Biochemia kliniczna - wykład - 11.05.2011

TEMAT: Czynnik kancerogenny - składniki dymu tytoniowego. Nicotiana tabacum.

1.Tytoń:

• zawiera do 8% alkaloidów (w tym nikotynę),

• kiedyś stosowany jaka roślina ozdobna, sprowadzony przez Kolumba,

• pierwsi tytoń używali Indianie - do palenia, obrzędów religijnych, w celach leczniczych, np. uśmierza ból,

• II połowa XVI w. - Jean Nicot - ambasador francuski w Lizbonie - rozprowadził tytoń,

• po II Wojnie Światowej - największa propaganda - palenie stało się normą społeczną, najpierw wśród mężczyzn, później również wśród kobiet,

• palenie tytoniu sprzyja ↑ ryzyka zachorowania na nowotwory,

2.Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) alarmuje:

• prawie miliard ♂

• 250 mln ♀

Na świecie to nałogowi palacze (palą więcej niż 1 paczkę/dzień).

3. IARC - Międzynarodowa Agencja Badań Nowotworów - stwierdziła, że:

• Tytoń wywołuje nowotwory,

• Palenie ↑ ryzyko występowania:

- raka płuc (wszystkich rodzajów, 90% przypadków to palacze),

- krtani, języka, wargi,

- nerek,

- pęcherza moczowego,

- żołądka,

- wątroby,

- trzustki,

- sutka i szyjki macicy,

- niektóre białaczki;

• 7x ↑ ryzyko raka u osób palących niż niepalących,

• Ok. 1/3 wszystkich nowotworów ma związek z paleniem tytoniu.

4.

• Wypalenie 1 papierosa zanieczyszcza 3-4 m³,

• Niespełna 5 mln osób pali dłużej niż 20 lat,

• Każdego dnia w Polsce sięga po pierwszego papierosa ok.500 nieletnich chłopców i dziewcząt.

* plastry z nikotyną zostały wymyślone dla norweskich marynarzy łodzi podwodnych

5. Badania epidemiologiczne (a nie potwierdzone naukowo) mówią o:

• ↓ ryzyka śmierci o 20% w chorobie Parkinsona,

• ↓ ryzyka śmierci o …. w chorobie Leśniowskiego-Crohna.

6. Czym dym truje?

1. Związki aromatyczne:

- α - benzopiren ( wywołuje mutacje w genie supresorowym p53 ;w prawie wszystkich nowotworach występuje ta mutacja)

- fluoranten,

- O - toluidyna,

- 2 - naftyloamina,

- chinolina.

2. Nitrozaminy:

- nitrodimetyloamina,

- N - nitrozonornikotyna.

3. Lotne węglowodany:

- benzen,

- 1,3 - butadien,

- izopren,

- propan,

- eten.

4. Aldehydy:

- formaldehyd,

- acetaldehyd.

5. Tlenek węgla

6. Tlenek azotu

7. Substancje smoliste

8. Nikotyna

9. Kadm

10. Radioizotopy: polon i rad

11. Dioksyny

7. Etapy rozwoju nowotworu

• Inicjacja ( ↑↑↑ mutacje)

• Promocja ( podziały nasilają się, powstaje klon komórek)

• Progresja ( nowotwór rozpoznawalny klinicznie, przerzuty)

- czas rozwoju - 10-30 lat

- przerzuty - to proces aktywny, a nie bierny

8. Każdy papieros zawiera 0,3 pCi polonu 210 → 250-300 standardowych zdjęć rentgenowskich rocznie

* radioizotopy pochodzą z apotytu - nawozu stosowanego m.in. w USA zawierającego polon i rad (nawóz ten ogranicza pobieranie azotu przez rośliny)

9. Benzopiren tworzy addukty z guaniną - ilość adduktów to miara dawki kancerogenu jaki atakował DNA

• Prof. Szyfter (PAM) - badania na komórkach nowotworu krtani → liczba adduktów jest proporcjonalna do liczby wypalonych papierosów (również w limfocytach)

• ↑ też poziom 8-oksyguaniny (palenie to też stres oksydacyjny)

• Antyoksydanty obniżają ryzyko wystąpienia nowotworów, np. warzywa i owoce

10. Nikotyna:

• Sama nie jest kancerogenem, ale przyspiesza podziały komórkowe (jest kokancerogenem)

• Hellapan - amer. naukowiec - odkrył, że nikotyna aktywuje Raf-1, które łączy się z białkiem Rb (b. supresorowe) w wyniku czego komórki nadmiernie się dzielą (stymulacja proliferacji),

• ♀ z rakiem piersi, palące - częściej mają przerzuty do płuc.

11. Płeć ryzyka

• Rak krtani rozwija się u 13 na 100 tys. ♂. Zabija średnio 8,4 na 100 tys. osób.

• Rak krtani rozwija się u 0,6 na 100 tys. ♀. Zabija średnio 0,5 na 100 tys. osób.

W męskiej krtani, tchawicy i oskrzelach jest więcej adduktów DNA niż u ♀, stąd więcej przypadków raka. Odwrotnie jest w płucach. Wrażliwość kobiecego DNA jest w tym przypadku większa.

* u ♂ w komórkach raka - brak chromosomu Y

12. Żadne korzyści z palenia tytoniu nie równoważą związanego z tym ryzyka.

1

---