Pranie brudnych pieniędzy
Pranie pieniędzy polega na konwersji lub transferze mienia ze świadomością, że stanowi ono dochód w celu zatajenia lub ukrycia nielegalnego źródła tego mienia lub też udzielenia pomocy jakiejkolwiek osobie (fizycznej/prawnej), która jest zaangażowana w popełnienie takiego przestępstwa, aby mogła uniknąć prawnych konsekwencji swoich działań.
Dochód w tej definicji to każda korzyść ekonomiczna. Pojęcie prania obejmuje wszelkie procedury zmierzające do zmiany tożsamości nielegalnie zdobytych pieniędzy tak, aby stworzyć pozory, że pochodzą one z legalnego źródła.
Zagrożenia dla życia społeczno-gospodarczego:
Pranie pieniędzy wpływa destabilizująco na gospodarkę poszczególnych państw, mimo że w pewnych okolicznościach stanowić może czynnik kapitałotwórczy, np. w procesie transformacji. Powodować jednak może:
zakłócenia w systemie podatkowym i walutowym państwa,
naruszenie zasad uczciwej konkurencji gospodarczej oraz wypaczanie mechanizmu rynkowego określania parametrów ekonomicznych,
korumpowanie pracowników administracji decydujących o reglamentacji niektórych sfer działalności gospodarczej,
przejmowanie niektórych działów gospodarki przez zorganizowane grupy przestępcze.
Pranie pieniędzy, przybierając coraz większe rozmiary, w istotny sposób wykorzystuje działalność instytucji kredytowych i innych finansowych, co powodować może:
zachwianie stabilności finansowej banku zaangażowanego pośrednio lub bezpośrednio w proceder, co w konsekwencji naraża inne podmioty gospodarcze na poniesienie strat, a nawet do upadłości,
korumpowanie pracowników instytucji prowadzących podejrzane transakcje, co prowadzi również do zwiększenia jej podatności na straty z tytułu podejmowania nieuzasadnionych ekonomicznie decyzji lub dokonywania zwykłych nadużyć,
utratę zaufania do systemu wśród depozytariuszy w kraju lub wśród partnerów zagranicznych, co w tym ostatnim przypadku stawia pod znakiem zapytania wiarygodność danego państwa i banków z niego pochodzących na światowych rynkach finansowych.
Pranie pieniędzy nadaje dynamikę rozwojowi przestępczości zorganizowanej.
Czynności związane z procedurą prania brudnych pieniędzy można podzielić na:
faza pierwsza - występują czynności (formy), za pomocą których pieniądze mogą być oczyszczone ze śladów wskazujących na ich pochodzenie z przestępstwa; celem tej fazy jest uniemożliwienie konfiskaty i ukrycie śladów przestępstwa; w fazie tej występuje lokowanie, czyli fizyczne pozbywanie się gotówki (placement); następnym krokiem jest ukrycie (warstwowanie, maskowanie, rozwarstwienie), czyli oddzielenie nielegalnych dochodów od ich źródła przez stworzenie systemu skomplikowanych transakcji mających na celu zmylenie kontroli; wartości majątkowe w tej fazie są tak długo przedmiotem operacji, aż w przekonaniu sprawcy nie jest możliwe ustalenie prawdziwego źródła; cechy charakterystyczne tej fazy to występowanie pieniądza gotówkowego oraz dokonywanie krótkoterminowych operacji; cel osiąga się w wyniku następujących czynności:
restrukturyzacji operacji gotówkowych, tj. otwierania dużej liczby depozytów (rachunków),
wymiany na większe jednostki nominałów,
wymiany na inną walutę,
zamiany na inne wartości majątkowe, jak: złoto, kamienie szlachetne, biżuteria, obrazy,
zakupów papierów wartościowych, akcji, obligacji i czeków podróżnych.
faza druga - celem tej fazy jest włączenie brudnych pieniędzy do legalnego obiegu (integration), czyli zapewnienie legalności/legitymizacji wzbogacenia się po pomyślnym etapie rozwarstwienia; mogą tu być wykorzystywane operacje eksportowe i importowe towarów z zawyżonymi fakturami lub również wykorzystanie i spłata kredytów, jeżeli bierze w tym udział bank; cechami charakterystycznymi tej fazy jest dokonywanie operacji średnio- i długofalowych oraz zadeklarowanie władzom podatkowym dochodu do opodatkowania, czyli wystąpienie fikcyjnego dochodu jako przedmiotu do opodatkowania.
Przykład klasycznego cyklu prania może być następujący: gotówka z nielegalnej działalności ⇒ wymiana na większe nominały ⇒ wpłata na rachunek lub transfer zagranicę ⇒ powrót do kraju przestępstwa w postaci pozornej pożyczki.
W procesie prania powstaje ciąg zdarzeń, które już od momentu wpłaty gotówki na rachunek są rejestrowane (ślad księgowy). Ślad księgowy może zostać przerwany przy wypłacie w gotówce ulokowanych już w systemie bankowym pieniędzy i przez ponowną ich wpłatę. Pranie pieniędzy, po zabraniu gotówki uzyskanej z przestępstwa, przybiera różne formy, których celem jest:
uniknięcie konieczności składania deklaracji lub rejestracji przy wpłatach na konto lub przy wywozie za granicę, jeżeli przepisy obowiązujące w danym kraju to normują,
wejście do systemu finansowego i kamuflaż źródła pochodzenia środków,
powrót czystych już pieniędzy do właściciela.
