Geoffrey A. Landis

Fale na Morzu Diraca

Śmierć majaczy przede mną niczym fala

przypływu, zbliżając się z nieubłaganym, powolnym dostojeństwem. A mimo to

uciekam, chociaż nie ma to pewnie żadnego sensu.

Odchodzę i fale rozbiegają się w nieskończoność, niczym

fale prawdziwego morza, zacierające ślady stóp dawno zapomnianych wędrowców.

Tego dnia, kiedy po raz pierwszy

testowaliśmy moją maszynę, staraliśmy się za wszelką cenę uniknąć jakiegokolwiek

paradoksu. Na betonowej podłodze laboratorium pozbawionego okien nakleiliśmy z

taśmy izolacyjnej duże X, postawiliśmy na nim budzik i zamknęliśmy drzwi.

Wróciliśmy po godzinie, zabraliśmy budzik i zainstalowaliśmy eksperymentalną

maszynę wraz z umieszczoną we wnętrzu spirali kamerą Super 8. Skierowałem ją na

X, a jeden z moich studentów zaprogramował maszynę tak, żeby wysłała kamerę

godzinę w przeszłość i po pięciu minutach wróciła do naszego czasu. Tak też się

stało, bez najmniejszych nawet zakłóceń. Kiedy wywołaliśmy film, budzik

wskazywał czas o pół godziny wcześniejszy od tego, kiedy instalowaliśmy kamerę.

Udało nam się otworzyć drzwi do przeszłości. Uczciliśmy to kawą i szampanem.

Teraz kiedy o tyle więcej wiem o czasie; rozumiem, na czym

polegał nasz błąd: nie pomyśleliśmy o przygotowaniu drugiej kamery, która

filmowałaby przybywającą z przyszłości maszynę. To jednak, co teraz jest dla

mnie oczywiste, wtedy wcale takie nie było.

Przybywam i wszystkie fale z całego

ogromu nieskończonego morza zbiegają się w t e r a z.

W San Francisco, 8 czerwca 1965. Powiew ciepłego wiatru

czesze usianą dmuchawcami trawę i puchate, białe obłoczki tworzą ku naszej

uciesze zagadkowe, dziwaczne kształty. Mimo to tak mało ludzi zwraca na nie

uwagę. Pędzą przed siebie, przykładnie zaprzątnięci swymi sprawami,

przeświadczeni o tym, że wiecznie zajęci stają się tym samym znacznie ważniejsi.

- Tak się śpieszą - mówię. - Dlaczego nie zwolnią, nie

usiądą, żeby nacieszyć się dniem?

- Wpadli w pułapkę złudzenia czasu - odpowiada Tancerz.

Leży na plecach i wydmuchuje mydlaną bańkę, a jego kasztanowate, długie włosy

(są to czasy, kiedy "długie" oznacza poniżej ucha), kładą się za nim na trawie.

Podmuch wiatru niesie bańkę w dół zbocza i rzuca ją w tłum przechodniów, ale oni

nie zwracają na nią żadnej uwagi. - Są opanowani przez przeświadczenie, że to,

co robią teraz, ma wpływ na jakiś leżący w przyszłości cel. - Bańka rozbija się

o jakąś teczkę i Tancerz wydmuchuje następną. - Ty i ja wiemy, jak fałszywe jest

takie złudzenie. Nie ma przeszłości ani przyszłości, jest tylko wieczna

teraźniejszość.

Miał więcej słuszności, niż mógł sobie wyobrażać. Kiedyś i

ja byłem wiecznie zajęty i przekonany o własnej ważności. Byłem błyskotliwy i

ambitny. Miałem dwadzieścia osiem lat i dokonałem największego w świecie

odkrycia.

Z mojego ukrycia obserwowałem, jak

wjeżdża na górę windą dla personelu. Był szczupły, niemal wychudzony - nerwowy

mężczyzna o brudnych blond włosach i w białej koszulce bez rękawów. Rozejrzał

się po korytarzu, ale nie zauważył mnie, ukrytego w szafie. W każdej ręce miał

po dwa dwugalonowe kanistry z benzyną. Postawił na podłodze trzy, czwarty zaś

odwrócił do góry dnem i ruszył wzdłuż korytarza, rozlewając cuchnący strumień

paliwa. Jego twarz nie miała żadnego wyrazu. Kiedy wziął drugi kanister,

uznałem, że chyba już wystarczy. W chwili gdy mijał. moją kryjówkę, uderzyłem go

w głowę ciężkim kluczem i wezwałem ochronę hotelu, po czym wróciłem do szafy i

pozwoliłem rozbiec się falom czasu.

Pojawiłem się w płonącym pokoju; płomienie skakały mi do

twarzy, a żar był niemal nie do wytrzymania. Złapałem konwulsyjnie oddech - był

to błąd - i nacisnąłem czym prędzej przełącznik.

UWAGI NA TEMAT TEORII I PRAKTYKI PODRÓŻY W CZASIE

1) Podróże w czasie są możliwe jedynie w przeszłość.

2) Przenoszony w czasie przedmiot powróci dokładnie w czas

i miejsce, z którego wyruszył.

