współczynnik dochodowej 

elastyczności popytu 

1

1

1

1

2

1

1

2

y

y

q

q

y

y

y

q

q

q

e

d

i

∆

÷

∆

=

−

÷

−

=

Dobra normalne i niŜszego rzędu

• dobro normalne to dobro, na które popyt rośnie 

wraz ze wzrostem dochodów
- dobro pierwszej potrzeby to dobro, na które 
popyt rośnie mniej niŜ proporcjonalnie względem 
wzrostu dochodów
- dobro luksusowe to dobro, na które popyt rośnie 
bardziej niŜ proporcjonalnie względem wzrostu 
dochodów

• dobro niŜszego rzędu to dobro, na które popyt 

maleje przy wzroście dochodów

Klasyfikacja dóbr

•

dobra normalne: 

dodatnia elastyczność

dochodowa popytu

•

dobra niŜszego rzędu: 

ujemna 

elastyczność dochodowa popytu

•

dobra wyŜszego rzędu (luksusowe): 

e

i

d

> 1

•

dobra pierwszej potrzeby:

dobra 

normalne o 0< 

e

i

d

<1

Cenowa elastyczność podaŜy

• miara reakcji sprzedawców (zmian 

wielkości podaŜy) na zmiany cen; 

współczynnik cenowej elastyczności podaŜy:

e

p

s

=

Elastyczność nie jest nachyleniem krzywej 

podaŜy! Badane są zmiany procentowe, 
czyli reakcje względne a nie absolutne!

procentowa zmiana wielkości podaŜy

procentowa zmiana ceny

Współczynnik cenowej 

elastyczności podaŜy

1

1

1

1

2

1

1

2

p

p

q

q

p

p

p

q

q

q

e

s
p

∆

÷

∆

=

−

÷

−

=

Doskonale elastyczna i doskonale 

nieelastyczna podaŜ

Q

P

Q

P

S

S

e

p

s

= -

∞

e

p

s

= 0

Wpływ czasu na elastyczność

podaŜy

• elastyczność podaŜy 

zwiększa się wraz z 
upływem czasu ze 
względu na dostosowania, 
które moŜna wprowadzić
w procesie produkcji

– tydzień
– miesiąc
– rok

Q

P

D

T

D

M

D

R

Efekt dochodowy i substytucyjny

dobro A

d

o

b

ro

 B

efekt 

substytucyjny

efekt

dochodowy

E

1

E

0

końcowa 

linia budŜetu

początkowa 

linia budŜetu

końcowy punkt 
równowagi 
konsumenta