Formy prania brudnych pieniędzy:
przerzucanie pieniędzy przez granicę państwa,
umiejscowienie (lokacja) kapitału,
oddzielenie kapitału i włączenie w obieg.
Ad.1.
Dokonuje się przez kurierów, poprzez przemyt gotówki, poprzez przekaz elektroniczny na konta klientów w różnych krajach oraz w drodze zakupu, a następnie wysyłki luksusowych dóbr i sprzedaży ich w kraju prania. Dodatkowym dochodem jest wtedy zysk ze sprzedaży dóbr. Dwie ostatnie formy nie wymagają transportu wartości, a umożliwiają kompensatę, czyli zapłatę długów partnerów w ich własnym kraju i przekazywanie sobie przez partnerów do dyspozycji środków funkcjonujących niezależnie od systemu bankowego, np. w formie kredytu kupieckiego.
Ad.2.
Umiejscowienie kapitału to inaczej fizyczne rozporządzanie przychodami gotówkowymi w celu umieszczenia ich na koncie. Celem jest obejście wymogów związanych z deklaracjami w przypadku wpłaty powyżej określonych progów i w konsekwencji identyfikacji ich klientów. W Polsce są to wpłaty powyżej 10 000 euro. W celu realizacji tej formy stosuje się:
przekupstwo, zarówno w stosunku do osoby fizycznej, jak i prawnej,
wprowadzenie w błąd osób fizycznych i prawnych; podstawione osoby realizują cel w dobrej wierze, nie będąc świadomymi stosowania tych form przez grupę przestępczą,
smurfowanie, tzn. takie rozdrobnienie wartości w drodze ich zorganizowanego nabywania, które można legalnie transferować np. w formie czeków podróżnych,
zmiana struktury wpłat; polega ona na wpłacaniu na konta sum poniżej granicy, przy przekroczeniu której istnieje obowiązek identyfikacji wpłacającego,
wymiana mniejszych banknotów na większe lub jednej waluty na inną, również poniżej granicy identyfikacji,
transakcja obejściowa; taka forma występuje w przypadku istnienia w przepisach danego kraju tzw. limitów na obrót gotówkowy; występować wtedy mogą transakcje prania w postaci:
przekupstwa urzędnika bankowego w celu nieuwzględnienia transakcji w limicie,
otwarcia konta dla fikcyjnego podmiotu w celu możliwości korzystania z jego limitu, zwykle z pomocą przekupionego urzędnika,
dołączenie się z nielegalnymi transakcjami do legalnych transakcji legalnego przedsiębiorstwa, które nie wykorzystuje swego limitu.
Ad.3.
Oddzielenie to takie odseparowanie nielegalnych dochodów od działalności przestępczej, by przez wiele transakcji finansowych zgubić ślad przestępstwa, zapewniając anonimowość. Oddzielenie może występować w postaci np. dokonywania przelewów w przedsiębiorstwie wielozakładowym, w którym każdy zakład posiada oddzielny rachunek lub dokonywania przelewów między firmami należącymi do grupy przestępczej. Połączenie nielegalnych dochodów w firmach, które mają duży wolumen legalnych wpływów (np. kina, kasyna) to również postać tej formy prania. Efekt można również osiągnąć przez dokonywanie międzynarodowych przelewów, których celem jest zamaskowanie pochodzenia. Zwykle faza ta jest wstępnym etapem do właściwego transferu środków w celu wyprania brudnych pieniędzy.
Włączenie w obieg. Przerzucenie w obieg pieniędzy ma na celu nadanie im nowego pochodzenia, by mogły stać się przedmiotem międzynarodowego transferu.
Formy działania:
niewłaściwa wycena podmiotów finansowych; może tu wystąpić przypadek wyceny poniżej wartości, by następnie rozdzielić zapłatę na oficjalną i przekazywaną już nieoficjalnie na podstawie ustnej umowy; może również wystąpić przypadek wyceny powyżej wartości, kupno za każdą cenę np. dzieł sztuki, które z reguły kupuje się anonimowo i za gotówkę, by następnie sprzedać dla zwrotu kapitału,
transfer polega na wystawieniu fikcyjnych faktur, czyli za faktycznie niewykonane usługi lub wykonane w mniejszym wymiarze i istnieniu dwóch umów (legalnej i ukrytej),
kredyty, których celem jest wykorzystanie nie w celu określonym we wniosku, lecz by dokonać transferu,
zawyżenie kosztów działalności; opłata tych kosztów występuje, mimo iż w rzeczywistości one nie istnieją lub są znacznie zawyżone,
dokonywanie bezpośrednich inwestycji; w ramach tej formy występuje zakup zagranicą za gotówkę prywatyzowanych zakładów lub instrumentów rynku pieniężnego,
legalne gry hazardowe; ze względu na wielkość obrotów i uzyskiwanie dochodów w sposób losowy, jest to doskonałe miejsce, które daje duże możliwości włączenia w obieg nielegalnych dochodów, jak również uzyskiwanie legalnych dochodów z działalności kasyn.
