Prawo Konstytucyjne
Piotr Krajewski:
Wolności i prawa człowieka i obywatela:
Podstawy wolności i praw człowieka i obywatela:
1. Jakie wyróżniamy koncepcje ujęcia praw człowieka?
Prawa człowieka - są to pewne niepodważalne wartości, jakie służą ludziom. Wartości te wywodzą się z godności ludzkiej.
Koncepcja indywidualistyczna - praw jednostki są pierwotne, wynikają z godnosci osoby ludzkiej i są postawione przed interesem władzy państwowej. Taka koncepcja jest w Konstytucji RP z 1997, taka też była w Konstytucji marcowej z 1921 r.
Koncpecja Konstutcji PRL z 1952 r: -> koncepcja kolektywistyczna:
- był antyindywidualistyczny -> jednostka podporzadkowana grupie i panstwu
- relatywistyczny charakter praw czlowieka -> prawa czlowieka = prawa obywatela
- podkreslal prawa pozytywne - czyli obowiazki podjecia przez panstwa dzialan na rzecz jednostki
- nie docenial gwarancji formalnych praw czlowieka, akcentowal za to tzw. gwarancje materialne (np. upanstwowienie srodkow produkcji)
2. Jakie wyróżniamy generacje praw człowieka?
Prawa czowieka ksztaltuja się od rewolucji demokratycznych konca XVIII wieku do teraz.
Termin prawa człowieka już w XVIII w. Wszedl jednak do uzycia duzo pozniej - w Polsce nawet lata 70 XX wieku.
Pierwsza generacja: uksztaltowane jeszcze w oswieceniu:
- wolnosc osobista
- rownosc wobec prawa
- wlasnosc
- bezpiecznestwo osobiste
- wolnosc wyznania
1776 - Deklaracja praw Wirginii
1789 - Deklaracja Praw Czlowieka i Obywatela
Już w tym czasie uznawane za przyrodzone i niezbywalne.
1950 - Konwencja o Ochronie Praw Czlowieka i Podstawowych Wolnosci
1966 - Miedzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
Druga generacja: prawa spoleczne i ekonomiczne.
- na poczatku XX wieku
1919 - Konstytucja weimarska Niemiec:
- ochrona macierzynstwa
- rodzin wielodzietnych
- mlodziezy przed wyzyskiem, zaniedbaniem moralnym, umyslowym lub cielesnym
- prawo do samorzadu w granicach ustaw
- ochrona pracy przez panstwo
- wolnosc zrzeszania się
- nakaz zapewnienia kazdemu obywatelowi niezbednego utrzymania się jeśli będzie bez pracy
- wspolne ustalanie plac
1950 - Konwencja o Ochronie Praw Czlowieka i Podstawowych Wolnosci
1966 - Miedzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych
1961 - Europejska Karta Spoleczna
Trzecia generacja: prawa kolektywne
- koniec XX wieku
- prawo do dobrej administracji
- prawo do srodowiska
- prawo do ochrony danych osobowych
- w konstytucjach panstw Europy S-W
- w Karcie Praw Podstawowych UE
3. Jakie są ponadnarodowe systemy regulacji praw człowieka?
System ONZ:
- preambuła KNZ - koniecznosc przywrocenia wiary w prawa czlowieka
- 1948 - Powszechna Deklaracja Praw Czlowieka -> charakter uchwaly, a nie umowy. Naklada zobowiazania moralne i polityczne, a nie prawne. Była odpowiedzią na II wś, jednak niektóre stwierdzenia są ponadczasowe.
- 1966 - Miedzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Miedzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spolecznych i Kulturalnych.
MPPOiP:
- panstwa zobowiazaly się przestrzegac i zapewniac prawa uznane w Pakcie wszystkim, którzy znajduja się na terytorium i podlegaja jurysdykcji
MPPGSiK:
- panstwa zobowiazaly się do podjecia odpowiednich krokow indywidulanych w celu stopniowego osiagniecia pelnej realizacji praw zawartych w Pakcie
System Rady Europy:
1949 - powstala RE -> ochrona praw czlowieka i demokracji parlamentarnej
1991 - przystapienie Polski
1950 - podpisano w Rzymie - Konwencje o Ochronie Praw Czlowieka i Podstawowych Wolnosci
1993 - Polska ratyfikowala
- każdy ustawodawca krajowy musi zapewnic zgodnosc prawa krajowego z Konwencja
Organ na strazy - Europejski Trybunal Praw Czlowieka w Strasburgu
System Unii Europejskiej:
Na gruncie Traktatu z Lizbony angazuje się w ochrone praw czlowieka. Na podstawie Traktatu moc traktatowa uzyskala Karta Praw Podstawowych UE. Od momentu proklamowania w Nicei do wejscia w zycie Traktatu Lizbonskiego - jedynie dokument polityczny.
Postanowienia ogolne Karty:
- postanowienia Karty maja zastosowanie do instytucji Unii i do panstw czlonkowskich, wylacznie w zakresie, w jakim stosuja one prawo Unii, oraz nie mogą rozszerzac kompetencji UE
- prawa wynikajace z Karty, które sa przedmiotem postanowien Traktatow, sa wykonywane w warunkach i w granicach okreslonych w Traktatach
- prawa podstawowe zawarte w Karcie i odpowiadajace prawom zagwarantowanym w Europejskiej Konwencji Praw Czlowieka maja „takie same znaczenie i zakres” jak w Konwencji.
Polska zastrzegla sobie prawo do stanowienia prawa „w zakresie moralnosci publicznej, prawa rodzinnego, a także ochrony godnosci ludzkiej i poszanowania fizycznej i moralnej integralnosci czlowieka” -> Polska przystapila razem z WB do tzw. „protokolu brytyjskiego”
Traktat Lizbonski okreslil stosunek UE do ochrony praw czlowieka na gruncie EKPCZ:
- UE przystepuje do Europejskiej Konwencji Praw Czlowieka
- prawa podstawowe zagwarantowane zarówno w EKPCZ, jak i wynikajace „z tradycji konstytucyjnych Panstw Czlonkowskich” - czesc prawa UE jako zasady ogolne tego prawa
Traktat Lizbonski - Trybunal Sprawiedliwosci UE w Luksemburgu obejmuje swoja wlasciwoscia prawo Unii Eurpejskiej, chyba, ze Traktaty europejskie stanowia inaczej.
4. Jakie są podstawowe pojęcia i terminy w zakresie praw człowieka?
Prawa człowieka - prawa pierwotne w stosunku do wladzy panstwowej, przyslugujace kazdemu czlowiekowi z faktu posiadania godnosci osoby ludzkiej, bez względu na jego przynaleznosc panstwowa, spoleczna, rasowa, itd.
Prawa obywatelskie - prawa przyslugujace tym osobom, które sa obywatelami danego panstwa
Prawa podstawowe - najwazniejsze prawa jednostki w danym systemie prawnym (wg. kryterium materialnego) lub normowane w Konstytucji RP albo w innym doniosłym akcie prawnym (wg. kryterium formalnego)
Wolnosci czlowieka (obywatela) - to taka sfera zycia i postepowania czlowieka (obywatela), która nie wynika z przepisow prawa przedmiotowego, ale prawo to jedynie okresla ich granice. Ta kategoria praw sluzy zabezpieczeniu ludziom sfery wolnej od ingerencji panstwa.
Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela w Konstytucji RP:
5. Jak kształtował się konstytucyjny katalog praw człowieka?
Rozdzial II -> wplyw miedzynarodowych uregulowan oraz wykorzystanie sadownictwa konstytucyjnego. Np. regulacja prawa do ochrony zycia prywatengo - orzecznictwo TK jeszcze przed 1997 -> art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz zasada demokratycznego panstwa prawnego.
6. Jakie jest miejsce praw człowieka w Konstytucji RP?
Wolnosci, prawa czlowieka i obywatela, a także obowiazki -> rozdzial II (poczatek). Po rozdziale I (Rzeczpospolita), a przed III (zrodla prawa).
- niekiedy ten katalog otwiera konstytucję - np. Wlochy, Niemcy
7. Jakie są konstytucyjne zasady ogólne regulacji praw człowieka?
Systematyka:
- wolnosci i prawa osobiste
- wolnosci i prawa polityczne
- wolnosci i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne
Wyciągniecie przed nawias -> zasady ogolne: godnosc, wolnosc, rownosc
Konstytucja unormowala tez: srodki ochrony wolnosci i praw oraz obowiazki jednostki
8. Jak Konstytucja RP ujmuje zasadę wolności człowieka?
Konstytucja nie definiuje wolnosci. Można jednak rozumiec jako:
- zakaz zmuszania do tego, czego prawo nie nakazuje
- wymog wobec kazdego do szanowania wolnosci i praw innych
- gwarancja poddania wolnosci czlowieka ochronie prawnej
Dwa aspekty rozumienia wolnosci:
- znaczenie pozytywne - swoboda czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo zakazane. Ograniczenie swobody - wskazanie przepisu prawa. Prawo jest podstawa ograniczenie wolnosci.
- znaczenie negatywne - nalozenie na jednostke ograniczenia - tylko wtedy, gdy przeiduje to prawo. Ten kto powoluje się na zakaz - musi wskazac podstawe swojego twierdzenia.
