POLITYKA REGIONALNA
Wykład z dnia 06.05.2006
Rozporządzenie wydane przez Europejski Fundusz Regionalny dotyczące utworzenia funduszu regionalnego określało podstawowe zasady wykorzystania jego środków:
zasada „ yuste retour” słusznego (sprawiedliwego) zwrotu ,legła ona u podstaw podziału środków finansowych pomiędzy państwa członkowskie ,określając tzw. „kwoty krajowe” oznaczające 5 udział każdego państwa członkowskiego w środkach funduszu ,przykładowo dla Włoch była najwyższa i wynosiła 40% ,a Wielka Brytania 28 % , Było brane pod uwagę przy określeniu wielkości kwoty krajowej wielkość wkładu danego państwa do budżetu wspólnotowego , nie była to jednak 1005 zgodność ,bo Włochy nie miły największego wkładu do budżetu .
Inne zasady uzupełniały charakter finansowanej z niego pomocy ,wyrażający się we wspieraniu przedsięwziętych inwestycji przedsiębiorstw do wysokości 20% ,a inwestycji publicznych najczęściej dotyczących infrastruktury do 30% ich ogólnych kosztów.
ograniczenie wsparcia wyłącznie do przedsięwzięć zgodnych z programami rozwoju regionalnego przedstawiane przez kraje członkowskie .Komitet Polityki Regionalnej został utworzony z Europejskiego Funduszu Regionalnego w skład którego weszli wysocy urzędnicy państw w krajach członkowskich odpowiedzialni za politykę regionalna w swoich krajach oraz przedstawiciele Komisji Europejskiej.
zastrzeżenie wyłączności występowania z wnioskiem o przyznanie wsparcia do kompetencji poszczególnych państw członkowskich , a nie samorządom terytorialnym czy przedsiębiorstwom.
W roku 1979 wysokość „kwot krajowych” została zmodyfikowana w związku z objęciem wspólnotową polityką regionalną departamentów zamorskich Francji ,a następnie w 1981 w związku z przystąpieniem Grecji do wspólnotowego rynku (Włochy -35% ,WB - 23,8%).
Przyjęte zasady podziału środków funduszu sprawiały ,że trudno było mówić o wspólnotowej polityce regionalnej. Środki ,które państwa członkowskie uzyskiwały w ten sposób ,były różnie spożytkowane ,niektóre obniżały kwoty własnych wydatków na politykę regionalną a uzupełniały je kwotami odzyskanymi z funduszy regionalnych , albo robiły z tymi pieniędzy co chciały .
Nie było żadnych wspólnotowych celów ,żadnych kryteriów kwalifikacji regionów do pomocy ,nie było wspólnego instrumentu. Sytuacja ta powodowała krytykę tych zasad.
W 1980 doszło do I reformy wprowadzono tzw. ”część poza kwotową” funduszu ustalona na poziomie 5% ,która została oddana do dyspozycji Komisji Europejskiej ,która mogła finansować z tej części inicjowane przez siebie tzw. „akacje specyficzne”, natomiast pozostała cześć funduszu 95% miała być dzielona wg kwot krajowych.
Komisja Europejska to instytucja ponadnarodowa dbająca o interes wspólnoty jako całości.
„Akcje specyficzne” polegały na wspieraniu przez Komisję Europejską pozytywnych efektów regionalnych innych polityk wspólnotowych np. prowadzonych przez Europejska Wspólnotę Węgla i Stali lub na kompensowaniu negatywnych efektów regionalnych innych polityk wspólnotowych np. wspólnej polityki rolnej ,gdzie pomoc była zawsze ukierunkowana na wspieranie produkcji strategicznych tj. mleka, masła, mięsa, zboża ,która była umiejscowiona w centralnych regionach wspólnoty ,które były najsilniej wspierane, Ze wsparcia nie korzystały regiony peryferyjne na obrzeżach wspólnoty gdzie umiejscowiona była produkcja np. owoców morza ,cytrusowych ,warzyw ,oliwy. Dzięki tej części „poza kwotowej” Komisja Europejska mogła wspierać rolnictwo w tych regionach peryferyjnych.
