AKADEMIA EKONOMICZNA IM. OSKARA LANGEGO

WE WROCŁAWIU

WYDZIAŁ GOSPODARKI REGIONALNEJ I TURYSTYKI

W JELENIEJ GÓRZE

Praca magisterska

• Joanna Grzegorzewska

OCHRONA ŚRODOWISKA A ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE GMINY MIEJSKO-WIEJSKIEJ LUBNIEWICE

Praca magisterska została napisana

w Katedrze Polityki i Ekonomiki

Ochrony Środowiska

pod kierunkiem:

prof. dr hab. Tadeusza Borysa

Jelenia Góra, 2001 r.

Oświadczam, że pracę niniejszą przygotowałam samodzielnie. Wszystkie dane, istotne myśli i sformułowania pochodzące z literatury (przytoczone dosłownie lub niedosłownie) są opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta nie była w całości ani w części, która by zawierała znaczące fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne (wyniki badań empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.), przez nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana.

• SPIS TREŚCI

WSTĘP 5

ROZDZIAŁ 1. Środowisko naturalne, a zagospodarowanie turystyczne

1. Podstawowe zagadnienia dotyczące zagospodarowania

turystycznego 7

2. Wpływ turystyki na stan środowiska 12

3. Aspekty przestrzenne koncepcji zrównoważonego rozwoju 16

ROZDZIAŁ 2. Zagospodarowanie turystyczne gminy Lubniewice

1. Charakterystyka gminy 24

2. Historia miejscowości Lubniewice i najbliższych okolic 27

3. Walory krajoznawcze 32

1. Walory dóbr kultury 32

2. Walory przyrodnicze 37

2.4. Walory specjalistyczne i wypoczynkowe 42

2.5. Baza noclegowa i gastronomiczna 43

6. Infrastruktura transportu i komunikacji 46

7. Baza towarzysząca 47

ROZDZIAŁ 3. Wpływ zagospodarowania turystycznego gminy na środowisko przyrodnicze

1. Aktualny stan środowiska w gminie Lubniewice 52

1. Stan czystości wód powierzchniowych oraz źródła ich zanieczyszczeń 53

2. Jakość powietrza atmosferycznego 58

2. Granice obciążenia środowiska 60

3. Atrakcyjność turystyczna gminy Lubniewice 63

ROZDZIAŁ 4. Kierunki rozwoju turystyki w gminie w aspekcie ochrony środowiska

1. Cele strategiczne rozwoju przestrzennego.....................................67

2. Zasady i standardy zagospodarowania terenów na potrzeby turystyki........................................................................................ 70

3. Zagospodarowanie obszarów na podstawie przepisów szczególnych..................................................................................77

ZAKOŃCZENIE...............................................................................................81

BIBLIOGRAFIA...............................................................................................83

SPIS TABEL, RYSUNKÓW I MAP...............................................................86

WSTĘP

Zagospodarowanie turystyczne umożliwia turystom przebywanie na danym terenie i korzystanie z jego walorów. Stanowi również działalność gospodarczą, której podstawową cechą jest przekształcanie środowiska i przystosowanie go dla potrzeb ruchu turystycznego. Ocena jej efektywności musi uwzględniać wielokierunkowy wpływ na otoczenie zarówno pod kątem korzyści, jak i strat. Dlatego racjonalne gospodarowanie przestrzenią a tym samym kształtowanie ładu przestrzennego jest gwarancją, że nie stanie się ono przyczyną degradacji i zagrożeń środowiska. Najlepszym instrumentem regulującym to zagadnienie z punktu widzenia potrzeb turystyki jest planowanie przestrzenne. Jego zadaniem jest zachowanie krajobrazu oraz rozwój turystyki przy uwzględnieniu granicy obciążenia środowiska przyrodniczego.

Celem pracy jest w szczególności:

1. przedstawienie zagospodarowania turystycznego gminy Lubniewice,

2. ukazanie stanu środowiska przyrodniczego,

3. wyznaczenie optymalnych rozmiarów obciążenia środowiska,

4. przedstawienie możliwości rozwoju turystyki.

Strukturę pracy tworzą cztery rozdziały. W pierwszym rozdziale omówiono podstawowe pojęcia z zakresu zagospodarowania turystycznego. Określono następnie wpływ tego zagospodarowania na środowisko naturalne oraz zasady racjonalnego gospodarowania przestrzenią.

Rozdział drugi zawiera charakterystykę gminy Lubniewice z wyeksponowaniem jej walorów turystycznych oraz aktualnego stanu i wielkości bazy materialnej turystyki. Decydują one łącznie o aktywności turystycznej na tym obszarze.

W rozdziale trzecim, obok ukazania stanu środowiska w gminie i jej atrakcyjności, istotnym problemem jest określenie wskaźników chłonności i pojemności turystycznej dla tego obszaru. Stanowią one bowiem podstawę do otwarcia danego terenu dla ruchu turystycznego oraz inwestycji turystycznych.

Ostatni - czwarty, rozdział przedstawia możliwości zagospodarowania obszarów w oparciu o gminne zasoby i walory oraz przy uwzględnieniu zasady ładu przestrzennego.

Podczas pisania pracy jej autorka napotkała trudności ze znalezieniem wyczerpujących informacji i dokładnych danych dotyczących wskaźników chłonności i pojemności turystycznej gminy. Ograniczyło to w pewnym stopniu realizację celu pracy.

Większość informacji uzyskano z Delegatury Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim oraz z Urzędu Miasta i Gminy Lubniewice. W pracy posłużono się metodą analizy opisowej oraz wykorzystano źródła drukowane, prasę specjalistyczną i lokalną oraz internet.

* * *

Praca składa się z rozdziałów, podrozdziałów i punktów. Oznaczono je zgodnie z systemem dziesiętnym, w którym pierwsza cyfra oznacza rozdział, druga- podrozdział i trzecia- punkt. Zawarte tabele, rysunki i ryciny mają numerację ciągłą.

ROZDZIAŁ 1

Środowisko naturalne, a zagospodarowanie turystyczne

1. Podstawowe zagadnienia dotyczące zagospodarowania turystycznego.

Zagospodarowanie turystyczne odgrywa istotną rolę w turystyce. Dlatego prezentację jego podstawowych zagadnień należy rozpocząć od zdefiniowania turystyki. Z wielu istniejących już definicji najbardziej odpowiednia wydaje się stosowana w gospodarce przestrzennej. Turystyka „jest to zjawisko przestrzenne, polegające na:

• wyjazdach poza miejsce stałego zamieszkania, w zasadzie podczas

urlopu i wakacji oraz w dni świąteczne, w celach wypoczynkowych, poznawczych lub do uprawiania niektórych zamiłowań,

• użytkowaniu i przekształcaniu środowiska geograficznego odpowiednio dla potrzeb ruchu turystycznego”.

Pierwszą jej część można powiązać z definicją turystyki K. Hunzikera, który określa turystykę jako „zespół stosunków i zjawisk wynikających z podróży i pobytu osób obcych w danej miejscowości jeśli nie występują w związku z tym osiedlenia i działalność zawodowa”.

Druga część związana jest z przystosowaniem środowiska geograficznego dla potrzeb ruchu turystycznego. Działalność ta nazywa się zagospodarowaniem turystycznym i można w nim wyodrębnić trzy podstawowe dziedziny:

1. czynności mające na celu przystosowanie dla potrzeb ruchu turystycznego walorów turystycznych, które stanowią właściwy cel wyjazdów turystycznych;

2. czynności zmierzające do zapewnienia dostępności komunikacyjnej

do obszarów, miejscowości i obiektów stanowiących cel wyjazdów

turystycznych;

3. czynności zmierzające do zapewnienia turystom niezbędnych warunków egzystencji w miejscu lub na szlaku będącym celem podróży, głównie wyposażenie ich w odpowiednie urządzenia obsługowe, przede wszystkim dotyczy to potrzeb noclegowo-żywieniowych.

Walory turystyczne, które są przedmiotem zainteresowania turystów można podzielić na walory:

• wypoczynkowe, służące regeneracji sił fizycznych oraz psychicznych,

• krajoznawcze, stanowiące przedmiot zainteresowań poznawczych,

• specjalistyczne, umożliwiające uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej.

Zostały one wyodrębnione ze względu na motywy jakimi się kieruje się ruch turystyczny.

W przypadku pozostałych dziedzin ich priorytetowym zadaniem jest m.in. umożliwienie zaspokojenie potrzeb turystów związanych z dotarciem do miejsca recepcji turystycznej, noclegu, odżywiania się, korzystania z szeregu urządzeń usługowych zlokalizowanych w miejscowości turystycznej i jej okolicach.

Walory turystyczne stanowią motywy przyjazdów turystów a dotarcie do miejsca ich występowania możliwe jest dzięki dostępności komunikacyjnej terenów turystycznych. Natomiast zaspokojenie potrzeb turystów w rejonie, miejscowości czy na szlaku ułatwiają obiekty i urządzenia stanowiące wyposażenie określonego terenu. Określa się je mianem bazy materialnej turystyki albo zagospodarowaniem turystycznym określonego terenu. Wyróżnia się cztery elementy zagospodarowania turystycznego. Są to:

• baza komunikacyjna,

• baza noclegowa,

- baza żywieniowa,

- baza towarzysząca.

Podstawowym zadaniem bazy komunikacyjnej jest zapewnienie łatwego dostępu do miejsca recepcji turystycznej oraz do punktów będących bazami wyjściowymi wędrówek i wycieczek. O stopniu dostępności terenów turystycznych decyduje:

- sieć oraz stan techniczny urządzeń komunikacyjnych (linie kolejowe, drogi, lotniska, porty morskie i śródlądowe),

• wyposażenie urządzeń komunikacyjnych w środki transportu (autokary, pociągi, samoloty, statki),

• organizacja ruchu komunikacyjnego (częstotliwość kursowania pociągów, autobusów, samolotów, połączenia itd.),

• stan zaplecza techniczno-usługowego transportu (stacje benzynowe, stacje obsługi, warsztaty naprawcze itd.).

Drogi lub ścieżki prowadzące przez atrakcyjne obszary, miejscowości i obiekty turystyczne przystosowane do określonych form wędrówek i wycieczek nazywa się szlakami turystycznymi. Mogą one być piesze, wodne, rowerowe, motorowe lub narciarskie.

Główną funkcją bazy noclegowej jest zapewnienie noclegu i zakwaterowania wraz z podstawowymi urządzeniami sanitarnymi turystom przebywającym poza miejscem stałego zamieszkania dłużej niż jeden dzień. Stanowi ona decydujące ogniwo bazy materialnej, jej wielkość jest podstawowym miernikiem zagospodarowania turystycznego terenu. Ukształtowało się wiele rodzajów zakładów noclegowych. Są to m.in. hotele, motele, pensjonaty, domy wycieczkowe, schroniska, pokoje gościnne, kempingi, pola biwakowe. Można je ponadto podzielić na dwa typy obiektów: obiekty pobytowe, przeznaczone dla turystów przybywających do nich na dłuższe pobyty wypoczynkowe oraz obiekty przelotowe dla turystów, którzy korzystają z nich zazwyczaj tylko przez jedną lub kilka nocy.