9. Jak Konstytucja RP ujmuje zasadę równości wobec prawa?
Wyrażona jest na dwa sposoby:
- w aspekcie pozytywnym - „Wszyscy sa wobec prawa rowni”
- w aspekcie negatywnym - „nikt nie może być syskryminowany w zyciu politycznym, spolecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny”
Zasada - trzy aspekty:
- rowne traktowanie przez wladze publiczne
- rownosc wobec prawa
- zakaz dyskryminacji w zyciu politycznym, spolecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny
Materialne znaczenie rownosci - stanowic tak prawo, aby podmioty rowne traktowac rowno.
Formalno - proceduralna znaczenie rownosci - rowne traktowanie w procesie stosowania prawa.
Zasade rownosci stosuje TK: wszystkie podmioty prawa charakteryzujace się dana cecha istotna (relewantna) w rownym stopniu, maja być traktowane rowno - wedlug jednakowej miary, bez dyskryminacji jak i faworyzacji.
Można traktowac nierowno - ale musi mieć to rację (uzasadnienie). Nierownosc bez racji to dyskryminacja.
Odstepstwa od zasady rownego traktowania podmiotow podobnych - uzasadnienie - „odpowiednio przekonujace argumenty. Argumenty muszą mieć nastepujacy charakter:
- relewantny -> bezposredni zwiazek z celem i zasadnicza trescia przepisow. Musza sluzyc realizacji celu i tresci. Zroznicowanie musi być racjonalne. Nie można samemu ustanawiac kryterium. Kryterium - racjonalny zwiazek z celem i trescia danej regulacji.
- proporcjonalny -> waga interesu, któremu ma sluzyc roznicowanie sytuacji adresatow normy prawnej - musi pozostawac w odpowiedniej proporcji do wagi interesow, które zostana naruszone w wyniku nierownego traktowania podmiotow podobnych
- musza pozostawac w zwiazku z innymi wartosciami, zasadami czy normami konstytucyjnymi, uzasadniajacymi odmienne traktowanie podmiotow podobnych. Jedna z zasad - zasada sprawiedliwosci spolecznej.
Uprzywilejowanie wyrownawcze - srodek, który ma w ocenie prawodawcy doprowadzic do wyrownania szans danego podmiotu.
Dyskryminacja pozytywna - przechylenie szali na rzecz danego podmiotu
10. Kto jest podmiotem wolności i praw?
- człowiek i obywatel
- rozroznia się takie prawa i wolnosci, które przysluguja kazdemu czlowiekowi oraz takie, które przysluguja wylacznie obywatelom polskim
- często z konstytucyjnych praw i wolnosci mogą korzystac tez inne podmioty np. uniwersytet -> prawo do wlasnosci
11. Na czym polega koncepcja horyzontalnego działania praw człowieka?
- przepisy o prawach czlowieka, zawarte w Konstytucji RP wyznaczaja nie tylko relacje w wymiarze wertykalnym - miedzy wladzami publicznymi a obywatelem, ale także relacje bezpośrednie - miedzy poszeczegolnymi podmiotami prawa - byłby to wymiar horyzontalny.
Odpowiedź - art. 40 zakazujący nieludzkiego lub ponizajacego traktowania - czy relacja miedzy samymi ludzmi.
TK w 2002 r. orzekal o horyzontalnym dzialaniu art. 51 -> autonomia informacyjna osoby ludzkiej - prawo do samodzielnego decydowania o ujawnieniu innym informacji dotyczacych swojej osoby - zarówno do wladz publicznych jak i do podmiotow prywatnych.
- niektóre prawa wylacznie wertykalnie
12. Jaka jest systematyka wolności i praw człowieka i obywatela?
1. Wolnosci i prawa osobiste.
2. Wolnosci i prawa polityczne.
3. Wolnosci i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne.
13. Jakie wyróżniamy wolności i prawa osobiste?
- prawo do ochrony zycia - wartosc w kazdej fazie rozwoju -> wartosc konstytucyjna (również zakaz aborcji)
- prawo do nietykalnosci osobistej i do wolnosci osobistej -> pozbawienie lub ograniczenie wolnosci czlowieka może nastapic tylko na zasadach i w trybie okreslonym w ustawie. Każdy pozbawiony wolnosci traktowany humanitarnie, natomiast każdy bezprawnie pozbawiony - prawo do odszkodowania.
- prawo do domniemania niewinnosci - dopóki wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sadu
- prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwloki przez wlasciwy, niezalezny, bezstronny i niezawisly sad. Jawnosc postepowana sadowego. Prawo do obrony we wszystkich stadiach postepowania.
- prawo do ochrony zycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim zyciu osobistym
- wolnosc sumienia i religii
- wolnosc wyrazania swoich pogladow oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji
- prawo dostepu czlowieka do dotyczacych go urzedowych dokumentow i zbiorow danych
- prawo do wychowania dzieci zgodnie z wlasymi przekonaniami, ale wychowanie powinno uwzgledniac stopien dojrzalosci dziecka, a także wolnosc jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. Prawa rodzicielskie obejmuja prawo rodzicow do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.
14. Jakie wyróżniamy wolności i prawa polityczne?
Prawa zwiazane ze swoboda wyrazania swoich pogladow i tworzenia zrzeszen.
- wolnosc organizowania pokojowych zgromadzen i uczestniczenia w nich
- wolnosc zrzeszania się w stowarzyszeniach, partiach, zwiazkach zawodowych, organizacjach spoleczno-zawodowych rolnikow i organizacjach pracodawcow
Prawa zwiazane z udzialem w zyciu publicznym:
- prawo glosowania w wyborach i referendach
- prawo dostepu do sluzby publicznej na jednakowych zasadach
- prawo do informacji o dzialalnoci wladz i instytucji publicznych oraz osob pelniacych funkcje publiczne
- prawo do inicjatywy ustawodawczej
- prawo do skladania petycji, wnioskow i skarg w interesie publicznym, wlasnym lub innej osoby za jej zgoda
15. Jakie wyróżniamy wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne?
Prawa te sa często nazywane prawami socjalnymi. Sa trudne do urzeczywistnienia.
a)mogą bez egzekwowane bezposrednio na podstawie Konstytucji RP i ustaw:
- prawo do wlasnosci, do innych praw majatkowych i prawo dziedziczenia
- wolnosc wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy
- prawo do nauki
- prawo do zabezpieczenia spolecznego w razie niezdolnosci do pracy ze względu na chorobe i inwalidztwo oraz po osiagnieciu wieku emerytalnego
- prawo do ochronyzdrowia
b)mogą być dochodzone wylacznie w granicach okreslonych w ustawach:
- dochodzenie minimalnej wysokosci wynagrodzenia za prace
- prawo do bezpiecznych i higienicznych warunkow pracy
- obowiazek udzielania przez wladze publiczne pomocy osobom niepelnosprawnym
- obowiazek uwzgledniania przez panstwo w swojej polityce spolecznej i gospodarczej dobra rodziny, w tym udzielania pomocy przez wladze publiczne matce przed i po urodzeniu dziecka
- obowiazek prowadzenia przez wladze publiczne polityki zapewniajacej bezpieczenstwo ekologiczne
- prowadzenie przez wladze publiczne polityki sprzyjajacej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, ochrony konsumentow, uzytkownikow i najemcow przed dzialaniami zagrazajacymi ich zdrowiu, prywatnosci i bezpieczenstwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi
16. Kiedy możliwe jest ograniczenie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela?
- nie jest możliwe - zwiazek praw i wolnosci z godnoscia czlowieka wymaga od wladz publicznych szanowania tych praw
Stany nadzwyczajne (stanow: wojennego, wyjatkowego lub kleski zywiolowej) - może nastapic z mocy Konctytucji ograniczenie tych praw - mowimy o zawieszeniu tych praw.
Ograniczenie praw czlowieka w okresie stanow nadzwyczajnych: na podstawie K i w zakresie przez nia okreslonym.
W toku normalnego funkcjonowania panstwa -> możliwe sa jedynie ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolnosci i praw na warunkach przewidzianych w art. 31 ust. 3. Takie ograniczenia, aby być legalne musza być:
- ustanowione w ustawie
- proporcjonalne - test proporcjonalnosci - rozwazenie, czy w dazeniu do osiagniecia zamierzonego przez ustawodawce celu, znalazl on - z punktu widzenia praw czlowieka - srodek adekwatny, konieczny i najmniej uciazliwy. Rozwazenie trzech zagadnien:
a) czy przedsiewziete srodki sa skuteczne do osiagniecia zalozonego celu (zasada adekwatnosci)
b) czy podjete srodki sa najmniej uciazliwe wobec zalozonego celu (zasada koniecznosci)
c) czy stopien uciazliwosci dla jednostki pozostaje w odpowiedniej proporcji do wartosci celu, którego realizacji dane ograniczenie ma sluzyc (zasada proporcjonalnosc sensu stricto)
- konieczne w demokratycznym panstwie dla jego bezpieczenstwa lub porzadku publicznego bądź dla ochrony srodowiska, zdrowia i moralnosci publicznej albo wolnosci i praw innych osob
- nie mogą naruszac istoty wolnosci i prawa
TK analizujac poszczegolne konstytucyjne wolnosci lub prawa wyroznia w nich istote (jadro) i element zewnetrzny (otoczke). Istoty wolnosci (prawa) jest wartoscia niewymienialna na żadna inna wartosc lub dobro. Otoczke daje się wymienic na inne wartosci lub dobra - „bez zniszczenia tozsamosci danego prawa lub wolnosci”. Np. wolnosc zrzeszania się - funkcjonariusze publiczni nie mogą nalezec do partii, ale mogą do stowarzyszen.