Zasadnicza reforma Europejskiego Funduszu Regionalnego miała miejsce w 1984 roku a weszła w życie w 1985r. ,
I zmiana - przede wszystkim zastąpiono „ kwoty krajowe” tzw. „ widełkami interwencji” czyli określeniem górnego i dolnego udziału każdego państwa członkowskiego w środkach funduszu.
Przykład : dla Włoch dolna granica wynosiła 31,4% a górna 42,59% dla WB dolna 21,42% górna 28,59%, Luksemburg dolna 0,06% górna 0,08%( ze względu na obszar państwa).
Suma dolnych widełek wynosiła 88,63% suma górnych 116,56% ,równocześnie każdemu Państwu zagwarantowano uzyskanie dolnej granicy widełek w przeciągu 3 lat .Pozostała ilość 11,375 ze 100% przeznaczona została na finansowanie piorytetów określonych przez wspólnoty w zakresie rozwoju regionalnego.
Automatyzm pomocy wspólnotowej został zmniejszony.
II zmiana - wprowadzono zasadę stopniowego odchodzenia od dofinansowania projektów pojedynczych inwestycji na rzecz wspierania programów rozwoju regionalnego.
Wprowadzono 2 rodzaje programów ,a mianowicie:
programy krajowe o znaczeniu wspólnotowym opracowane z inicjatywy poszczególnych państw członkowskich ,ale które miały znaczenie dla wspólnoty jako całości - PNIC
PIC programy z inicjatywy wspólnotowej ,które Komisja Europejska proponowała państwom członkowskim
Zwiększyło to rangę interesów wspólnotowych.
III zmiana - to wprowadzenie reorientacji polityki regionalnej( zastąpienie dotychczasowego trendu opartego na przyciąganiu inwestorów zewnętrznych ) oscylującej w kierunku stymulowania czynników wewnętrznych w regionach, mobilizowanie zasobów lokalnych w kierunku wykorzystania potencjału endogenicznego w regionach ( lata osiemdziesiąte),od tego czasu nacisk został położony na funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw zasobów lokalnych i możliwości lokalnych.
IV zmiana - to równomiernie zwiększono poziom dofinansowania ze środków funduszu regionalnego do wysokości 50-55 % publicznych nakładów inwestycji przeznaczonych na dany program rozwoju.
Komisja Europejska oficjalnie uznała w 1984 r. tzw. „ zintegrowane operacje rozwoju „ ,które na początku lat 80-ych jako eksperyment zostały wprowadzone jako programy pilotażowe w Neapolu i Belfaście ( ze względu na ich trudna sytuację ).
Istota tych operacji polegała na skoncentrowaniu i zmobilizowaniu środków zarówno prywatnych jak i publicznych ( wspólnotowych, krajowych, samorządowych)na wewnętrznych regionalnych strefach ,w których skala przeżywanych trudności osiągnęła rozmiary niosące zagrożenie upadku dla gospodarki całego regionu .Celem tej operacji było osiągnięcie efektów synergicznych ,równoczesnej skoordynowanej interwencji różnych podmiotów w różnych dziedzinach i wyniku uruchomienia całego potencjału endogenicznego w regionach. Stąd też nazwa „ zintegrowane operacje” - (integruje się źródła finansowania i integruje się działania ).
Reforma ta z roku 1985 zasługiwała na pozytywną ocenę ,niemniej jednak utrzymane zostały priorytety krajowe w tej polityce .Na zakończenie tej reformy należy wspomnieć ,ze rok 1985 zapoczątkował nową specyficzną akcje wspólnot europejskich w postaci tzw.” zintegrowanych programów śródziemnomorskich” - ta koncepcja została oparta na podobnych zasadach jak zintegrowane operacje rozwoju czyli na mobilizowaniu wielu źródeł finansowych i objęcie programami wszystkich dziedzin gospodarki. Idea tych programów zrodziła się w innej dyrekcji niż DG XVI - w dyrekcji polityki rolnej DG VI ,miała na celu przygotowanie regionów śródziemnomorskich do konkurencji z nowymi członkami wspólnoty jakimi się stały od 1986 r. Portugalia i Hiszpania. Regiony śródziemnomorskie bały się konkurencji tych krajów w produkcji rolnej ,gdyż miały do zaoferowania podobny asortyment.
