Podstawowe kierunki w nauce organizacji zarządzania
ORGANIZACJE I KIEROWANIE
Wszystkie organizacje formalne czy nieformalne, powstają i istnieją dzięki grupie ludzi współpracujących w ramach określonej struktury stosunków, którzy dostrzegają korzyści wynikające ze wspólnego działania zmierzającego do osiągnięcia wspólnego celu. Cel jest zasadniczym elementem każdej organizacji, bez niego nie będzie miała żadnego powodu istnienia.
Wszystkie organizacje maja też jakiś program czy plan na osiągnięcie wyznaczonego celu. Bez niego żadna organizacja nie będzie skuteczna.
Kierowanie (zarządzanie) to sztuka pracowania poprzez innych ludzi, to praktyka świadomego i ustawicznego kształtowania organizacji. Jest to proces planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania pracy członków organizacji oraz wykorzystywania wszelkich dostępnych zasobów organizacji do osiągnięcia celów. Wszystkie organizacje posiadają ludzi, którzy są odpowiedzialni za pomoc w osiągnięciu zamiaru czyli kierowników. Każda organizacja potrzebuje skutecznego kierowania, bez którego prawdopodobnie rozpadłaby się.
L.Gulick określił, że kierowanie jest dziedziną wiedzy, która dąży do zrozumienia dlaczego i w jaki sposób ludzie współpracują ze sobą oraz że dziedzina kierowania stanie się naprawdę nauką ścisłą.
Natomiast Boetting wskazuje, że każda dziedzina sztuki i literatury wymaga trzech składników:
wizji artysty
znajomości rzemiosła
skutecznego komunikowania się
W związku z tym stwierdza, że kierowanie pod tym względem jest sztuką gdyż wymaga tych składników.
Webber twierdzi, że wiedza bez umiejętności i sztuka bez wiedzy oznacza stagnację oraz nie możność przekazania wiadomości i wykorzystania ich w praktyce.
Crozier pisze, że zarządzanie było i będzie w połowie nauką i w połowie sztuką mądrego działania w warunkach niepewności. Z czego wynika, że zarządzanie obejmuje zarówno wiedzę (naukę) jak i umiejętności (sztukę).
Planowanie oznacza, że kierownicy z góry obmyślają swoje cele i działania oraz że ich działania są oparte na jakiejś metodzie, planie czy logice. Dzięki planom organizacja uzyskuje i przydziela środki potrzebne do realizacji celów, członkowie organizacji działają zgodnie z wybranymi celami i procedurami, sprawdza się i mierzy postępy w realizacji celów, tak aby można było podjąć działania korygujące, jeżeli postępy te są niedostateczne.
Organizowanie jest to proces porządkowania i przydzielania pracy, uprawnień decyzyjnych i zasobów poszczególnym członkom organizacji w taki sposób, aby mogli zrealizować jej cele. W organizowaniu centralną rolę pełnią czas i stosunki między ludźmi.
Przewodzenie to proces kierowania pracownikami, wywierania na nich wpływu i motywowaniu ich w taki sposób, aby wykonywali istotne zadania. W działalności tej stosunki między ludźmi i czas również odgrywają centralną rolę. Przewodzenie stanowi główny element stosunków kierownika z każdym z pracujących dla niego ludzi. Poprzez stworzenie właściwego klimatu kierownicy ułatwiają podwładnym możliwie najlepsze wykonywanie pracy.
