Źródłem większości zanieczyszczeń degradujących środowisko naturalne, a także mających istotny wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo człowieka w środowisku pracy jest przemysł, a szczególnie:
przemysł paliwowo-energetyczny,
hutniczy,
chemiczny.
Należy również dodać, że nie istnieje praktycznie proces technologiczny, gdzie nie powstawałyby odpady kierowane do środowiska pod postacią: ciał stałych, cieczy czy gazów.
Uwzględniając działanie toksykodynamiczne substancje chemiczne dzielimy na: trucizny, środki szkodliwe i środki praktycznie nieszkodliwe dla zdrowia. Zatrucie przemysłowe może mieć przebieg: ostry - o objawach wyraźnych i wymagających natychmiastowej interwencji; podostry - rozwijające się w okresie od kilku godzin do kilku dni od kontaktu z substancją toksyczną lub przewlekły - wskutek wprowadzenia do organizmu małych ilości substancji szkodliwej przez długi czas. W praktyce zatrucie rozwija się w przeciągu wielu miesięcy, a nawet lat. Istnieją również substancje chemiczne wywołujące odległe skutki biologiczne: rakotwórcze - powodujące rozwój nowotworów złośliwych; mutagenne - wywołujące zmiany materiału genetycznego organizmu, przekazywane następnym pokoleniom. Do chwili obecnej ujawniono kilkaset mutagenów chemicznych, między innymi iperyt, formalina, benzen, benzo(a)piren, bromki azowe i akrydynowe pochodne puryny i piramidyny, akrylany metylu i etylu, większość pestycydów oraz kwas azotowy; teratogenne i embriotoksyczne - działające szkodliwie na płód, uszkadzające płód, w tym leki przeciwnowotworowe, nikotyna i alkohol etylowy.
Trucizny mogą być wprowadzane do organizmu przez drogi oddechowe, przewód pokarmowy lub powierzchnię skóry.
W warunkach przemysłowych 90÷95 % zatruć następuje przez drogi oddechowe, do których dostęp mają gazy, pary lub mgły cieczy oraz ciała stałe w postaci pyłu. W ciągi 8 godzin pracy przez płuca człowieka przepływa 5÷40 m3 powietrza. Poziom wentylacji płuc zależy od całkowitego obciążenia fizjologicznego, na które składa się głównie wielkość wydatku energetycznego i warunki mikroklimatu. Na rozwiniętej i chłonnej powierzchni pęcherzyków płucnych i naczyń włosowatych - 80÷100 m2 - przebiegają procesy sorpcyjne, w wyniku, których zanieczyszczenia wprowadzane z powietrzem przedostają się do krwi z pominięciem filtru wątrobowego i dalej doprowadzane są do różnych tkanek. Efekt toksyczny jest silny i wprost proporcjonalny do wchłoniętej dawki.
Zatrucia przez skórę są wywoływane przez substancje rozpuszczalne w tłuszczach i lipidach, a w mniejszym stopniu - przez związki organiczne, zwłaszcza rozpuszczalne w wodzie. Najbardziej niebezpieczne są związki organiczne, zwłaszcza rozpuszczalniki, związki metałorganiczne ołowiu, a także niektóre związki rtęci. Ostre zatrucia mogą wystąpić w przypadku przedostania się trucizny przez odcinki uszkodzonej mechanicznie skóry (skaleczenia, otarcia) lub objętej innymi zmianami (stany zapalne, egzemy).
Zatrucia przez przewód pokarmowy występują w przypadku zaniedbania podstawowych zasad higieny, np. przy spożywaniu pokarmów lub paleniu papierosów brudnymi rękami bądź też przechowywania żywności w miejscach skażonych chemikaliami. Zatrucia tą drogą mogą także nastąpić w wyniku pomyłki, np. większość przypadków zatrucia metanolem, gdy ofiara jest przekonana, że ma do czynienia z alkoholem etylowym. Substancje wprowadzone przez przewód pokarmowy mają mniejsze możliwości oddziaływania ze względu na przemiany, którym podlegają pod wpływem soków żołądkowych oraz w wątrobie i nerkach.
Od dwóch lat obowiązuje w Polsce rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 1997 roku zgodne z dyrektywą Unii Europejskiej 67/548/EEC i VII poprawką 92/32/EEC, które wyróżnia w ramach toksycznych substancji i chemicznych czynników szkodliwych:
substancje drażniące - atakujące miejscowo błony śluzowe dróg oddechowych, oczu, a przy wyższych stężeniach także skórę. Zmiany dotyczą głównie tkanek, które pozostają w bezpośrednim kontakcie z substancją. W grupie tej znajdują się pary i gazy kwaśne - chlorowodór, dwutlenek siarki, trójtlenek siarki, kwas octowy, a także amoniak. Substancje drażniące wywołują stany zapalne, którym mogą towarzyszyć wtórne zakażenia bakteryjne. Większe stężenia substancji wywołują odruchy obronne polegające na: zwiększeniu wydzielania śluzu, wstrzymaniu oddechu, szukaniu dróg ucieczki ze strefy zagazowanej. Bardzo duże stężenia mogą spowodować utratę świadomości i uduszenie;
substancje duszące - uniemożliwiające proces oddychania wskutek obniżenia stężenia tlenu w powietrzu (duszące proste) lub poprzez specyficzne działanie na krew i enzymy (duszące chemicznie). Do gazów duszących prostych należą: azot, wodór, metan i inne gazy biologicznie nieczynne. Zmiany zdolności do pracy występują po obniżeniu stężenia tlenu poniżej 17%, co odpowiada stężeniu gazu rozcieńczającego rzędu 30%. Substancje duszące chemicznie są szkodliwe przy bardzo małych stężeniach w powietrzu. Mechanizm ich działania polega na:
wiązaniu hemoglobiny wyłączającym część krwinek czerwonych z wymiany tlenowej (np. tlenek węgla);
pozbawieniu hemoglobiny zdolności do odwracalnego wiązania tlenu - utleniają czynne żelazo dwuwartościowe hemu do trójwartościowego - nieczynnego (związki methemoglobinotwórcze - chlorany, nadmanganiany, nadtlenokwasy);
blokowaniu enzymów sterujących procesem oddychania (cyjanowodór, jego sole i pochodne organiczne - nitryle).
substancje narkotyczne, które mają silny wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, zwłaszcza na korę mózgową. Ze względu na sposób działania dziali się je na:
narkotyki bez określonego działania toksycznego, na przykład podtlenek azotu, węglowodory alifatyczne, olefiny, etery, estry;
narkotyki podrażniające ośrodkowy układ nerwowy - alkohole, związki nieorganiczne zawierające siarkę, dwusiarczek węgla;
narkotyki szkodliwe działające na narządy krwiotwórcze (głównie na szpik kostny), węglowodory aromatyczne i chlorowcopochodne;
narkotyki działające bezpośrednio na krew i układ krwionośny - aromatyczne związki aminowe i nitrowe (anilina, nitrobenzen i ich homologi).
trucizny protoplazmatycznie niszczące strukturę białkową protoplazmy, np. rtęć, ołów, arsen i ich związki oraz pochodne organiczne jak czteroetylek ołowiu. Wspólną cechą tych substancji jest zdolność uszkadzania komórek i wywoływanie zaburzeń w systemie ich odżywiania. Skutki zatrucia są początkowo niezauważalne, ujawniają się po dłuższym czasie.