paraca zaliczeniowa

Polityka Unii Europejskiej wobec Europy środkowej

Dominik Sztucki

Politologia I rok

Spis Treści:

I Wstęp

II Kryteria Kopenhaskie

III Programy Pomocowe

IV Pakt Stabilności w Europie

V Proces Akcesyjny

VI Interwencje UE - Bałkany Zachodnie

VII Podsumowanie

I Wstęp

Unia Europejska od początku swego istnienia objęła na główny kierunek geograficzny swojej polityki zagranicznej, państwa leżące na kontynencie Europejskim. Najbardziej ambitnym projektem podjętym przez Unie Europejską jest ponowne jednoczenie państw podzielonych w efekcie drugiej wojny światowej.

Państwa europejskie nienależące do UE, lecz mające wysoki poziom rozwoju gospodarczego także są ważnymi partnerami Unii i utrzymuje ona z nimi bliskie kontakty. A są to minipaństwa: Watykan, Andora, San Marino i Monako, a także kraje należące do Europejskiego Zrzeszenia Wolnego Handlu, czyli: Szwajcaria, Islandia, Norwegia i Lichtenstein.

Ale jaki jest cel dalszego rozwijania Unii Europejskiej? Po co podejmuje ona współpracę z państwami stosunkowo biednymi (a nawet je przyjmuje do wspólnoty)? Oto kilka najważniejszych powodów, dla których kraje „starej Unii” podejmują bliską współprace z państwami biedniejszymi (w większości należącymi do dawnego bloku wschodniego).

- Większy dobrobyt dla starych i nowych członków jako wynik powiększonego rynku

- Lepsze perspektywy gospodarcze dla obecnych członków

- Szansa dla nowych członków do osiągnięcia dobrobytu panującego w Europie Zachodniej

- Zmniejszenie przepaści społeczno-gospodarczej

- Wyższe dochody i standardy społeczne

- Większa skuteczność przeciw międzynarodowej przestępczości

- Lepsza kontrola imigracji

- Ochrona środowiska naturalnego

- Wyższe standardy bezpieczeństwa nuklearnego

- Wyższe Standardy żywnościowe

Kierunkiem rozwoju, który Unia Europejska obrała za najważniejszy jest Europa środkowa (w tym Bałkany). Politykę tę zapoczątkowało podpisanie traktatu w Maastricht

7 lutego 1992r.

II Kryteria Kopenhaskie

Choć ambicją Unii Europejskiej jest zjednoczenie jak największej ilości (jeśli nie wszystkich) państw europejskich, to nie może ona przyjmować każdego kraju który wyrazi taką chęć. Mogłoby to zachwiać, a nawet i zburzyć stabilność gospodarki wspólnoty.

Państwa bogate (Austria i kraje skandynawskie) były pierwszymi, które Unia chciała przyjąć.

Aby państwa wyrażające chęć wstąpienia do Unii Europejskiej faktycznie mogły to uczynić muszą spełnić tzw. Kryteria Kopenhaskie. Zostały one uchwalone 21-22 czerwca 1993 roku przez Radę Europejską. A są to kryteria ekonomiczne:

- Istnienie gospodarki rynkowej gotowej sprostać konkurencji i wolnemu rynkowi

- Zdolność sprostania Unii Politycznej i Unii Gospodarczo-Walutowej

- Zdolność do przyjęcia acquis communautaire (jest to ogół praw, norm i regulacji wspólnot europejskich, na który składają się: porządek prawny, zasady prawne, orzecznictwo, wypracowane zwyczajowo praktyki i procedury działania, oraz dorobek instytucjonalny (dorobek regulacyjny UE)

oraz kryteria polityczne:

- Istnienie instytucji gwarantujących stabilną demokrację

- Poszanowanie praw mniejszości

III Programy pomocowe

Kraje Europy wschodniej, w większości chętne przystąpienia do Unii Europejskiej, niestety nie uporałyby się same z wypełnieniem stawianych im wymogów. Jednak Wspólnota Europejska nikogo nie pozostawiła w tej walce samego. Unia ustanowiła programy pomocowe mające ułatwić kandydatom na jej członków spełnienie żądanych kryteriów.