17. Jakie są konstytucyjne obowiązki jednostki?
- katalog jest niewielki
- nie sa one zrodlem praw czlowieka -> zrodlem jest godnosc
Adresat -> obywatele polscy. Ewentualnie może to być każdy, kto przebywa.
- wiernosc wobec panstwa oraz troska o dobro wspolne
- przestrzeganie prawa RP
- ponoszenie ciezarow i swiadczen publicznych, w tym podatkow okreslonych w ustawie
- obrona ojczyzny, obowiazkiem jest również sluzba wojskowa - okresla ustawa. Konstytucja dopuszcza zastepcza sluzbe wojskowa
- dbalosc o stan srodowiska i odpowiedzialnosc za spowodowanie jego pogorszenia
Środki ochrony wolności i praw człowieka i obywatela:
18. Jakie są środki ochrony wolności i praw człowieka i obywatela?
- wola ustrojodawcy - respektowanie praw czlowieka
- prawo do wynagrodzenia szkody, jaka zostala wyrzadzona podmiotowi prawa przez niezgodne z prawem dzialanie organu wladzy publicznej
- prawo do sadu
- zakaz zamykania drogi sadowej dla dochodzenia naruszonych wolnosci lub praw
- skarge konstytutcyjna do TK
- prawo do wystapienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolnosci lub praw naruszonych przez organy wladzy publicznej
- K nie reguluje, ale często skarga do ETPcz
19. Na czym polega odpowiedzialność odszkodowawcza orgau wladzy publicznej?
- już Konstytucja marcowa - prawo obywateli do wynagradzania szkody wyrzadzonej przez organy wladzy
Konstytucja RP w art. 77 ust. 1 - prawo podmiotowe jednostki do odszkodowania w wypadku niezgodnego z prawem dzialania organu wladzy publicznej i okresla przeslanki niezbedne do egzekwowania tej odpowiedzialnosci. W ocenie TK przepis ten:
- funkcja gwarancyjna -> w przypadku niezgodnego z prawem postepowania organu wladzy publicznej
- instrument wymuszajacy respektowanie zasady legalizmu w dzialaniach wszelkich organow wladzy publicznej
Orzecznictwo TK -> przeslanki odpowiedzialnosci odszkodowawczej wladzy:
- szkoda - uszczerbek zarówno materialny jak i niematerialny. Rozumiana w sposób przyjety na gruncie prawa cywilnego
- organ wladzy publicznej - organy ustawodawcze, wykonawcze, sadownicze jak i samorzadowe. Także inne instytucje niż panstwowe i samorzadowe, jeśli wykonuja funkcje wladzy publicznej w wyniku powierzenia lub przekazania im tych funkcji przez organ wladzy panstwowej lub samorzadowej. Obciaza się instytucje, a nie funkcjonariuszy. Podstawowe znaczenie - ustalenie, czy dzialanie organu wladzy publicznej jest zwiazane z realizacja jego proregatyw.
- dzialanie organu waldzy publicznej - wszelkie dzialania mieszczace się w kompetencjach danego organu. Forma dzialania lub zaniechania, wydawania decyzji administracyjnych, uchwal, zarzadzen.
Zaistnienie przeslanki odpowiedzialnosci dzialanie organu musi być dzialaniem niezgodnym z prawem.
Należy je rozumiec jako zaprzeczenie zachowania uwzgledniajacego nakazy i zakazy wynikajace z normy prawnej -> kategoria wezsza niż bezprawnosc na gruncie prawa cywilnego.
TK uznał, ze do ponoszenia odpowiedzialnosci materialnej Skarbu Panstwa za dzialania funkcjonariuszy nie jest niezbedne stwierdzenie winy funkcjonariusza za wyrzadzona obywatelowi szkode. Niezgodne z prawem dzialanie organu wladzy publicznej musi być jednak stwierdzone przez sad. Wyrok jest podstawa ubiegania się o odszkodowanie.
20. Na czym polega prawo do sadu?
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwloki przez wlasciwy, niezalezny, bezstronny i niezawisly sad -> aspekt pozytywny prawa do sadu.
Aspekt negatywny -> Konstytucja RP zakazuje zamykania drogi sadowej
Prawo do sadu - Konstytucja RP zalicza do praw osobistych kazdego z nas. Porecza to prawo przez:
- zakaz zamykania drogi sadowej
- ustanowienie zasady dwuinstancyjnego postepowania prawnego, z tym ze wyjatki mogą być przewidziane w ustawie
Prawo do sadu: pozytywne + negatywne wyrazanie prawa do sadu.
Art. 77 ust. 2 - wyklucza mozliwosc zamykania komukolwiek drogi sadowej na podstawie ustawy. Jedyna dopuszczalna mozliwosc odebrania to Konstytucja RP -> jednak prawo do sadu konstrukcja ustrojowa:
- dostep do sadu
- odpowiednie uksztaltowanie procedury sadowej, tak aby umozliwila rzeczywiste dochodzenie swoich praw
- uzyskanie wyroku sadowego
- odpowiednie uksztaltowanie wyroku sadu
21. Co należy rozumiec przez skarge konstytucyjna?
- srodek prawny, który przysluguje kazdemu (jednostce lub innemu podmiotowi prawa) - ochrona konstytucyjnych wolnosci i praw
- podstawa -> naruszenie praw podmiotowych, gwarantowanych bezposrednio w samej konstytucji RP
- umozliwia ona bezposrednie wystapienie do TK o udzielenie ochrony przed naruszeniem jednego z konstytucyjnych praw przez organ wladzy publicznej
Patrzac od strony TK skarga konstytucyjna jest to instytucja tzw. konkretnej kontroli konstytucyjnosci prawa.
Skarga - ochrona konkretnych praw i wolnosci zainteresowanego podmiotu.
Przeslanki wniesienia - materialne i formalne.
22. Jakie są materialne przeslanki wniesienia skargi konstytucyjnej?
* wiaza się z odpowiedzia kiedy skarga przysluguje
- nastapilo naruszenie konstytucyjnych praw skarzacego - wolnosci lub praw okreslonych w Konstytucji RP, w wyniku orzeczenie sadu lub organu administracji publicznej. Orzeczenie musi mieć charakter orzeczenia ostatecznego
- przedmiotem zaskarzenia jest ustawa lub inny akt normatywny na podstawie którego sad lub organ administracji orzekl ostatecznie o wolnosiach lub prawach albo o obowiazkach okreslonych w K. Przedmiotem skargi nie może być prawomocny wyrok, ostateczna decyzja administracyjna lub inne ostateczne roztrzygniecie lecz podstawa normatywna wydania orzeczenia - przepisy aktu naruszaja przepisy K o wolnosciach, prawach lub obowiazkach.
- skarzacy musi wykorzystac wszystkie przyslugujace mu w toku instancji sadowej lub administracyjnej srodki zaskarzenia wyroku, decyzji lub innego roztrzygniecia wydanego na podstawie kwestionowanego aktu normawtywnego. Skarga konstytucyjna jest subsydiarnym względem do prawa do drogi sadowej srodkiem ochrony praw ujetych w Konstytucji RP
- incydentalnosc - sprawa bedaca jej przedmiotem musi pojawic się w zwiazku z zaistnialym sporem prawnym (na jego tle). Zainteresowany musi legitymowac się niekorzystnym dla siebie roztrzygnieciem sadowym lub administracyjnym w jego sprawie.
- nie można kwestionowac niezgodnosci ustawy z umowa m/n
- nie może dotyczyc niezgodnosci przepisow ustawy z przepisami programowymi Konstytucji RP, jak również takimi jak art. 2 lub 32 - przepisy te nie mogą sluzyc samodzielnie. Mogą jedynie jako wzorce kontroli w danym trybie
- przedmiotem konstroli może być akt prawa pochodnego UE (rozporzadzenie Rady) - przeslanka dopuszczalnosci - „nalezyte uprawdopodobnienie”, ze kwesionowany akt pochodnego prawa unijnego istotnie obniza poziom ochrony praw i wolnosci w porownaniu z tym, który gwarantuje K.
Korzystny wyrok - derogacja danego przepisu ze skutkiem erga omnes. Może wznowic postepowanie. Jeśli TK odroczyl utrate mocy obowiazujacej przepisu uznanego za niekonstytucyjny - niekiedy mimo odroczenia wyposaza skarzacego w prawo do wznowienia postepowania. Przywilej taki może być stosowany jedynie w nastepstwie wyroku wydanego w trybie skargi - nazywany prawem korzysci.