Obok bazy noclegowej, odpowiednia baza żywieniowa jest niezbędnym warunkiem rozwoju turystyki. Jej zadaniem jest zapewnienie możliwości wyżywienia w miejscowościach i na szlakach turystycznych. Zależnie od zakresu działalności występują następujące grupy zakładów gastronomicznych:

• zakłady typu żywieniowego- restauracje, jadłodajnie, bary szybkiej obsługi,

• zakłady uzupełniające- kawiarnie, cukiernie, bary kawowe, puby,

• punkty gastronomiczne stałe lub sezonowe albo doraźne- smażalnie, lodziarnie, barobusy,

• sklepy gastronomiczne- ciastkarnie, garmażernie.

Istotne znaczenie w bazie materialnej mają także urządzenia gastronomiczne związane z urządzeniami noclegowymi.

Zagospodarowanie w urządzenia komunikacyjne, noclegowe i żywieniowe jest niezbędnym warunkiem zaspokojenia podstawowych potrzeb turystów. Zadanie bazy towarzyszącej polega m.in. na tworzeniu z pozostałymi, wyżej omówionymi bazami, kompleksowej oferty usługowej, podnoszeniu poziomu świadczonych usług podstawowych czy też na umożliwieniu pełniejszego wykorzystania czasu wolnego. Składają się na nią urządzenia typu rozrywkowego, usługowego czy ułatwiające uprawianie turystyki.

Do pierwszego typu można zaliczyć m.in. lokale rozrywkowe, cukiernie, bary, kluby, biblioteki, kina, teatry. Wśród urządzeń usługowych wyróżnia się m.in. ośrodki zdrowia, apteki, placówki pocztowo- telekomunikacyjne, placówki handlowe, placówki usługowe (fryzjer, fotograf itd.), banki, bazary, urządzenia sportowo- rekreacyjne. Podstawowym rodzajem urządzeń, mających za zadanie ułatwianie turystyki są biura podróży i biura obsługi ruchu turystycznego. Baza towarzysząca powinna być dostosowana pod względem funkcji i standardu do walorów turystycznych terenu, do rodzaju, wielkości i charakteru innych elementów zagospodarowania turystycznego.

Z bazą materialną turystyki wiążą się ponadto takie określenia jak urządzenia (baza) turystyczne i paraturystyczne, urządzenia trwałe i lekkie.

Do urządzeń turystycznych zalicza się te, których podstawową funkcją jest obsługa ruchu turystycznego, natomiast do paraturystycznych- obiekty przeznaczone do innych potrzeb społeczno- gospodarczych, ale z których turyści korzystają. Urządzenia trwałe to obiekty przystosowane do kilkudziesięcioletniego okresu ich użytkowania. Urządzenia lekkie obejmują obiekty przystosowane do użytkowania w okresie w okresie kilku czy kilkunastu lat.

Turyści wybierając dany rejon czy miejscowość jako cel swojej podróży kierują się zarówno chęcią zaspokojenia określonych potrzeb wypoczynku czy rekreacji, jak i atrakcyjnością terenu turystycznego. O atrakcyjności turystycznej decydują, wcześniej opisane, następujące czynniki:

• ranga walorów turystycznych,

• dostępność komunikacyjna,

• zdolność obsługowa urządzeń turystycznych.

Stanowią one łącznie o warunkach rozwoju ruchu turystycznego na danym obszarze.

W ostatnich latach coraz większe znaczenie w generowaniu atrakcyjności turystycznej przypisuje się czynnikowi stanu środowiska naturalnego, jego czystości i skali działań ochronnych (por. rys. 1). Środowisko i jego ochrona są bowiem ważnymi elementami koncepcji ekorozwoju warunkującymi zrównoważony rozwój turystyki na określonym obszarze. Istnieją bowiem naturalne granice korzystania ze środowiska, poza którymi walory naturalne ulegają takiemu ograniczeniu, że dany teren przestaje być atrakcyjny turystycznie.

Rys.1. Czynniki wpływające na atrakcyjność turystyczną regionu.

Atrakcyjność turystyczna

Walory turystyczne

Stan środowiska naturalnego

Ochrona środowiska naturalnego

Dostępność komunikacyjna

Zagospodarowanie turystyczne

Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Bednarska, G. Gołembski, L. Wojtasiewicz, Podstawy...wyd. cyt., s. 6

1.2. Wpływ turystyki na stan środowiska.

Specyfika gospodarki turystycznej w porównaniu z innymi rodzajami działalności gospodarczej polega na szczególnym sposobie korzystania z czynnika wytwórczego jakim jest ziemia. Z punktu widzenia turystyki ziemia jest czynnikiem wytwórczym, jeżeli daje się sklasyfikować jako przestrzeń rekreacyjna. Cechuje się ona szczególnym wyglądem (walorami estetycznymi),

specyficzną strukturą przestrzenną, określonym położeniem i usytuowaniem wobec terenów użytkowanych przez inne rodzaje działalności gospodarczej oraz zmiennością fizycznych i antropogenicznych czynników w czasie i przestrzeni.

Przestrzeń rekreacyjna spełnia dwie zasadnicze funkcje jako dobro:

1. konsumpcyjne, nadające się do bezpośredniego użytkowania przez turystę,

2. produkcyjne, służące celom inwestycyjnym i produkcyjnym, wykorzystywane przez podmioty gospodarcze funkcjonujące w turystyce.

Staje się ona odbiorcą szkód wynikających z realizacji tych funkcji.

Produkt wytwarzany przez podmioty gospodarcze w turystyce stanowi stechnizowany produkt turystyczny, który jest kształtowany zawsze na koszt i szkodę środowiska naturalnego. Wymaga on bowiem zastosowania w procesie jego wytwarzania ziemi, wody, powietrza oraz szczególnego układu komponentów naturalnych, które określa się mianem krajobrazu.

Najłatwiej mierzalnym zasobem, z którego korzystają podmioty gospodarcze w turystyce jest ziemia. Wszelkie inwestycje w zakresie bazy materialnej turystyki wymagają zajęcia określonych powierzchni gruntów i są istotnym czynnikiem urbanizacji terenu. Wymaga ona również zastosowania zarówno w fazie inwestycyjnej, jak i w fazie eksploatacji zasobu naturalnego, jakim jest woda. Jej zużycie dla funkcjonowania obiektów turystycznych jest znacznie większe niż w gospodarstwach domowych i jest porównywalne ze zużyciem wody dla celów przemysłowych.

Jakość powietrza to wynik emisji zanieczyszczeń. W turystyce wynikają przede wszystkim ze stosowanych technologii grzewczych oraz ze zmotoryzowanego ruchu turystycznego. Natomiast zubożenie krajobrazu wynika z wielkości zużycia wszystkich omówionych wcześniej komponentów naturalnych: ziemi, wody i powietrza.

Przestrzeń rekreacyjna (turystyczna) ma charakter ograniczony. Naturalne granice korzystania ze środowiska przyrodniczego wyznaczają dwa wskaźniki: wskaźnik naturalnej chłonności terenu oraz wskaźnik pojemności turystycznej.

Chłonność turystyczna terenu „wyraża naturalną odporność środowiska przyrodniczego na degradację związaną z ruchem turystycznym. Określa ją maksymalna liczba osób (uczestników ruchu turystycznego), która

może równocześnie przebywać na danym terenie (w określonej jednostce czasowej), nie powodując dewastacji i degradacji środowiska” .

Natomiast pojemność turystyczna obszaru przedstawiana jest najczęściej jako optymalna liczba osób, która może równocześnie przebywać na danym obszarze, w warunkach prawidłowego zaspokojenia ich potrzeb, nie powodując negatywnych konsekwencji w środowisku przyrodniczym.

Przekroczenie pojemności, np. w wyniku zabiegów adaptacyjnych i inwestycyjnych, może doprowadzić do przekroczenia parametrów chłonności, a tym samym do naruszenia środowiska naturalnego. Dlatego istotne jest ustalenie optymalnych norm dla danego terenu, nie przekraczanie ich i kontrolowanie.

Wielkość zanieczyszczeń przekazywanych przez gospodarkę turystyczną zależy od:

• skali ruchu turystycznego,

• form aktywności turystycznej gości,

• wielkości i zakresu prowadzonej działalności przez podmioty gospodarcze turystyki,

• stosowanych technologii wytwarzania produktu turystycznego,

• stosowanych urządzeń ochronnych (np. ochrony wód, utylizacji odpadów itp.).

Zaistniałe szkody ekologiczne wynikają zarówno z przeinwestowania terenu, jak i z rodzajów uprawianej turystyki i przyczyniają się do spadku naturalnej atrakcyjności turystycznej. Dlatego też istota konfliktu pomiędzy turystyką a środowiskiem naturalnym leży z jednej strony w obiektywnie powstałych rozmiarach szkód ekologicznych, wynikających z użytkowania turystycznego, zaś z drugiej strony w subiektywnej zrelatywizowanej ocenie turysty, co do stopnia spełnienia jego oczekiwań na kontakt z naturą. Relacje wzajemnego oddziaływania pomiędzy turystyką a środowiskiem przyrodniczym przedstawia rys.2.

Rys. 2. Relacje pomiędzy turystyką a środowiskiem przyrodniczym.

szkody szkody

Źródło: I. Jędrzejczyk, Ekologiczne... wyd. cyt., s. 33

Turystyka jest formą aktywności ludzkiej najściślej związanej z przyrodą. Masowy, nie zorganizowany i nieodpowiedzialny ruch turystyczny przyczynia się do dewastacji środowiska. W toku badań ustalono, że w latach siedemdziesiątych XX wieku około 20% terenów o walorach wypoczynkowych zostało zniszczonych m.in. przez turystykę uprawianą w sposób niewłaściwy.

W powszechnym odczuciu środowisko przyrodnicze to pole swobodnej, niczym nie skrępowanej aktywności ludzkiej, które można dowolnie eksploatować, przekształcać lub niszczyć. Ten wieloletni nawyk myślenia zakwestionowano dopiero w ostatnich dziesięcioleciach. Zwrócono uwagę na koncepcje interakcyjne traktujące związki człowieka z przyrodą jako swego rodzaju wymianę wartości.

Należy również pamiętać, że oddziaływanie przyrody na turystów jest często przemodelowywane i zmieniane w swych skutkach przez wpływy otoczenia. Najwyższej klasy oddziaływania zdrowotne przyrody mogą być całkowicie zniwelowane, np. przez zanieczyszczenia chemiczne napływające z otoczenia lub będące konsekwencją przeinwestowania terenu.

Obszary, regiony turystyczne wymagają zatem ochrony swych walorów naturalnych i innych dóbr turystycznych. A najlepszym instrumentem ochrony środowiska oraz alokacji zasobów naturalnych dla potrzeb turystki stanowi planowanie przestrzenne.