Program PHARE (ang. Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies) został ustanowiony przez radę UE w grudniu 1989 roku. Początkowo dotyczył on jedynie, jak sama nazwa wskazuje, Polski i Węgier. Jednak już rok później został rozciągnięty na kolejne kraje Europy Środkowej a mianowicie: Czechosłowację i Bułgarię, a potem także i Litwę, Łotwę, Estonię, Albanię, Rumunię, Słowenię, Macedonię oraz Bośnie i Hercegowinę.

Innym programem przedakcesyjnym był SAPARD (ang. Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development). Ustanowiony w roku 1999 działał aż do roku 2006. Była to pomoc, dzięki której nastąpiła znacząca poprawa w poziomie rolnictwa. Dla przykładu: w Polsce wypłacono beneficjentom prawie 1,068 mld euro (około 4,512 mld złotych).

W latach 1991-1996 zostały zawarte umowy stowarzyszeniowe (zwane też układami europejskimi). Miały one pomóc w przystosowaniu krajów stowarzyszonych (ich polityki, kultury, a w szczególności ich gospodarek) do członkostwa w Unii Europejskiej. Dzięki nim od początku 1995 roku wyroby z tychże państw miały swobodny dostęp do rynków unijnych (za wyjątkiem wyrobów tekstylnych i rolnych). Układy te zawarło 10 państw regionu: Polska i Węgry (1991), Bułgaria, Rumunia (1992), Czechy, Słowacja (1993) (po rozpadzie Czechosłowacji, która już wcześniej wraz z Polską podpisała te układy w roku 1991), Litwa, Estonia, Łotwa (1995), Słowenia (1996).

IV Pakt Stabilności w Europie

12 grudnia 1993 UE przyjęła tzw. Pakt Stabilności w Europie, który to w kwietniu tegoż samego roku przedłożył jej francuski premier Eduard Balladur. Pakt ten był pierwszym wspólnym działaniem (inicjatywą) w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (ustanowionej przez traktat z Maastricht). Główną rolę organizacyjną otrzymała tu ogólnoeuropejska Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Pakt stabilności miał na celu zachęcanie byłych krajów socjalistycznych do podpisywania dwustronnych układów o przyjaznych stosunkach, uznaniu granic i respektowaniu praw mniejszości narodowych. Było to bardzo istotne gdyż dzięki temu paktowi państwa europy wschodniej wstępując do Unii Europejskiej nie miały żadnych nieuregulowanych stosunków.

Wraz z tymi dwustronnymi układami w skład paktu wchodziła także deklaracja polityczna, a całość została podpisana na konferencji w Paryżu w dniach 20-21 marca 1995 roku.

Jego realizacje finansowano poprzez program Phare z funduszy Unii Europejskiej, a OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie [ang. Organization for Security and Co-operation in Europe, OSCE]) miała czuwać nad przestrzeganiem całości postanowień Paktu.

Co ciekawe realizacja Paktu miała także powodować opóźnienia w przyjęciu nowych państw to wspólnoty.

V Proces Akcesyjny

12-13 grudnia 1997 roku w Luksemburgu, Rada Europejska rozpoczęła proces akcesyjny dotyczący jedenastu kandydatów. Z tej grupy 6 najlepiej przygotowanych państw (zwanych grupą luksemburską) zostało zaproszonych do negocjacji a były to: Cypr, Polska, Węgry, Estonia, Słowenia i Republika Czeska. Ostatniego dnia marca, roku 1998 Unia Europejska zainaugurowała negocjacje z grupą państw kandydujących.