23. Jakie są formalne przesłanki wniesienia skargi konstytucyjnej?
- kto i na jakich warunkach może zlozyc skarge
1. „każdy czyje konstytucyjne wolnosci lub prawa zostaly naruszone”
- Zakres podmiotowy skargi wyznaczony jest:
- przez istote skargi -> sluzy ona do obrony wolnosci i praw obywateli
- zakres danej wolnosci lub danego prawa, których naruszenie jest podnoszone np. prawo wlasnosci przez inne podmioty niż osoby fizyczne
2. przymus adwokacko-radcowski - musi być tak wlasnie napisana
3. zlozyc do TK w ciagu trzch mieciecy od dnia doreczenia skarzacemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego roztrzygniecia
4. jest wolna od oplat sadowych
5. należy ja skladac wraz z zalcznikami w pieciu egzemplarzach
Zdolnosc skargowa - glownie osoby fizyczne, ale również partie polityczne, stowarzyszenia, zwiazki zawodowe lub organizacje gospodarcze - w zakresie takim w jakim te podmioty mogą być podmiotem wolnosci i praw okreslonych w Konstytucji RP. Brak osobowosci prawnej nie wyklucza.
Gminy lub inne jednstki samorzadu terytorialnego - orzecznictwo odpowiada negatywnie.
a) samorzad terytorialny uczestniczy w sprawowaniu wladzy przez wykonywanie zadan publicznych
b) jednostki tego samorzadu maja prawo do inicjowania kontroli konstytucyjnosci prawa w trybie kontroli abstrakcyjnej
Trybunal odmawia również zdolnosci skargowej publicznym podmiotom gospodarczym.
24. Jaka jest rola Rzecznika Praw Obywatelskich?
- dziala na podstawie Konstytucji RP oraz na podstawie ustawy o RPO
- stoi na strazy wolnosci i praw czlowieka i obywatela okreslonych w Konstytucji RP oraz w innych aktach normatywnych
- ustawa zasadnicza - każdy ma dostep do ochrony przez rzecznika
Nowela do ustawy o RPO z 2011 - powierzyla Rzecznikowi w ramach „krajowego mechanizmu prewencji” funkcje organu wizytujacego w sprawach zapobiegania torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub ponizajacemu traktowaniu albo karaniu
Ustawa z 2010 o wdrozeniu niektórych przepisow UE w zakresie rownego traktowania nalozyla na RPO zadania rownego traktowania.
- dziala na wniosek obywateli lub ich organizacji, organow samorzadow, RPD lub z wlasnej inicjatywy
Formy działania:
- interewencje i wystapienia w sprawach indywidualnych - np. sam postepowanie wyjasniajace, zwraca się o zbadanie sprawy do wlasciwych organow, wglad w akta
- interwencje i wystapienia w sprawach o charakterze ogolnym - np. przedstawia oceny i wnioski co do naruszen praw czlowieka, sklada informacje w parlamencie o stanie przestrzegania prawa czlowieka, wystepuje z wnioskami do TK
Rzecznik Praw Dziecka:
- ustanowila Konstytucja
- 2000 - Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka
*2010 - nowela, która wzmocnila srodki dzialania:
- może zglosic swój udzial w postepowaniach przed TK wszczetych na podstawie wniosku RPO lub w sprawach skargi konstytucyjnej, dotyczacych praw dziecka, oraz braz udzial w tych postepowaniach
- może wystepowac do SN z wnioskami ws. roztrzygniecia rozbieznosc wykladni prawa w zakresie przepisow dotyczacych praw dziecka
- wniesc kasacje lub skarge kasacyjna od prawomocnego orzeczenia
- wziąć udzial w toczacym się już postepowaniu ws. nieletnich - na prawach prokuratora
- nowela ulatwila wspoldzialanie Rzecznikow
Funkcjonuje tez np. Rzecznik Ubezpieczonych czy rzecznicy konsumentow.
25. Kiedy można wystapic ze skarga do Europejskiego Trybunalu Praw Czlowieka?
- może przyjmowac skarge od kazdej osoby, organizacji pozarzadowej lub grupy jednostek, jeśli staly się one ofiara naruszenia przez panstwo-strone Konwencji praw zawartych w Konwencji lub jej protokolach
Wymogi skargi:
- musi być skierowana przeciw konkretnej decyzji panstwa-strony Konwencji
- może dotyczyc wylacznie zdarzen, które mialy miejsce w czasie, gdy panstwo była strona Konwencji i zlozylo deklaracje o uznnaniu jurysdykcji Trybunalu
- musza być wyczerpane wszystkie srodki odwolawcze przewidziane prawem krajowym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa miedzynarodowego
- musi być wniesionoa w ciagu 6 mscy od daty podjecia ostatecznej decyzji
- nie może być anonimowa
- nie może być powtorzeniem skargi zlozonej wczesniej i nie może być jednoczesnie poddana innej procedurze miedzynarodowej
- nie może być oczywiście bezzasadna
Często wystepuje problem czy przez ETPcz skarga konstytucyjna. ETPcz sformulowal warunki, które musza być spelnione, aby zlozenie skargi konstytucyjnej do TK moglo być postrzegane jako konieczny srodek odwolawczy:
- musi zaistniec okolicznosc, w ktorej normie prawa krajowego można zarzucic niezgodnosc z przepisami nie tylko Konstytucji RP, ale i Konwencji
- naruszenie Konwencji musi być wynikiem zastosowania przepisu prawa bedacego podstawa orzeczenia w sprawie indywidualnej. W takich zatem przypadkach jak jak roztrzyganie kwestii wpadkowych (np. ustalanie skladu sadu) lub tez w takich, w których kwestionowany przepis nie będzie stanowil podstawy ostatecznego roztrzygniecia, uprzednie wniesienie skargi nie jest konieczne.
- w prawie polskim musi istniec mozliwosc wznowienia postepowania (wczesniejsze wniesienie skargi konstytucyjnej nie będzie zatem wymagane, jeśli przepisy proceduralne nie przewiduja mozliwosci wznowienia postepowania).
Ustawa o RPO:
- na strazy wolnosci i praw czlowieka i obywatela okreslonych w Konstytucji RP oraz w innych aktach normatywnych, w tym również na strazy realizacji zasady rowego traktowania
- w sprawach dzieci wspolpracuje z RPD
- W sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela. Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.
- Rzecznik wykonuje funkcje organu wizytującego do spraw zapobiegania torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (krajowy mechanizm prewencji)
- Rzecznikiem może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną.
- przez Sejm za zgoda Senatu na 5 lat (max 2 kadencje) na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów
- przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Rzecznik składa przed Sejmem ślubowanie.
1. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powołany, jeżeli:
1) zrzekł się wykonywania obowiązków,
2) stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił - stwierdzonych orzeczeniem lekarskim,
3) złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu.
2. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powołany, również, jeżeli Rzecznik sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu.
3. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika, w przypadku określonym w ust. 1 pkt 1, na wniosek Marszałka Sejmu.
4. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika, w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2 oraz w ust. 2, na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, większością co najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
- dziala na wniosek obywateli lub ich organizacji, organow samorzadow, RPD lub z wlasnej inicjatywy
- niezalezny, niezawisly, immunitet, odpowiada przed Sejmem
- Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.
Rzecznik po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem może:
1) podjąć sprawę,
2) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania,
3) przekazać sprawę według właściwości,
4) nie podjąć sprawy
- zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy.
Podejmując sprawę Rzecznik może:
1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,
2) zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej,
3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części.
Po zbadaniu sprawy Rzecznik może:
1) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela,
2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej,
3) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, o której mowa w pkt 2, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa,
4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi,
5) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,
6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi,
7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach,
8) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach.
Rzecznik może również:
1) występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela,
2) występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji,
3) zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu,
4) występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.
- Rzecznik współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami oraz z zagranicznymi i międzynarodowymi organami i organizacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka i obywatela, także w zakresie równego traktowania.
- Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela
Ustawa o RPD:
- konstytucyjny organ
- na strazy: konstyucja, Konwencja o prawach dziecka, inne przepisy
- Rzecznik przy wykonywaniu swoich uprawnień kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina.
- Rzecznikiem może być ten, kto:
1) jest obywatelem polskim,
2) posiada pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych,
3) nie był skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne,
4) ukończył studia wyższe i uzyskał tytuł magistra lub tytuł równorzędny,
5) ma co najmniej pięcioletnie doświadczenie w pracy z dziećmi lub na ich rzecz,
6) jest nieskazitelnego charakteru i wyróżnia się wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną.
- W rozumieniu ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności.
- Rzecznik, w sposób określony w niniejszej ustawie, podejmuje działania mające na celu zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i podmiotowości.
- Rzecznik działa na rzecz ochrony praw dziecka, w szczególności:
1) prawa do życia i ochrony zdrowia,
2) prawa do wychowania w rodzinie,
3) prawa do godziwych warunków socjalnych,
4) prawa do nauki.
- Rzecznik podejmuje działania zmierzające do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem.
- Rzecznik szczególną troską i pomocą otacza dzieci niepełnosprawne.
- Rzecznik upowszechnia prawa dziecka oraz metody ich ochrony.
Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów.
Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Rzecznik składa przed Sejmem następujące ślubowanie.
Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem.
- Kadencja Rzecznika wygasa w razie jego śmierci lub odwołania.
- Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.
Rzecznik jest w swojej działalności niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.
Rzecznik nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Rzecznik nie może:
1) zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych,
2) należeć do partii politycznej,
3) prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z obowiązkami i godnością jego
Sejm, za zgodą Senatu, odwołuje Rzecznika przed upływem kadencji, jeżeli:
1) zrzekł się on sprawowania urzędu,
2) stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby lub utraty sił, stwierdzonych orzeczeniem lekarskim,
3) sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu,
4) został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne.
Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów.
Uchwałę Sejmu o odwołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu.
Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na odwołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu, o której mowa w ust. 3. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody.
Rzecznik podejmuje działania przewidziane w ustawie z własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę w szczególności informacje pochodzące od obywateli lub ich organizacji, wskazujące na naruszanie praw lub dobra dziecka.
Rzecznik powiadamia osobę lub organizację, która zgłosiła informację o naruszeniu praw lub dobra dziecka, o zajętym przez siebie stanowisku, a w przypadku podjęcia działania — o jego skutkach.
Rzecznik może:
1) zbadać, nawet bez uprzedzenia, każdą sprawę na miejscu,
2) żądać od organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji złożenia wyjaśnień lub udzielenia informacji, a także udostępnienia akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe,
2a) zgłosić udział w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym wszczętych na podstawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich lub w sprawach skargi konstytucyjnej, dotyczących praw dziecka oraz brać udział w tych postępowaniach,
2b) występować do Sądu Najwyższego z wnioskami w sprawie rozstrzygnięcia rozbieżności wykładni prawa w zakresie przepisów prawnych dotyczących praw dziecka,
2c) wnieść kasację albo skargę kasacyjną od prawomocnego orzeczenia, w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach,
3) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w toczącym się już postępowaniu — na prawach przysługujących prokuratorowi,
3a) wziąć udział w toczącym się już postępowaniu w sprawach nieletnich — na prawach przysługujących prokuratorowi,
4) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa,
5) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach — na prawach przysługujących prokuratorowi,
6) wystąpić z wnioskiem o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach,
7) zlecać przeprowadzanie badań oraz sporządzanie ekspertyz i opinii.
Rzecznik może odmówić ujawnienia danych osobowych osoby, od której uzyskał informację wskazującą na naruszenie praw lub dobra dziecka, oraz osoby, której naruszenie dotyczy, w tym także wobec organów władzy publicznej, jeżeli uzna to za niezbędne dla ochrony wolności, praw i interesów jednostki.
1. Rzecznik może również zwracać się do właściwych organów, organizacji lub instytucji o podjęcie działań na rzecz dziecka z zakresu ich kompetencji.
2. Organy, organizacje i instytucje, o których mowa w ust. 1, podejmują sprawy skierowane przez Rzecznika.
3. Organ, organizacja lub instytucja, do których Rzecznik zwrócił się o podjęcie działań na rzecz dziecka, są obowiązane niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku.
4. W przypadku gdy organ, organizacja lub instytucja, o których mowa w ust. 1, nie poinformują Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku albo gdy Rzecznik nie podziela ich stanowiska, może zwrócić się do właściwej jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań.
5. W przypadku gdy Rzecznik stwierdził w działalności organu, organizacji lub instytucji, o których mowa w ust. 1, naruszenie praw lub dobra dziecka, może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych.
Organ, organizacja lub instytucja, do których zwróci się Rzecznik, są obowiązane z nim współdziałać i udzielać mu pomocy, a w szczególności:
1) zapewnić dostęp do akt i dokumentów badanej sprawy,
2) udzielać Rzecznikowi żądanych przez niego informacji i wyjaśnień,
3) udzielać wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i prawnej swoich rozstrzygnięć.
1. Rzecznik przedstawia właściwym organom władzy publicznej, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i dobra dziecka oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw w tym zakresie.
2. Rzecznik może również występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych.
3. Organy, instytucje i organizacje, do których Rzecznik zwrócił się z wnioskami określonymi w ust. 1 i 2, są obowiązane ustosunkować się do tych wniosków w terminie 30 dni od daty ich otrzymania.
Rzecznik współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami działającymi na rzecz ochrony praw dziecka.
Rzecznik przedstawia Sejmowi i Senatowi, corocznie, nie później niż do dnia 31 marca, informację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka.
Informacja Rzecznika jest podawana do wiadomości publicznej.
Źródła prawa:
Co rozumiemy przez pojęcie źródło prawa?
- filozofia -> co jest praprzyczyną powstania prawa
- socjologia -> jakie czyniki decydują o takim czy innym kształcie przepisów prawa
- historia -> jakie normy istniały kiedyś
- znaczenie formalne (prawnicze) -> w jakich konretnych aktach funkcjonują obecne przepisy prawne
Jakie są cechy systemu źródeł prawa w Konstytucji RP?
- po 1989 uporządkowanie -> wcześniej niestabilny i wiele luk
- konstytucja RP wprowadziła nowe i w zasadzie całościowe ujęcie źródeł prawa
* Pewne tezy:
- wprowadziła podział na powszechnie obowiązujące i wewnętrznie obowiązujące. System ma charakter dualistyczny - każdy akt normatywny musi zostać podporządkowany albo prawu powszechnie wiążącemu albo wewnętrznie wiążącemu.
- miejsce pmp i prawa wspólnotowego w prawie polskim
- sprecyzowała wydawanie aktów wykonawczych do ustawy (rozporządzenia i zarządzenia)
- stworzyła podstawy tzw. zamkniętego systemu źródeł prawa
Cechy systemu źródeł:
-dualizm
-hierarchiczność
-charakter normatywny
-jawny proces tworzenia (jawność posiedzeń)
- wieloskładnikowość np. PMP się znajduje
Źródła powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej:
- Konstytucja
- ustawy
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
- rozporządzenia
Źródła powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej na obszarze organów, które je ustanowiły:
- akty prawa miejscowego
Jaki jest katalog aktów powszechnie wiążących?
* Wyrok TK z 2000 r.: Norma powszechnie obowiązująca to taka, która może być adresowana do wszystkich podmiotów i która może kształtować ich sytuację prawną. Zawiera normy abstrakcyjne i generalne.
* Kryterium mocy prawnej:
- konstytucja
- ustawa, ratyfikowane umowy międzynarodowe, prawo wspólnotowe
- rozporządzenia wykonawcze
- akty prawa miejsciowego (powszechnie obowiązujące na obszarze organów, które je ustanowiły)
- rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy - tylko w czasie stanu wojennego
Można mówić o zamkniętym katalogu źródeł prawa w przeciwieństwie do Konstytucji PRL.
Na czym polega zamknięcie systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego?
Zamknięcie:
- aspekt podmiotowy
- aspekt przedmiotowy
Aspekt przedmiotowy:
- enumeratywne wyliczenie aktów powszechnie obowiazujacych. Odnosi się do prawa pisanego, a nie do np. aspektow filozoficznych, które pozwalają czytać w równy sposób.
Aspekt podmiotowy:
- wskazanie organów, które mogą wydawać dane akty
Jak zmienił się system źródeł prawa?
- przed 1997 nie było wskazane gdzie w hierarchii są umowy mię.
- 1993: Europejska Konwencja Praw Człowieka i jurysdykcja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
- „Rzeczpospolita Polska przestrzego wiążącego ją prawa międzynarodowego”
- 2004 - przystąpienie do UE
- system stał się złożony: prawo wydawane przez upoważnione organe, prawo UE i PMP
- jednak nadal: „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczpospolitej Polskiej”
Jakie jest miejsce Konstytucji RP po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej?
* Wyroki TK: Konstytucja jest nadrzędna. Nadrzędność:
- „przekazywanie kompetencji” ma legitymizację w Konstytucji RP
- istnieje mechanizm kontroli konstytucyjności traktatów
- normy Konstytucji nie mogą utracić mocy bądź zostać zmienione jeżeli jest sprzeczność - to ustrojodawca decyduje jak ten problem rozwiązać
Co to jest ustawa i jaka jest jej pozycja w systemie źródeł prawa RP?
- akt normatywny pochodzący wyłącznie od parlamentu, uchwalany w szczególnym trybie
- ma niższą moc niż Konstytucja RP
* uchwalana jest w proceurze ustawodawczej:
- uchwalana przez Sejm
- Senat ma pewne uprawnienia
- Sejm ma wyłączność na stanowienie prawa. Ustawodawstwo delegowane tylko Prezydent w stanie wojennym
- jest aktem jednolitym
- nie ma w Polsce ustaw organicznych
Jaki jest zakres ustawy?
* nieograniczony zakres, ale dwa warunki:
- nie zakazuje tego wyraźnie Konstytucja RP
- przepisy charakter normatywny (generalne i abstrakcyjne). Czasami psuli materię ustawową wydają ustawy nie spełniające tego kryterium np. budowa zbiornika wodnego. Przez przestąpienie do UE zawęził się zakres stanowienia. Pojawiła się też ustawa implementująca, czyli wykonująca dyrektywy wspólnotowe.
Na czym polega zasada wyłączności ustawy?
- jeśli dana regulacja ma uzyskać charakter powszechnie wiążący, musi należeć do zakresu ustawodawstwa. Nie oznacza, że musi mieć forme ustawy, ale musi znajdowac swoja podstawe i upowaznienie w przepisach ustawowych
- przed 1997 - pewne materie wskazane w Konstytucji mogą być normawane tylko przez ustawę
- materia dotyczaca statusu czlowieka i obywatela -> może być tylko przedmiotem regulacji ustawowej i to takiej, która „zachowuje zupełność”
- zjawisko inflacji prawa (ustaw) - nowelizowane po kilkadziesiąt razy. Wyklucza to ich odpowiedzialne stosowanie
Jaka jest istota rozporządzenia z mocą ustawy Prezydenta RP?
