Polska
Gospodarka polska
W wyniku 3 zaborów, skutków wojny i niedowładu gospodarczego Europy Wschodniej , znajdowała się w katastrofalnym stanie.
W obiegu znajdowało się 5 rodzajów pieniądza i należało stworzyć 1 walutę.
Nie istniały żadne urzędy państwowe, które by obsługiwały cały kraj
brak bezpośrednich połączeń kolejowych między Warszawą, a prowincjami.
istniało 50 linii kolejowych z części zaboru austriackiego i niemieckiego, podczas gdy w zaborze rosyjskim było ich zaledwie 10.
uzyskanie portu morskiego w Gdyni dopiero w 1927.
rozwój gospodarczy przebiegał bardzo nierównomiernie.
Polska była krajem rolniczym!!!
wielka liczba zacofanych chłopów na wschodzie
rozgrabienie wyposażenia fabryk i kolei przez Armię Czerwoną
liczne straty w wyniku Wojny.
W 1923 kurs 1 dolar = 2 300 000 marek
polaryzacja społeczna i polityczna
STRUKTURY SPOŁECZNE
W roku 1921 liczba ludności kraju wynosiła 27,2 mln. Polska nie była krajem jednolitym narodowościowo. Polacy stanowili 66% mieszkańców. Spośród mniejszości narodowych najwięcej było Ukraińców - 16,3 %. Polskę zamieszkiwali Również Żydzi - 9%, Białorusini - 5,5%, Niemcy - 2,2%, Litwini - 0,2% oraz inni - 0,8%.
Problemy Polski zrodziły się głównie w wyniku tego, że do 1914 kraj był podzielo między cesarstwa Rosji, Austro -Węgier i Niemiec.
Przywódcy nie byli zgodni, które z dawnych mocarstw zaborczych może się okazać najbardziej pożytecznym sprzymierzeńcem.
Czołowym politykiem był Roman Dmowski, którego Narodowa Demokracja popierała Rosję.
Józef Piłsudski uznał natomiast Rosję za głównego wroga i był zwolennikiem walki po stronie państw centralnych.
Piłsudski był rusofobem, rozpoczął karierę polityczną od wstąpienia do organizacji terrorystycznej, która zaplanowała zamach na cara Aleksandra III.
Wybory do Sejmu odbyły się 26 stycznia 1919 roku, Piłsudski przekazał władzę dyktatorską Sejmowi.
Parlament zatwierdził go natomiast na stanowisku głowy państwa i najwyższego dowódcy sił zbrojnych.
Życie zostało zdominowane przez rywalizację Narodowej Demokracji, (endecja), która była partią konserwatywną i antysemicką, która zdominowała obrady w Zgromadzeniu Narodowym. Byli jej głównie wierni Polacy na zachodzie Polski.
a socjalistami i lewicą.
Piłsudski obawiając się Rosji i jej rewolucji, chciał utworzyć federację Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy, w celu obrony przed agresją ze strony Niemiec i Rosji.
W marcu 1921 przyjęto nową konstytucję. Przyznawała większośćwładzy izbie niższej, Sejmowi, przy znacznym ograniczeniu władzy prezydenckiej.
Piłsudski potępił konstytucję i wycofał się z życia politycznego.
W roku 1925 były zarejestrowane 92 partie, z których 32 mmiało swoich przedstawicieli w parlamencie.
W tej sytuacji utworzenie stabilnego rządu graniczyło z niemożliwością i do zamachu majowego istniało aż 14 gabinetów.
W 1922 żadna z partii nie mogła zdobyć przewagi.
Prezydentem zostaje Gabriel Narutowicz, lecz 16 grudnia zostaje zastrzelony przez fanatycznego nacjonalistę.
Oskarżano go o sympatyzowanie z Żydami.
Nowy prezydent Stanisław Wojciechowski, nowy rząd pod przewodnictwem Wincentego Witosa.
W wyniku zamieszek i fali strajków oraz inflacji, był zmuszony do opuszczenia rządu.
Rząd Władysława Grabskiego przyczynił się do opanowania inflacji, zastąpiono markę, złotym, powstanie Banku Polskiego, spadek bezrobocia, napływ obcego kapitału.
20 listopada 1925 rząd Grabskiego zostaje zastąpiony gabinetem koalicyjnym Aleksandra Skrzyńskiego.
Stan gospodarki uległ pogorszeniu i pod koniec 1925 roku 1/3 siły robotniczej była bezrobotna.
Bezrobotni wszczęli rozruchy w Lublinie i rząd Skrzyńskiego upadł.