3) Niemożliwe jest przeniesienie czegokolwiek z przeszłości

w teraźniejszość.

4) Działania w przeszłości nie mogą zmienić

teraźniejszości.

Pewnego dnia spróbowałem przenieść się wstecz o sto

milionów lat, do Kredy, żeby zobaczyć dinozaury. Na ilustracjach we wszystkich

podręcznikach aż roi się od dinozaurów, ale ja przez trzy dni łaziłem po bagnach

(w nowym tweedowym garniturze), zanim udało mi się zobaczyć cokolwiek większego

od basseta. Był to jakiś teropod, ale uciekł natychmiast, gdy tylko mnie

zwietrzył. Byłem bardzo rozczarowany.

Mój profesor od matematyki nieoznaczoności opowiadał często

o hotelu, w którym była nieskończona liczba pokoi. Pewnego dnia, kiedy już

wszystkie pokoje były zajęte, zjawia się jeszcze jeden gość. - Nie ma problemu -

mówi recepcjonista. Przenosi osobę mieszkający w pokoju numer jeden do pokoju

numer dwa, tę z pokoju numer dwa do pokoju numer trzy i tak dalej. Presto! Jest

wolny pokój.

Nieco później zjawia się jednak nieskończona liczba gości.

Nie ma problemu - i tym razem mówi nieustraszony recepcjonista. Przenosi osobę

mieszkającą w pokoju numer jeden do pokoju numer dwa, tę z pokoju numer dwa do

pokoju numer cztery, z numeru trzy do numeru sześć i tak dalej. Presto! Jest

nieskończona liczba wolnych pokoi.

Mój wehikuł czasu działa dokładnie na tej samej zasadzie.

Znowu wracam do roku 1965,

nieruchomego punktu, jedynej powtarzającej się stałej w mojej chaotycznej

trajektorii. Podczas trwającej lata wędrówki spotkałem niezliczonych ludzi, ale

Daniel Ranien - Tancerz - był jedynym, który naprawdę miał głowę na karku. Miał

łagodny, niewymuszony uśmiech, obdrapaną używaną gitarę i tyle mądrości, ile

mnie udało się zyskać żyjąc nie raz, ale sto razy. Znałem go w dobrych i złych

czasach, latem, kiedy niebo było zupełnie niebieskie, a my przysięgaliśmy, że

pozostanie takie przez najbliższych tysiąc lat, i zimą, kiedy szalejące zamiecie

usypywały zaspy wyższe od każdego z nas. W dobrych czasach wkładaliśmy róże do

luf karabinów i kładliśmy nasze ciała na ulicy w samym sercu zamieszek, i nie

działo nam się nic złego. Byłem też przy nim, kiedy umarł - raz, dwa razy, sto

razy.

Zmarł ósmego lutego 1969, w pierwszym miesiącu panowania

króla Richarda Spryciuli i jego nadwornego błazną Spiro, rok przed tym, kiedy

Kent State, Altamont i potajemna wojna w Kambodży z wolna udusiły lato nadziei.

Umarł, a ja nic nie mogłem - nie mogę - zrobić. Kiedy umierał ostatnim razem,

zawlokłem go do szpitala, gdzie wrzeszczałem, błagałem, aż wreszcie udało mi się

ich przekonać, żeby przyjęli go na obserwację, chociaż wydawało się, że nic mu

nie jest. Po prześwietleniach, arteriogramach i zdjęciach kontrastowych odkryli

w jego mózgu rodzący się guz; dali mu narkozę, ogolili jego piękne, kasztanowate

włosy i przeprowadzili operację, przecinając sprawiające kłopoty naczynie i

elegancko je zawiązując. Kiedy obudził się z narkozy, siedziałem w . szpitalnym

pokoju koło jego łóżka i trzymałem go za rękę. Pod oczami miał wielkie fioletowe

plamy. Leżał ściskając moją dłoń i wpatrywał się bez słowa w przestrzeń. Nie

zważając na godziny odwiedzin, nie pozwoliłem się wyrzucić z jego pokoju. A on

tylko patrzył. Tuż przed świtem, kiedy zaczęło już szarzeć, westchnął cicho i

umarł. Nic nie mogłem zrobić.

Podróżowanie w czasie podlega dwóm

ograniczeniom: prawu zachowania energii i zasadzie przyczynowości. Energia,

która pojawia się w przeszłości, jest jedynie pożyczona z morza. Diraca, a

ponieważ jego fale rozchodzą się jedynie w kierunku t-ujemnym, podróż możliwa

jest tylko w przeszłość. Energia zostaje przechowana w teraźniejszości tak

długo, aż podróżujący obiekt powróci do niej dokładnie w tej samej chwili, w

której ją opuścił, a zasada przyczynowości troszczy się o to, żeby żadne

działania w przeszłości nie wpłynęły na teraźniejszość. Co by było, na przykład,

gdybyś cofnął się w czasie i zabił swojego ojca? Kto by w takim razie wynalazł

wehikuł czasu?

Kiedyś spróbowałem popełnić samobójstwo zabijając ojca,

jeszcze zanim poznał moją matkę, dwadzieścia trzy lata przed moim narodzeniem.

