LITERATURA W KRAJU

I. ŻYCIE KULTURALNE POD OKUPACJĄ

2. GENERALNE GUBERNATORSTWO

A. POLITYKA KULTURALNA III RZESZY

• cechy polityki Niemiec:

• wynarodowienie Polaków

• DR JOSEPH GOEBBELS

• mit prymitywizmu Polaków

• określenie „kultury” jako prymitywnej rozrywki

• grabież dzieł sztuki

• 1940- sporządzenie listy dzieł „szkodliwych i niepożądanych”

• GUBERNATOR HANS FRANK

• nauka i kultura:

• zamykanie muzeów, teatrów

• zezwolenie jedynie na prymitywne teatrzyki i kabarety, oraz kino z narzuconym repertuarem

• XI 1939- wywiezienie profesorów UJ (Ignacy Chrzanowski, Stefan Kołaczkowski)

• zakazanie druku

• założenie niemieckiego Wydawnictwa Polskiego

• propaganda:

• 11 X 1939- powstaje „Nowy Kurier Warszawski”; charakterystyka:

• propaganda niemiecka

• tzw. prasa „gadzinowa'

• szykanowanie sprzymierzeńców Polski

• informacje codzienne

• pseudonimy

• około 50 podobnych gazet i czasopism, np.:

• „Goniec Krakowski”

• konieczność rejestracji pisarzy, dziennikarzy w Urzędzie Propagandy (Tadeusz Bereza, Karol Irzykowski, Adolf Nowaczyński, Leopold Staff, Jerzy Zagórski)

FRANCISZEK GOETEL

• charakterystyka:

• prezes ZZLP, członek PAL-u

• wyjazd z ACz do Katynia

• do końca życia posądzany o kolaborację

JAN EMIL SKIWSKI

• charakterystyka:

• od 1944 redaktor „Przełomu” (niem.)

• po wojnie przed wyrokiem podziemia uciekł za granicę

• sądy na kolaborantach:

• „kolaborant”- określenie osoby współpracującej tylko z Niemcami

• kary szczególnie po wojnie

******************B. SYTUACJA PISARZY*************************

• charakterystyka:

• Generalna Gubernia albo (pisarze lewicowi) ZSRR

• największe straty podczas terroru (nie we IX 1939)

• egzekucje, wywózki, obozy jenieckie

• poza krajem- Polskie Siły Zbrojne

• przestały istnieć z Dwudziestolecia:

• Związek Zawodowy Pisarzy Polskich

• PAL

• Polski Oddział PEN-Clubu

• Związek Artystów Scen Polskich

• rozczłonkowanie:

• pomoc Podziemia Polskiego i Delegatury Rządu

• 1 IX 1944- w Lublinie powstaje ZZPP komunistyczny

• zmarli:

• Wacław Berent (1873- 1940)

• Leo Belmont

• Wincenty Korab- Brzozowski

• Jan Lenartowicz

• Roman Jaworowski

• Kazimierz Przerwa- Tetnmajer (1865- 1940)

• Karol Irzykowski (1873- 1944)

• Wacław Sieroszewski

• Tadeusz Boy- Żeleński (1874- 1941 gestapo w Lwowie)

młodzi

• Juliusz Kaden- Bandrowski (w powstaniu)

• Stanisław Ignacy Witkiewicz

pochodzenia Żydowskiego

• Rafał Bluth (krytyk, eseista)

• Stefan Napierski (krytyk, tłumacz fr.)

• Ludwik Fryde

• Ostap Ortwin

• Dawid Hopensztad

• Franciszka Arnsztajnowa (poetka lubelska, z Czechowiczem Stare kamienie)

• Janusz Korczak (=Henryk Goldszmit)

• Gustawa Jarecka (powieści)

• Władysław Szlengel (poeta, satyryk)

• Bruno Schulz (1892- 1942)

• ostoje:

• posiadłość w Stawisku Ignacego Iwaszkiewicza (kierownik pomocy materialnej ze strony Delegatury Rządu)

• Wacław Borowy

• Bohdan Korzeniowski

• Zofia Nałkowska (sklep tytoniowy, zbieranie dofinansowania dla pisarzy)

• Zbigniew Mitzner (1910- 1968; publicysta, satyryk)- skupowanie od pisarzy rękopisów z prawem do pierwodruku; zapomogi dla piszących

• Baczyński Śpiew z pożogi

• Władysław Ryniec (podobna inicjatywa do Mitznera); pomoc Miłosza:

• Iwaszkiewicz

• Jan Dobraczyński

• Stanisław Dygat

• Stefan Kisielewski

• Leopold Buczkowski

• Kazimierz Wyka

• Zofia Nałkowska

• „kuchnia literacka”- finansowana przez Radę Główną Opiekuńczą w Warszawie

• nowe pokolenie:

• Krzysztof Kamil Baczyński

• Tadeusz Gajcy

• Andrzej Trzebiński

• Zdzisław Stroiński

• Wacław Bojarski

************** C. ŻYCIE KULTURALNE I UMYSŁOWE**************

• charakterystyka:

• związki z określonymi czasopismami lub podziemnymi grupami ideologiczno- politycznymi

• propagowanie postawy „zaangażowanej”

• tajna oświata

• organy rządowe:

• Informacja i Prasa oraz Oświata i Kultura

• zakładanie drukarni, kolportaż, pomoc materialna

• czasopisma:

• „Biuletyn” 1939- 1945

• zał. Aleksander Kamiński

• tajna oświata:

• profesorowie w Stolicy:

• Witold Doroszewski

• Stanisław Słoński

• Julian Krzyżanowski

• Wacław Borowy

• Tadeusz Makowski

• Zofia Szmydtowa

• Władysław Tatarkiewicz

• Bogdan Suchodolski

• Uniwersytet Ziem Zachodnich (z profesorów wywiezionych do Rzeszy; Roman Pollak)

• Warszawa:

• centralny ośrodek ruchu podziemnego

• „salony” skupiające pisarzy młodych i starych

• mieszkanie Stefana Rygla (dyr. Biblioteki UW)

• Iwaszkiewicza, Nałkowskiej, Berezy, Stefana Otwinowskiego, Adama Mauersbergera (krytyka i historyka), Marii Wiercińskiej (żony reżysera Edmunda)

• wydawano:

• Krzysztof Baczyński (Jan Bugaj) Wiersze wybrane 1942

• Tadeusz Gajcy (Karol Topornicki) Grom powszedni 1944, Widma 1943

• Zdzisław Stroiński Okno

antologie

• Duch wolny w pieśni 1942

• Pieśń niepodległą 1942

pokonkursowe

• Warszawa w ogniu 1942 (po konkursie na wspomnienie z IX 1939)

****************** KRAKÓW

• organy:

• „Czytelnik”:

• spółdzielnia księgarska

• lewicowa inteligencja:

• Ignacy Fik (krytyk, historyk lit., poeta; zał. „Polskę Ludową” od 1942 poł. z PPR

• Emil Dziedzic

• działacze przedwojennego lewicowego pisma „Nasz Wyraz”: Helena Wielowieyska (prowadziła też salon), Kornel Filipowicz

• wykładowcy i studenci tajnego UJ

• pismo „Miesięcznik Literacki”

• zróżnicowane poglądy

• Jerzy Braun, Tadeusz Kudliński, Kazimierz Wyka, Jerzy Turowicz, Tadeusz Kwiatkowski (proza), Jan Bolesław Ożóg, Józef Andrzej Frasik i inni

• „Watra”

• czasopismo finansowane przez Stronnictwo Polskich Demokratów

• faktycznie organ Szarych Szeregów

• kultura, sztuka, literatura

• Tadeusz Staich, Eugeniusz Kolanko, Jerzy Szewczyk

• Biblioteka Poetycka Krakowa

• inicjatywa Adama Włodka i Tadeusza Jęczalika

• wydawanie poetów krakowskich

• patronem Przyboś

************** LUBLIN

• charakterystyka:

• jeszcze przed wojną wyjechali: Czechowicz i Józef Łobodowski, Antoni Madej, Bronisław Ludwik Michalski

• Kazimierz Andrzej Jaworski (zał. przedwoj. „Kameny”)- obóz koncentracyjny

• wielu zabitych w Katyniu

• kształtowanie się młodego pokolenia: Julia Hardwig, Anna Kamieńska (1920- 1986), Zygmunt Kałużyński, Zygmunt Mikulski, Jerzy Pleśniarowicz; prezentacja wspólna w tomie Wybór wierszy poetów lubelskich 1945

******************** WIEŚ TWORZĄCA***************************

• charakterystyka:

• represje kontyngentów i pracy przymusowej

• nadal siłą polityczną Stronnictwo Ludowe (kryptonim „Roch”)

• biblioteki, nauczanie, świetlice schodzą do podziemia

• organizacje wojskowe:

• Bataliony Chłopskie

• Chłopska Straż

• inicjatywy gromadzenia wierszy i piosenek

• oparcie dla partyzantki

• organy:

• „Wieści”

• pismo Batalionów Chłopskich

• też publikacje literackie

• Lubelszczyzna:

• silna działalność pisarzy chłopskich

• konkursy na utwory bojowe

• pisma „Wieś Tworząca”, „Orle Ciosy”

• powstanie Związku Pisarzy i Poetów Ludowych z Lubelszczyzny

4

---