Kontrolowanie jest to proces zmierzający do zapewnienia, by rzeczywiste działania były zgodne z planowanymi. Kierownik musi wiedzieć czy działania członków organizacji zmierzają do osiągnięcia celów. To kontrolna funkcja zarządzania, obejmująca:
ustalenie norm efektywności
pomiar bieżącej efektywności
porównanie tej efektywności z przyjętymi normami
w razie wykrycia odchyleń-podejmowanie działań korygujących
Wzajemne powiązania występujące w procesie kierowania:
PLANOWANIE
Kierownicy, posługując się
logiką i odpowiednimi metodami,
obmyślają cele i działania
KONTROLOWANIE ORGANIZOWANIE
Kierownicy powodują, kierownicy porządkują
że organizacja zmierza i przydzielają pracę,
ku swoim celom uprawnienia i zasoby,
aby organizacja
osiągała cele
PRZEWODZENIE
Kierownicy kierują pracownikami,
Wywierają na nich wpływ i motywują do
wykonywania niezbędnych zadań
EWOLUCJA TEORII ZARZĄDZANIA
Kierowanie i organizacje są historycznie jak i społecznie uwarunkowane czasem i miejscem ich powstawania. Ewolucję teorii zarządzania można więc zrozumieć w kategoriach tego, jak ludzie zajmowali się sprawami stosunków między ludźmi w określonym czasie w przeszłości. Z czego wynika, że można się uczyć na zmaganiach i utrapieniach ludzi, którzy przed nami byli u steru formalnych organizacji. Ludzie bowiem od tysięcy lat planowali cele, dążyli do ich osiągnięcia w ramach organizacji i dokonywali najróżniejszych wyczynów. A gdziekolwiek ludzie podejmują zespołową i zorganizowaną pracę, aby osiągnąć wspólny cel tam kluczową rolę odgrywa zarządzanie. Skuteczne zarządzanie stanowi już dziś odrębną dziedzinę wiedzy, która ewoluowała w zbiór przyjętych zasad, praktyk i terminologii. Można stwierdzić, że nauki o zarządzaniu są stosunkowo młode, pojawiły się w XIX wieku wraz z uprzemysłowieniem Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych, i dlatego w miarę uzyskiwania nowych doświadczeń praktycznych wciąż ulegają procesowi doskonalenia.
Współczesne wyzwania są podobne do niektórych z tych, które pojawiły się na początku XX wieku. Kilka bardziej znanych kierunków teorii zarządzania z przełomu XIX i XX wieku obejmuje naukową organizację pracy, klasyczną teorię organizacji, szkołę behawioralną i szkołę ilościową.
SZKOŁA NAUKOWEJ ORGANIZACJI PRACY
Teoria naukowej organizacji pracy powstała w części w związku z potrzebą zwiększania wydajności pracy, kierunek ten zmierza do naukowego ustalenia najlepszej metody wykonywania dowolnego zadania oraz doboru, szkolenia i motywowania robotników. F.W.Taylor, H.L.Gantt oraz Frank i Lilian Gilbrethowie stworzyli zbiór zasad znany pod nazwą naukowej organizacji pracy.
FREDERICK W.TAYLOR
F.W.Taylor swoją filozofię oparł na czterech podstawowych zasadach:
Opracowania prawdziwej nauki zarządzania, aby można było ustalić najlepszą metodę wykonania każdego zadania.
Naukowego doboru robotników, aby można było każdemu z nich przydzielić pracę, do której najbardziej się nadaje.
Naukowego wyszkolenia i doskonalenia robotnika.
Bezpośredniej, przyjaznej współpracy między kierownictwem i robotnikami.
Taylor utrzymywał, że zamiast kłócić się o podział zysków, kierownictwo jak i robotnicy powinni dążyć do zwiększania produkcji. Uważał, że zwiększenie wydajności pracy leży we wspólnym ich interesie. Opracował on także system wynagrodzeń przyznający większą płacę pracownikom o wyższej wydajności pracy, co zachęcało do przekraczania osiągniętych poprzednio norm pracy, system ten nazwał systemem różnicowych stawek akordowych.
HENRY L.GANTT
Gantt współpracował z Taylorem w kilku badaniach. Natomiast samodzielnie zaczął się zastanawiać nad sposobem zachęcania Taylora. Uważał, że jego system stanowi słabą zachętę. Wymyślił więc, że każdy robotnik wykonujący dzienną normę będzie otrzymywał premię, ponadto brygadzista będzie otrzymywał premię za każdego robotnika wykonującego dzienną normę oraz dodatkową jeżeli wykonają ją wszyscy. Jego zdaniem miało to zachęcać brygadzistów do szkolenia robotników. Poza tym Gantt wprowadził system graficznego przedstawiania programów produkcji. Wykresy te, zostały przełożone na inne języki i znalazły zastosowanie na całym świecie, są stosowane po dzień dzisiejszy.