Nic to nie zmieniło, rzecz jasna, i nawet wtedy, kiedy to robiłem, wiedziałem,

że tak będzie. Ale musiałem spróbować. Musiałem mieć pewność.

Następnie spróbowaliśmy wysłać w

przeszłość szczura. Podróż w obie strony przez morze Diraca odbył cały i zdrowy.

Potem wzięliśmy tresowanego, którego pożyczyliśmy z instytutu psychologii po

drugiej stronie trawnika, nic im oczywiście nie mówiąc, do czego jest nam

potrzebny. Przed podróżą nauczyliśmy go odnajdywać w labiryncie drogę do kawałka

boczku. Po eksperymencie wykonywał zadanie równie sprawnie, jak przed nim.

Ciągle jednak brakowało nam doświadczenia z człowiekiem.

Zgłosiłem się na ochotnika i nie pozwoliłem się od tego odwieść. Dokonując

eksperymentu na sobie samym obchodziłem przepisy Uniwersytetu zakazujące

doświadczeń na ludziach.

W ogóle nie poczułem, kiedy zanurzyłem się w morzu ujemnej

energii. W jednej chwili stałem w środku spirali Renselza, obserwowany przez

dwoje studentów i technika, a już w następnej byłem zupełnie sam, wskazówki

zegara zaś przeskoczyły godzinę do tyłu. Sam w zamkniętym pokoju wraz z kamerą i

budzikiem - to był najwspanialszy moment całego mojego życia.

Chwila, w której spotkałem Tancerza, była najgorsza. Byłem

w Berkeley, w barze pod nazwą "Trishia", i powoli zamieniałem się w szmatę.

Zdarzało mi się to coraz częściej, odkąd znalazłem się między wszechmocą i

rozpaczą. Był rok 1967. San Francisco w apogeum ery hippisów wydawało mi się

najbardziej odpowiednim miejscem.

Była tam też dziewczyna, siedząca przy stole z grupą

znajomych z uniwersytetu. Podszedłem do niej i zapytałem, czy mogę się

przysiąść. Powiedziałem jej, że ona nie istnieje, że nie istnieje jej cały

świat, powołany do życia jedynie przez fakt, że ja go obserwowałem, i gotów

zniknąć w morzu nierzeczywistości, w chwili kiedy przestanę na niego patrzeć.

Nazywała się Lisa; uważała inaczej i zaczęła ze mną na ten temat dyskutować. Po

pewnym czasie jej przyjaciele znudzili się i poszli sobie, a ona zorientowała

się wreszcie, jak bardzo jestem pijany. Położyła na stole banknot i wyszła w

mglistą noc.

Ruszyłem za nią. Kiedy mnie zobaczyła, ścisnęła mocniej

torebkę i zaczęła uciekać.

Ujrzałem go nagle przed sobą w świetle latarni. Przez

chwilę myślałem, że to dziewczyna. Miał jasnobłękitne oczy i proste,

kasztanowate włosy opadające aż na ramiona. Nosił haftowaną indiańską koszulę,

srebrny naszyjnik z turkusem i przewieszoną przez plecy gitarę. Był szczupły,

niemal żylasty i poruszał się jak tancerz albo mistrz karate, ale nawet nie

przeszło mi przez myśl, że mógłbym się go bać.

Przyjrzał mi , się uważnie.

- Wiesz, to nie rozwiąże twojego problemu - powiedział.

Nagle zrobiło mi się wstyd. Nie byłem już wcale pewien, co właściwie miałem

zamiar zrobić i dlaczego za nią szedłem. Minęły już lata od chwili, kiedy po raz

pierwszy uciekłem przed własną śmiercią, i przez ten czas przyzwyczaiłem się

myśleć o innych jak o zjawach, bo nic, co bym uczynił, nie mogło na dłuższą metę

wpłynąć na ich losy. Kręciło mi się w głowie. Osunąłem się wzdłuż ściany i

usiadłem twardo na chodniku. Czego chciałem?

Pomógł mi wrócić do baru, napoił sokiem pomarańczowym,

nakarmił herbatnikami i doprowadził do tego, że zacząłem mówić. Powiedziałem mu

wszystko. Dlaczego nie, skoro w każdej chwili mogłem wszystko odwołać, zmienić

każdy mój czyn? Ale na razie nie odczuwałem takiej potrzeby. Wysłuchał mnie bez

słowa. Nikt dotąd jeszcze nie słyszał całej mojej historii. Nawet nie potrafię

opisać efektu, jaki to na mnie wywarło. Przez niezliczone lata byłem zupełnie

sam, a teraz, choćby nawet na krótką chwilę... podziałało to na mnie niczym

dawka LSD. Choć przez chwilę nie byłem sam.

Wyszliśmy razem z baru. Pół bloku dalej Tancerz zatrzymał

się nagle u wylotu ciemnej uliczki.

- Coś tu nie jest w porządku - powiedział z niepokojem w

głosie.

Odciągnąłem go.

- Chodź. Chyba nie chcesz...

Wyszarpnął ramię i wszedł w zaułek. Po krótkim wahaniu

ruszyłem za nim.