Wobec tego, prezydent zwrócił się do Witosa, o ponowne utworzenie rządu.
To wkurzyło Piłsudskiego, który zadecydował o przewrocie majowym trwającym od 12 do 19 maja 1926 roku.
Poparły go wszystkie partie lewicowe.
Piłsudski wcale jednak nie chciał być orędownikiem lewicy i szukał poparcia u prawicy.
W przeciwieństwie do większości dyktatorów Piłsudkskiego niewiele interesowały szczegółowe działa rządu.
Udawał, że Polska dalej jest krajem demokratycznym i mianował swoich zwolenników na stanowiska premierów i prezydentów.
Nudziły go sprawy wewnętrzne i gospodarcze.
Nie miał czytelnej ideologii lub programu i zadowalał się jedynie za przywróceniem zdrowia moralnego.
Po odmowie przyjęcia prezydentury Piłsudski prowadził swą działalność zza sceny.
Powierzał pełnienie obowiązków swoim podwładnym.
Piłsudski w celu odzwierciedlenia antypatii dla polityki partyjnej założył BBWR, która była zbieraniną różnorodnych amatorów politycznych zwanych sanatorami Rzeczypospolitej.
W przeciwieństwie do innych dyktatur w Polsce Piłsudskiego istniał dość znaczny zakres osobistej i politycznej wolności, aż do 1930.
Nie zdelegalizowano żadnej partii, poza komunistyczną, aresztowania należały do rzadkości, a prasa została wolna, bez cenzury.
Od 1929 przez kolejne 18 miesięcy zaczęła się walka o kontrolę nad parlamentem między BBWR, a koalicją centrolewicową złożoną z PSL Piast i Wyzwolenie, Partii Chłopskiej i PPS.
Piłsudski rozwiązał parlament 30 sierpnia 1930 roku.
Przed nowymi wyborami Piłsudski nakazał aresztować wielu polityków opozycyjnych.
To zapewniło rządowi większość w nowym parlamencie, który uchwalił autorytarną konstytucję w 1935.
Uwięzienie i maltretowanie opozycjonistów odsunęło od niego poparcie nawet BBWR, a władza Piłsudskiego opierała się teraz głównie na poparciu wojska.
Po roku 1930 reżim Piłsudskiego zwany jest sanacją - powrotem do zdrowia politycznego, którego scena polityczna zdominowana została przez doradców i towarzyszy Piłsudskiego, których nazywano „pułkownikami”
Piłsudski zmarł w 1935 roku, na miesiąc przed jego śmiercią wykorzystano brak posłów opozycyjnych w Sejmie do przegłosowania nowej konstytucji.
Władza parlamentu została poważnie ograniczona, za to prerogatywy prezydenta i rządu powiększyły się znacznie.
pułkownicy wykorzystali nową konstytucję do umocnienia swojej kontroli nad krajem.
Nowe prawo ograniczało prawa wyborcze.
Europa Wschodnia
Polska
1925 - Niemcy wypowiedziały układ handlowy z Polską i podniosły cło na węgiel, gł towar eksportowy.
12-15 maja 1926 zamach stanu. Ku zaskoczeniu JP szukał poparcia nie w lewicy, a w prawicy. Działalność z za sceny, nie przyjął urzędu prezydenta. 1926-1928 i 1930 premier. Min wojny i generalny inspektor sił zbrojnych. Nie miał oparcia w żadnej partii. Założył Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem - stanowił o antypatii polityki partyjnej. BBWR - funkcjonował dzięki autorytetowi marszałka. Przewrót w okresie prosperity.
23 IV 1935 konstytucja kwietniowa, autorytarna (silna i zhierarchizowana władza wykonawcza oparta na autorytecie) i sanacyjna. 1926-1939 prezydentem Ignacy Mościki. (po śm JP chciał przywrócić rządy parlamentarne) premier Walery Sławek. Reżim zdominowany przez wojskowych doradców - rządy pułkowników. Naczelny Wódz Sił Zbrojnych Edward Rydz Śmigły (po śm JP za utrzymaniem dyktatury).
1934 - pakt o nieagresji z Niemcami.
Polityka balansowania. Min spr zagr Józef Beck.
1936 - pakt antykomiternowski, Polska nie przystąpiła.
Węgry
Rozpad na państwa narodowe monarchii.
21 III 1919 utw Węgierskiej Republiki Rad. Przetrwała do 4 VIII 1919.
Na czele Komisarzy Ludowych - Bela Kun.
Fatalna polityka - nacjonalizacja ziemi, zraził chłopów na starcie. Znacjonalizował nawet zakłady fryzjerskie. Rosja pochłonięta wojną domowa nie byłą w stanie mu pomóc. Propozycja deportowania księży zraziła wierzących.
