I. WPROWACZENIE
Biblia stanowiła i stanowi nie tylko ważne dzieło literackie, które jest punktem odwołań i nawiązań twórców literatury europejskiej w późniejszych epokach. Jest to przede wszystkim święta księga społeczeństw chrześcijańskich, a także - jeśli mówimy o Starym Testamencie jest ona księgą wyznawców judaizmu. Jest to:
"Sacrum" - świętość, autorytet religijny, zbiór pism sakralnych, zbiór prawd i nauk religijnych.
Jest zbiorem przykładów - wzorców i antywzorców postępowania.
Zawiera kodeks moralny, wyznacza dobro i zło.
Jest przebogatym "magazynem" prawd o człowieku, o złożoności natury ludzkiej.
Jest próbą odpowiedzi na nurtujące ludzkość pytania dotyczące życia, śmierci, cierpienia i nieszczęścia, definiuje człowieka.
Prezentuje ludzi, obyczaje i poglądy z wielu epok, ale eksponuje to, co uniwersalne.
Księga Koheleta, jako pesymistyczny obraz życia ludzkiego.
Autorstwo księgi przypisuje się nieznanemu autorowi, który chcąc podkreślić wagę swojego dzieła posłużył sie imieniem Salomon. Ustalono, że powstała ona w III w. p.n.e. i została włączona do ksiąg kanonicznych. Mottem księgi, a zarazem odpowiedzią na pytania dotyczące sensu ludzkiego życia jest słynny cytat:
"Marność nad marnościami, wszystko marność
Wszystko marność i gonienie za wiatrem."
Jak widać jest to bardzo pesymistyczna koncepcja człowieka i jego dzieła. Człowiek jest ukazany jako istota krucha i przemija, podczas gdy ziemia będzie trwała wiecznie. Wszystkie dzieła i czyny człowieka przemijają. Człowiek nie syci się nigdy pożytkiem z całego trudu, jaki ponosi w życiu. Prawo przemijania powoduje, że człowiek nie zaznaje nigdy szczęścia, gdyż bogactwo, mądrość i rozum przeminą, a życie jest tylko "gonieniem za wiatrem".
Apokalipsa świętego Jana apostoła i jej proroctwa dla przyszłych pokoleń.
Apokalipsa oznacza dosłownie odsłonięcie, objawienie. Jest to szczególny rodzaj wypowiedzi biblijnej opisującej tajemnice czasów ostatecznych i wyjaśniającej sens dziejów. Jest to ostatnia księga Biblii, która zamyka całość Pisma Świętego. Księga zawiera wizje apokaliptyczne sądu ostatecznego i ma wyraźne piętno prorockie. Księga ta powstała w czasie prześladowań pierwszych chrześcijan w roku 64 n.e. za czasów Nerona. Neron był szóstym cesarzem Rzymu, a więc to jemu przypisuje się prawdopodobnie tajemnicza liczbę sześćset sześćdziesiąt sześć. Apokalipsa zawiera widzenie świętego Jana - umiłowanego apostoła Jezusa Chrystusa, który ogląda w swoim widzeniu koniec świata. Apokalipsa prezentuje również odwieczną walkę dobra ze złem i upadek ludzkości.
II. ROZWINIĘCIE
Motyw marności w literaturze europejskiej.
"Wielki Testament" Franciszka Villona. Dzieło to podejmuje dwa słynne motywy tematyczne: miłość i śmierć. Najistotniejszym problemem ukazanym w tym utworze jest przemijalność ludzkiego istnienia, życia i świata. Pokazana zostaje również w tym utworze kruchość istnienia przez przywołanie znanych postaci w opowieściach o paniach i panach "minionego czasu".