W uliczce śmierdziało starym piwem, odpadkami i

wymiocinami. Po chwili mój wzrok przyzwyczaił się do ciemności. Lisa kuliła się

na ziemi za wywróconymi pojemnikami na śmieci. Pocięte nożem ubranie walało się

dookoła, a na jej udach i jednym ramieniu czerniły się strużki krwi. Nie

widziała nas. Tancerz przykucnął obok niej i powiedział coś łagodnie. Nie

zareagowała. Zdjął koszulę, nakrył ją i podniósł niczym małe dziecko.

- Pomóż mi zanieść ją do mego mieszkania.

- Do diabła z mieszkaniem. Trzeba wezwać policję. - Wezwać

psy? Oszalałeś? Żeby i oni ją zgwałcili? Zapomniałem: to były lata

sześćdziesiąte. We dwóch zanieśliśmy ją do "garbusa" Tancerza i zawieźliśmy do

jej mieszkania w Narkolandzie. Podczas drogi opowiedział mi o ciemnych stronach

lata miłości, których do tej pory nie dostrzegałem. To była sprawka Latynosów.

Ściągali do Berkeley, ponieważ słyszeli, że hippiski dają każdemu za darmo, i

robili się bardzo nieprzyjemni, kiedy trafiali na taką, która uważała inaczej.

Rany okazały się na szczęście powierzchowne. Tancerz umył

ją, położył do łóżka i czuwał przy niej całą noc, opowiadając coś swoim łagodnym

głosem, głaszcząc ją i uspokajając. Ja spałem na materacu w przedpokoju. Kiedy

obudziłem się rano, zastałem ich obydwoje w jego łóżku. Ona spała, a Tancerz

patrzył przed siebie, trzymając ją w objęciach. Zdawałem sobie sprawę, że to

było wszystko, ale mimo to poczułem nagłe ukłucie zazdrości i nie bardzo

wiedziałem, o które z nich byłem właściwie zazdrosny.

NOTATKI DO WYKŁADU O PODRÓŻACH W CZASIE.

Pierwsze lata dwudziestego wieku były

czasem intelektualnych gigantów, którym być może już nikt nigdy nie zdoła

dorównać. Einstein właśnie sformułował teorię względności, Heisenberg i

Schrodinger zasady mechaniki kwantowej, ale nikt na razie nie wiedział, w jaki

sposób połączyć ze sobą te dwa odkrycia. W roku 1930 zmierzył się z tym

problemem ktoś nowy; nazywał się Paul Dirac i miał dwadzieścia osiem lat.

Powiodło mu się tam, gdzie innych spotkała porażka.

Jego teoria odniosła wielki sukces, z wyjątkiem jednego

drobnego szczegółu: według niej każda cząsteczka mogła posiadać energię ujemną

lub dodatnią. Co to znaczy, "cząsteczka o energii ujemnej"? W jaki sposób

cokolwiek mogło mieć energię ujemną? I dlaczego zwyczajne - o energii dodatniej

- cząsteczki nie przechodziły w ten drugi stan, nie wyzwalały przy tym

olbrzymich ilości wolnej energii?

Ktoś z was lub ja moglibyśmy co najwyżej stwierdzić, że

taki proces jest po prostu niemożliwy. Ale Dirac nie był zwyczajnym człowiekiem.

Był geniuszem, największym z wielkich fizyków i znał odpowiedź na te pytania.

Jeżeli wszystkie stany, w których cząsteczka mogła przybrać ujemny ładunek

energetyczny, są już zajęte, to takie przejście jest istotnie niemożliwe. Aha!

Wobec tego Dirac wysunął teorię, że cały wszechświat jest całkowicie wypełniony

cząsteczkami o energii ujemnej. Cząsteczki te otaczają nas, wypełniają, znajdują

się w przestrzeni kosmicznej i jądrze ziemi, jednym słowem we wszystkich

miejscach, gdzie może znajdować się jakakolwiek cząsteczka. Nieskończenie gęste

"morze" cząsteczek o ujemnej energii. Morze Diraca.

Teoria ta miała pewne luki, ale o tym później.

Pewnego razu postanowiłem zobaczyć

ukrzyżowanie. Wsiadłem do samolotu lecącego z Santa Cruz do Tel Awiwu, a tam do

autobusu jadącego do Jerozolimy. Na wzgórzu za miastem dałem nurka do morza

Diraca.

Przybyłem na miejsce w moim trzyczęściowym garniturze. Nic

nie mogłem na to poradzić, chyba że chciałbym podróżować nago. Kraj był

zadziwiająco żyzny i zielony, znacznie bardziej, niż się tego spodziewałem. Na

wzgórzu rosły krzewy winorośli i drzewa oliwne. Schowałem spirale za jakimiś

kamieniami i skierowałem się w stronę drogi. Po pięciu minutach spotkałem grupę

ludzi; mieli ciemną skórę, czarne włosy i wszyscy byli ubrani w czyste białe

tuniki. Rzymianie? Żydzi? Egipcjanie? Skąd miałem wiedzieć? Odezwali się do

mnie, ale nie mogłem zrozumieć ani słowa. Po chwili dwóch z nich przytrzymało

mnie, a trzeci dokładnie przeszukał. Czyżby byli rabusiami szukającymi

pieniędzy? A może Rzymianami żądającymi okazania dokumentów? Uświadomiłem sobie,

jak bardzo byłem naiwny licząc na to, że uda mi się zdobyć odpowiedni strój i

wmieszać w tłum. Nic nie znalazłszy ten, który mnie rewidował, zaczął mnie

starannie i metodycznie bić. Wreszcie pchnął mnie twarzą na ziemię, tamci dwaj

ponownie mnie przytrzymali, a on wyciągnął sztylet i przeciął mi ścięgna u nóg.