- wydany wyłącznie w czasie stanu wojennego
- gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie
- na wniosek Rady Ministrów
- może być wydane w ookreślonym zakresie igranicach
- podlega zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu
W Małej Konstytucji z 1992 istniało rozporzadzenie Rady Ministrów z mocą ustawy, ale bez praktyki. Podnoszą się również głosy o dekrety, ale taka praktyka była wcześniej.
Wejście w życie:
- warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie
- zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa
- umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw
- zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa
Ratyfikacja umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
- pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych
- wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji
- członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej
- znacznego obciążenia pod względem finansowym
- spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy
* o zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, preześ Rady Ministrów zawiadamia Sejm
* zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania u wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa
Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach:
- ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
- wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym
- uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
Większość bezwzględna- gdy podczas głosowania liczba głosów za wnioskiem jest większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się.
Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba, że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
- umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową
- jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierszeństwo w przypadku kolizji z ustawami
Można mówić, że umowa międzynarodowa to takie lex specialis w stosunku do krajowego porządku prawnego.
Umowa międzynarodowa- miedzynarodowe porozumienie miedzy panstwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo miedzynarodowe, niezaleznie od tego czy jest ujete w jednym dokumencie, czy wiecej niż w jednym i bez względu na szczegolna nazwe.
Ratyfikacje:
- mała ratyfikacja- premier zawiadamia Sejm o zamiarze przedlozenia prezydentowi. Prezydent bez zgody parlamentu.
- duza ratyfikacja- przed podpisem prezydenta konieczna zgoda sejmu i senatu (zwykła wiekszosc jak ustawa)
-> veto, TK, podpis, czym innym ratyfikacja
- pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych
- wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji
- członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej
- znacznego obciążenia pod względem finansowym
- spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy
- ratyfikacja w trybie szczegolnym, art. 90, przekazanie czesc uprawnien (niektóre sprawy) wladzy. Takie przypadki: (warunki dokonania ratyfikacji przez prezydenta)
- wyrazenie zgody przez parlament w formie ustawy - przez sejm 2/3 w obecnosci przynajmniej polowy poslow i 2/3 senatu w obecnosci przynajmniej polowy liczby senatorow. - traktat lizbonski
- wyrazenie zgody przez referendum ogólnokrajowe zgodnie z art. 125 Konstytucji - traktat akcesyjny
Jest to najostrzejszy tryb w polskiej konstytucji.
Decyzje o trybie podejmuje sejm bezwzgledna wiekszoscia glosow w obecnosci co najmniej polowy ustawowej liczby poslow.
Tryb szczególny:
Uchwała sejmu o wyborze trybu
Wyrażenie zgody
Ratyfikacja
Umowa m. po ogloszeniu w Dzienniku Ustaw -> stanowi czesc krajowego porzadku prawnego i jest stosowana bezposrednio, chyba, ze jest koniecznosc wydania ustawy.
Umowa w trybiu duzej ratyfikacji ma pierwszenstwo nad ustawa jeżeli nie da się jej pogodzic z ustawa.
Prawo organizacji do których Polska należy wazniejsze niż ustawa, ale nie konstytucja.
Inne są pod ustawami a przed rozporzadzeniami.
Na czym polega ratyfikacja umów międzynarodowych?
- ratyfikacja -> włączenie umowy do krajowego porządku prawnego
- ratyfikacja jest proregatywą prezydenta
* Umowy państwowe:
- podlegające ratyfikacji: duża ratyfikacja (za zgodą sejmu), mała ratyfikacja (bez zgody sejmu)
- niepodlegające ratyfikacji
* Podmiotem ratyfikującym jest Prezydent RP. Podlega to kontrasygnacie premiera. Dla ratyfikacji niektórych zgoda Sejmu, lecz nie jest ona wiążąca dla Prezydenta. Sprawy dotyczące:
- pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych
- wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji
- członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej
- znacznego obciążenia pod względem finansowym
- spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy
Ustawę taką nazywa się upoważniającą/ ratyfikacyjną/ akceptującą.
Projekt takiej ustawy przedstawia Sejmowi Rada Ministrów. Tak samo veto, TK albo podpis.
* Jeżeli umowa nie dotyczy którejś z tych materii prezydent może ratyfikowac ją samodzielnie. Premier informuje Sejm o przedłożeniu prezydentowi do ratyfikacji danej umowy.
* Obowiązkiem Prezydenta jest powiadomienie Sejmu i Senatu o ratyfikacji każdej umowy.
* - ratyfikacja w trybie szczegolnym, art. 90, przekazanie czesc uprawnien (niektóre sprawy) wladzy. Takie przypadki: (warunki dokonania ratyfikacji przez prezydenta)
- wyrazenie zgody przez parlament w formie ustawy - przez sejm 2/3 w obecnosci przynajmniej polowy poslow i 2/3 senatu w obecnosci przynajmniej polowy liczby senatorow. - traktat lizbonski
- wyrazenie zgody przez referendum zgodnie z art. 125 Konstytucji - traktat akcesyjny
Decyzje o trybie podejmuje sejm bezwzgledna wiekszoscia glosow w obecnosci co najmniej polowy ustawowej liczby poslow.
* Są jeszcze umowy rządowe i resortowe. Umowy te podlegają nie ratyfikacji, ale zatwierdzeniu przez Radę Ministrów na mocy jej uchwał.
Jak wyjaśniamy obowiązywanie umów międzynarodowych w systemie prawnym RP?
- podstawa obowiązywania: zgoda władz naszego państwa na włączenie norm zawartych w danej umowie do krajowego porządku prawnego, a następnie w przypadku określnych umów ich ogłoszenie
Koncepcja dualistyczna PMP - władze dopuszczają do porządku wewnętrznego przepisy prawa międzynarodowego. W Polsce tak właśnie. Transformacja szczegółowa: normy prawa międzynarodowego obowiązują w porządku krajowym po ich przekształceniu w przepisy prawa krajowego.
Koncepcja monistyczna PMP - PMP obowiązuje wprost, bez stosowania żadnych procedur
Jakie jest miejsce umów międzynarodowych w systemie prawa?
- najwyższą pozycję ma Konstytucja, więc umowy muszą być z nią zgodne
- Konstytucja gwarantuje Prezydentowi przed ratyfikowaniem możliwości zwrócenia się do TK o to czy umowa jest zgodna z Konstytucją -> przypadek kontroli uprzedniej (prewencyjnej). Orzeczenie TK o niezgodności powinno zapobiec ratyfikacji.
- jedną z podstaw kontroli przez Trybunał prawa krajowego są ratyfikowane umowy międzynarodowe. Mogą być zarówno przedmiotem kontroli jak i punktem wyjścia (zgodność z nimi prawa krajowego). Za taką podstawę kontroli uznaje się tylko te ze zgodą wcześniej wyrażoną w ustawie
- umowy w trybie dużej ratyfikacji -> równe ustawie. Jeżeli jest sprzeczność to umowa nad ustawą
- umowa w trybie małej ratyfikacji -> równa ustawie, ale jak sprzeczność to ustawa nad umową
- umowy ratyfikowane ważniejsze niż akty przedustawowe
Jakie są zasady stosowania umów międzynarodowych?
Samoistne stosowanie umów- jeżeli jest konkretna i nie potrzebuje rozwinięcia w akcie prawa wewnętrznego, może być podstawą wydawania orzeczeń i decycji (umowy samowykonywalne)
Niesamoistne stosowanie umów- wymagają konkretyzacji i rozwinięcia w akcie prawa wewnętrznego
- zazwyczaj samowykonywalne w obrębie jednej umowy są jej poszczególne przepisy
Jaka jest struktura prawa Unii Europejskiej?
- prawo pierwotne -> założycielskie (traktaty, orzecznistwo ETS)
- prawo wtórne -> pochodne (rozporzadzenia, dyrektywy, decyzje, opinie, zalecenia)
Zasady porządku prawnego UE:
- bezposrednia skutecznosc
- pierwszenstwo
- jednolitosc
Jakie jest miejsce prawa Unii Europejskiej w systemie prawa powszechnie wiążącego?
- prawo pierwotne: czesc krajowego porzadku prawnego. Powinno być stosowane bezposrednio (chyba, ze stosowanie wymaga wydania ustawy). Jeżeli w trybie duzej ratyfikacji to pierwszenstwo nad ustawa, jeżeli nei da się pogodzic
- prawo wtórne: prawo stanowione przez OM jest stosowane bezposrednio majac pierwszenstwo w przypadku kolizji z ustawami. Rozporzadzenia sa stosowane bezposrednio. Dyrektywy wymagają implementacji i są wdrążane za pomocą ustawy implementującej.
Generalnie prawo UE ma moc równą ustawie, a w przypadku kolizji ma pierwszeństwo nad ustawą.