Bela Kun rozpoczął wojnę z Rumunią, musiał potem uciekać do Wiednia. Klęskami obarczono Żydów - antysemityzm.
Powrót białych do władzy Mikloś Horthy zostaje regentem - pełnia władzy, prawo mianowania i odwoływania premiera, rozwiązywania parlamentu. Próba powrotu na tron Karola, ale 1922 ostatni z Habsburgów zmarł.
Węgry pozostały monarchią bez króla do upadku Horthyego w 1944.
Utraciły 70% terytorium i 60% ludności. Węgrzy dążyli do rewizji traktatu w 6 VI Trianon..
Najliczniejsza Partia Drobnych Rolników.
Węgry przystąpiły do LN, 1927 traktat przyjaźni z Włochami.
1932 Horthy mianował Gyula Gombosa premierem. Kierowała nimi przyjaźń i poglądy: nienawiść do Habsburgów, antysemityzm, poparcie AH. Gombos próbował na wzór duce wprowadzić faszyzm. Jako pierwszy spotkał się z AH w dzień po nominacji na kanclerza Rzeszy.
1934 - ścisły sojusz z Niemcami. Rozbieżności między Niemcami a Włochami w sprawie Włoch wykorzystywał jako mediator.
1936 - utw Osi Berli-Rzym, ziściły się jego marzenia.
1938 - Węgierska Partia Faszystowska - Strzałokrzyżowców.
Naśladownictwo faszystowskich Niemiec, udział w rozbiorze Czechosłowacji 1938, ustawy antyżydowskie.
1938 - 29-30 IX monachijska konferencja: Hitler, Mussolini, Daladier, Chamberlain. Z inicjatywy duce. Szczytowy okres ustępstw polityki ang-fr wobec Niemiec zwanej appeasement - uspokojenie, ugłaskanie.
Czechosłowacja utraciła Sudety (Skoda), Zaolzie i cz Słowacji oraz Ruś Zakarpacka na rzecz Węgier.
1939 - Węgry przystąpiły do Paktu antykominternowskiego.
1941 zgoda na przejście wojsk niem do Jugosławii. Węgry wypowiedziały wojnę ZSRR w konsekwencji tego regencja Horthyego upadła a Węgry stały się dyktaturą komunistyczną.
Czechosłowacja
Funkcjonowała najbardziej sprawnie jako państwo demokratyczne. Jedyny demokratyczny kraj w regionie. Zapóźnienie Słowacji.
Do 1914 ani Czesi ani Słowacy nigdy nie myśleli o niepodległym państwie. Maximum to federacja na wzór AW z 1867.
Spodziewano się to osiągnąć za następcy Ferdynanda, ale fatalny zamach.
Ruch niepodległościowy zrodził się w czasie wojny pod wodzą Tomasz Masaryk (w Londynie).
Edward Benesz (w Paryżu) - jego pomocnik. Obaj na emigracji w czasie wojny.
1917-1918 - legion czeski w Rosji ważnym ogniwem w wojnie domowej. 18 X 1918 Masaryk w USA ogłosił niepodległość Czechosłowacji. 28 X 1918 już w Pradze ogłosił Komitet Narodowy.
Benesz min spr zagr, Masaryk prezydentem.
Problemy mniejszościowe, Ukraińców, Polaków, Niemców i Węgrów oraz Słowaków, którym obiecano j.urz i prawo autonomii, ale nie dotrzymano słowa. Układ Słowaków z Czechami zawierał tajna klauzulę ograniczającą funkcjonowanie na 10 lat dualizmu. Problem ruchów separatystycznych.
Zacofane rejony: Słowacja i Ruś Zakarpacka. Najliczniejsza partia agrariuszy, od 1935 jako druga Partia Sudecko-Niemiecka.
W latach 30 w Sudetach ruchy nazistowskie 3 ml. Sudety stanowiły instrument ustępstw w polityce Niemiec przeciw Czechosłowacji.
1935 - pakt z ZSRR.
Próba oparcia stosunków o Fr. Jednak zbrojenia Niemiec, zajęcie Nadrenii, Anschlus rząd poczynił wiele ustępstw gosp i polit.
1938 - konferencja w Monachium. Zabór Sudetów, potem utw reżim tzw Protektorat Czech i Moraw. Za Słowacji uczynili Niemcy marionetkowe państewko. Wojskowa i polityczna katastrofa. Czechy były łatwiejsze do obrony, niż Polska.