Był to chyba z ich strony dowód niezwykłej łaski - zostawili mnie przecież przy

życiu. Odeszli śmiejąc się głośno i rozmawiając w niezrozumiałym dla mnie

języku.

Moje nogi były zupełnie bezużyteczne i miałem złamaną rękę.

Doczołganie się do szczytu wzgórza zajęło mi ponad cztery godziny. Od czasu do

czasu drogą przechodzili ludzie, ale wszyscy starannie udawali, że mnie nie

dostrzegają. Dotarłem wreszcie do miejsca, w którym ukryłem spirale Renselza,

ale ułożenie ich dokoła mnie okupiłem już wręcz potwornym bólem i wysiłkiem.

Naciskając przełącznik byłem prawie nieprzytomny, ale jakoś udało mi się tego

dokonać i znowu fale rozbiegły się po morzu Diraca i znalazłem się w moim pokoju

hotelowym w Santa Cruz. Tam gdzie przepaliły się belki, sufit zaczął już się

walić. Przeraźliwie dzwoniły dzwonki i wyły syreny, ale nie było dokąd uciekać.

Pokój był wypełniony gęstym gryzącym dymem. Starając się nie oddychać,

wystukałem kod, jakikolwiek, żeby tylko znaleźć się kiedy indziej i byłem w tym

samym pokoju pięć dni wcześniej. Złapałem łapczywie pełen haust powietrza.

Leżąca w łóżku kobieta wrzasnęła przeraźliwie, próbując naciągnąć na siebie

prześcieradło, ale pieprzący ją facet był zbyt zajęty, żeby zwracać na cokolwiek

uwagę. Zresztą oni i tak nie byli prawdziwi. Przestałem zwracać na nich uwagę,

podobnie jak na czas i miejsce, do którego miałem się przenieść. Może do 1965.

Wystukałem kod i stałem w pustym pokoju na trzydziestym piętrze wznoszonego

hotelu. Milczące sylwety dźwigów oświetlone były blaskiem księżyca w pełni.

Poruszyłem ostrożnie nogami. Wspomnienie bólu zaczynało już powoli blednąć. I

słusznie, bo przecież to nigdy się nie zdarzyło. Podróż w czasie. Może to nie

jest nieśmiertelność, ale w każdym razie coś niewiele od niej gorszego.

Nie można zmienić przeszłości, choćby się nawet bardzo tego

chciało.

Z samego rana zwiedziłem lokal Tancerza. Było to małe,

zwariowane mieszkanko na trzecim piętrze, o jedną przecznicę od Haight Ashbury,

zmienione w coś jakby z innej planety. Cała podłoga została pokryta starymi

materacami, na których piętrzyły się stosy poduszek, kołder, indiańskich koców i

wypchanych zwierząt. Przed wejściem zdejmowało się buty - Tancerz nosił zawsze

skórzane sandały z Meksyku o podeszwie wyciętej ze starej opony. Grzejnik, który

i tak już nie działał, pomalowany był odblaskowymi kolorami. Na ścianach wisiało

mnóstwo plakatów: Peter Max, kolorowy Eschers, wiersze Allena Ginsberga, okładki

płyt, transparenty z marszów pokoju, listy gończe FBI ze zdjęciami aktywistów

ruchu pacyfistycznego, obwiedzionymi fosforyzującym flamastrem, wielki,

przeraźliwie różowy znak pokoju. Niektóre plakaty były oświetlone czarnym

światłem i żarzyły się zupełnie nieprawdopodobnymi barwami. W powietrzu unosiła

się woń kadzidła i bananowy, słodkawy zapach środków odurzających. W kącie stał

gramofon i odtwarzał .bez końca "Orkiestrę Klubu Samotnych Serc Sierżanta

Pieprza". Kiedy płyta była już zupełnie zdarta, któryś z przyjaciół Tancerza

przynosił następną.

Nigdy nie zamykał drzwi. "Ktoś chce mnie obrobić? Znaczy,

że potrzebuje tego bardziej ode mnie, no nie?" Goście przychodzili o każdej

porze dnia i nocy.

Zapuściłem włosy. To lato spędziłem razem z Tancerzem i

Lisą, śmiejąc się, grając na gitarze, kochając się, pisząc głupie wiersze i

jeszcze głupsze piosenki, eksperymentując z prochami. Był to czas, kiedy LSD

kwitło niczym słoneczniki, a ludzie jeszcze nie bali się dziwnego i pięknego

zarazem świata, jaki zaczynał się po drugiej stronie rzeczywistości. Był to

czas, kiedy chciało się żyć. Wiedziałem, że Lisa kocha Tancerza, nie mnie, ale

wówczas wolna miłość unosiła się w powietrzu jak zapach maków i to nie miało

żadnego znaczenia. No, może prawie żadnego.