Rozporządzenia są wydawana przez organy wskazane w Konstytucji:
Minister kierujący działem administracji rządowej,
powołany w skład Rady Ministrów przewodniczący komitetu
Ponadto w razie opróżnienia urzędu Prezydenta RP, prawo do wydawania jego rozporządzeń przysługuje wykonującemu jego obowiązki Marszałkowi Sejmu RP, a jeśli ten nie może wykonywać obowiązków Prezydenta — Marszałkowi Senatu RP.
Rozporządzenia są wydawane na podstawie szczegolowego upowaznienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.
Organ upowżniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa innemu organowi.
Jakie są wymogi Konstytucji RP w zakresie wydawania rozporzadzeń wykonawczych?
* Rozporządzenie to akt wykonawczy ściśle związany z ustawą. Związek:
- związek kompetencyjny: może być wydane tylko na podstawie ustawy
- związek funkcjonalny: może być wydane tylko w celu wykonania ustawy
Delegacja ustawowa - przepis ustawowy upoważniający do wydania rozporządzenia. Ma on określać:
- organ wlasciwy do wydania rozporzadzenia
- zakres spraw przekazanych do uregulowania
- wytyczne dotyczące treści rozporządzenia
Wydawane są przez organy wymienione w Konstytucji. Jest również zakaz subdelegacji uprawnień. Możemy mówić o zamknięciu pod względem podmiotowym.
Zakres regulacji rozporządzenia i ustawy w orzecznictwie:
- rozporządzenie musi być wydane na podstawie wyraźnego oraz szczegółowego upoważnienia ustawy i musi mieścić się w zakresie określonym w upoważnieniu. Upoważnienie na tyle szczegółowe, aby zamysł ustawodawcy był jasny. Ustawa musi zawierać „merytoryczną treść dyrektywalną”, która ma być wykonana w rozporządzeniu. W konsekwencji - brak stanowiska ustawodawcy w danej sprawie, przejawiający się w nieprecyzyjności lub ogólności upoważnienia, jest interpretowany przez TK jako nieudzielenie owej kompetencji normodawczej do wydania rozporządzenia
- rozporządzenie nie może - bez wyraźnego upoważnienia ustawy wkraczać w sferę materii regulowanych innymi ustawami. Nie może zawartych w nim treści przekształcać, modyfikować, a nawet nie powinno ich powtarzać
- organ, który wydaje akt wykonawczy nie może twierdzić, że wydanie rozporządzenia o treści, jaką chce mu nadać będzie celowe lub racjonalne (np. w celu szybkiego wdrażanie prawa UE) w sytuacji, gdy delegacja nie zawiera szczegółowego upoważnienia do takiego regulowania konkretnej materii. W praktyce, w ostatnich latach, w ten sposób próbuje się uzasadnić budowanie delegacji, tak aby upoważniała podmiot do ustalenia innych znaczeń dla określeń użytych w ustawie, mając na względzie prawidłowe wdrożenie lub wykoanie przepisów Unii Europejskiej. Dopuszczalne jest to, aby upoważnienie ustawowe zezwoliło na modyfikację treści ustawy za pomocą rozporządzenia, ale to pozwolenie musi być wprost szczegółowo wskazane w przepisie upoważniającym
- zmiana treści przepisu upoważniającego do wydania rozporządzenia pociąga za sobą utratę mocy obowiązującej rozporządzenia z dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej treść przepisu upoważniającego, chyba że przepisy przejściowe przewidują inne rozwiązanie w tym zakresie
Wytyczne dla rozporządzenia w ustawie -> treść rozporządzenia ma być „zakotwiczona” w samej ustawie:
- sposób ujęcia wytycznych jest zdaniem TK - sprawą uznania ustawodawcy. Jednak pewna relacja: im bardziej dotyczy praw podstawowych człowieka i obywatela, tym ma być ona szersza i ma zostawiać mniej miejsca dla aktów wykonawczych
- minimum treściowe wytycznych nie ma charakteru stałego, lecz jest wyznaczone stosownie do regulowanej materii i jej związku z sytuacją obywatela
- możliwa jest sytuacja, że brak jest wytycznych w przepisie upoważniającym, ale „szczegółowy kontekst normatywny” ustawy powoduje, że organ wykonawczy pośrednio - przez szczególowe normy ustawy - uzyskuje wytyczne do zbudowania tresci rozporzadzenia
Czy organ państwowy nie wydając rozporządzenia, ponosi za to odpowiedzialność?
- jeżeli nie wydają to część prawa nie funkcjonuje lub jest niepotrzebna
- wyrok Sądu Najwyższego z 1999: przedmiotem odpowiedzialności konstytucyjnej mogłaby być odpowiedzialność określonego organu państwowego za niewywiązywanie się z obowiązku wydania aktu wykonawczego (rozporządzenia) do ustawy. Może stanowić to delikt konstytucyjny i stanowić podstawę odpowiedzialności przez Trybunałem Stanu
- dotyczy to jednak przedmiotowej strony odpowiedzialności konstytucyjnej. Nie wiadomo w jaki sposób miałoby się to przełożyć na podmiotową stronę deliktu konstytucyjnego
- można więc mówić o odpowiedzialności politycznej
Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.
Czy istnieje katalog aktów prawnych wewnętrznie wiążących?
- nie ma takiego katalogu jak przy powszechnie obowiązujących
- jest system otwarty tych aktów
- uzupełnienie katalogu powszechnie obowiązujących - szczególne przepisy konstytucyjne
- uzupełnienie katalogu wewnętrznie obowiązujących - wyraźne przepisy konstytucyjne, jak i ustawy zwykłe - jeśli te ustawy respektują ogólną zasadę podległości organizacyjnej adresata aktu w systemie organów państwowych
Jaki jest model aktu prawnego wewnetrznie wiążącego?
* Wykładnie TK:
- pierwsza: przepis ten odnosi się wyłącznie do aktów w nim wymienionych (uchwał Rady Ministrów oraz zarządzeń premiera)
- druga: jest to przykład sposobu ujęcia prawa wewnętrznie wiążącego. Skoro istnieje otwarty system prawa wewnętrznie wiążącego, to art. 93 ma dla tego prawa „modelowe znaczenie”. Cecha owego modelu: nie może on dotyczyć jakichkolwiek podmiotów, które nie są podległe podmiotowi wydającemu taki akt.
- w systemie źródeł mogą być więc wydawane inne akty niż wymienione w artykule. Muszą jednak odpowiadać owemu modelowi
Co oznacza, iż dane przepisy prawa mają „charakter wewnętrzny”?
- gdy wiążą ten podmiot, który je wydaje np. ministra, który wydał zarządzenie - i jednostki podległe wydającemu np. ministerstwo
- musi być podległość podmiotów (organów), których dane przepisy dotyczą
- nie mogą bezpośrednio oddziaływać na zachowanie obywateli i innych podmiotów prawa, gdyż nie mogą być do nich adresowane ani nie mogą kształtować ich sytuacji prawnej
Jakie są konstytucyjne zasady wydawania zarządzeń jako aktów wykonawczych do ustawy?
* istnieją ograniczenie co do wydawania zarządzeń, które można uznać za typowe dla aktów wewnętrznie wiążących:
- mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy
- nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów
- wydawanie zarządzeń nie jest krępowane przez przepisy konstytucyjne jak w przypadku rozporzadzeń
- akty służą sprawowaniu „wewnętrznego kierownictwa”
* Podmioty:
- Rada Ministrów
- Prezes Rady Ministrów
- ministrowie
- Prezydent RP
- przewodniczący komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów
- inne podmioty niewymienione w Konstytucji RP
- katalog jest otwarty pod względem podmiotowym i przedmiotowym
Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.
Co to jest prawo miejscowe o charakterze powszechnie obowiązującym?
- tylko na podstawie i w granicach ustaw -> są więc wtórne wobec ustaw
- upoważnienia nie muszą być tak szczegółowe jak w przypadku rozporządzeń
- wydawane na podstawie i w granicach ustawy - przez organy samorządu terytorialnego lub przez terenowe organy administracji rządowej
- obowiązują na obszarze działania organów, które miały prawo je ustanowić
- warunkiem wejścia w życie ogłoszenie w wojewódzkim dzienniku urzędowym
- przepisy porządkowe muszą być dodatkowo obwieszczone
- prawo miejscowe podlega kontroli sądów administracyjnych
Notatki z ćwiczeń:
- tekst ujednolicony -> prawniczy
- tekst jednolity -> urzędowy
Żródła prawa po raz pierwszy w wyczerpujący sposób uregulowano w Konstytucji z 97r. - zwarty wyczerpujący rozdział.
Gdzieś między źródłami prawa powszechnie obowiązującego a obowiązującego wewnętrznie:
- regulamin Sejmu (ale w podręcznikach funkcjonuje jako wewnętrznie obowiązujący)
- układy zbiorowe pracy (tak twierdzą spece od prawa pracy, konstytucjonaliści zaliczają po wewn.obow.)
W Polsce nie ma ustaw konstytucyjnych, jest tylko ustawa o zmianie konstytucji.