Rodzaje transakcji budzących podejrzenia
Pranie pieniędzy w transakcjach gotówkowych :
nadzwyczajnie duże wpłaty gotówkowe dokonywane przez osobę fizyczną lub firmę, której legalna działalność wskazuje na to, że powinien dominować obrót bezgotówkowy,
znaczny wzrost wpłat gotówkowych dokonywanych przez osobę fizyczną lub firmę bez oczywistej przyczyny, zwłaszcza gdy wiąże się to z dokonywaniem w krótkim czasie przelewów na rachunek lub do miejsc przeznaczenia nie kojarzących się z tym klientem,
klienci, którzy dokonują wpłat gotówkowych przy użyciu wielu dowodów wpłat, tak że trudno się zorientować, jaka jest łączna wysokość wpłaty, ale widać, że jest ona znaczna,
rachunki firm, na które wpłaty oraz dokonywane z nich wypłaty mają charakter gotówkowy, a nie bezgotówkowy, który zwykle występuje przy normalnej działalności gospodarczej,
klienci stale dokonujący wpłat w celu pokrycia czeków bankierskich, przekazów bankowych itp.,
klienci chcący wymienić duże ilości banknotów o niskich nominałach na banknoty o dużych nominałach,
częste wymiany gotówki na obcą walutę,
sytuacja, gdy nagle w pewnych oddziałach znacznie wzrasta ilość i łączna wartość transakcji gotówkowych, w porównaniu z normalnie występującą przeciętną,
klienci, którzy przekazują duże sumy pieniędzy zagranicę lub otrzymują takie z zagranicy,
klienci, w których wpłatach znajdują się fałszywe banknoty lub podrobione czeki.
Pranie pieniędzy z wykorzystaniem rachunków bankowych lub w kasach pożyczkowych:
klienci chcący prowadzić liczne rachunki dla swoich klientów, jeśli to wydaje się sprzeczne lub niezgodne z rodzajem działalności gospodarczej prowadzonej przez nich, łącznie z transakcjami, w których występują figuranci,
klienci posiadający liczne rachunki, gdy okoliczności wskazują, że chcą oni w ten sposób ukryć duże ilości gotówki wpłacanej jednorazowo,
każda osoba fizyczna lub firma, której rachunek nie wskazuje, aby służył do normalnych celów osobistych lub normalnej działalności gospodarczej, ale jest używany do wypłacania lub przyjmowania dużych sum, które nie wykazują oczywistego związku z typowym rachunkiem osobistym lub charakterem działalności posiadaczy,
odmowa udzielania normalnych informacji przy otwieraniu rachunku, podawanie minimalnej ilości informacji lub fikcyjnej informacji, bądź też informacji, której sprawdzenie jest kosztowne do sprawdzenia,
klienci, co do których zachodzi podejrzenie, że posiadają rachunki w kilku instytucjach działających w tej samej miejscowości,
pokrywanie wypłat z konta wpłatami dokonywanymi w tym samym lub poprzednim dniu,
realizowanie wpłat za pomocą czeków wystawianych na posiadacza rachunku przez stronę trzecią i opiewających na duże sumy,
wypłaty dużych sum zaraz po wpłynięciu na rachunek dużego przekazu z zagranicy,
klienci, którzy wydają się być razem a korzystają jednocześnie z różnych kas dla przeprowadzenia dużych transakcji gotówkowych lub wymiany dużych sum na obcą walutę,
częste korzystanie z sejfu zbiorowego, składanie do depozytu zapieczętowanych przedmiotów i odbieranie ich w niedługim czasie po złożeniu,
niewykorzystywanie lub wykorzystywanie w bardzo małym stopniu, przy dużym saldzie dodatnim, możliwości uzyskania wyższego oprocentowania wkładów, przy dłuższym okresie pozostawania pieniędzy na koncie,
duża liczba osób dokonujących wpłaty na to samo konto bez oczywistego uzasadnienia.
Pranie pieniędzy przy wykorzystaniu transakcji związanych z lokatą kapitału:
zakup papierów wartościowych, które są następnie oddawane na przechowanie w sejfie instytucji finansowej, gdy nie daje się to pogodzić z pozycją społeczną danego klienta,
transakcje wpłaty i wkrótce po tym przekazanie wpłaconych pieniędzy za pośrednictwem filii lub ekspozytury instytucji finansowej, mającej swą siedzibę w rejonie znanym z handlu narkotykami,
żądanie przez klienta usługi polegającej na administrowaniu lokatą kapitału w postaci waluty obcej lub papierów wartościowych, gdy pochodzenie tych funduszy jest niejasne,
duży lub nietypowy zakup papierów wartościowych za gotówkę,
zakup lub sprzedaż papierów wartościowych bez rozsądnego wytłumaczenia.
Pranie pieniędzy za pomocą instytucji finansowych pochodzących z egzotycznych państw:
klient wprowadzony przez oddział, filię lub bank z kraju znanego z produkcji narkotyków,
wykorzystanie akredytywy lub innych sposobów finansowania transakcji handlowych celem dokonania przesunięcia pieniędzy z jednego kraju do drugiego, gdy taki handel nie jest zgodny z działalnością prowadzoną przez klienta,
powstawanie dużego salda dodatniego, nie dającego się pogodzić ze znanymi obrotami, związanymi z legalną działalnością klienta, a następnie przekazywanie środków na rachunki w bankach zagranicznych,
nie znajdujące wyjaśnienia przekazywanie elektroniczne funduszy przez klienta w obie strony,
częste wpłaty w formie czeków podróżnych lub czeków w walucie obcej, zwłaszcza pochodzącej z zagranicy.