1.3. Aspekty przestrzenne koncepcji zrównoważonego rozwoju.

Ochrona środowiska splata się w sposób nierozerwalny z gospodarowaniem przestrzenią. Przestrzeń jest tym elementem, którego sposób wykorzystania zawsze wpływa na stan innych zasobów naturalnych. Po pierwsze, człowiek podejmując jakąkolwiek działalność gospodarczą musi w większym lub mniejszym stopniu korzystać z dóbr środowiska. Po drugie, każda działalność człowieka znajduje w przyrodzie swoje odzwierciedlenie- problem polega głównie na tym, jak duże są wprowadzone zmiany i jaki jest stopień ich szkodliwości. Ochrona środowiska „... są to działania zmierzające do zachowania lub przywrócenia równowagi w środowisku. Ochrona ta polega na usuwaniu, zapobieganiu i przeciwdziałaniu stanom zagrażającym równowadze w środowisku”. Nie da się więc oddzielnie rozpatrywać problemów ochrony środowiska i problemów zagospodarowania przestrzeni.

Prawidłowe funkcjonowanie środowiska przyrodniczego wymaga działań zmierzających do złagodzenia negatywnych skutków działalności gospodarczej. Do poprawy jej funkcjonowania przyczynić się może racjonalna gospodarka przestrzenią.

Środowisko biotyczne trzeba kształtować zgodnie z naszymi potrzebami, pamiętając jednak, że żywa przyroda może funkcjonować tylko przy zachowaniu właściwych jej praw, które mają swoje aspekty przestrzenne. Lokalizacja w przestrzeni wyposażenia technicznego i jego działanie zmienia zawsze warunki funkcjonowania przyrody. Niezbędna jest więc przestrzenna analiza sytuacji przyrodniczej, prognoza skutków danego zainwestowania obszaru i optymalizacja współdziałania systemu technicznego i ekologicznego. Optymalizacja systemu: wyposażenie techniczne- wyposażenie przyrodnicze, mającego istnieć na danym obszarze, jest możliwa i konieczna po obu stronach. Doskonalić można nie tylko część techniczną, tak by spowodowała możliwie mało niekorzystnych zmian środowiskowych, ale i sposób funkcjonowania przyrody, by przyjęła i skompensowała działania części technicznej.

Żywą przyrodę trzeba ochraniać tak, aby nie uronić nic z jej dziedzictwa. Celem zapobieżenia dewastacji środowiska, a jednocześnie niedopuszczenia do wyczerpania jej zasobów, konieczne jest wprowadzenie ograniczeń w korzystaniu ze niej. Stworzone i stosowane we właściwy sposób ograniczenia prawne oraz procedury formalne regulują wykorzystanie poszczególnych elementów środowiska, a przede wszystkim powierzchni i przestrzeni, pozwalają na zmniejszenie jego dewastacji. Ma to szczególne znaczenie w przypadku obszarów przyrodniczo cennych, które są szczególnie wrażliwe na wprowadzenie obcych procesów oraz na oddziaływania pojawiające się na zewnątrz tych obszarów.

Planowanie przestrzenne, określając kto, gdzie, kiedy oraz w jaki sposób może korzystać z przestrzeni, stanowi podstawowe narzędzie ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska przyrodniczego. Wynika to z tego, że „celem planowania przestrzennego jest rozmieszczenie w przestrzeni geograficznej, w sposób skoordynowany i zharmonizowany ze środowiskiem przyrodniczym, sumy działań ludzkich zmierzających do zaspokojenia potrzeb społeczności związanej z danym obszarem przestrzennym”. Stan prawny w tej dziedzinie reguluje ustawa z 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym. Od kilku miesięcy jest przygotowana nowelizacja tej ustawy. Zgodnie z nią oraz ustawą o ochronie i kształtowaniu środowiska i Konstytucją RP podstawą do kreowania zmian przestrzennych powinna być zasada zrównoważonego rozwoju .

Rozwój zrównoważony to sposób gospodarowania, w którym eksploatacja zasobów naturalnych nie prowadzi do degradacji użytkowanych terenów oraz ich otoczenia i równocześnie pozwala na zaspokojenie obecnych i przyszłych potrzeb i aspiracji społeczeństwa.

Utożsamia się go z ekorozwojem definiowanym jako system działań polegających na racjonalnym wykorzystaniu, kształtowaniu i ochronie środowiska. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym przyjmuje kryterium ekorozwoju jako wiodące dla gospodarki przestrzennej. W tej sytuacji konieczne jest wprowadzanie w planach zagospodarowania przestrzennego zasad ekopolityki oraz związanych z nią metod gospodarowania jako bezwzględnego warunku racjonalizacji struktur przestrzennych. Kształtowanie struktur przestrzennych powinno zmierzać do:

• zachowania zgodności charakteru i struktury zagospodarowania przestrzennego z cechami i walorami środowiska przyrodniczego,

• zachowania zgodności poziomu i intensywności zagospodarowania z naturalną pojemnością środowiska i jego odpornością na zniszczenie,

• eksponowania wartości krajobrazowych środowiska i ich

harmonizowania z zagospodarowaniem,

• tworzenie struktur przestrzennych zapewniających ochronę unikalnych wartości środowiska,

• tworzenie warunków przestrzennych umożliwiających odzyskanie utraconej równowagi ekologicznej.

Planowanie przestrzenne realizowane jest na trzech poziomach:

krajowym, wojewódzkim (regionalnym) i lokalnym (gminnym). Na poziomie krajowym w ramach koncepcji polityki zagospodarowania przestrzennego zapadają rozstrzygnięcia sytuujące polską przestrzeń w przestrzeni europejskiej.

Na poziomie regionalnym tą gospodarkę reguluje plan zagospodarowania przestrzennego województwa opracowywany przez zarząd województwa i uchwalany przez sejmik. Trzecim- najniższym, ale za to najistotniejszym poziomem planowania przestrzennego jest poziom lokalny (gminny), obejmujący tzw. planowanie miejscowe. Tutaj odbywa się właściwe przeznaczanie terenów na określone cele. Działania lokalne dotyczące polityki przestrzennej i ochrony środowiska wpływają na sytuację w skali szerszej i na osiągnięcie powodzenia w rozwiązywaniu problemów globalnych. Funkcjonują tu dwa podstawowe dokumenty planistyczne mające wpływ na realizację konkretnych inwestycji oraz takie lub inne użytkowanie terenu. Pierwszym z omawianych dokumentów jest Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, drugim zaś plan miejscowy zagospodarowania przestrzennego.

Studium jest podstawowym dokumentem obrazującym strategię rozwoju przestrzennego gminy. Jest to jedyny dokument planistyczny sporządzany dla obszaru całej gminy na podstawie przepisów ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym i winien być wykonany do końca 1999 roku.

Studium stanowi:

• dokument zawierający syntetyczny zestaw podstawowych informacji

na temat stanu środowiska przyrodniczego i kulturowego, stanu zagospodarowania przestrzennego miasta, a także funkcjonowania systemów komunikacyjnych i uzbrojenia technicznego;

• podstawowe źródło informacji koordynacyjnych dla opracowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydawanych bez planu miejscowego.

Dla branży turystycznej opracowanie tego dokumentu jest bardzo ważne. Przy jego sporządzaniu dokonuje się analizy wartości gminnej przestrzeni turystycznej. Inwentaryzuje się wszelkiego rodzaju obiekty i tereny istotne dla rozwoju turystyki. Przeprowadza się możliwości ich zagospodarowania lub wykorzystania. Bada się konsekwencje realizacji poszczególnych przedsięwzięć dla środowiska naturalnego, porównując poziom projektowanej antropopresji z chłonnością i odpornością.

Ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu następuje na

podstawie planu miejscowego zagospodarowania przestrzennego. Gmina, mając studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego,

może bez większych obaw o harmonijny rozwój przestrzenny opracowywać indywidualne plany miejscowe dla bardzo małych nawet przedsięwzięć inwestycyjnych. W sytuacji braku takiego planu gmina wydaje tzw. decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Do sporządzanego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 9 marca 1995roku, powinna zostać wykonana prognoza skutków wpływu ustaleń. Prognozy te mają obejmować przede wszystkim przeobrażenia przyrodniczej struktury przestrzennej.

W przypadku możliwości zagospodarowania obszarów chronionych, w obecnej ustawie z 16 października 1991 o ochronie przyrody podkreślono, że zagospodarowanie powinno zapewnić stan względnej równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych. Ustalenia zawierają głównie zakazy i ograniczenia związane z lokalizacją na tym terenie obiektów nie związanych z realizacją celów, dla których te obszary stworzono. Specjalnym problemem na obszarach chronionych jest turystyka i niektóre rodzaje sportu. Ze względu na ochronę przyrody wykorzystywanie turystyczne tych terenów nie powinno w żadnym przypadku powodować nadmiernej ich urbanizacji przez rozbudowę turystycznej bazy noclegowej, urządzeń komunikacyjnych i innych.

Gospodarowanie przestrzenią, polegające na podejmowaniu decyzji

o przeznaczeniu gruntów do pełnienia różnorodnych funkcji społecznych i gospodarczych oraz decyzji o sposobie zagospodarowania i zabudowy określonych terenów, wywiera istotny wpływ na stan zachowania i możliwości ochrony środowiska przyrodniczego. Największe zagrożenie dla różnorodności biologicznej należy wiązać z rozwojem osadnictwa, a w szczególności z gwałtownym rozwojem budownictwa rekreacyjnego w otoczeniu obszarów o wysokich walorach przyrodniczych (otuliny parków krajobrazowych, czasami nawet same parki, obrzeża jezior, tereny leśne), prowadzi do wkraczania zabudowy do lasów, fragmentacji przestrzeni i lokalnego zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego. Turystyka sama w sobie też może być przyczyną degradacji przestrzeni. Ma to miejsce wówczas, gdy dla doraźnych zysków przekroczone zostają normy gęstości zaludnienia, chłonności i odporności

środowiska. Dlatego należy działać na rzecz racjonalizacji przestrzeni. W tym

celu pomocne ma być Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

Cechą przestrzeni jest jej ograniczoność. Mamy ją tylko jedną, a jej wartość możemy łatwo zaprzepaścić przez nieumiejętne, nachalne inwestowanie. Dlatego bardzo ważne jest kształtowanie ładu przestrzennego i jego integracja z ładem ekologicznym, społecznym i gospodarczym jako praktyczny sposób zrównoważonego rozwoju turystyki. W związku z tą koncepcją rozwijają się nowe formy turystyki, przyjaznej dla środowiska. Określono je ogólnie mianem turystyki alternatywnej, która stanowi próbę znalezienia i upowszechnienia rozsądnych możliwości, odmiennych w stosunku do przeważających dotychczas szablonowych form turystyki masowej, której dysfunkcje (m.in. zagrożenie dla środowiska naturalnego) mogą stać się barierą jej wzrostu. Główną jej ideą jest dążenie turystów do poznania kultury, historii innych krajów oraz chęć poznania prostego życia i przeżycia przygody. Wypoczynek ma charakter intensywny i jest bardziej aktywny, co upodabnia ją do turystyki kwalifikowanej. Do jej głównych typów zaliczono turystykę ekologiczną, kulturowo poznawczą i wiejską (por. rys. 3).

Rys. 3. Typy turystyki alternatywnej.

Turystyka alternatywna

Turystyka ekologiczna

Turystyka krajoznawczo-poznawcza

Turystyka wiejska

- ekoturystyka poznawcza, - ekoturystyka kontemplacyjna, - ekoturystyka twórcza.

- archeologiczna, - historyczno- kulturowa, - artystyczna, - kondycyjna.

- agroturystyka lecznicza, - agroturystyka uczestnicząca.