10-11 grudnia 1999 roku w Helsinkach, Rada Europejska uznała Turcję za państwo kandydujące, a także rozpoczęła rokowania akcesyjne z Maltą, Słowacją, Litwą, Łotwą, Bułgarią oraz Rumunią (z czego jedynie dwa ostatnie kraje nie zdołały nadgonić grupy luksemburskiej).

Pod koniec roku 2000 (4. XII) Rada Unii zaakceptowała strategię indywidualnego traktowania państw-kandydatów pod kątem spełnienia Kryteriów Kopenhaskich.

Zaledwie kilka dni później (7-11 XII) w Nicei RU ogłosiła, że państwa które spełnią wymagania otrzymają zaproszenia do UE jeszcze przed końcem 2002 roku. Udało się to 10 państwom: Litwie, Łotwie, Estonii, Polsce, Malcie, Cyprowi, Węgrom, Słowenii, Słowacji i Republice Czeskiej.

Dopiero w roku 2002 uzgadniano, z wybraną dziesiątką, kwestię najtrudniejsze (budżet, rolnictwo, konkurencja). 12 i 13 grudnia tego samego roku odbyły się w Kopenhadze na szczycie Rady Europejskiej negocjacje Unii i grupy 10 państw-kandydatów, gdzie funkcję koordynatora stanowisk grupy dziesięciu objęła Polska, która też wynegocjowała dla siebie najlepsze warunki finansowe z całej grupy.

W Atenach dnia 16 kwietnia 2003 roku, UE podpisała z 10 państwami kandydującymi traktaty akcesyjne, które weszły w życie 1 maja 2004.

Przyjęcie aż dziesięciu nowych członków do Unii Europejskiej, premier Danii Anders Fogh Rasmussen skomentował tak: „Podjęte decyzje mają znaczenie historyczne i oznaczają ostateczne przezwyciężenie podziału Europy, odejście od epoki konfliktów i otwarcie rozdziału wolności, dobrobytu i pokoju”.

Decyzją Rady Europejskiej, Rumunia i Bułgaria także miały zostać przyjęte do UE w 2007 roku - co rzeczywiście się stało.

Schemat procedury procesu akcesyjnego

Państwo europejskie zgłasza do Rady UE wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej

Rada UE zwraca się do Komisji Europejskiej o wyrażenie opinii na temat wniosku

Komisja przekłada Radzie opinię na temat kandydata

Rada podejmuje decyzję o rozpoczęciu negocjacji z kandydatem (jednogłośnie)

Rada UE pod przewodnictwem Prezydencji Rady prowadzi negocjację z kandydatem

Komisja proponuje a Rada uzgadnia i jednocześnie przyjmuje wytyczne na temat stanowiska Unii w negocjacjach z kandydatem

Kandydat i Unia uzgadniają projekt traktatu akcesyjnego

Traktat akcesyjny zostaje przedłożony Parlamentowi Europejskiemu i Radzie UE

Absolutną większością głosów Parlament Europejski wyraża zgodę na Traktat Akcesyjny

Rada aprobuje Traktat Akcesyjny (jednogłośnie)

Oficjalne podpisanie Traktatu Akcesyjnego

Ratyfikacja Traktatu Akcesyjnego

Państwo kandydujące staje się członkiem Unii Europejskiej

VI Interwencje UE w Europie Środkowej - Bałkany Zachodnie

Wojna Chorwacko - Słoweńska

Dnia 25 czerwca 1991 roku Słowenia i Chorwacja proklamowały niepodległość. Był to początek (i bezpośrednia przyczyna) wybuchu wojny domowej w Jugosławii. Trzy dni bo tym wydarzeniu ministrowie spraw zagranicznych Holandii, Włoch i Luksemburga udali się na misję mającą przekonać Chorwację i Słowenię do zawieszenia broni. Już po dwóch dniach udało im się to osiągnąć.

Niestety pare dni później walki wybuchły ponownie. Reakcją Unii Europejskiej było natychmiastowe zaprzestanie udzielania pomocy finansowej i wprowadzenie embarga na handel bronią z walczącymi państwami.