"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" to również średniowieczne rozważania na temat kruchości ludzkiego istnienia. Utwór wyrasta z długotrwałej europejskiej tradycji na temat rozmyślań o śmierci obejmujący krąg tzw. czterech spraw ostatecznych tj. mękę, śmierć, sąd ostateczny, piekło i niebo. Szczególny okres XIV-XV w. (kryzysy cesarstwa i papiestwa, wstrząsu społeczno polityczne, wojny, epidemie, nawrotne fale wielkiego głodu) budził poczucie zagrożenia i nietrwałości życia, wzmagając zarazem pogardę dla świata i przemijających wartości. Rozliczne zwłaszcza łacińskie dzieła na temat "wzgardy świata" akcentowały motyw vanitas, tj. marności, ukazywały uciechy i pokusy życia jako zwodnicze i podległe władzy śmierci. Śmierć prędzej, czy później dotknie każdego człowieka: "(...) Wszyscy ludzie, posłuchajcie, Okrutności śmierci poznajcie! Wy, co jej nizacz nie macie, przy skonaniu ją poznacie(...). Kogo koli śmierć udusi, każdy w jej szkole być musi."
"Rytmy albo Wiersze polskie" autorstwa MIkołaja Sępa Szarzyńskigo (wydane w 1601) przywołują również pesymistyczną wizję świata pełnego chaosu, dysharmonii na skutek ingerencji szatana. Człowiek odczuwa kompleks upływu czasu jako symbol przemijania i marności świata. Śmierć decyduje o tragiźmie ludzkiej egzystencji. W poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego obsesyjnie powraca refleksja nad śmiercią, a Arkadia jest dla zwykłego śmiertelnika nieosiągalną ostoją wiecznego spokoju. Człowiek jest świadomy swej niedoskonałości, rozdarty wewnętrznie, samotny, realizujący się wobec Boga, a miłość jest źródłem dysharmonii. U tego autora obserwujemy pojawienie się szatana jako źródła niedoskonałości ludzkich poczynań.
"Koniec wieku XIX" Kazimierza Tetmayera jest manifestem dekadentów. Panuje w wierszu nastrój
smutku, melancholii i pustki. Zanik wszelkich wartości, na których można znaleźć oparcie w życiu. Podmiot liryczny odwołuje się do wartości, ale kolejno je odrzuca "Głowę zwiesił niemy". Neguje się postawę walki, pychy, przekleństwa, korzystania z uroków życia, a postawa bierna też nie jest rozwiązaniem. Wiersz jest monologiem wewnętrznym człowieka rozdartego końcem wieku, jest również próbą wyciągnięcia wniosków z historii, będzie to miało pesymistyczne odbicie w rzeczywistości.
„Proces” Franza Kafki jest powieścią niejasną i wieloznaczną, stąd można ją interpretować na wiele sposobów. Każda interpretacja jest jednak bardzo pesymistyczna. Powieść sugeruje, że świat jest niepoznawalny i wrogi człowiekowi. Tajemniczy sąd jest, być może, metaforą Boga - obojętnego i niepoznawalnego, którego zamysłów człowiek - winny już w momencie urodzenia - nigdy nie zrozumie. Pewny jest tylko wyrok równy dla wszystkich - śmierć.
Motyw wizji apokaliptycznych w literaturze europejskiej.
"Apokalipsa" św. Jana apostoła należy do ksiąg proroczych Nowego Testamentu. Zapowiada nadejście końca świata, przypomina o władzy Boga, o wyrokach boskich względem świata, grozi i pociesza. Z "Apokalipsy" pochodzi cała masa symboli, metafor, tajemniczych oznaczeń, które do dzisiaj wśród teologów i badaczy literatury budzą wątpliwości.
"Boska komedia" Dante Alighieri. Jest to dzieło złożone z trzech części: Piekła, Czyśca i Raju. Dante przemierza te sfery podążając za dwoma przewodnikami. Utwór zawiera apel o przestrzeganie cnót chrześcijańskich. Analiza "Boskiej komedii" pozwala wyodrębnić wiele wątków i scen dantejskich (są to sceny z piekła, straszne, przerażające). Zapowiedzią tych scen jest między innymi napis znajdujący się u wejścia do piekła: "Ty, który wchodzisz żegnaj się z nadzieją".