Źródło: opracowanie własne na podstawie J.J. Parysek, B. Gruchman, Uwarunkowania i kierunki rozwoju przestrzennego woj. gorzowskiego, tom 3, Wyd. AE, Poznań 1998, s. 193

Zainteresowanie turystyka proekologiczną stale wzrasta i jest ona szeroko propagowana. Jej rozwój należy łączyć z nowym wizerunkiem turysty, który poszukuje obszarów gdzie jest czyste środowisko, zdrowe warunki życia na co dzień, a zwłaszcza w okresie przeznaczonym na wypoczynek. Wpływa na to również wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa.

Turystyka alternatywna, w swym założeniu, jest przyjazna dla środowiska i może stać się sposobem pokonania naturalnych ograniczeń wzrostu ruchu turystycznego. Z tego też powodu jawi się jako nowa szansa rozwoju gospodarki turystycznej.

ROZDZIAŁ 2

• Zagospodarowanie turystyczne gminy Lubniewice.

2.1. Charakterystyka gminy.

Gmina Lubniewice leży w województwie lubuskim, w powiecie sulęcińskim, na pólnocnym skraju Pojezierza Łagowskiego, stanowiącego część Pojezierza Lubuskiego (por. mapa 1). Powierzchnia gminy wynosi 130 km² i zamieszkuje ją 3067 mieszkańców. Podzielona jest na 3 sołectwa i w jej granicach znajduje się 7 miejscowości. Centrum administracyjnym gminy są Lubniewice, które posiadają prawa miejskie od 1 stycznia 1995 roku. Obszar miasta wynosi 12 km² a liczba ludności- prawie 2 tysiące. Struktura wieku ludności wskazuje, że około 60 % ludności jest w wieku produkcyjnym, 27 % w wieku przedprodukcyjnym oraz 13 % w wieku poprodukcyjnym.

Wiodącymi funkcjami gospodarczymi, jak wskazuje struktura zatrudnienia, są dla gminy funkcje usługowe, uzupełniająco rolnicze i przemysłowe, w tym dla miasta funkcje usługowe, uzupełniająco wytwórcze, natomiast dla obszarów wiejskich funkcje rolnicze, uzupełniająco usługi. Głównym ośrodkiem turystycznym są Lubniewice. Zlokalizowane są tutaj niewielkie zakłady przemysłowe (głównie spożywcze i drzewne) oraz część mieszkańców zatrudniona jest w obsłudze ruchu turystycznego. Liczba osób zatrudnionych w gospodarce narodowej wg Europejskiej Klasyfikacji Działalności wynosi 607, natomiast liczba bezrobotnych- 272 osoby .

Mapa 1. Lokalizacja gminy Lubniewice w województwie lubuskim.

Źródło: Oferta inwestycyjna powiatu Sulęcin, Starostwo Powiatowe w Sulęcinie, 2001.

Na terenie gminy w dużym stopniu jest rozwinięte także rolnictwo. Dominuje produkcja roślinna oraz wielostronna zwierzęca w ośrodkach po byłych PGR-ach. Zlokalizowane są tutaj gorzelnie i mieszalnia pasz. Charakterystycznym kierunkiem produkcji rolnej dla gminy jest również rybactwo z gospodarką jeziorową oraz stawową.

Wśród gruntów znaczący jest udział gleb o wysokich klasach bonitacyjnych (II- IV). Charakteryzuje je jednak znaczna mozaikowatość, obok gleb dobrych i bardzo dobrych występują w sąsiedztwie gleby słabe i bardzo słabe.

W gminie dominują obszary lasów i zadrzewień. Zajmują one obszar 8583 ha, co stanowi 66,2% powierzchni całkowitej. Pozostają w Nadleśnictwa Lubniewice (52%), Nadleśnictwa Skwierzyna (25%) i Nadleśnictwa Sulęcin (23%). Wśród lasów przeważają siedliska boru świeżego (79%) i mieszanego świeżego (17%) oraz dominują drzewa sosnowe (96%). Występują tutaj duże zasoby runa leśnego i zwierzyny łownej. Ponadto teren ten jest miejscem gniazdowania rzadkich okazów ptaków, jak orzeł bielik, bocian czarny, kania czarna czy rybołów.

Znaczącą także powierzchnię zajmują wody otwarte- 535 ha , co stanowi 4,1 % powierzchni gminy. Zlokalizowane jest tutaj 7 jezior. Są to jeziora: Lubniewsko, Lubiąż, Krajnik, Jarnatowskie, Krzywe Duże, Krzywe Małe oraz Śmierdzące.

Tereny zabudowane zajmują niewielką powierzchnię, zaledwie 174 ha, co stanowi 1,3% powierzchni całkowitej.

Gmina Lubniewice jest zwycięzcą Rankingu Gmin Turystycznych Gazety Lubuskiej w 1998 roku, a także laureatem kilku krajowych konkursów, w tym na Mistrza Gospodarności oraz na najbardziej Ekologiczną Miejscowość w Kraju za 1994 rok. Przyznaną wówczas nagrodę pieniężną od Prezydenta RP za działania na rzecz ochrony środowiska, w całości przeznaczono na dalsze realizowanie programu proekologicznego, dokończenie budowy kanalizacji i na modernizację mechaniczno- biologicznej oczyszczalni ścieków. Dzięki temu system kanalizacyjny z siecią przepompowni obejmuje obecnie swoim zasięgiem całe Lubniewice, w tym osiedle Trzcińce, oraz wieś Glisno.

Krajobraz gminy jest dziełem lodowca skandynawskiego. Tworzy go wysoczyzna o falistej, miejscami pagórkowatej powierzchni, z potężnym łukiem wzgórz moreny czołowej, zwanej Wzgórzami Osieńsko-Sulechowskimi. Ciągną się one równoleżnikowo na południe od Lubniewic, osiągając kulminację w szczycie Bukowca (227 m n.p.m.). Na północ od miasta rozciągają się rozległe piaszczyste tarasy opadające ku Kotlinie Gorzowskiej. Pojezierze przecinają

doliny rzek i strumieni oraz głębokie rynny polodowcowe, wypełnione jeziorami, z których najpiękniejsze występują m.in. w okolicach Lubniewic.

Lubniewice posiadają cechy uzdrowiskowe. Zima jest tutaj łagodniejsza niż w innych regionach kraju, lato jednak mniej upalne. Swoisty klimat, który cechuje ten obszar pozwala przedłużyć sezon kąpielowy na okres „złotej polskiej jesieni”.

Pod względem turystyczno- krajoznawczym tereny gminy Lubniewice należą do jednych z najciekawszych zakątków całego Pojezierza Lubuskiego. Bogata rzeźba terenu, malownicze jeziora i rozległe obszary leśne- to główne walory naturalne tych okolic. Pomimo tego, funkcje turystyczne są realizowane i rozwijane głównie w Lubniewicach. Dlatego też stanowią centrum turystyczne gminy (por. mapa 2) i nazywane są „Perłą Ziemi Lubuskiej”.

2.2. Historia miejscowości Lubniewice i najbliższych okolic.

We wczesnej epoce żelaza i w okresie rzymskim na przesmyku między dwoma jeziorami- Lubiążem i Krajnikiem, istniała osada. W jej miejsce postawiono zamek warowny. Obok niego powstała osada, która dała początek dzisiejszym Lubniewicom.

Mapa 2. Gmina Lubniewice.

Źródło: Lubniewice. Plan miasta. Mapa gminy., Wyd. B i K, 2000.

Najstarsza wzmianka o miejscowości została zawarta w dokumencie księcia Przemysława II z 25 kwietnia 1287 roku, dotyczącym klasztoru w Zemsku (gm. Bledzew). Znalazł się tam zapis: „Luteranus plebanus in Lubnewitz”.

W XIII wieku Ziemia Lubuska wraz z Lubniewicami została przejęta przez margrabiów brandenburskich. Niemiecka nazwa miejscowości Königswalde po raz pierwszy pojawiła się w dokumentach w 1322 roku. W akcie

lennym z 1367 roku wymieniono Lubniewice jako miasto bez pełnych praw miejskich. Lubniewice miały prawo do targów i jarmarków, ale nie wolno było budować murów i umocnień warownych. W 1352 roku lubniewickie dobra zostały przekazane rodzinie von Waldow i pozostały w ich rękach do 1945 roku.

W wieku XVI przybyło do Lubniewic wielu osadników i pod koniec tego wieku stały się miejscem zamieszkania polskich protestantów, a w XVII w. udzieliły schronienia grupie polskich arian. Powstał tu wtedy jeden z największych zborów ariańskich, którego ministrem był m.in. Samuel Crell, wnuk rektora akademii w Rakowie. To właśnie Crell zarówno swoimi pismami, jak i korespondencją z czołowymi przedstawicielami europejskiego oświecenia, uczynił Lubniewice centrum europejskiej myśli ariańskiej.

Tutejsza ludność trudniła się rzemiosłem, rolnictwem i hodowlą. W XVIII i w I poł. XIX wieku rozwijało się tu sukiennictwo, przędzenie jedwabiu a nawet uprawa chmielu. Do połowy XIX w. czynny był folusz- maszyna do spilśniania tkanin. Ważnym wydarzeniem było odkrycie w okolicach złóż ałunu, minerału wykorzystywanego do barwienia tkanin i do wyprawiania skór, który zaczęto wydobywać w 1751 roku. Działała ona tylko osiem lat, gdyż zniszczył ją pożar.

Miasto było wielokrotnie niszczone przez działania wojenne w XVII wieku oraz przez pożary w XVIII i XIX wieku.

Lubniewice były zawsze miastem prywatnym, władzę sprawował tu burmistrz i dwóch radnych wyznaczanych przez właściciela , który sprawował także władzę sądowniczą. W 1808 roku miejscowość uzyskała pełne prawa miejskie na mocy wydanej przez rząd pruski tzw. nowej ordynacji miejskiej, która ograniczała prawa właścicieli miast.

W 1912 roku Lubniewice otrzymała połączenie kolejowe z Gorzowem Wlkp. i Sulęcinem. Kolej ta została jednak rozebrana w 1945 roku.

Działania wojenne ominęły miasto, jednak mimo to w1945 r. odebrano Lubniewicom prawa miejskie. Powojenny rozwój osady był powolny. Jej wypoczynkowe walory odkryto dopiero na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych miejscowość nabrała charakteru letniskowego. Wtedy zaczęto nazywać ją Perłą Ziemi Lubuskiej. Prawa miejskie Lubniewice odzyskały dopiero 1 stycznia 1995 roku.

W obrębie dzisiejszej gminy znalazły się także trzy inne miejscowości (Glisno, Jarnatów, Rogi), które mają swoje korzenie w historii. Podobnie jak Lubniewice należały, do panującego na tych terenach przez kilkaset lat, rodu von Waldow.

Najstarsza wzmianka o Gliśnie pochodziła z 1421 roku i dotyczy dożywocia, jakie miała zabezpieczone na tych dobrach wdowa po Nichelu Zynnitzu. W 1463 r. wieś znalazła się we władaniu rodziny von Waldow i pozostawała w ich rękach przez kolejne 300 lat

Z czasem dobra gliśnieńskie podzielono i właścicielami części stali się Marwitzowie, ród równie zasiedziały na terenie Brandenburgii jak Waldowie. W 1765 roku wieś przeszła w ręce Fryderyka von Poser, ze starej rodziny śląskiej. W 1793 roku wzniesiono pałac ze sztuczną ruiną. Nieco później

powstała ałuniarnia, a w latach dwudziestych XIX wieku założono fabrykę jedwabiu.