Pranie pieniędzy za pośrednictwem pracowników lub agentów banku:
zmiana w zachowaniu pracownika, np. wystawny tryb życia lub unikanie urlopów,
zmiana wyników pracy, np. niespodziewany wzrost obrotów,
wszelka działalność agenta, gdy tożsamość kontrpartnera jest nieznana lub sprzeczna z normalnym trybem działalności gospodarczej prowadzonej przez niego.
Pranie pieniędzy przez pożyczanie pod zabezpieczenie lub bez zabezpieczenia:
klient spłacający problematyczną pożyczkę,
żądanie udzielenia pożyczki pod zastaw majątku administrowanego przez instytucję finansową lub trzecią stronę, albo też trzymanego w depozycie, gdy pochodzenie tego majątku jest niejasne lub kłóci się z pozycją społeczną klienta,
żądanie przez klienta od instytucji finansowej dostarczenia lub załatwienia środków finansowych, gdy niejasne jest źródło udziału klienta w danym interesie, zwłaszcza gdy w grę wchodzi nieruchomość.
Przekraczanie granic państwowych przez brudne pieniądze może mieć różne formy. Najczęściej jest to przekaz elektroniczny, przy wykorzystaniu systemu SWIFT, za pośrednictwem kont NOSTRO banków uczestniczących w tym systemie.
Rachunek NOSTRO jest to zagraniczny rachunek jednego banku w drugim banku zagranicznym. Rachunek NOSTRO (LORO) jest to rachunek utrzymywany przez określony bank zagranicą, prowadzony w walucie kraju, w którym jest otwarty. Bank zagraniczny, posiadający w swoich księgach ten rachunek, odnosi się do niego, jak do rachunku VOSTRO, podczas gdy bank składający na nim swoje środki finansowe traktuje go jako rachunek NOSTRO (czyli nasz).
Szeroko stosowanym sposobem prania pieniędzy w fazie oddzielenia jest przemieszczenie pieniędzy za pomocą elektronicznych przelewów EFT (electronic fund transfer). Sposób ten może być początkowym elementem w fazie oddzielenia, zaraz po wpłacie gotówki do banku. Może też stanowić ogniwo pośrednie w tym stadium, po zamianie pieniądza gotówkowego na dokument pieniężny.
Do celów oddzielenia mogą być wykorzystywane m.in.:
przelewy w miejscu sprzedaży (POST),
transakcje z wykorzystaniem bankomatów,
elektroniczne depozyty bezpośrednie,
zapłata rachunków telefonicznych.
W skali międzynarodowej do celów oddzielenia wykorzystywane są międzynarodowe przelewy funduszy, które technicznie obsługiwane są przez największego w świecie usługodawcę w zakresie transferów pieniężnych - system SWIFT.
Efektywność międzynarodowego prania pieniędzy zależy od prowadzenia działań w fazie oddzielenia, stąd wykorzystanie zalet elektronicznego przelewu funduszy i systemu SWIFT, zwłaszcza zaś od szybkości przemieszczania pieniędzy. Fundusze przelewane elektronicznie są dostępne od momentu wpisania ich na rachunek praczy pieniędzy w banku przyjmującym przelew, dzięki czemu możliwe jest natychmiastowe podejmowanie decyzji bądź dalsze oddziaływanie kapitału lub jego integracja w systemie bankowym, bądź poza nim. Szybkie i wielorakie przemieszczanie się funduszy może wpływać na wydłużanie się dystansu mierzonego liczbą transakcji od wejścia brudnych pieniędzy do systemu bankowego, przez co utrudnione zostaje ujawnienie przestępstwa. Kolejną zaletą przelewów elektronicznych i systemu SWIFT jest częstotliwość przemieszczania pieniędzy, co w połączeniu z szybkością powoduje, że wiele krajowych i zagranicznych transakcji może być nałożonych na siebie w krótkim czasie, w celu ukrycia nielegalnych operacji. Inną zaletą jest odległość przemieszczania funduszy. Pracze mogą przemieszczać fundusze na dowolną odległość, co pozwala na oddalenie miejsca uzyskania nielegalnych dochodów od miejsca ich wykorzystania. Znaczenie odległości jest ważne z uwagi na to, że większość banków zajmujących się praniem pieniędzy ma swe siedziby poza centrami finansowymi świata.
Oazy podatkowe
Istnieje wiele terminów dla określenia miejsc, w których obowiązuje niskie i korzystne z punktu widzenia podmiotów gospodarczych i osób fizycznych zastosowanie regulacji prawno-finansowych. Na obszarach językowych niemieckich używa się zwrotu oaza podatkowa, w krajach frankońskich - raj podatkowy, w krajach anglojęzycznych nie ma innego określenia niż tax heaven. W ostatnich latach rozpowszechniło się pojęcie przybrzeżne centrum finansowe (offshore financial centre). Z punktu widzenia klientów, jeżeli istnieją korzystniejsze przepisy podatkowe i bankowe w krajach ościennych lub dalej położonych, to będą one przybrzeżnymi oazami. W tym rozumieniu Belgia jest przybrzeżna dla zamożnych Holendrów, którzy ze względu na wysokie stawki podatkowe we własnym kraju wybierają Belgię jako siedzibę zamieszkania lub własnej firmy. Najnowszy termin używany jako synonim oazy podatkowej to tax planning. Cechą charakterystyczną oazy podatkowej jest to, że kapitał tam deponowany nie tkwi bezczynnie, lecz jest przeznaczany na inwestycje w strefach o dużej rentowności a niskim opodatkowaniu.