FRANK B. I LILIAN M. GILBRETHOWIE
Gilbrethowie skupili się na badaniach nad zmęczeniem oraz ruchami robotników, zajęli się sposobami poprawy ich bytu. Uważali, że wyeliminowanie każdego zbędnego ruchu jednocześnie zmniejsza zmęczenie.
SZKOŁA KLASYCZNEJ TEORII ORGANIZACJI
Klasyczna teoria organizacji powstała w wyniku prób określenia zasad i umiejętności leżących u podłoża skutecznego zarządzania złożonymi organizacjami jak na przykład fabryka.
HENRI FAYOL
Uważany on jest za założyciela klasycznej szkoły zarządzania, ponieważ jako pierwszy usystematyzował zachowania kierowników. Fayol uważał, że dobra praktyka kierownicza tworzy pewne wzory, które można zidentyfikować i analizować. Na takiej podstawie opracował zarys spójnej doktryny zarządzania. Interesował się całością organizacji i skupiał na zarządzaniu. Bowiem twierdził, że kierowanie to umiejętność, której można się nauczyć jeśli tylko pozna się zasady leżące u jej podstaw.
MAX WEBER
Weber stworzył teorię biurokratycznego zarządzania opartą na założeniu, że każda organizacja zmierzająca do ustalonych celów, składająca się z tysięcy jednostek, wymaga ściśle kontrolowanej regulacji swojej działalności. Podkreślał potrzebę ściśle zdefiniowanej hierarchii, rządzącej się wyraźnie sformułowanymi przepisami i liniami podporządkowania. Według niego, biurokracja jest idealną organizacją, której działania i cele są racjonalnie obmyślone i w której wyraźnie określono podział pracy. Weber zmierzał do usprawnienia organizacji o dużym znaczeniu dla społeczeństwa poprzez doprowadzenie do przewidywalności i sprawności ich operacji.
MARY PARKER FOLLETT
Punktem wyjścia dla Follett była teoria klasyczna. Zapoczątkowała kierunki rozwinięte później przez szkołę behawioralną oraz szkołę ilościową.
Była przekonana, że nikt nie może się stać pełnym człowiekiem, nie uczestnicząc w grupie. Mocno wierzyła w siłę grupy, w której poszczególne jednostki mogą kojarzyć swoje różnorodne uzdolnienia, by stworzyć coś większego. Zarządzanie określiła jako sztukę osiągania celów za pośrednictwem innych ludzi. Ponadto jej model kontroli uwzględniał nie tylko jednostki i grupy, ale także skutki oddziaływania takich czynników otoczenia jak ekonomia, polityka, biologia. Follett uwzględniając w swej teorii otoczenie organizacji, utorowała drogę do objęcia przez teorię zarządzania szerszego zbioru wzajemnych zależności, znajdujących się na zewnątrz jak i w wewnątrz organizacji.
CHESTER I.BARNARD
Zdaniem Barnarda ludzie pojedynczo nie zdołaliby osiągnąć tego co mogą w zespole, dlatego formują się w organizacje. Podczas dążenia do wspólnych celów muszą jednak pamiętać o zaspakajaniu swoich potrzeb. Sformułował on zasadę, że ludzie mogą pracować przez dłuższy czas tylko w warunkach stabilnych i wzajemnie korzystnych. Dostrzeżenie przez Barnarda znaczenia i wszechobecności organizacji nieformalnych stanowiło ważny wkład w teorię zarządzania.
Uważał on, że można utrzymać równowagę celów osobistych i organizacyjnych, jeżeli kierownicy znają tzw. strefę obojętności (sferę akceptacji) pracownika, co oznacza skłonność do przyjmowania przez poszczególne osoby poleceń należących do dobrze im znanego zakresu odpowiedzialności lub działalności.
SZKOŁA BEHAWIORALNA
Szkoła ta powstała między innymi dlatego, że przy użyciu klasycznego podejścia kierownicy nie zdołali zapewnić zadowalającej wydajności produkcji a tym bardziej harmonii w miejscu pracy. Więc grupa naukowców zajmujących się dziedziną zarządzania, posiadających wykształcenie z zakresu socjologii, psychologii i pokrewnych dyscyplin, korzystająca ze swojej wiedzy zajęła się przedstawianiem skuteczniejszych sposobów kierowania ludźmi w organizacjach.