"Dies Irea" Jana Kasprowicza czyli inaczej "Dzień Gniewu" nawiązuje do Apokalipsy św. Jana. Tekst ukazuje podobnie jak księga prorocza apostoła dzień Sądu Ostatecznego. Obrazy i motywy religijne stały się okazją do przeprowadzenia przez Kasprowicza głębokiej i wstrząsającej analizy świadomości ludzkiej, w tym także świadomości człowieka przełomu wieków, pogrążonego w rozpaczy, melancholii i nirwanie. Kasprowicz przewiduje bieg wypadków przedstawiając czytelnikowi straszliwe (dantejskie) sceny Sądu Ostatecznego. Podobnie jak w Apokalipsie w utworze występuje cała masa symboli, liczb, znaków w przyrodzie, zdarzeń i postaci biblijnych.
Krzysztof Kamil Baczyński i Tadeusz Gajcy jako twórcy czasów "Spełnionej Apokalipsy". Poeci Pokolenia Kolumbów tworzyli w trudnych czasach ze względu na polityczny i historyczny okres, w którym przeszło im żyć. Obydwaj poeci zginęli w czasie powstania warszawskiego. Zagłada jaką przyniosły hitlerowskie Niemcy i ZSRR stała się czasem, w którym wbrew przejętym nakazom Dekalogu człowiek przestał być człowiekiem. Odkryte w społeczeństwie instynkty zwierzęce i żądze zabijania odwróciły znaczenie Prawa Mojżeszowego z góry Synaj. Śmierć stała się niczym. Ciągłe naloty na miasta, likwidacje żydowskich dzielnic, uliczne łapanki, ciężkie kary, przymusowe przesiedlenia i uliczne egzekucje potęgowały strach wśród Polaków. Szczególnie powstanie warszawskie pokazało, że Europa znalazła się w innej rzeczywistości. Masowe groby, ludobójstwo, oszustwa, kolaboracja i wreszcie obozy koncentracyjne dały obraz jak nisko mógł upaść człowiek, a ile więcej przecierpieć, by przetrwać. Warszawa po roku 1944 stała się podobnie jak obozy zagłady więzieniem, w którym mieszkańcy zdani byli na łaskę lub niełaskę oddalonego Berlina, który stwierdził: "Niech w Warszawie nie zostanie kamień na kamieniu". Dla wielu narodów osiadłych po wschodniej i zachodniej stronie rzeki Bug sześć lat okupacji stały się czasem "Spełnionej Apokalipsy". Do tego okresu nawiązują utwory tych poetów. Oprócz tego aby zrozumieć te okrutne czasy pełne cierpienia, należy poznać literaturę wojenną oraz przeczytać: "Opowiadania" Tadeusza Borowskiego, "Zdążyć przed Panem Bogiem" "Inny świat" "Medaliony" i inne książki naocznych świadków okrucieństw jakich dokonał człowiek na człowieku.
III. ZAKOŃCZENIE
Postawa pesymistyczna pokazana ponad 2000 lat temu jest nadal żywa w naszym społeczeństwie i dziś człowiek może powiedzieć "Marność, wszystko marność, Marność nad marnościami". Nasze pesymistyczne podejście do życia może potęgować również fakt iż według zapowiedzi Apokalipsy niedługo ma nadejść wielki kataklizm, w którym zobaczymy iście dantejskie sceny życia. Po dziś dzień są żywe są postawy z Księgi Koheleta jak również mistyczne przesłania Apokalipsy świętego Jana apostoła. Owszem śmierć dotknie nas wszystkich i jest dla wielu ludzi problemem, ale dla chrześcijan najważniejsza jest, była i będzie droga słusznego postępowania, za
którą Bóg obiecał wieczną radość za cierpienie jakiego doznamy za życia, a czym będzie kilkadziesiąt lat życia i cierpienia w porównaniu do wieczności?
MOTYW MARNOŚCI I MOTYW APOKALIPSY W LITERATURZE ŚWIATOWEJ - KONSPEKT PRACY.