Podatek jest to nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne i pieniężne świadczenie o charakterze ogólnym, które jest nakładane jednostronnie przez związek publiczno-prawny, którym jest przede wszystkim państwo. Z punktu widzenia problematyki oaz podatkowych dwie cechy podatku zasługują na szczególne podkreślenie: przymusowość i jednostronność nakładania. Przymusowość odróżnia podatek od świadczeń dobrowolnych. Stosunek pomiędzy podmiotem zobowiązanym do płacenia podatku i podmiotem uprawnionym do jego nakładania jest stosunkiem podporządkowania. Obowiązek świadczenia podatku może być wyegzekwowany przez organ administracji finansowej państwa nawet w trybie egzekucyjnym. Ewentualną podstawą zarzutów w sprawie postępowania egzekucyjnego, związanego z zobowiązaniami podatkowymi, może być:
wykonanie, umorzenie, przedawnienie, wygaśnięcie albo nieistnienie obowiązku podatkowego,
odroczenie terminu zapłaty podatku albo brak wymagalności z uzasadnionego powodu,
określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego,
błąd co do osoby zobowiązanego,
niedopuszczalność egzekucji lub zastosowanie środka egzekucyjnego bez uprzedniego doręczenia upomnienia zobowiązanemu,
zastosowanie zbyt uciążliwego środka egzekucyjnego.
Jeżeli któryś z wymienionych zarzutów nie potwierdzi się, postępowanie egzekucyjne jest wdrożone i wykonywane. Inną czynnością, związaną z przymusowym charakterem podatku, jest zabezpieczenie na majątku podatnika przed terminem płatności podatku.
Jednostronność opodatkowania określana jest mianem prawa do opodatkowania i jest nieodłącznym atrybutem władzy. Podstawowym państwowym aktem prawnym upoważniającym do poboru podatków jest konstytucja.
Powody zainteresowania oazami podatkowymi są następujące:
lokalizacja geograficzna,
inflacja,
redystrybucja dochodu,
naruszenie finansowej sfery prywatnej.
Ad.a)
Właściwa lokalizacja geograficzna może skutecznie zapewnić większe zabezpieczenie kapitału i majątku. Pieniądze są chronione przed regionalnymi wojnami i radykalnymi przeobrażeniami. Następuje minimalizacja ewentualnych strat.
Ad.b)
Wzrastające tempo spadku wartości pieniądza w połączeniu ze wzrastającymi stawkami podatkowymi prowadzi coraz częściej do tego, że dochody przedsiębiorstw przynoszących zyski są niwelowane, nawet do zera.
Ad.c)
W wielu państwach uprzemysłowionych panuje opinia o naganności zysków. Stąd coraz mocniejsze dążenie do redystrybucji wartości majątkowych określanej mianem sprawiedliwego podziału. Ta sytuacja skłania ludzi dobrze zarabiających, należących najczęściej do wolnych zawodów, do przenoszenia swego kapitału do krajów, w których nie tak łatwo i szybko ...
Ad.d)
Przyczyna ta znajduje uzasadnienie w dążności firm i osób fizycznych do objęcia tajemnicą ich operacji finansowych, co z kolei oceniane jest jako zamiar angażowania swych pieniędzy w nielegalne transakcje. Naruszenie finansowej sfery prywatnej szczególnie wyraźnie wystąpiło w Stanach Zjednoczonych, gdzie zgodnie z przepisami:
wszystkie czeki ponad 100 USD są przez banki kopiowane w celu ewentualnego wykorzystania przez organy stanowe,
wszystkie przekazy powyżej 10 000 USD zostają przez banki automatycznie zgłaszane stanowemu urzędowi finansowemu,
wywóz i przywóz większych kwot niż 10 000 USD musi zostać zgłoszony,
wszystkie zagraniczne konta bankowe muszą być zadeklarowane,
płatnik, który nie odpowie na pytania o zagraniczne inwestycje lub wkłady kapitałowe, może zostać ukarany.
Obecnie oazy istnieją nie tylko jako rezultat rozwoju systemów podatkowych, ale również jako rezultat unikania interwencji państwa w dziedzinę własności prywatnej.
Najstarszą z nowoczesnych oaz podatkowych jest Szwajcaria, która rozwinęła się głównie jako miejsce schronienia kapitału, a nie miejsce ucieczki przed kapitałem.
Z oazą podatkową związane są określone oczekiwania. Nie powinna ona być zbyt odległa od terytorium głównej działalności użytkownika. Winna cechować się polityczną i gospodarczą stabilnością, pożądana jest zerowa stopa podatkowa. Zakładanie firm i siedziby mieszkaniowej winno być łatwe i tanie.