NOTATKI DO WYKŁADU O PODRÓŻACH W CZASIE (ciąg dalszy):

Postawiwszy hipotezę, że cały

wszechświat wypełniony jest nieskończenie gęstym morzem cząsteczek o energii

ujemnej, Dirac poszedł krok dalej i zapytał, czy my, żyjący w świecie o energii

dodatniej, możemy jakoś na to morze oddziaływać. Co by się na przykład stało,

gdyby dostarczyć elektronowi taką ilość energii, która pozwoliłaby na wydobycie

go z ujemnego oceanu? Stałyby się wówczas dwie rzeczy: pierwsza, że najwyraźniej

"znikąd" powstałby nowy elektron, i druga, że w morzu zostałaby "dziura". Dziura

ta zachowałaby się tak, jakby była cząsteczką, a dokładnie elektronem, z jedną

tylko różnicą: miałaby ładunek o odwrotnym znaku. Gdyby jednak ta dziura

napotkała kiedykolwiek na swojej drodze jakiś elektron, to elektron ten wpadłby

natychmiast do morza Diraca, unicestwiając w gwałtownym wybuchu zarówno siebie,

jak i ową dziurę. Po pewnym czasie ta "dziura" w morzu Diraca otrzymała swoją

własną nazwę: pozytron. Kiedy dwa lata później Anderson potwierdził istnienie

pozytronów, a tym samym słuszność teorii Diraca, wszystko wzięło w łeb.

Przez następnych pięćdziesiąt lat fizycy ignorowali fakt

istnienia morza Diraca. Ważna była antymateria i dziury, reszta zaś była tylko

matematyczną spekulacją.

Siedemdziesiąt lat później przypomniałem sobie dykteryjkę

wykładowcy matematyki i skojarzyłem ją z teorią Diraca. W podobny sposób, w jaki

recepcjonista znajdował wolne miejsce dla gościa w hotelu o nieskończonej ilości

pokoi, znalazłem sposób na pożyczenie energii z morza Diraca. Lub też, inaczej

mówiąc: nauczyłem się, jak robić na nim fale.

A wszystkie fale na morzu Diraca biegną w przeszłość.

Potem musieliśmy spróbować czegoś

bardziej ambitnego: wysłać człowieka w przeszłość i uzyskać namacalny dowód

odbytej wyprawy. Ciągle jeszcze baliśmy się skutków ewentualnej ingerencji,

chociaż matematycy twierdzili, że nie można zmienić teraźniejszości.

Przygotowaliśmy kamerę i starannie wybraliśmy cel podróży.

We wrześniu 1853 roku pewien wędrowiec nazwiskiem William Hapland przekroczył

wraz ze swoją rodziną góry Sierra Nevada kierując się ku wybrzeżom Kalifornii.

Podczas podróży jego córka Sarah prowadziła dziennik, w którym opisała między

innymi swoje wrażenia, kiedy po przekroczeniu grani Parkera dostrzegła w oddali

po raz pierwszy olbrzymią taflę Pacyfiku; stało się to tuż przed zachodem

słońca, więc "wszystko spowite' było szkarłatną poświatą", jak napisała.

Dziennik ten zachował się do naszych czasów. Bez żadnych kłopotów udało nam się

skryć w skałach górujących nad przełęczą i sfilmować utrudzonych podróżników w

ich zaprzężonym w woły wozie.

Zaraz potem wybraliśmy się do San Francisco podczas

wielkiego trzęsienia ziemi w roku 1906. Ulokowaliśmy się w opuszczonym domu

towarowym, który miał przetrwać kataklizm (ale nie pożar, który zaraz po nim

wybuchł), obserwowaliśmy i filmowaliśmy walące się dokoła budynki i strażaków w

konnych wozach bojowych, walczących bezowocnie z rozprzestrzeniającym się

ogniem. Kilka chwil wcześniej, zanim płomienie ogarnęły naszą kryjówkę,

uciekliśmy do teraźniejszości.

Film był wręcz rewelacyjny.

Byliśmy już gotowi ogłosić o wszystkim światu.

Za miesiąc miał się odbyć w Santa Cruz Kongres

AAAS.(Amerykańskie Towarzystwo Na Rzecz Rozwoju Nauki)

Zadzwoniłem do sekretarza komitetu organizacyjnego i

zgłosiłem swoje wystąpienie jako gość obrad, nie ujawniając, o czym mam zamiar

mówić. Miałem zamiar zademonstrować w czasie referatu nakręcone w przeszłości

filmy. Dzięki nim mieliśmy momentalnie zdobyć rozgłos.