9 lipca, czyli tuż po zawarciu porozumienia o pokojowym rozwiązywaniu kryzysu przez przywódców republik jugosłowiańskich, Unia Europejska wysłała tam obserwatorów. Dzięki bezzwłocznym działaniom wspólnoty walki na terenie Słowenii ustały, jednak sytuacja w Chorwacji nie uległa polepszeniu a wręcz odwrotnie.

Zorganizowana przez UE konferencja pokojowa, która odbyła się w Hadze dnia 7 września 1991, nie przyniosła zamierzonych efektów gdyż władze Chorwackie odrzuciły proponowany plan pokojowy.

Sytuacja jeszcze się pogorszyła, gdy 23 grudnia Niemcy uznali niepodległość zarówno Słowenii jak i Chorwacji. Było to działanie zupełnie niezgodne z planami pozostałych państw Unii (w szczególności Wielkiej Brytanii i Francji). Zachwiało to stabilnością jednego z filarów UE - Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. 15 stycznia 1992 pozostałe państwa UE, zmuszone zaistniałą sytuacją, także uznały niepodległość Chorwacji i Słowenii.

Konflikt w Bośni i Hercegowinie

W marcu 1992 roku Bośnia i Hercegowina proklamowały niepodległość. Zapoczątkowało to wojnę pomiędzy Serbami, Chorwatami i Muzułmanami zamieszkującymi te tereny. Niektóre z państw Unii Europejskiej (w szczególności Francja) opowiadały się wtedy za interwencją wojskową. Jednak wymagałoby to tak dużych sił wojskowych (a w związku z tym i nakładów finansowych), że pomysł ten został odrzucony.

26 sierpnia 1992 roku rozpoczęła się konferencja pokojowa w Londynie. Wypracowany tam plan podziału Bośni i Hercegowiny na 7-10 autonomicznych okręgów został odrzucony przez wszystkich zainteresowanych poza Chorwatami. Prace nad podziałem regionów na zasadzie etnicznej trwały nadal, lecz wszystkie projekty były odrzucane przez A. Izetbegovića - przywódcę tamtejszych Muzułmanów. W związku z niepowodzeniem tych działań UE zaprzestała samodzielnych działań, a znaczący udział w dalszym wygaszaniu tego konfliktu brały jedynie Wielka Brytania i Francja wchodząc w skład UNPROFOR (ang. United Nations Protecion Forces - siły pokojowe ONZ). Przez co kolejną stroną konfliktu stało się NATO.

3 czerwca 1995, ministrowie obrony państw UE i NATO podjęli decyzję o wysłaniu w region walk europejskich Sił Szybkiego Reagowania (ang. european QRF - Quick Reaction Forces) w liczbie 14 tysięcy. Jednak dopiero silne zaangażowanie Stanów Zjednoczonych (zarówno militarne jak i dyplomatyczne) dało faktyczny efekt w postaci podpisania przez przywódców Serbii, Chorwacji oraz Bośni i Hercegowiny porozumienia pokojowego.

Cała ta sytuacja wykazała bezradność Unii Europejskiej w działaniach mediacyjnych. Wspólna Polityka zagraniczna i Bezpieczeństwa okazała się nieskuteczna w tej materii. Jedynie organizacja pomocy humanitarnej i ściganie przestępców wojennych już po zakończeniu konfliktu szło naprawdę sprawnie.

Pomoc Albanii

Proces transformacji ustrojowej w Albanii napotkał spore trudności w doku 1992. Pokonać ten kryzys (a także dwa następne) pomogło ECHO (ang. European Community Humanitarian Aid Office - Biuro Pomocy Humanitarnej Komisji Europejskiej). Działalność ECHO obejmowała: budowę infrastruktury lokalnej, dostarczanie leków, wody, żywności i innych potrzebnych rzeczy. Bez pomocy Unii Europejskiej, infrastruktura ekonomiczna Albanii załamałaby się.