Przy wyborze oazy podatkowej powinno się brać pod uwagę następujące okoliczności:
jakie są zabezpieczenia prawne w państwie, które wybiera się na siedzibę; czy demokracja jest silna na tyle, aby ustawowo zagwarantować bezpieczeństwo pieniędzy i majątku,
czy dany kraj zabezpieczy wymagania techniczne takie, jak m.in.:
- infrastruktura,
- mieszkania,
- komunikacja,
- warunki bytowe,
czy istnieje szansa otrzymania stabilnego zezwolenia na pobyt, a następnie opuszczenia bez przeszkód danego państwa,
jak wyglądają prawa przybysza (rezydenta) w stosunku do rodzimej ludności; jak osoba fizyczna traktowana jest pod względem socjalnym,
czy istnieje prawo do wykonywania własnego zawodu,
jak wygląda bankowość, a szczególnie tajemnica bankowa w danym kraju; czy można przywiezione pieniądze wywieźć bez problemów,
jak wygląda na miejscu znajomość języków obcych,
czy można zapewnić sobie stosowny poziom stopy życiowej własnymi środkami; jak kształtują się koszty utrzymania; czy istnieją ograniczenia w odsprzedaży nieruchomości,
jakie są połączenia komunikacyjne z własnym krajem,
jakie są powiązania podatkowe między daną oazą podatkową a krajem ojczystym oraz innymi krajami, ważnymi dla zainteresowanych,
czy istnieją porozumienia o unikaniu podwójnego opodatkowania między krajami i czy są one korzystne.
Istnieją dwa typy stref o niskim opodatkowaniu. Pierwsze są konstruowane przez państwo, które opodatkowuje wewnętrzne dochody na niskim poziomie. Dzieje się tak wówczas, gdy budżet nie wymaga dużych dochodów ze względu na małe wydatki lub występowanie innych źródeł wpływów, na tyle wydajnych, że mogą pokryć wydatki publiczne kraju (np. Andora).
Drugą strefą są państwa celowo wprowadzające niskie obciążenia podatkowe w celu przyciągnięcia kapitału zagranicznego. Równocześnie utrzymują one niskie obciążenia podatkowe, pozwalające zasilić ich wewnętrzne budżety. Kraje te zdecydowały się świadomie na przekształcenie w oazy podatkowe, by ożywić gospodarkę narodową. Niejednokrotnie była to decyzja wspierana przez kraje rozwinięte (np. Porto Rico, leżące w strefie wpływów amerykańskich).
Oazy podatkowe muszą się legitymować, generalnie lub co najmniej w odniesieniu do cudzoziemców, niskim opodatkowaniem.
Cechy oaz podatkowych:
stabilizacja polityczna i ekonomiczna kraju,
obowiązywanie i zagwarantowanie ścisłej tajemnicy finansowej i bankowej,
brak restrykcji dewizowych,
nowoczesne środki łączności i dobre połączenia komunikacyjne,
dogodny system prawny,
spełnienie indywidualnych oczekiwań inwestorów.
Ad.a)
Przy ocenie stabilizacji politycznej można korzystać z indeksu BERI oraz ocen instytucji Freedom House.
Indeks BERI opiera się na ocenie klimatu inwestycyjnego w 45 krajach, na podstawie różnych kryteriów, z których najważniejszym jest stabilizacja polityczna.
Freedom House, z siedzibą w Nowym Jorku, ocenia wszystkie kraje według przestrzegania przez nie praw politycznych i obywatelskich oraz statusu obowiązujących swobód demokratycznych.
Mimo, że oceny te nie są sporządzane bezpośrednio na użytek podatników, to stanowią bardzo przydatne narzędzia przy podejmowaniu decyzji o wyborze oazy podatkowej. W przypadku występowania realnego ryzyka politycznego należy rozważyć, czy istnieją możliwości:
szybkiego przeniesienia firmy lub rachunku do innego kraju; wiąże się z tym tzw. klauzula kubańska, kiedy to po przejęciu władzy przez Castro niektóre kraje oazy wprowadziły do swego prawa o spółkach zgodę na ich swobodne przeniesienie w dowolnym momencie,
dysponowania majątkiem spółki po wprowadzeniu nacjonalizacji; w przypadku nacjonalizacji, w odniesieniu do nieruchomości znajdujących się w innych krajach, a zarejestrowanych w oazie czy statków znajdujących się w rejsach, niemożliwe jest uzyskanie dokumentacji niezbędnej do sprzedaży z kraju oazy.
Ad.b)
Obowiązywanie i zagwarantowanie ścisłej tajemnicy bankowej jest wspólną cechą oaz podatkowych. Dzięki liberalnemu charakterowi prawa bankowego istnieje, z jednej strony, łatwość i dostępność otwierania kont bankowych, z drugiej zaś - zapewnione jest maksimum bezpieczeństwa i dyskrecji przeprowadzanych operacji. Kraje stosujące politykę finansową, której głównym segmentem jest działalność bankowa, która korzysta ze statusu eksterytorialności chroniącej przed restrykcjami i niedogodnościami, zwane są oazami bankowymi. Ustawodawstwo tych państw chroni nie tylko tajemnicę rachunków bankowych, ale także właścicieli tych rachunków. Niezmiernie trudno jest zidentyfikować osoby deponujące swoje fundusze w bankach tych krajów, a jeszcze trudniej odkryć tożsamość właścicieli samych banków.
Początki ścisłej tajemnicy bankowej wiążą się ze Szwajcarią, a sięgają lat 30-ych (po 1933r.), kiedy to reguła tajemnicy bankowej spowodowała, że wszystkie wkłady niemieckie, bez względu na to kto był ich właścicielem (faszyści czy opozycja), były tak samo chronione. Prywatność operacji w Szwajcarii tym wyróżnia się w skali międzynarodowej, że związana jest z poważnymi sankcjami finansowymi wymierzonymi we wszystkich pracowników, którzy udostępnią informacje uzyskane od klientów. Ogromna różnica Szwajcarii w porównaniu z innymi krajami sprowadza się do tego, że organy podatkowe nie mają bezpośredniego dostępu do rachunków bankowych poszczególnych klientów. Jeżeli organ podatkowy potrzebuje informacji o rachunkach bankowych podatnika, to musi zwrócić się bezpośrednio do niego, a nie do banku. Jeżeli zachodzi podejrzenie prania brudnych pieniędzy, to banki mają prawo przekazać organom karnym informacje o kliencie i jeżeli w dobrej wierze doszły do przekonania, iż był on lub jest związany z działalnością kryminalną.