W latach trzydziestych XIX wieku właścicielem Glisna został Izrael Moses Henoch, który bardzo zasłużył się dla wsi. Obok pałacu założył popularne w tamtych czasach uzdrowisko. Zakłady przemysłowe i kąpielisko lecznicze przyczyniło się do rozwoju Glisna. Izrael Moses Henoch wybudował także nową świątynię ewangelicką. Natomiast stary kościół zamienił na mauzoleum, gdzie znalazły się kartusze herbowe dawnych właścicieli ziemskich.

W 1856 roku Glisno kupił Hans Carl Otto von Warttenberg, który z tych dóbr utworzył ordynację. Zlikwidował uzdrowisko i rozwinął gospodarstwo.

Po 1945 roku wieś została zasiedlona przez osadników wojskowych, byłych żołnierzy 1 i 2 Armii Wojska Polskiego.

Folwark Rogi (niem. Sopohienwald) założono w 1773 roku i nazwano od imienia Zofii von Waldow de domo Bismarck. Początkowo mieszkało tutaj tylko rodzin i była sześć jedna mała owczarnia, ale z czasem wieś rozrosła się.

Pałac wybudowano na początku XX wieku z myślą o niepełnosprawnej

umysłowo córce ówczesnych właścicieli majątku. Zespół pałacowo- parkowy

pozostawał własnością rodziny von Waldow do 1945 roku.

Wieś Jarnatów najprawdopodobniej założyli śląscy koloniści, którzy przybyli tam w połowie XIII wieku z okolic Oławy. Od 1352 roku należała do rodu von Waldow.

Najstarsza informacja archiwalna dotycząca Jarnatowa pochodziła z 1421 roku. Pierwsze wzmianki o istnieniu siedziby szlacheckiej pochodziły z końca XVIII wieku. Przypuszczalnie około 1910 roku dobra jarnatowskie kupił Henryk Teodor Böttinger, tajny radca rządowy, doktor filozofii h.c. Uniwersytetu w Getyndze, członek Izby Seniorów, angielski bankier. Po jego śmierci w 1920 r. i jego żony w 1925 roku, w Jarnatowie zamieszkał ich młodszy syn- Waldemar Fryderyk Johann. Za jego bytności funkcjonowała tutaj gorzelnia, turbina elektryczna, mleczarnia, nieduży tartak i krochmalnia. W tym uprzemysłowionym i nowoczesnym gospodarstwie hodowano także dużo zwierząt.

Rodzina Waldemara Böttingera gospodarzyła w Jarnatowie do 1945 roku. W styczniu tego roku pałac został opuszczony w dobrym stanie, ale jego wnętrza ogołocili szabrownicy.

2.3. Walory krajoznawcze.

Klasyfikacja i ocena walorów krajoznawczych jest sprawą trudną, gdyż zainteresowania uczestników ruch turystycznego są bardzo zróżnicowane. Wyróżniono cztery dziedziny, którymi interesują się turyści. Są to:

• charakterystyczne zespoły krajobrazowe i osobliwości przyrody, określane terminem walorów środowiska przyrodniczego,

• folklor, obrzędy ludowe, dzieła ludowe sztuki plastycznej, relikty ludowej kultury materialnej, nazywane walorami tradycyjnej kultury

ludowej,

• zabytki budownictwa, sztuk plastycznych, kultury materialnej, pamiątki historyczne, tj. walory dóbr kultury,

• charakterystyczne obiekty i przejawy współczesnej gospodarki, techniki, nauki i kultury, noszące nazwę walorów współczesnych osiągnięć człowieka.

Walory krajoznawcze można również podzielić na dwie zasadnicze grupy.

Pierwszą grupę stanowią walory przyrodnicze, do których zalicza się obiekty genetycznie związane ze środowiskiem przyrodniczym. Do drugiej należą walory dóbr kultury (antropogeniczne), wśród których wyróżniono obiekty materialne oraz elementy ściśle związane z życiem, pracą oraz działalnością człowieka i przez niego wytworzone w procesie historycznego rozwoju.

2.3.1. Walory dóbr kultury.

Na terenie gminy znajduje się wiele obiektów o wartości historycznej, zabytków architektury i budownictwa, w tym wpisanych do rejestru zabytków oraz w ewidencji konserwatorskiej. Określa je tabela 1.

Tabela 1. Główne obiekty w rejestrze i ewidencji zabytków.

Miejscowość	Obiekty
Lubniewice	Kościół p.w. Matki Boskiej Różańcowej, XIV/ XV w. Wieża- dzwonnica przy kościele, 2 poł. XIX w. Stary Zamek, 1793 r. Nowy zamek, 1909 r. Park Zamkowy, XVIII w. Chata, 1781 r. Wozownia, pocz. XX w. Wieża widokowa, XIX w. Zespół folwarczny, XVI w.
Lubniewice- Suszyce	Ogród dworski, pocz. XIX w. Zespół folwarczny, XVI w.
Glisno	Kościół p.w. Serca Jezusowego, 1837 r. Pałac,1770 r. Park pałacowy, 1770 r. Mauzoleum Henochów, 1837r. Sztuczna ruina w parku pałacowym, poł. XIX w. Oficyna pałacowa I, XIX w. Oficyna pałacowa II, XIX w. Zespół folwarczny, pocz. XIX w.
Jarnatów	Kościół p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej, XVIII w. Park pałacowy, XVIII w. Pałac, XVIII w. Zespół folwarczny, XIX w.
Rogi	Pałac, 3 ćw. XIX w., ok. 1910 r. Park pałacowy, 1910 r. Zespół folwarczny, XIX w.
Świerczów	Domy mieszkalne, 4 ćw. XIX w. Fabryka, k. XIX w. Park pałacowy, poł. XIX w.
Trzcińce	Domy mieszkalne, pocz. XX w. Zespół folwarczny, przełom XIX/ XX w.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Studium uwarunkowań...wyd. cyt., Załącznik nr 5b

Głównym zabytkiem będącym dowodem starej metryki Lubniewic jest Kościół parafialny z XV wieku, jeden z ciekawszych zarazem dzieł architektury gotyckiej na Ziemi Lubuskiej. Łączy w sobie formy charakterystyczne dla wczesnego i rozwiniętego gotyku. Od zachodu posiada on neogotycką, wolnostojącą wieżę z 1882 roku. Kościół jest budowlą murowaną z cegły, halową, z wyodrębnionym, zamkniętym wielobocznie prezbiterium. Trzyprzęsłowy korpus nakryty jest sklepieniem krzyżowo- żebrowym, w nawach bocznych oryginalnym z XV wieku. Wyposażenie wnętrza pochodzi z XVI i XVIII wieku, m.in. późnorenesansowy ołtarz główny i ambona z końca XVII wieku.

Przy wschodnim brzegu jeziora Lubiąż znajduje się pałac (tzw. Stary Zamek) z 1793 roku, przebudowany w stylu neoklasycystycznym w końcu XIX wieku. Jest to budowla piętrowa z mieszkalnym poddaszem. Elewacja stanowiąca front pałacu, zaakcentowana jest trzykondygnacyjnym ryzalitem. Wewnątrz budynku znajdują się skromne dekoracje sztukturskie. Pałac jest obecnie w remoncie.

Po północno- zachodniej stronie jez. Lubiąż wznosi się monumentalny, neorenesansowy pałac (tzw. Nowy Zamek) z 1905 o urozmaiconej bryle, z neogotycką wieżą widokową. Rezydencja zbudowana jest na planie litery L i posiada trzy kondygnacje mieszkalne. Składa się z dwóch prostokątnych skrzydeł, zasadniczego i bocznego. W jej murach znajduje się kilka fragmentów antycznych i wczesnochrześcijańskich detali architektonicznych, przywiezionych z Włoch. Uwagę zwraca angielski hall z kasetonową boazerią, kominkiem, kaflowym holenderskim piecem. W parku obok pałacu występują elementy małej architektury (tarasy, schody, fontanna, balustrady). Przy wjeździe do parku znajduje się brama wjazdowa z kordegardą. Oba pałace, Stary i Nowy Zamek, łączy most na jeziorze oraz park, który rozciąga się po obu stronach jeziora.

Pośród zabudowy mieszkalnej miasta należy wymienić zabytkowe domy przy ul. Zamkowej i Gorzowskiej, przeważnie parterowe, murowane lub szachulcowe (otynkowane). Najstarsze z nich pochodzą z końca XVIII wieku, a większość z XIX i początku XX wieku. W rozwidleniu dwóch ulic stoi stylowa chata z końca XVIII wieku o konstrukcji szkieletowej. Obecnie mieści się w niej księgarnia.

Ponadto w Lubniewicach w obszarze Starego Miasta występują średniowieczne układy przestrzenne (owalnicy) oraz późniejsze nawarstwienia wielodrożnicy. Podobne układy można znaleźć we wsiach Glisno i Jarnatów. Historyczne układy przestrzenne osad znajdują się także przy wsi Sobieraj, w rogach oraz w Osiedlach: Suszyce i Trzcińce, a osady przyfabrycznej w Osiedlu Świerczów.

Najstarszym zabytkiem wsi Glisno jest pałac z końca XVIII wieku, rozbudowany i przebudowany w XIX i na początku XX wieku. Rezydencja przedstawia typ budowli, który określany jest w architekturze jako maison de plaisance i założona jest na planie wydłużonego prostokąta z owalną, wysoką salą pośrodku, nakrytą kopulastym hełmem z iglicą. Pałac nakryty jest dachem mansardowym z lukarnami. Na widokach budowli, na szczycie kopuły widnieje żydowska gwiazda, która jest pozostałością po jednym z właścicieli- Izrael Moses Henoch. Przy pałacu ustawione są rzeźby: Wenus z amorem, Junony z pawiem, Diany z psem myśliwskim oraz Minerwy w hełmie i półzbroi. Obecnie zlokalizowane jest tutaj centrum szkoleniowe Ośrodka Doradztwa Rolniczego z Lubniewic.

W południowo- zachodniej części parku pałacowego znajduje się neogotyckie mauzoleum z herbem rodu Wartenberg, w szczycie. Natomiast w jego wschodniej części wznosi się sztuczna ruina, która jest przykładem wczesnej romantycznej architektury ogrodowej ze schyłku XVIII wieku. Składa się ona z cylindrycznej, dwukondygnacyjnej baszty, z dwoma odcinkami muru oraz małego aneksu od zachodniej strony baszty. Mury wykonane są z kamienia polnego.

Ponadto we wsi zlokalizowany jest klasycystyczny kościół z 1837 roku.

Na płn.- zach. od Lubniewic znajduje się śródleśna osada Rogi. Pałac pochodzi z 1910 roku i wybudowano go z myślą o niepełnosprawnej umysłowo córce ówczesnych właścicieli majątku. Do tych planów nawiązuje sentencja wykuta w kamieniu „Non dormit qui me custodia” (Nie śpi, kto mnie strzeże) .