Tego dnia, kiedy Tancerz umarł,

urządziliśmy pożegnalne przyjęcie - tylko Lisa, on i ja. Wiedział, że umrze;

powiedziałem mu o tym, a on mi uwierzył. Zawsze mi wierzył. Nie kładliśmy się w

ogóle spać; graliśmy na używanej mandolinie Tancerza, malując sobie na ciałach

psychedeliczne wzory, rywalizując w nie kończącej się grze w Monopol i robiąc

setki innych głupich, zwyczajnych rzeczy, które nabierały znaczenia tylko

dlatego, że robiliśmy je po raz ostatni. Około czwartej rano, kiedy na niebie

pojawiły się już pierwsze zwiastuny nadchodzącego dnia, poszliśmy nad zatokę i

przytuleni ciasno do siebie, żeby się trochę ogrzać, wzięliśmy po działce.

Tancerz wziął największą, bo on już nie wracał. Ostatnie, co powiedział, to,

żebyśmy nie pozwolili umrzeć naszym marzeniom i żebyśmy zostali razem.

Pochowaliśmy go na koszt miasta w komunalnej części

cmentarza. Rozstaliśmy się trzy dni później.

Potem jeszcze się kontaktowaliśmy, ale raczej rzadko. Pod

koniec lat siedemdziesiątych wróciła na uczelnię, studiując najpierw

zarządzanie, a potem prawo. Zdaje się, że przez jakiś czas była zamężna. Przez

pewien czas pisywaliśmy do siebie kartki na Boże Narodzenie, a potem zniknęła.

Kilka lat później dostałem od niej list. Napisała, że wreszcie czuje się na

siłach, żeby wybaczyć mi śmierć Tancerza.

Był zimny i mglisty lutowy dzień, ale ja wiedziałem, że

znajdę ciepło w 1965. Znowu rozbiegły się fale.

Spodziewane pytania z sali:

P (starszy, gruby profesor): Wydaje mi się, że ten pański

przeskok w czasie narusza prawo zachowania masy i energii. Jeżeli bowiem dany

obiekt ma zostać przeniesiony w przeszłość, to musi on zniknąć z

teraźniejszości, a z nim jego masa, co stanowi jaskrawe naruszenie tego prawa.

O (ja): Masa pozostaje cały czas nie zmieniona, ponieważ

powrót następuje w tej samej chwili, co zniknięcie.

P: No dobrze, ale co w takim razie z pojawieniem się w

przeszłości? Czy to nie stanowi naruszenia prawa zachowania masy? O: Nie.

Niezbędna energia zostaje pobrana z morza Diraca w sposób, który opisuję

szczegółowo w moim artykule w Physical Review. Kiedy przedmiot wraca w

"przyszłość", energia zostaje zwrócona morzu.

P: (podekscytowany młody fizyk): Czy w takim razie zasada

nieokreśloności Heisenberga nie ogranicza w jakiś sposób czasu, przez jaki można

pozostawać w przeszłości?

O: Dobre pytanie. Odpowiedź brzmi "tak", ale ponieważ

pożyczamy nieskończenie małą ilość energii od nieskończonej liczby cząstek, czas

spędzony w przeszłości może być dowolnie długi. Jedynym ograniczeniem jest to,

żeby opuścić przeszłość chwilę wcześniej, zanim wyruszyło się tam z

teraźniejszości.

Pół godziny dzieliło mnie od

wygłoszenia referatu, który uczyniłby moje nazwisko równie sławnym, jak Newtona,

Galileusza... i Diraca. Miałem dwadzieścia osiem lat; tyle samo, co Dirac, kiedy

ogłaszał swoją teorię. Miałem w ręku pochodnię i szykowałem się do podpalenia

świata. Denerwowałem się, przeglądając po raz kolejny w hotelowym pokoju tekst

mojego wystąpienia. Pociągnąłem łyk z dawno otwartej butelki coli, którą jeden z

moich studentów zostawił na telewizorze. Nadawano akurat wieczorne wiadomości,

ale ja nie słuchałem.

Nigdy nie wygłosiłem tego referatu. Hotel już płonął, moja

śmierć została już postanowiona. Poprawiłem krawat, przejrzałem się jeszcze raz

w lustrze i podszedłem do drzwi. Klamka była ciepła. Otworzyłem je i stanąłem

przed ścianą ognia. Płomienie niczym wygłodniały smok rzuciły się przez otwarte

drzwi. Zatoczyłem się do tyłu, wpatrując się w ogień z fascynacją i osłupieniem.

Gdzieś w hotelu rozległ się przeraźliwy wrzask, który

wyrwał mnie z odrętwienia. Znajdowałem się na trzydziestym piętrze i nie miałem

żadnej drogi ucieczki. Przede wszystkim pomyślałem o maszynie. Skoczyłem na

drugi koniec pokoju i otworzyłem walizkę. Szybkimi, pewnymi ruchami wyjąłem

spirale Renselza i okręciłem je dokoła mojego ciała. Dywan zajął się ogniem,

tworząc płomienistą kurtynę między mną a jakąkolwiek możliwą drogą ucieczki.

Wstrzymując oddech, żeby uniknąć uduszenia, wystukałem kod i skoczyłem w czas.

Ciągle wracam do tej chwili. Kiedy nacisnąłem przełącznik

przesycone dymem powietrze już prawie nie nadawało się do oddychania. Miałem

wówczas przed sobą jakieś trzydzieści sekund życia. Przez te wszystkie lata

zmniejszyłem ten czas do dziesięciu, a może nawet jeszcze bardziej.