Ad.c)
Brak restrykcji dewizowych wiąże się ściśle z funkcjonowaniem systemu bankowego w oazach podatkowych oraz dokonywanymi operacjami finansowymi. Prawie wszędzie tam nie obowiązuje kontrola dewizowa, pod warunkiem, że nie prowadzi się interesów na terenie samej oazy. Jeżeli jednak istnieją jakiekolwiek ograniczenia w tym względzie, klienci żądają, aby obowiązywał wolny transfer środków pieniężnych i aby środki te nie musiały być przetrzymywane na lokalnych kontach, z uwagi na możliwość narażenia klienta na presję gospodarczą i polityczną.
Ad.e)
Dogodny system prawny ma decydujący wpływ na wybór formy spółki i jej funkcjonowanie. Częścią systemu prawnego są umowy o ekstradycji. Są to umowy międzypaństwowe i nie mają nic wspólnego z umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania. Większość umów o ekstradycji nie obejmuje przestępstw podatkowych.
Ad.f)
Spełnienie indywidualnych oczekiwań klienta, mianowicie: opieka zdrowotna, warunki mieszkaniowe, infrastruktura i znajomość języków obcych wśród mieszkańców. Z punktu widzenia prawa podatkowego oazy dzielą się na ogólne i specjalistyczne.
Oazy ogólne oferują najszerszy zakres korzyści podatkowych i finansowych. Są to z reguły mini-państwa lub terytoria kolonialne. W celu przyciągnięcia klientów oferują one największe gwarancje gospodarcze, fiskalne, sądowe i polityczne. Akty takie mogą mieć formę karty obowiązków państwa, gwarantującej bezpieczeństwo zainwestowanego kapitału. Np. na Kajmanach przyznaje się gwarancje na 50 lat, w Irlandii - zwolnienie z podatków na 30 lat.
Gospodarka oaz specjalistycznych jest rozwinięta i zróżnicowana. Sektor finansowy może zajmować znaczące miejsce, ale nie stanowi jedynego źródła dochodów publicznych. W oazach tych istnieją stosunkowo wysokie podatki, przy równoczesnym atrakcyjnym obciążeniu fiskalnym specyficznych gałęzi gospodarki lub grup podatników. Np. Holandia - kraj o wysokich podatkach - jest rajem podatkowym dla spółek holdingowych, a Irlandia - zwolniła z podatku dochodowego zamieszkałych w tym kraju artystów, nawet gdyby ich dzieła powstawały zagranicą.
Oazy podatkowe można podzielić na 5 kategorii:
Oazy I kategorii - kraje, w których dochody, przyrost kapitału i majątku nie są opodatkowane. Są to rzeczywiste raje podatkowe, np. Bahrajn czy Kajmany. Cechuje je nie tylko bardzo korzystna sytuacja fiskalna, ale i bardzo liberalne i elastyczne prawo, dopuszczające uproszczoną formę zakładania i prowadzenia spółek.
Oazy II kategorii - państwa, które pobierają podatek dochodowy jedynie według zasad terytorialnych, np. Kostaryka, Liberia, Panama, Filipiny. Kraje te ściągają podatek dochodowy, ale tylko od dochodów, które wynikają z działalności wewnątrzkrajowej. Dochody z zagranicznych źródeł są wolne od podatku.
Oazy III kategorii - kraje o niskim opodatkowaniu. Może to wynikać ze stosowania praktyki (wyspy na kanale La Manche) lub z obowiązywania umowy podatkowej (np. Antyle Holenderskie).
Za oazy IV kategorii uważa się państwa, które w przypadkach szczególnych gwarantują ułatwienia podatkowe, np. ulgowe traktowanie określonych spółek (np. Jamajka, Gibraltar).
Oazy V kategorii to kraje, które praktykują tzw. przywilej holdingowy, regulowany odrębnie w różnych krajach. Kryterium dotyczącym wszystkich jest rodzaj działalności gospodarczej. Musi ona ograniczać się do tego, by mieć udziały w innych firmach lub tylko prowadzić działania administracyjne. Udzielanie kredytów lub licencji nie podważa pojęcia holdingu. Kraje te to m.in.: Luksemburg, Liechtenstein, Singapur.
Wyróżniamy unikanie podatków i uchylanie się od podatku.
Unikanie podatków polega na redukowaniu w sposób sztuczny odpowiedzialności podatkowej do takiego poziomu, przy którym opodatkowanie jest najniższe poprzez następujące operacje:
dochód może być zamieniony w kapitał lub zyski kapitałowe dzięki mechanizmowi dywidend,
płatność za towary lub usługi może być dokonywana efektywnie w formie pożyczek,
wykorzystanie współwłasności prawnej dochodów, które mogą być przekazane w ręce osoby korzystającej ze zwolnienia podatkowego lub opodatkowanej niższymi stawkami,
kapitał spółki może być gromadzony w formie pożyczek, dzięki czemu opodatkowanie jest mniej dolegliwe; np. metodą unikania podatku obciążającego dochód może być korzystanie z leasingu zamiast z wypożyczenia.