Pod koniec roku 1992 Albania została objęta programem pomocowym PHARE, a w latach 2001-2006 programem CARDS (ang. Community, Assistance for Reconstruction, Development and Stabilisation - Pomoc Wspólnoty na rzecz Odbudowy, Rozwoju i Stabilizacji).

W czerwcu roku 2000 RE oświadczyła, że Albania jest jednym z kandydatów na członka wspólnoty.

Kryzys w Kosowie

Kolejnym konfliktem etnicznym, w próbę rozwiązania którego włączyła się Unia Europejska była próba odłączenia Kosowa od Serbii. I tym razem najsprawniejszym działaniem UE była organizacja pomocy humanitarnej, a instrumenty Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa po prostu nie zadziałały (gdyż w praktyce nie istnieją).

W 1998 roku Rada UE uzgodniła wspólne stanowiska w odnośnie do krajów byłej Jugosławii. A były to: zakaz inwestycji w Serbii, zawieszenie komunikacji lotniczej między państwami UE a Jugosławią oraz zamrożenie aktywów rządu jugosłowiańskiego za granicą. Zakazano także eksportu broni do tych państw a w roku 1999 także i ropy naftowej.

Misja Obserwacyjna Wspólnoty Europejskiej

Misja Obserwacyjna Wspólnoty Europejskiej (ang. European Community Monitor Mission - ECMM) rozpoczęła swą działalność w lipcu 1991 roku w Bałkanach Zachodnich. Miała składać Radzie Unii Europejskiej raporty na temat problemów bezpieczeństwa a także rozwoju gospodarczego, humanitarnego i politycznego .

Dnia 22 grudnia roku 2000 w miejsce ECMM powstało EUMM (ang. European Union Monitoring Mission) czyli Misja Obserwacyjna Unii Europejskiej. Działała na terenie Albanii, Macedonii, Kosowa, Serbii, Czarnogóry, Bośni i Hercegowiny. Miało to wspomóc w określeniu tego, podjęcie jakich działań politycznych będzie najskuteczniejsze wobec Bałkanów Zachodnich.

Pakt Stabilności dla Europy Południowo-Wschodniej

Pakt Stabilności dla Europy Południowo-Wschodniej został przedstawiony na międzynarodowej konferencji w Kolonii, 10 czerwca 1999 przez ministrów spraw zagranicznych UE. Pakt miał zagwarantować stabilność, demokrację i pokój w Albanii, Macedonii, Bułgarii, Rumunii, Słowenii, Bośni i Hercegowiny a także Czarnogórę i Serbię (pod pewnymi warunkami). W sumie na pomoc dla państw regionu oraz humanitarną UE przeznaczyła prawie 200mln Euro.

Proces Stabilizacji i Stowarzyszenia (ang. Stabilisation and Association Process - SAP) to, od roku 2000, oficjalna nazwa polityki UE wobec Bałkanów zachodnich.

W tym samym roku zastąpiono dotychczasowe programy pomocowe nowym programem o nazwie CARDS.

VII Podsumowanie

Europa Środkowa jest obecnie najważniejszym kierunkiem, w który UE się może rozrastać (a w sumie to jedynym gdyż np. Norwegia na pewno w najbliższych latach nie podejmie decyzji by kandydować do wspólnoty). Możliwe, iż w przyszłości, dzięki staraniom wspólnoty (np. programom pomocowym), kraje tego regionu (w tym Polska) dogonią państwa „starej Unii” pod względem poziomu życia i demokratyzacji.

Bibliografia:

Ł. Bartkowiak, Unia Europejska wobec Bałkanów Zachodnich i Turcji, Western Review (04/2006)

J. Kukułka, Historia współczesna stosunków międzynarodowych 1945-2000, Wyd. Naukowe Scholar, 2007

Wim Kok Rozszerzenie Unii Europejskiej - Osiągnięcia i Wyzwania, Raport dla Komisji Europejskiej