Rezydencja stanowi przykład późnej architektury doby romantyzmu zawierającej

cechy neoromańskie i neorenasansowe. Bogata i zróżnicowana stylowo

architektura nawiązuje do form zamków rycerskich Niemiec Północnych. Obecnie zlokalizowany jest tutaj Ośrodek Doskonalenia Kadr Urzędu Wojewódzkiego w Gorzowie Wlkp. Wśród gości pałacu w Rogach można wymienić m.in. polityków i członków rządu polskiego ostatnich lat, Mirosława Hermaszewskiego oraz premiera landu Brandenburgia.

We wsi Jarnatów z zabytków należy wymienić kościół barokowy z 1770 roku i pałac z XVIII wieku . W świątyni znajdują się ławki kolektorskie z herbami fundatorów. Uwagę zwraca także drewniana wieżyczka z latarnią i herbem. Pałac przebudowano na początku XX wieku i tym samym nadano całości charakter siedziby feudalnej o cechach renesansowych i romantycznych, wzbogacając jego bryłę (ryzalit, wieża, oranżeria, ozdoby na dachu). Pomimo tego, że obecnie stan techniczny budynku jest zły, ciągle zwraca uwagę oryginalnością architektury.

Na terenie zespołu przyrodniczo- krajoznawczego „Uroczysko Lubniewsko” znajduje się wczesnośredniowieczne grodzisko słowiańskie z VII wieku. Obejmuje majdan, wały i półkoliście zarysowane podgrodzie od strony południowej. Ponadto poprzez uroczysko biegnie stary nasyp kolejowy- pozostałość po kolei, którą rozebrano w 1945 roku. Dziś stanowi on znakomitą trasę rowerową, a dzięki licznym wiaduktom i innym obiektom pokolejowym jest niezwykłą atrakcją dla miłośników kolei.

Nietypowym walorem krajoznawczym są imprezy kulturalne. W gminie najbardziej popularnymi są: Ogólnopolskie Warsztaty Artystycznego Tkactwa, festyn „Noc Świętojańska”, Powitanie Lata w czerwcu oraz Dni Lubniewic w lipcu.

Warto również wspomnieć o ludowym rzeźbiarzu Witoldzie Stadniku, który mieszka tutaj od kiedy istnieją polskie Lubniewice. Spod jego ręki wychodzą dziesiątki ludowych świątków, leśnych zwierzątek i sylwetek górali. Jego prace docierają także za granicę. Ponadto walory tradycyjnej kultury ludowej są nikłe ze względu na przemieszanie różnych kultur. Przyczyna tego tkwi w procesach migracyjnych po II wojnie światowej na tym obszarze.

Pomimo tego, że na terenie gminy zlokalizowanych jest wiele zabytków architektury i budownictwa, nie mają one znaczenia międzynarodowego czy krajowego. Głównymi walorami, dla których gmina Lubniewice jest mikrorejonem turystycznym, są walory przyrodnicze.

2.3.2. Walory przyrodnicze.

Środowisko naturalne gminy cechują wysokie wartości i walory przyrodnicze. Potwierdzono to ustanowieniem obszarów szczególnej ochrony przyrody o znaczeniu ponadlokalnym, takich jak rezerwat „Janie”, zespół przyrodniczo- krajobrazowy „Uroczysko Lubniewsko”, obszar chronionego krajobrazu- Jeziora Lubniewickie oraz użytki ekologiczne.

Florystyczno- faunistyczny rezerwat „Janie” im. Włodzimierza Korsaka znajduje się 4 km od Lubniewic. Obszar ten o charakterze jeziorno- bagienno- -leśnym rozciąga się na powierzchni 51,85 ha. Z tego jezioro Janowiec zajmuje 15,10 ha, bagna- 19,86 ha, drzewostany- 16,50 ha, inne tereny- 0,39 ha. Jezioro położone jest na sandrze i należy do płytkich zbiorników wodnych. W części środkowej lustro wody pokryte jest grzybieniami białymi i żółtymi. Na rozległych bagnach otaczających jezioro, występują głównie turzyce bagienne i sztywne, a także trzcina pospolita i pałka szerokolistna. Bardzo ciekawa i bogata jest również awifauna tego terenu. Występują tu licznie ptaki wodne i wodnobłotne. Gnieździ się tutaj m.in. chroniony łabędź niemy. Z ptaków drapieżnych zaobserwowano błotniaka stawowego, myszołowa zwyczajnego i kanię czarną.

Zespół przyrodniczo- krajobrazowy „Uroczysko Lubniewsko” utworzono w 1993 roku w celu ochrony naturalnego krajobrazu dolin rzecznych i jeziornych, w większości zalesionych. Jego powierzchnia liczy 1400 ha, z czego 17% zajmuje jezioro Lubniewsko. Obszar ten wyróżnia się szczególnie urozmaiconą rzeźbą terenu, licznymi i głębokimi wąwozami, z których 21 ma swoje nazwy. Największy jest Wąwóz Żubrowski. Na terenie „Uroczyska Lubniewsko” duże obszary pozostawione są przyrodzie, która sama reguluje wegetację. Rośnie tu około 300 gatunków roślin, z czego 15 podlega ścisłej ochronie. W wodach zagnieździły się 24 gatunki ryb oraz gąbki, wirki, skąposzczety, pijawki, małże, raki. Do najciekawszych ptaków należą: orzeł bielik, bocian czarny, żuraw, zimorodek. Licznie występuje tutaj zwierzyna płowa. Z wyżej położonych terenów spływają do jeziora, głównie wąwozami, leśne potoki i cieki. Są to: potok Glisno- ok. 4 km długości, Czerwony Potok- ok. 2,8 km, potok Pod Grodziskiem- ok. 2,5km, struga Stawki- ok. 1,5 km, struga Świerczowska- ok. 1 km, Stara Struga- ok. 400 m, a także zanikające okresowo strumyki.

Jezioro Lubniewsko, obok jeziora Lubiąż i Krajnik, wchodzi również w skład obszaru chronionego krajobrazu Jeziora Lubniewickie. Centrum obszaru stanowią Lubniewice, a te trzy jeziora okalające miasto łączy rzeka Lubniewka.

Jezioro Lubniewsko (Nakońskie) jest największe i ma powierzchnię 240,9 ha. Znajdują się na nim cztery wyspy, z których największych nazywa się Rybnik. Linia brzegowa jeziora oraz dno są bardzo urozmaicone. Brzeg jest w całości zalesiony i suchy. Na jednym z półwyspów znajduje się taras widokowy.

Jezioro Lubiąż (Lubniewickie) ma powierzchnię 146 ha i niemal w całości otoczone jest lasami. Posiada dobrze rozwiniętą linię brzegową, pełną zatok i półwyspów, a uroku dodają mu dwie wyspy. Większa z nich nosi oficjalną nazwę Księży Ostrów, ale częściej nazywana jest Wyspą Miłości.

Trzecim jeziorem, najmniejszym, ale najgłębszym, jest jezioro Krajnik o powierzchni 38,8 ha. Z trzech stron otaczają je strome skarpy skromnie zalesione. Posiada mało urozmaiconą linię brzegową. Szybko opadające dno ogranicza występowanie roślinności wodnej.

Ponadto na obszarze gminy występują jeszcze cztery jeziora: Jarnatowskie (pow. 31,38 ha), Krzywe Duże (pow. 27 ha), Krzywe Małe (pow. 3 ha), Śmierdzące (pow. 4,5 ha), oraz liczne oczka leśne.

Tereny gminy charakteryzują się dużym zróżnicowaniem wysokości względnych co sprzyja wyznaczeniu kilku punktów widokowych. Dają one wgląd na malownicze widoki tego regionu, szczególnie w okresie lata i złotej jesieni. Do takich miejsc należą:

• wieża „Nowego Zamku”,

• wieża pałacu w Rogach,

• baszta widokowa na terenie ośrodka „Pod Basztą”,

• punkt widokowy na szczycie wzniesienia na południowy wschód od jeziora Krajnik,

• punkt widokowy na „Łysej Górze”,

• wieża widokowa w zespole przyrodniczo- krajobrazowym „Uroczysko Lubniewsko”,

• taras widokowy na zachodnim brzegu jeziora Lubniewsko.

Szczególną wartość przedstawiają również parki dworskie przy pałacach.

Park w Lubniewicach (8,8 ha) założono pod koniec XVIII wieku i składa się z dwóch części oddzielonych zatoką jeziora Lubiąż. Drzewostan liczy blisko 200 lat. Rozpoznano 51 gatunków drzew i odmian drzew, 30 gatunków krzewów liściastych, 3 gatunki pnączy oraz występuje tutaj 1 pomnik przyrody. Najciekawszymi okazami są: dąb burgundzki i piramidalny, grab dębolistny, magnolia drzewiasta, miłorząb japoński, jodła balsamiczna, klęk, perłowiec japoński oraz wiąz złocisty.

Gliśnieński park ( 17,4 ha) założono w tym samym czasie co pałac. Podziw budzi wysoki i mroczny drzewostan z egzotycznymi okazami.

Rozpoznano tutaj 40 gatunków drzew i występują cztery pomniki przyrody.

Park w Rogach ( 4 ha) pochodzi z początku XX wieku i wykorzystano w nim fragmenty dawnego lasu. Znajdują się tam m.in. takie okazy drzew, jak klon jesionolistny, dąb szypułkowy, lipa drobnolistna czy modrzew europejski.

We wsi Jarnatów park pałacowy (4,5 ha) założono w XVIII wieku. Rozpoznano tutaj 21 gatunków drzew, iglastych i liściastych. Wiele z nich ma około 200 lat. Charakterystyczne dla tego parku są różnorodne alejki: lipowa, klonowa, grabowa, głogowa oraz dębowa.

Na terenach opisanej wyżej parków znajduje się kilka pomników przyrody, które należą do osobliwości flory i fauny. Na terenie gminy występuje kilkanaście takich obiektów (tabela 2).

Tabela 2. Pomniki przyrody.

Położenie obiektu poddanego pod ochronę		Nazwa obiektu	Liczba obiektów
Lubniewice		Grab pospolity odm. dębolistna	1
				Głaz narzutowy	1
				Dąb szypułkowy	2
		Glisno		Buk pospolity	5
				Jesion wyniosły	4
				Lipa drobnolistna	1
				Klon jawor	1
Sobieraj		Głaz narzutowy	1
Nadleśnictwo Skwierzyna	Leśnictwo Lubniewice	Dąb szypułkowy	3
				Orzeł bielik	2 gniazda
				Buk pospolity	1
				Świerk pospolity	1
				Wiąz szypułkowy	1
			Leśnictwo Bezludzie	Dąb szypułkowy	1
				Buk pospolity	1
			Leśnictwo Jezioro	Dąb szypułkowy	1
				Stanowisko bluszczu	pow. 2 ha
		Leśnictwo Jeleniec	Orzeł bielik	1 gniazdo

Źródło: opracowanie własne na podstawie Studium... wyd. cyt., tabela 4

Wśród występujących tutaj walorów przyrodniczych szczególną wartość mają jeziora, które stanowią również o walorach specjalistycznych i wypoczynkowych tego obszaru.