WĘGRY
p. 10 Wilsona - monarchia naddunajska nie powinna zostać zniszczona ( miała zostać może jako monarchia federacyjna, wielonarodowa ) by zachować formę współpracy gospodarczej - niezwykle ambitne plany ale nie zgadzające się z rzeczywistymi odniesieniami
20 listopada 1918 - powstaje Węgierska Partia Komunistyczna
rządy Karoliego 16. X 1918 - proklamowanie republiki, początki reform
aresztowania przywódców komunistycznych, zamknięto ich organ prasowy
rolna - zbyt radykalna dla arystokracji, dla chłopów -zachowawcza - parcelacja postępowa - zakończyła się na jego majątku → nikogo nie zadowalała
wyborcza - kobiety powyżej 24 roku życia uzyskały prawo głosu
do kraju powracają jeńcy z niewoli rosyjskiej - maja już wpojona ideologie rewolucyjną
komuniści - coraz większe poparcie społeczne
Rumunia, państwa Ententy linie demarkacyjną przesunęły na wschód, tak że Szeged znalazł się poza granicami kraju, zaś rząd węgierski otrzymał ultimatum z żądaniem przesunięcia swoich wojsk i administracji poza nowa granicę w ciągu 48 godzin
Karoli wie, że przyjęcie noty = samobójstwo, podaje swój gabinet do dymisji
Karoli wyjeżdża za granicę
po nim rządy Denesa Berinkeya - premierem
socjaldemokraci - porozumienie z komunistami - powołują Węgierska Partię Socjalistyczną 21 marca 1919 i obwieszczają utworzenie Węgierskiej Republiki Rad
istnieje od 21 marca 1919 do 4 sierpnia 1919 - 133 dni
po upadku rządu nacjonalistycznego D. Berinkeya władze przejęła koalicja komunistów i socjaldemokratów na czele z B. Kunem
rządząca Rada Rewolucyjna ( rząd) utworzyła Armię Czerwona i Straż Czerwona ( policja )
nacjonalizacja przemysłu i kolektywizacja rolnictwa
prześladowano Kościół - plany deportacji księży i zakonników, a także przedstawicieli innych orientacji politycznych
16 kwiecień 1919 dochodzi do interwencji rumuńskiej, później czechosłowackiej, francuskiej
zwycięska kontrofensywa wojsk komunistycznych została zahamowana z powodu niedoboru żywności
kolejne uderzenia rumuńskie, czechosł. Doprowadziły do upadku Węgierskiej Republiki Rad i przejęcia władzy przez admirała Miklosa Horthego
represjonowano ok. 5 tys. Zwolenników Węgierskiej Republiki Rad
okres „białej rewolucji” - rządów prawicowych, 2 ośrodki -Wiedeń - Benthlem, Horthy - Szeged
krajem rządzi jedyna i zdeterminowana siła stworzona przez Miklosa Horthy'ego - Armia Narodowa
1 marca 1920 ogłoszenie Węgier monarchią a regentem - Horthy
4 czerwca 1920 podpisanie pokoju w Wielkim Pałacu Trianońskim w Wersalu
1921 Horthy odmawia przekazania władzy królowi Karolowi, planując obsadzenie na tronie dynastii Horthych ( syn Istvan ) - Karol umiera w 1922
dziwna regentura - duże pole popisu - premier którym w latach 1921-31 był Istval Benthlen ( w 31 rezygnuje )
umocnienie regencji Horthy'ego poprzez zlikwidowanie pretensji Habsburgów do tronu węgierskiego - pomogła mu w tym awanturnicza polityka Karola IV który 2 x organizował wyprawy po koronę św. Stefana
cel jego polityki - pojednanie się z chłopami i robotnikami
dążenie do uzyskania trwałej większości rządowej w parlamencie - zmienił prawo wyborcze - przywracając głosowanie jawne w okręgach wiejskich i ograniczając liczbę uprawnionych do głosowania
konsolidacja gospodarcza kraju - mimo strat terytorialnych - Trianon - w granicach Węgier wiekszość przemysłu
dążył do zahamowania inflacji i wprowadzenia systemu protekcji
1924 pożyczka od Ligi Narodów
kontynuował politykę zagraniczną Karoly'ego - zabiegał o pozytywne stosunki z Francją i Anglią
1926 przywrócenie Izby Magnatów - izba wyższa, dożywotnio
1928 pierwsze oznaki kryzysu gosp.- spadek produkcji o 45 %