Behawioryści wnieśli dwa nowe wymiary do nauk o zarządzaniu i organizacji. Przedstawili bardziej wyrafinowane poglądy na istoty ludzkie i ich motywację od poglądów Mayo i jemu współczesnych. Z prac A.Maslowa i D.McGregora zrodziły się nowe kierunki myśli o tym jak można korzystnie kształtować stosunki w organizacjach Stwierdzili oni, że pracownicy potrzebują czegoś więcej niż tylko nagrody czy przyjemności. Behawioryści zastosowali także metody badań naukowych do analizowania sposobów zachowywania się ludzi w organizacji jako całości.
SZKOŁA ILOŚCIOWA
Zaczęto zwracać się do specjalistów badań operacyjnych o pomoc w wyszukiwaniu odpowiedzi na nowe problemy. Z czasem procedury badań operacyjnych sformalizowano i nadano im nazwę ilościowej szkoły zarządzania, która do budowania modeli, analizy i rozwiązywania problemów zarządzania zastosowała metody matematyczne.
Szkoła ilościowa stworzyła całkowicie nowe sposoby traktowania czasu. Przy wyrafinowanych modelach matematycznych i komputerach przetwarzających wielkie ilości liczb popularnym zajęciem stało się prognozowanie przyszłości na podstawie teraźniejszości i przeszłości. Jednocześnie szkoła ta zwraca mniejszą uwagę na stosunki samoistnie występujące w organizacjach.
WSPÓŁCZESNE KIERUNKI W TEORII ZARZĄDZANIA
Nowoczesna teoria zarządzania jest mozaiką wielu teorii, które przetrwały od co najmniej początków XX wieku. Obecnie można wyróżnić przynajmniej trzy dalsze podejścia do teorii zarządzania, których znaczeni może wzrastać: kierunek systemowy, kierunek sytuacyjny i kierunek dynamicznego zaangażowania.
KIERUNEK SYSTEMOWY
W tym kierunku zamiast zajmowania się poszczególnymi segmentami organizacji z osobna traktuje się jako jednolity, celowy system, złożony z wzajemnie powiązanych części. W kierunku systemowym chodzi o to, że kierownicy nie mogą w swoich działaniach ograniczać się do tradycyjnego schematu organizacyjnego. Muszą bowiem włączyć swój wydział do całej organizacji. Dlatego muszą nie tylko komunikować się z innymi pracownikami i działami, ale często także z przedstawicielami innych organizacji.
KIERUNEK SYTUACYJNY
Kierunek sytuacyjny to pogląd, że technika kierownicza, najlepiej przyczyniająca się do osiągania celów organizacji, może być różna w rozmaitych sytuacjach lub warunkach. Kierunek ten stanowi ważny zwrot we współczesnej teorii zarządzania, ponieważ zajmuje się konkretnym zbiorem zależności organizacyjnych w szczególnych warunkach, w których ten że zbiór występuje.
KIERUNEK DYNAMICZNEGO ZAANGAŻOWANIA
Dynamiczne zaangażowanie jest to pogląd, że czas i wzajemne stosunki między ludźmi zmuszają kierownictwo do ponownego przemyślenia tradycyjnych poglądów wobec ciągłych i gwałtownych zmian. Termin ten najlepiej wyraża skupianie się większości skutecznych współczesnych menedżerów na wzajemnych stosunkach między ludźmi oraz ich szybkie dostosowanie się do warunków zmieniających się w czasie.
BIBLIOGRAFIA:
Gareth Morgan „Obrazy organizacji”, PWN, Warszawa 2002
James A.F.Stoner, R.Edward Freeman, Daniel R.Gilbert „Kierowanie”, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001
Kazimierz Piotrkowski, Marek Świątkowski „Kierowanie zespołami ludzi”, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2000
Griffin Ricky W. „Podstawy zarządzania organizacjami”, PWN, Warszawa 1996
Leszek Krzyżanowski „Podstawy nauk o organizacji i zarządzaniu”, PWN, Warszawa 2002