W latach 1986-1993 zostały tymi programami objęte wszystkie regiony greckie, południowe regiony Włoch i połd-zachodnie regiony Francji , ale z wyłączeniem dużych miast i skrawka wybrzeża riwiery włoskiej i francuskiej , była to kwota 6,6 mld EKI przy czym udział środków wspólnotowych
mógł sięgać 70% kosztów niektórych inwestycji.
Programy te zasługują na uwagę z kilku względów:
po raz pierwszy w polityce wspólnotowej doszło do wspólnego dialogu instytucji europejskich władz centralnych ,państw członkowskich z władzami lokalnymi ,regionalnymi.
po raz pierwszy sporządzone przez społeczeństwo terytorialne programy stały się przedmiotem umów zawartych między Komisja Europejską ,państwami członkowskimi i władzami terytorialnymi.
Zaletą tych programów był ponadnarodowy charakter i uznanie ważnej roli w rozwoju regionalnym społeczności terytorialnej.
Zasadniczym przełomem w polityce regionalnej przyniosło wejście w Zycie jednolitego aktu europejskiego (JAE) z 01.07.1987r. ,którego celem stało się utworzenie jednolitego rynku europejskiego w terminie do 31.12.1993r.
Następstwem wejścia w życie tego traktatu była:
pierwsza reforma funduszy strukturalnych z 1988r, i objęła 5 lat (1989-1993).
Jednolity rynek - to swobodny przepływ towarów, usług, ludności, kapitałów.
W połowie lat 90-ych została przyjęta konwencja podpisana w Schengen w sprawie swobodnego przepływu ludności, nie przystąpiła do niej Wielka Brytania i Irlandia , obejmowała pozostałe kraje UE i dwa kraje spoza niej Norwegie i Islandię ,a to powodu tego ,że te dwa państwa była związane ze Szwecja i Finlandia unią paszportową.
Zaczęto się zastanawiać jak te cztery swobody przepływu ,które miały obowiązywać od 1994 roku, będą wpływać na rozwój regionalny ,czy skorzystają z tego również regiony mniej rozwinięte czy tylko lepiej rozwinięte ,czy będzie to miało wpływ na pogłębianie się różnic.
W związku z obawami o pogłębianie się przestrzennych nierówności rozwoju w następstwie utworzenia rynku jednolitego i zniesieniu granic miedzy państwami członkowskimi do aktu jednolitego został wprowadzony nowy tytuł „ Spójność ekonomiczna i społeczna”.
W tym tytule podstawową rolą było dążenie do spójności ,przypisano polityce regionalnej finansowanie z funduszy strukturalnych ,które zostały wymienione za pośrednictwem akty jednolitego europejskiego. Polityka regionalna została wprowadzona do traktatu rzymskiego ,doczekała się mobilitacji traktatowej, to samo dotyczyło Europejskiego Funduszu Regionalnego.
Rok 1987 to przełom w polityce regionalnej doprowadził do pierwszej reformy strukturalnej .
Reforma ta wprowadziła wspólne zasady dotyczące europejskiej polityki regionalnej obowiązujące wszystkie państwa członkowskie takie jak:
wspólnotowe kryteria selekcji regionów do pomocy wspólnotowej
oparcie podziału terytorialnego tylko w odniesieniu do polityki regionalnej w państwach członkowskich na tzw. nomenklaturze terytorialnych jednostek statystycznych
po raz pierwszy wprowadzono wieloletnie planowanie budżetowe we wspólnotach ,a podstawą do tego planowania stanowiła tzw. umowa miedzy instytucjonalna zawarta między Radą Ministrów Wspólnotową ,Komisja Europejską i Parlamentem Europejskim ,która dotyczy 5 lat i po tym okresie jest odnawialna.
3