rząd podaje się do dymisji bo bezsilny wobec wydarzeń w kraju - np. wzrost liczby strajków robotniczych
kolejnym premierem zostaje Gömbös - dążył do utworzenia działań faszystowskich, sympatie proniemieckie - hasła Praca, Chleb dla wszystkich - brak realizacji, jeden z pierwszych, który odwiedza Hitlera chciał ruchu masowego - traci poparcie i zaufanie Horthy'ego, umiera w 1935
1934 odnawia układ z Włochami
zmiana polityki zagr. - dąży do jawnego porozumienia z państwami faszystowskimi
1935 spotkanie z Goeringiem - gdzie sugeruje zawarcie sojuszu z Niemcami
Gömbös rozwiązjue Sejm i rozpisuje nowe wybory
Brutalna interwencja żandarmerii - uzyskanie wiekszości w Parlamencie
Przygotowując pucz umiera w 1935
Strzałkokrzyżowcy
- węgierska partia faszystowska powstała w październiku 1940,
wywodziła się z założonej przez Ferenca Szàlasiego Partii Narodowej Woli, nazwanej później Wegierska Partia Narodowosocjalistyczną,
nazwa od godła - skrzyżowane strzały,
członkowie zwani - „zielonymi koszulami”,
po internowaniu regenta Horthy'ego przez Niemców w październiku 1944 stworzyli marionetkowy rząd podporządkowany Niemcom
Ogłoszono powszechna mobilizację obywateli od 12 do 70 roku życia, utworzono 2 dywizje Szent Làszlo i Hunyadi ( ta druga na wzór SS ),
rozpętali terror w kraju,
po wojnie osądzeni jako zbrodniarze wojenni
1938 - ustawa antyżydowska, plan rozbudowy zbrojeń
pierwsze niepokoje po Anschlussu Austrii
węgierskie koła patriotyczne coraz bardziej boją się powtórzenia sytuacji z 1914 gdy ich ojczyzna stała się wasalem Niemiec i musiała przystąpić do wojny wraz z konsekwencjami ( bo układ z Austria - dawna korona miała zostać wyprowadzona z izolacji Środkowo-europejskiej )
maj 1938 Imrédy premierem - nie zmienił założeń polityki zagranicznej, jeszcze silniej związał kraj z hitlerowskimi Niemcami
wrzesień 1938 - powszechna mobilizacja i zbrojenia na szeroką skalę
2 marca 1938 arbitraż wiedeński -zachodnia część Rusi Zakarpackiej ( Podkarpackiej ) i części Słowacji z Koszycami - Niemcy i Włochy rozsądziły spór węgiersko - czechosłowacki
czerwiec 1940 - 2/3 terytorium Siedmiogrodu
Węgry wchodzą do paktu antykomiternowskiego
Imrédy zakłada swoja partię faszystowską Ruch Węgierskiego Życia
luty 1939 nowy rząd - Paweł Teleki - za jego rządów Węgry dalszy udział w rozbiorze Czechosłowacj -
osiągnięcie granicy z Polską
15 października 1944 Horthy prosi o rozejm, próba negocjacji ze ZSRR, wkraczają Niemcy - nagonka na Żydów
Horthy miał być postawiony przed MTS, ale interwencja Stalina, zmarł w 1957 w Portugalii
LITWA, ŁOTWA, ESTONIA
Litwa - ruch radykalnego wilka
Estonia - brak prezydenta, rząd - Komisja wykonawcza parlamentu
podporządkowane Niemcom, od 1918 niezależne
sytuacja geopolityczna - skomplikowana, wzbudza obawy
niestabilność sceny politycznej
Łotwa 26 partii w parlamencie
Estonia w ciągu 7 lat - 17 gabinetów
Litwa - 16
Łotwa 11
Litwa - prezydent odpowiedzialny przed parlamentem, jak chciał odwołać parlament, musiał rozpisać referendum- jak mu się nie udało musiał ustąpić
Estonia - silny ruch bojowników o wolność Vapsi - Związek Wojowników Wojny Wyzwoleńczej
Dyktatura Pepsa
Łotwa Umanis - 1934
- 1921 - Łotwa i Estonia - pakt o współpracy wojskowej, bez Litwy by nie wciągać się w konflikty graniczne z Polską
1926 Litwa - Smetona ustanawia reżim autorytarny
restrykcyjne reżimy wobec partii politycznych
wzmocnienie prezydenta
oparcie na armii
Smetona - system jednopartyjny, swoisty kult jednostki - TAUTOS VADAS
1939 tracą swą niepodległość
znów położenie geopolityczne
robiły niewiele by zmienić swa sytuację
1940 pakt o nieagresji ZSRR - Niemcy, Łotwa , Estonia → ZSRR - tracą niezależność, są satelitami ZSRR
6