Żyję na kredyt. Być moce wszyscy tak żyjemy, ale ja wiem

dokładnie, kiedy i gdzie przyjdzie mi spłacić mój dług.

Tancerz umarł 9 lutego 1969 roku. Był

to ponury, mglisty dzień. Rano powiedział, że boli go głowa; było to jak na

niego dosyć niezwykłe. Nigdy nie miewał bólów głowy. Postanowiliśmy pójść na

spacer we mgle. Odnosiliśmy cudowne wrażenie, że jesteśmy zupełnie sami w

dziwnym, bezkształtnym świecie. Zapomniałem zupełnie o jego bólu głowy aż do

chwili, kiedy spoglądając na zasnute mgłą morze z parku nad zatoką osunął się

nagle na ziemię. Nie żył już, kiedy przyjechało pogotowie. Umarł z tajemniczym

uśmiechem na twarzy. Nigdy nie zrozumiałem tego uśmiechu. Być może uśmiechał się

dlatego, że już nic go nie bolało.

Dwa dni później Lisa popełniła samobójstwo. "

Wy, zwyczajni ludzie, macie wszelkie

szanse kształtować przyszłość. Możecie mieć dzieci, pisać książki, podpisywać

petycje, konstruować nowe maszyny, chodzić na przejęcia, ubiegać się o fotel

prezydenta. Wpływacie na przyszłość każdym swoim czynem. Ja, cokolwiek bym

zrobił, nie mam takiej możliwości. Dla mnie jest już za późno. Wszystkie moje

uczynki zostały zapisane w płynącej wodzie. Ponieważ moje działania nie

pociągają za sobą żadnych skutków, nie ciąży na mnie również żadna

odpowiedzialność. To co robię, nie ma znaczenia. Żadnego.

Kiedy po raz pierwszy uciekłem przed ogniem w przeszłość,

próbowałem wszelkich sposobów, żeby zmienić bieg wypadków. Zatrzymałem

podpalacza, kłóciłem się z urzędnikami, nawet poszedłem do mojego domu i

próbowałem sam siebie odwieść od zamiaru wzięcia udziału w zjeździe.

Ale czas nie działa w ten sposób. Bez względu na to, co

przedsięwziąłem, czy rozmawiałem z gubernatorem, czy wysadziłem hotel w

powietrze, kiedy wracam do krytycznej chwili - do czekającego na mnie w

teraźniejszości przeznaczenia - znikam z miejsca, w którym byłem i trafiam znowu

do objętego płomieniami hotelowego pokoju. Zostało mi jeszcze niespełna dziesięć

sekund. Za każdym razem, kiedy zanurzam się w morzu Diraca, wszystkie zmiany,

jakich dokonałem w przeszłości, znikają, nie pozostawiając najmniejszego śladu.

Czasem wyobrażam sobie, że zmiany te powodują powstanie nowych wersji

przyszłości, chociaż wiem, że tak nie jest. Podczas mego powrotu wszystko

zostaje zatarte przez fale czasu i znika jak starte gąbką znaki na tablicy.

Pewnego dnia wrócę i spotkam moje przeznaczenie. Na razie

jednak żyję w przeszłości. To chyba dobre życie. Po jakimś czasie można się

przyzwyczaić do świadomości, że nic z tego, co się robi, nie wpłynie w

najmniejszy nawet sposób na otaczający mnie świat. Daje to poczucie wolności.

Byłem w miejscach, do których nikt oprócz mnie nie dotarł, i widziałem rzeczy,

których nie widział żaden żyjący człowiek. Porzuciłem fizykę, rzecz jasna. Nic z

tego, co odkryję, nie przetrwa tej fatalnej nocy w Santa Cruz. Może ktoś inny

będzie kontynuował moje badania, ale to już nic mnie nie obchodzi.

Za wszystko trzeba jednak płacić. Za każdym razem, kiedy

wracam do hotelowego pokoju, wszystko jest takie same, z wyjątkiem moich

wspomnień. Znowu mam dwadzieścia osiem lat, jestem ubrany w trzyczęściowy

garnitur, w ustach czuję smak zwietrzałej coli. Za każdym razem, kiedy wracam,

zużywam trochę czasu. Pewnego dnia zużyję go do końca.

Tancerz także nigdy nie umrze. Nie pozwolę mu. Za każdym

razem, kiedy dochodzę do tego ostatniego, lutowego poranka, gdy umarł, wracam do

roku 1965, do owego przepięknego czerwca. Jestem wtedy dla niego obcy, za każdym

razem. Spotykamy się na wzgórzu, jedyni, którzy postanowili rozkoszować się

dniem nic nie robiąc. Tancerz leży na wznak od niechcenia przebierając palcami

po strunach swej gitary, puszczając bańki mydlane i wpatrując się w obłoki na

błękitnym niebie. Nieco później przedstawię go .Lisie. Ona również jeszcze nas

nie zna, ale to nie szkodzi. Mamy masę czasu.

- Czas - mówię do Tancerza, kładąc się na parkowym wzgórzu.

- Mamy tak dużo czasu.

- Tyle czasu, ile tylko może go być - odpowiada.

przekład : Arkadiusz Nakoniecznik

---