Uchylanie się od podatku jest zawsze działalnością nielegalną, sprzeczną z prawem podatkowym. Najbardziej popularne formy:
niezgłoszenie przez podatnika organom kontrolnym swojej obecności lub działalności w kraju, w którym przebywa lub wykonuje taką działalność,
niezgłoszenie źródeł przychodu podlegającego opodatkowaniu dochodów lub zysków,
niewykazanie pełnej sumy dochodu podlegającego opodatkowaniu; zgłoszenie odliczeń od wydatków, które nie zostały poniesione albo zgłoszenie ich w rozmiarach wyższych niż zaistniały w rzeczywistości lub też dokonanie nie przysługujących odliczeń,
niedokonanie wpłat do organów podatkowych podatków potrąconych od płac zatrudnionych pracowników.
Kategorie wykorzystania oaz podatkowych od całkowicie legalnych do niedozwolonych, a nawet przestępczych:
Może mieć miejsce korzystanie z oaz bez jakiejkolwiek motywacji finansowej, gdy chodzi o operacje podatkowe nie mające wpływu na podatki narodowe, np. funkcjonowanie w oazie podatkowej banku amerykańskiego, który zostaje całkowicie opodatkowany przez amerykańskie organy podatkowe.
Możliwe jest wykorzystanie oaz podatkowych dla podatnika, a jednocześnie całkowicie zgodnie z prawem. Może być zwolnienie z podatku, udzielone spółkom na pewien okres w celu dokonywania określonych inwestycji, np. w krajach nieuprzemysłowionych będących oazami.
Można mówić o stosowaniu oaz w przypadku tzw. międzynarodowej strategii podatkowej, która poszukuje najkorzystniejszych rozwiązań podatkowych dla osób fizycznych, spółek lub grup spółek. Działania te oparte są na wykorzystaniu luk prawnych, luk administracyjnych bądź trudności w przepływie informacji i zawiłości procedury.
Za kategorię wykorzystania oaz możemy uznać oszustwo podatkowe. Jest to akt, za pomocą którego podatnik usiłuje się uwolnić od ciążącego na nim obowiązku w sposób niedozwolony, np. przez pominięcie deklaracji swych dochodów.
Spółka rotacyjna - jest to jednostka prawna usytuowana i podlegająca opodatkowaniu w kraju o niskiej stopie podatkowej. Generalnie spółka taka jest założona i kontrolowana przez osobę fizyczną lub prawną, pozostającą w kraju o wysokim opodatkowaniu. Wykorzystanie spółki rotacyjnej zarówno przez podatników prywatnych, jak i przez spółki jest jedną z form międzynarodowej ucieczki kapitału.
Cechy spółki rotacyjnej:
Założyciel spółki rotacyjnej, będący osobą fizyczną lub prawną, posiada w niej wszystkie lub większość udziałów, dzięki czemu sprawuje nad nią całkowitą kontrolę.
Spółka rotacyjna powinna być usytuowana w oazie podatkowej, zaś jej utworzenie - zgodne z prawodawstwem lokalnym. Jej niezależność podatkowa musi być całkowita, co oznacza, że ewentualne podatki lub inne obciążenia mogą być pobierane jedynie w oazie podatkowej. Spółka taka przybiera na ogół formę spółki kapitałowej oraz podlega minimalnym rygorom formalnym.
Dochody spółki mogą powstawać w kraju inicjatora jej powstania, kraju głównego akcjonariusza lub w kraju trzecim.
W określonych przypadkach powinna być to spółka zagraniczna, nie prowadząca działalności w oazie podatkowej i uzyskująca dochody poza oazą, gdyż tylko w takiej sytuacji można korzystać z przywilejów podatkowych.
Najistotniejszym celem spółki rotacyjnej jest doprowadzenie do zredukowania kwoty zysku podlegającej opodatkowaniu. Metoda polega na kierowaniu dochodów z zewnątrz do spółki rotacyjnej w oazie podatkowej. Procedura tego typu jest szeroko wykorzystywana w dziedzinie świadczenia usług materialnych oraz obrotu prawami, związanymi z dobrami niematerialnymi. Chodzi tu o operacje trudne do zlokalizowania przez władze podatkowe, które nie są w stanie zweryfikować, czy operacje zostały przeprowadzone. Spółki tego typu są również wykorzystywane w operacjach kupna/sprzedaży. Jedną z dziedzin, w których najczęściej wykorzystuje się spółkę rotacyjną jest świadczenie usług. Działalność spółki dotyczy zarządzania takimi prawami, jak: korzystanie lub sprzedaż patentów, licencji, procesów produkcji, praw autorskich, znaków towarowych. Obejmuje ona również wszelkie spółki konsultingowe. Przy tego typu działalności spółki te przeprowadzają transakcje, korzystając z miejscowych służb prawnych lub własnego biura, prowadzącego jedynie działalność administracyjną. Aby uniknąć opodatkowania i kłopotów z organami podatkowymi, spółki nie mogą prowadzić całkowicie fikcyjnej działalności. Spółki takie muszą wykazywać realną działalność gospodarczą, a nie ograniczać się jedynie do roli pośrednika.
1