2.4. Walory specjalistyczne i wypoczynkowe.

Walorami specjalistycznymi nazywa się określone cechy środowiska przyrodniczego, którymi zainteresowane są tylko pewne grupy turystów

i korzystanie z nich wymaga odpowiedniego przygotowania bądź umiejętności.

Lubniewice i najbliższa okolice to centrum rekreacji hipicznej. Znajduje się tutaj sześć stadnin koni i ich oferta jest wszechstronna. Można uczyć się jazdy na koniu pod kierunkiem instruktorów, przejechać się bryczką czy uczestniczyć we wspólnych krótkich spacerach lub w dłuższych rajdach. Ponadto wszystkie ośrodki mają specjalne tory przeszkód dla doświadczonych jeźdźców. W końcu października i na początku listopada organizowane są bardzo atrakcyjne polowania na lisa, czyli tzw. Hubertusy. Trasy końskich spacerów oznaczone są specjalnymi znakami.

Dla amatorów sportów wodnych czekają jeziora lubniewickie oraz liczne wypożyczalnie sprzętu pływającego. Ponadto jeziora Lubiąż i Lubniewsko połączone są szerokim kanałem, który można przepłynąć. Posiadają one walory żeglarskie, ale nie są dostatecznie wykorzystywane.

Jedyną rzeką, która płynie przez gminę Lubniewice i nadaje się do pływania kajakiem jest Lubniewka. Stanowi ona dopływ IV rzędu, wchodzący w skład dorzecza Odry. Spływ Lubniewką, ze względu na liczne przeszkody należy do bardzo trudnych, ale cechuje się dużą atrakcyjnością. Szlak biegnie od jeziora Krajnik, dalej przez lasy, pola i kończy się w okolicach Kołczyna, w wodach rzeki Warty.

Gmina Lubniewice z licznymi jeziorami stanowi raj dla wędkarzy. Do wędkarskiego użytkowania dopuszczonych jest sześć jezior: Lubniewsko, Krajnik, Lubiąż, Jarnatowskie, Krzywe oraz Śmierdzące. Wędkować można po uprzednim wykupieniu odpowiednich zezwoleń oraz w oparciu o regulamin amatorskiego połowu ryb. Najbardziej atrakcyjne są jeziora: Lubniewsko (zaliczane do jezior specjalnych), Jarnatowskie i Lubiąż, gdyż charakteryzują się licznymi, cichymi, bogatymi w roślinność denną zatokami, które stwarzają dobre warunki dla żerowania ryb. Do gatunków okazałych i licznie łowionych należą m.in. sandacz, szczupak, węgorz, lin, karp, leszcz, tołpyga biała.

Gminę Lubniewice cechują również walory wypoczynkowe, które służą regeneracji sił psychicznych i fizycznych. Dotyczy to głównie obszaru chronionego krajobrazu Jeziora Lubniewickie, który posiada swoisty klimat zbliżony do Łagowa. Występuje tutaj mikroklimat, który łagodzi bóle głowy, uspokaja pracę serca i koi nerwy. Nie ma tutaj gwałtownych wiatrów, ostrych mrozów i upałów. Nie czuje się też zmian ciśnienia i frontów atmosferycznych. Ponadto odkryto na tych terenach źródła wód mineralnych i złoża borowin. Lubniewice posiadają warunki by utworzyć sanatorium. Pierwsze badania w tym kierunku przeprowadzono w latach siedemdziesiątych. Potem rozszerzono je o badania pod kątem czystości powietrza, wody, warunków klimatycznych, z lat osiemdziesiątych. Dlatego też Lubniewice starają się o pozwolenie na utworzenie sanatorium dla osób cierpiących na schorzenia górnych dróg oddechowych.

Ranga walorów wypoczynkowych gminy jest bardzo duża i z tego powodu należy ona do obszarów o podstawowym znaczeniu dla urlopowej turystyki wypoczynkowej.

2.5. Baza noclegowa i gastronomiczna.

Charakter istniejącej bazy noclegowej i jej przydatność dla różnych form turystyki wskazuje, że najliczniej występują tutaj obiekty służące turystyce pobytowej. Jej wielkość i rozmieszczenie przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Wielkość i rozmieszczenie bazy noclegowej w 1999 roku.

Wyszczególnienie	Liczba obiektów
		Lubniewice	Glisno	Rogi
Hotele	2	-	-
Pensjonaty	4	-	-
Ośrodki wczasowe	9	-	-
Ośrodki wypoczynkowo- szkoleniowe	1	1	1
Kwatery prywatne	8	-	-
Campingi	1	-	-
Schroniska	1	-	-
Gospodarstwa agroturystyczne	3	1	-
Pola namiotowe	2	-	-

Źródło: opracowanie własne na podstawie Gorzowski informator turystyczny, Wyd. Arsenał, Gorzów 2000, s. 54- 56

Dane dotyczące bazy noclegowej gminy pokazują, że centrum turystyczne stanowią Lubniewice. Udział pozostałych miejscowości, Glisno i Rogi, jest znikomy. Najliczniej występują tutaj ośrodki wczasowe. W większości są to ośrodki wypoczynkowe zakładów pracy z takich miejscowości jak Gorzów Wlkp., Zielona Góra, Wrocław, Poznań.

Agroturystyka stanowi formę turystyki, która cieszy się stale rosnącą popularnością. Na terenie gminy zlokalizowane są tylko cztery gospodarstwa agroturystyczne, które nie mogą sprostać współczesnym wymaganiom turysty, poszukującego nowych form wypoczynku związanych z przyrodą.

Wśród ogólnej liczby obiektów noclegowych 9 jest całorocznych. Liczba miejsc noclegowych za 1999 roku wynosi 1318, w tym całoroczne 549 .

Bazę żywieniową gminy Lubniewice można podzielić na ogólnodostępną (otwartą) i środowiskową (zamkniętą). Urządzenia bazy środowiskowej mają charakter stołówek czynnych tylko w porze wydawania posiłków. Natomiast baza ogólnodostępna służy zarówno turystom, jak i miejscowej ludności.

Podział ten nawiązuje do istniejącej tutaj bazy noclegowej. Wynika to z tego, że na obszarze gminy licznie występują ośrodki wczasowe (turystyczne), gdzie nieodłącznym elementem są stołówki.

Natomiast urządzenia bazy gastronomicznej otwartej przedstawia tabela 4.

Tabela 4. Placówki gastronomiczne w 1999 roku.

Wyszczególnienie	Liczba obiektów
		Lubniewice	Glisno	Rogi
Restauracje	3	-	-
Kawiarnie	2	-	-
Bary	6	-	-
Lokale rozrywkowe	2	-	-
Cukiernie	1	-	-

Źródło: opracowanie własne na podstawie Gorzowski... wyd. cyt., s. 56

Elementami bazy gastronomicznej są także tzw. punkty małej gastronomii, które czynne są często tylko w szczycie sezonu. Wspomagają one stałe obiekty w obsłudze ruchu turystycznego. W obrębie niektórych ośrodków wczasowych otwierane są również tego typu punkty na potrzeby turystów. W gminie jest ich jednak zdecydowanie mało, co odczuwalne jest przede wszystkim w wysokim sezonie turystycznym.

2.6. Infrastruktura transportu i komunikacji.

Gmina Lubniewice leży w sąsiedztwie strefy przygranicznej oraz podmiejskiej miasta Gorzowa Wlkp. Przez jej teren przebiega droga wojewódzka nr 136 z ograniczeniem dla ruchu w Lubniewicach. Poza tym podstawowy system powiązań drogowych gminy oparty jest na układzie dróg ponadlokalnych.

Jedynym publicznym środkiem transportu umożliwiającym dotarcie i poruszanie się po gminie stanowią autobusy PKS. Niestety nie istnieje bezpośrednie połączenie autobusowe z innymi województwami. Dlatego też dotarcie tutaj wymaga przesiadek, co stwarza wiele kłopotów. Gmina posiada połączenie z Gorzowem Wlkp., który jest największym węzłem komunikacyjnym byłego województwa (7 kierunków, w tym trasa E 65), Międzyrzeczem ( 4 kierunki, w tym trasa E 65) i Sulęcinem, gdzie istnieje

autobusowe i kolejowe połączenie z innymi województwami.

Odległości siedziby gminy od wybranych miast przedstawiają się następująco:

1. Ośrodki regionalne:

• Gorzów Wlkp. - 38 km,

• Zielona Góra - 107 km,

2. Ośrodki obsługi ponadlokalnej:

• Międzyrzecz - 38 km,

• Sulęcin - 14 km,

• Skwierzyna - 22 km,

3. Ośrodki ponadwojewódzkie (nauka, wyspecjalizowane zakresy obsługi, centrum targowo- kongresowe):

• Poznań - 130 km,

• Szczecin - 118 km,

• Berlin - 163 km.

Sieć lokalną transportu drogowego tworzą drogi gminne o łącznej długości 21 km, w tym głównie gruntowe o długości 18 km. Do ważniejszych należy zaliczyć:

• Lubniewice - Rogi,

• Jarnatów - Rogi,

• Osiedle Kolonia Lubniewice - Osiedle Świerczów,

• Glisno - Osiedle Świerczów,

• Jarnatów - Sobieraj,

• Glisno - Rybakówka.

Niestety, dostępność komunikacyjna gminy jest na niskim poziomie i niekorzystna. Nie stanowi ona węzła komunikacji drogowej oraz kolejowej. Jedyną możliwością szybkiego, bezpośredniego i wygodnego dotarcia w tutejsze okolice oraz poruszania się po obszarze gminy jest posiadanie przez turystów własnych samochodów osobowych.

2.7. Baza towarzysząca.

Uzupełnienie podstawowej bazy stanowią urządzenia bazy towarzyszącej (turystyczne i paraturystyczne), które zaspokajają rozmaite potrzeby turystów i pozwalają zagospodarować wolny czas w miejscu pobytu wakacyjno- urlopowego.

Większość placówek tego typu zlokalizowanych jest w Lubniewicach. Wynika to z racji pozycji miasta jako siedziby gminy oraz jako centrum turystyczne.

Aktualny stan bazy paraturystycznej na obszarze gminy przedstawia tabela 5.

Tabela 5. Urządzenia paraturystyczne.

Lp.	Wyszczególnienie	Liczba obiektów
1	Sklepy	gmina- 35 miasto- 27
2	Targowiska stałe	miasto- 1
3	Salon fryzjerski	miasto- 2
4	Szewc	miasto- 1
5	Stacje benzynowe	miasto- 2
6	Przychodnie	miasto- 1
7	Apteki	miasto- 1
8	Ośrodki informacji turystycznej	miasto- 1
9	Urząd pocztowy i telekomunikacyjny	miasto- 1
10	Kantor wymiany walut	miasto- 1
11	Oddział Banku	miasto- 1
12	Komenda Policji	miasto- 1
13	WOPR	miasto- 1
14	Warsztaty samochodowe	gmina- 3 miasto- 2
15	Biblioteki	miasto- 1
16	Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji	miasto- 1

Źródło: opracowanie własne na podstawie Rocznik...wyd. cyt.

W Lubniewicach brak jest instytucji kulturalnej takiej, jak kino, co odczuwalne jest zarówno przez turystów, jak i stałych mieszkańców.