Prawo powszechnie obowiązujące
1. Konstytucja
2. ustawa, rozporządzenie z mocą ustawy, umowy duże i szczególne (jak jest sprzeczność są nad), umowy małe (jak jest sprzeczność są pod)
3. rozporządzenia
4. akty prawa miejscowego
5. akty prawa wewnętrznie obowiązujące, nieratyfikowane umowy międzynarodowe
Rodzaje rozporządzeń:
1. rozporządzenie z mocą ustawy
2. tzw. wykonawcze
3. nie mające charakteru normatywnego (art. 228 ust. 2; art. 231)-akty stosowania a nie stanowienia prawa
4. rozporządzenia UE
5. rozporządzenia porządkowe (akty prawa miejscowego wydawane przez wojewodę)
Akty prawa:
-samoistne -może być wydany bez szczegółowego upoważnienia (Konsta, ustawy…)
-wtórne- (rozporządzenia, (nie do końca ale )akty prawa miejscowego)
KRP z 97r. :
-wyodrębnia źródła prawa w osobnym rozdziale
-wprowadza zamknięty system źródeł prawa
-określa miejsce prawa m-n w systemie źródeł prawa
Art. 8 -bezpośrednie stosowanie KRP
KRP: szczególna nazwa, szczególna forma, szczególna treść (kompleksowość, zasady naczelne)
Ustawa:
-akt parlamentu (ale to Sejm uchwala ustawy, do Senatu trafiają już ustawy a nie projekty ustaw)
-nieograniczony zakres
-szczególny tryb uchwalania (tryb przesądza o tym, że akt jest ustawą a nie nazwa bo też kodeksy, prawo budowlane itd.)
-akt normatywny (wymóg doktrynalny) w KRP nie ma o tym słowa, są ustawy, które nie mają charakteru normatywnego - budżet, o finale Euro 2012
-wyłączność ustawy (np. budżet)
Jak rozumieć nieograniczony zakres ustawy?
TK: albo ustawa sama bezpośrednio reguluje, albo na podstawie odsyła regulację do innych organów
Wyłączność ustawy: uchwalanie podatków, budżet, prawa i obowiązki obywatela
Budowa ustawy:
tytuł: nazwa( ustawa, prawo, kodeks); zakres regulacji (o uchwalaniu aktów….), data uchwalenia
rodzaje przepisów: ogólne, merytoryczne(prawa materialnego, prawa proceduralnego, ustrojowego, karnaego), przejściowe i dostosowujące, końcowe (o wejściu w życie, uchylające, o utracie mocy obowiązującej)
Rozporządzenie: akt prawa powszechnie obowiązującego związany z ustawą, wydany w celu jej wykonania, ma charakter normatywny
-do wydawania rozporządzeń upoważnieni są: prezes rady ministrów, rada ministrów, ministrowie (kierujący działami), prezydent, przewodniczący komitetów z RM, KRRiT
-RM na wniosek premiera uchyla rozporządzenia i zarządzenia ministrów [EGZ]: art. 149 ust. 2
-art.92, szczegółowe upoważnienie do wydania rozporządzenia: podmiot, przedmiot (…określi…), wytyczne (…z uwzględnieniem/biorąc pod uwagę…)
Rodzaje upoważnień:
-obligatoryjne -podmiot MUSI wydać rozporządzenie
-fakultatywne - pozwolenie na wydanie rozp.
Gdy w upoważnieniu brak wytycznych-rozp. niezgodne z KRP
TK stwierdził że wytyczne nie muszą być wyczerpująco wskazane w przepisie upoważniającym-można je wywnioskować z całokształtu ustawy
Akty prawa miejscowego:
-wydawane przez organy samorządu terytorialnego (stanowiące(uchwały), wykonawcze(zarządzenia, rozporządzenie wykonawcze-w województwie))
-ograniczony terytorialnie zakres obowiązywania
-na podstawie upoważnienia wydawane, ale mniej szczegółowego niż w przypadku rozporządzeń
-publikowane w wojewódzkim dzienniku urzędowym i w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie
Akt prawa wewnętrznie obowiązujące:
-gdy organizacyjna podległość
-katalog otwarty i przedmiotowo, i podmiotowo
Umowy miedzynarodowe: Zawierają je pełnomocznicy rządu. Umowy międzynarodowe dzielą się na ratyfikowane i nieratyfikowane (zatwierdzane np. umowy resortowe, przygraniczne -> mieszczą się w aktach prawa wewnętrznie obowiązującego). Reszta umów to akty powszechnie obowiązujące.
Ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych:
Akty normatywne, zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszana w dziennikach urzędowych wchodzą w życie po upływie czternastu dni od dnia ich ogłoszenia, chyba, że dany akt normatywny określi termin dłuższy.
Przy obliczaniu terminu wejścia w życie aktu normatywnego określonego w dniach nie uwzglednia się dnia ogloszenia, z wyjątkiem przypadkow, gdy akt normatywny wchodzi w zycie z dniem ogloszenia.
W DzURP ogłasza się:
- konstytucję
- ustawy
- rozporządzenia z mocą ustawy przez Prezydenta RP
- rozporządzenia wykonawcze
- teksty jednolite aktów określonych wyżej
- orzeczenia TK dotyczace aktow normatywnych ogloszonych w DzU
- uchwaly RM uchylajace rozporzadzenia ministra
- akty dotyczace wojny i zawarcia pokoju
- akty dotyczace referendum ogolnokrajowego w tym zatwierdzajacego zmianę Konstytucji
- akty dotyczace skrocenia kadencji sejmu
- wyborow do Sejmu i Senatu
- wyborow Przeydenta RP
- powszechnej lug czesciowej mobilizacji i uzycia Sil Zbrojnych do obrony RP
- stanu wojennego
- stanu wyjatowego
- stanu kleski zywiolowej
- waznosci wyboru Prezydenta RP, wyborow do Sejmu i Senatu, wyborow do PE oraz waznosci referendum ogolnokrajowego, w tym referendum zatwierdzajacego zmiane Konstytucji
- inne akty prawne, jeżeli odrebne ustawy tak stanowia
Monitor Polski:
- zarzadzenia Prezydenta RP wydane na podstawie ustawy
- uchwaly RM i zarzadzenia Prezesa RM, wydane na podstawie ustawy
- teksty jednolite aktow akreslonych wyzej
- orzeczenia TK dotyczace aktow normatywnych ogloszonych w Monitorze Polskim lub aktow normatywnych, które nie były ogloszone
~ uchwały ZN dotyczace:
- regulaminiu ZN
- uchwalenia wotum zaufania oraz absolutorium dla RM
- uchwalenia wotum nieufnosci RM lub ministrowi
- pociagniecia do odpowiedzialnosci przed Trybunalem Stanu
- rozwiazania organu stanowiacego jednostki samorzadu terytorialnego
- wyboru, powolywania lub odwolywania na okreslone w Konstytucji lub ustawach stanowiska panstwowe; uchwale o powolaniu lub odwolaniu wymagajacym zgody Senatu oglasza się po wyrazeniu takiej zgody
~ uchwały Senatu dotyczace:
- regulaminu Senatu
- wyboru, powolywania, odwolywania, a także wyrazenia zgody na powolywanie lub odwolywanie przez Sejm na okreslone w Konstytucji lub ustawach stanowiska panstwowe
~ akty urzedowe Prezydenta RP dotyczace:
- zwolywania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu
- zrzeczenia się urzedu Prezydenta RP
- desygnowania i powolywania Prezesa RM oraz RM
- przyjmowania dymisji RM i powierzania jej tymczasowego pelnienia obowiazkow
- dokonywania zmian w skladzie RM na wniosek Prezesa RM
- odwolywania ministra, któremu Sejm wyrazil wotum nieufnosci
- powolywania lub odwolywania na okresolne w Konstytucji i ustawach stanowiska panstwowe
- powolywania sedziow
- nadawanie tytulu naukowego profesora i profesora sztuki
- mianowania na stoien generalow i rownorzedny
- nadawania statutu Kancelarii Prezydenta RP
- postanowienia TK o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzedu przez Prezydenta RP oraz powierzeniu Marszalkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiazkow Prezydenta RP
- postanowienia TK w sprawach sporow kompetencyjnych pomiedzy centralnymi konstytucyjnymi organami panstwa
- uchwaly Sejmu i Senatu oraz ZN inne niż wymienione wyzej, wyroki TS, a także postanowienia Marszalka Sejmu, jeżeli ich ogloszenia o Monitorze Polskim jest przewidziane w tych uchwalach lub postanowieniach albo jeżeli odrebne ustawy tak stanowia
- inne akty prawne, a także ogloszenia, obwieszczenia i komunikaty organow, instytucji i osob, jeżeli odrebne ustawy tak stanowia
~Prezes RM może zarzadzic:
- ogloszenie w MP również innych niż okresolne wyzej aktow prawnych
- ogloszenia innych niż okreslone wyzej akow prawnych, ogloszen i obwieszczen
Monitor Polski B
- sprawozdania finansowe okreslone w przepisach o rachunkowosci
- ogloszenia o obwieszczenia przedsiebiorcoe, jeżeli odrebne przepisy nie wymagaja ich ogloszenia w Monitorze Sadowym i Gospodarczym
- inne akty prawne, a także informacje, komunikaty, ogloszenia i obwieszczenia organow, instytucji i osob, jeżeli odrebne ustawy tak stanowia
Od dziennika ustaw do Monitora Polskiego B -> Prezes Rady Ministrow
Dzienniki resortowe > ministrowie
Dzienniki urzedow centralnych -> urzedy centralne
Dzienniki wojewódzkie -> wojewoda