Istotne znaczenie dla turystów mają także urządzenia sportowo- rekreacyjne, z których można korzystać. Są to:

• boisko piłkarskie,

• hala sportowa,

• Miasteczko Ruchu Drogowego „Park Europejski”,

• kort tenisowy,

• rampa dla łyżworolkowców.

Ponadto ośrodki wypoczynkowe oferują:

• kręgielnię,

• boiska do gier zespołowych,

• pole do mini golfa.

W sezonie turystycznym funkcjonują także kąpieliska, wypożyczalnie sprzętu wodnego oraz przystanie wodne, miejskie i przy każdym ośrodku wypoczynkowym. Ponadto obok jednego z ośrodków znajduje się przystań żeglarska.

Najpiękniejsze i najciekawsze miejsca w gminie udostępniają szlaki turystyki pieszej oraz trasy rowerowe (por. mapa 3). Występują tutaj cztery szlaki okrężne:

1. Szlak czerwony: wokół jeziora Lubiąż i Krzywego (12,2 km)

Trasa: Lubniewice („Stary Zamek”)- wzdłuż północnego brzegu jez. Lubiąż- Trzcińce- jez. Krzywe- jez. Potomsko- wzdłuż południowego brzegu jez. Lubiąż- Lubniewice („Stary Zamek”).

2. Szlak zielony: wzdłuż Lubniewki nad jezioro Janie (12,2 km)

Trasa: Lubniewice („Stary Zamek”)- leśniczówka Lubniewice- jez. Janie- leśniczówka Jeziora- Lubniewice („Stary Zamek”).

3. Szlak żółty: wokół jeziora Krajnik (4,7 km)

Trasa: Lubniewice („Stary Zamek”)- Suszyce- wzdłuż jez. Krajnik- Lubniewice („Stary Zamek”).

4. Szlak niebieski: dookoła jeziora Lubniewsko (14,6 km)

Trasa: Lubniewice- jez.Lubniewsko- Lubniewice.

Ponadto przez Lubniewice prowadzi Europejski Dalekobieżny Szlak Pieszy E- 11.

Mapa 3. Schemat szlaków turystycznych w gminie Lubniewice.

Legenda:

Źródło: K. Kamińska, I. K Szmidt, Lubniewice...wyd. cyt., s.59

Dla amatorów wycieczek rowerowych gmina oferuje trasy rowerowe o łącznej długości 120 km. Przez jej teren prowadzi również Europejski Szlak

Rowerowy R- 1. Cały szlak wiedzie z Boulogne nad Kanałem La Manche we Francji przez Holandię, Belgię, Niemcy, Polskę i dalej do Kaliningradu, Sankt Petersburga i Moskwy.

Pierwsza gminnna trasa rowerowa prowadzi do pałacu w Rogach drogą polną odchodzącą od asfaltowej drogi do Trzciniec. Dalej aleją kasztanową przechodzącą w las aż do Rogów. Droga powrotna wiedzie lasem do Jarnatowa, a z stamtąd do Lubniewic drogą asfaltową.

Druga trasa leśna prowadzi do rezerwatu Janie im. Włodzimierza Korsaka i jest dość trudna do przejechania ze względu na piaszczyste ścieżki. W dużej mierze pokrywa się ze szlakiem zielonym.

Trzecia- pokrywa się z niebieskim szlakiem dookoła jeziora Lubniwsko i jest również dość trudna, głównie z powodu błotnistych odcinków. Czwarta zaś proponuje dojazd do Glisna drogą obok Kolonii Lubniewice.

W okresie grzybobrania do dyspozycji turystów jest suszarnia grzybów na terenie jednego z ośrodków. Ponadto liczne ośrodki jeździeckie oferują wycieczki bryczką, a zimą saniami.

ROZDZIAŁ 3

Wpływ zagospodarowania turystycznego gminy na środowisko przyrodnicze.

3.1. Aktualny stan środowiska.

Stan środowiska przyrodniczego w gminie jest lepszy w porównaniu do innych obszarów województwa lubuskiego. Wynika to z większej odporności ekosystemów rolnych i leśnych oraz mniejszej antroporesji. Występują tutaj znaczne obszary biologicznie czynne, funkcjonujące jako bank genów.

W obrębie gminy stan środowiska jest jednak zróżnicowany. W obszarach przylegających do sieci hydrograficznej jest ono mało odporne na degradacje i presje. Dotyczy to w szczególności środowiska wodnego i występowania erozji wodnej i wietrznej terenów o zróżnicowanej rzeźbie terenu, czemu w większości przeciwdziałają zalesienia.

Lokalne zagrożenie środowiska wynika głównie ze spalania paliw stałych w kotłowniach i gospodarstwach domowych, funkcjonowania zakładów przemysłowych, zdeponowania w gruntach zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego z gospodarki wielkoobszarowej. W Lubniewicach działa Zakład Przemysłu Drzewnego „Lubdrew”, a w Gliśnie i Jarnatowie gorzelnie.

Znaczny problem stanowią odpady komunalne i przemysłowe. Dotychczasowe składowisko gminne zamknięto ze względu na brak urządzeń zabezpieczających środowisko przed zanieczyszczeniami. Obecnie neutralizacja odpadów odbywa się poza obszarem gminy. Ponadto gmina Lubniewice należy do Celowego Związku Gmin „CZG- 12”, którego zadaniem jest kompleksowe rozwiązanie gospodarki odpadami na terenie „udziałowców”. Na ich potrzeby planowana jest budowa Zakładu Utylizacji Odpadów w Chartowie, położonego na terenie gminy Słońsk.

Presja na środowisko ulega jednak zmniejszeniu w wyniku podjętych działań przez gminę, tzn. rozbudowy systemu kanalizacyjnego i porządkowania gospodarki odpadami komunalnymi, oraz ograniczenia przez gospodarkę rolną produkcji zwierzęcej o charakterze przemysłowym i chemizacji w produkcji rolnej. W 1999 roku nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska wyniosły ogółem 389,8 tys. złotych. Środki finansowe przeznaczone na ten cel pochodzą ze środków własnych, w wysokości 304,8 tys. złotych, oraz z budżetu wojewody, w wysokości 85 tys. złotych.

3.1.1. Stan czystości wód powierzchniowych oraz źródła ich zanieczyszczeń.

Podstawą klasyfikacji wód, tzn. zaliczenia ich do odpowiednich klas jest Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzone do wód i do ziemi. Ustalono w nim trzystopniową klasyfikację:

• I klasa to wody nadające się do zaopatrzenia ludności w wodę do picia i zakładów wymagających wody o jakości wody do picia oraz do bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych,

• II klasa to wody nadające się do bytowania w naturalnych warunkach innych ryb niż łososiowate, chowu i hodowli zwierząt gospodarskich, celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych oraz do urządzania zorganizowanych kąpielisk,

• III klasa to wody nadające się do zaopatrzenia zakładów, innych niż zakłady wymagające wody do picia i nawadniania terenów rolniczych.

Wody mocno zanieczyszczone, w których stężenia zanieczyszczeń przekraczają wartości dopuszczalne dla wyżej wymienionych klas czystości, określane są jako wody pozaklasowe i oznaczane jako „non”.

Rzeki klasyfikowane są według 3 grup wskaźników: fizyczno- chemicznych, biologicznych i bakteriologicznych. Wskaźniki fizyczno- chemiczne podzielone są na 5 grup:

1. substancje organiczne- BZT₅, tlen rozpuszczony, ChZT i utlenialność,

2. zasolenie- zawartość chlorków, siarczanów i substancji rozpuszczonych,

3. zawiesiny,

4. związki biogeniczna- azot amonowy, azotynowy, azotanowy i ogólny oraz fosforany i fosfor ogólny,

5. zanieczyszczenia specyficzne: fenole, metale ciężkie i detergenty.

Najdogodniejszą ocena stopnia zanieczyszczeń wody od strony hydrobiologicznej jest analiza saprobiologiczna. Wskaźnikiem zaliczanym do biologicznych jest też chlorofil „a”. Wskaźniki baktriologiczne stanowią charakterystykę zawartości organizmów bakteryjnych w wodzie i określane są wielkością miana coli.

Na terenie gminy Lubniewice monitoringiem objęto rzekę Lubniewkę. Stanowi ona dopływ Kanału Rokoszowickiego, do którego uchodzi w jego 40,8 km. Wypływa ze źródlisk powyżej jeziora Lubniewsko. Jej długość wynosi 33 km, powierzchnia zlewni 146,7 km² . Badania jakości wód Lubniewki prowadzono w punkcie pomiarowym Rudnica- 5,2 km poddając ocenie całą długość rzeki.

W 1997 r. wody rzeki Lubniewki odpowiadały III klasy czystości. Zadecydowało o tym niskie stężenie tlenu rozpuszczonego. Do drugiej klasy podwyższone były wartości utlenialności, ChZt, fosforu ogólnego, fosforanu, manganu i saprobowości.

W ewidencji IOŚ nie ma punktowych źródeł zanieczyszczeń rzeki, a stan czystości jej wód jest w znacznym stopniu determinowany przez wody jezior lubniewickich.

Stan czystości jezior oraz ich podatność na degradacje określono zgodnie z metodyką opracowaną w Instytucie Ochrony Środowiska w Warszawie, na zlecenie Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska. Według tej metody o ogólnej ocenie jakości jeziora decydują wszystkie wskaźniki fizykochemiczne, biologiczne i bakteriologiczne, przy czym te z nich , które poważnie zagrażają biocenozie i zdrowiu użytkowników mają znaczenie weryfikujące. Zakres stężeń odpowiadający poszczególnym klasom czystości w stosunku do zakresu klas czystości określonych w prawie wodnym dla wód płynących, jest znacznie zaostrzony. Ponadto o możliwościach użytkowania, ochrony czy też rekultywacji jeziora, oprócz właściwości samej wody decydują również jego cechy morfometryczne , hydrografia i zagospodarowanie zlewni, a zatem kategoria podatności na degradację. Na terenie gminy badaniami monitoringowymi objęto jeziora Lubiąż, Lubniewsko i Krajnik (w 1993 i 1998 r.).

Jezioro Lubiąż położone jest na wysokości 48 m n.p.m. Jego dorzecze stanowią rzeki: Lubniewka, Warta, Odra, a także Kanał Rokoszowicki i Kanał Postomski. Podstawowe dane morfometryczne przedstawia poniższe zestawienie:

• objętość jeziora- 6075, 1 ha;

• głębokość maksymalna- 12,8 m;

• głębokość średnia- 4,6 m;

• powierzchnia zlewni całkowitej- 58 km² .

Badania jeziora Lubiąż przeprowadzono wiosną i latem 1993 r. Zgodnie z wymogami Systemu Oceny Jakości Jezior sklasyfikowano je do III czystości wód jeziorowych. Pod względem sanitarnym wody jeziora odpowiadają II klasie czystości. Ponadto charakteryzuje je znaczna podatność na degradację odpowiadająca III kategorii. O takiej ocenie decydują analizowane wskaźniki morfometryczne, hydrograficzne i zlewniowe przyjmujące w większości niekorzystne wartości. Podjęte działania porządkujące gospodarką ściekową na terenie zlewni spowolnią tempo eutrofizacji tego zbiornika.

Jezioro Lubniewsko położone jest na wysokości 48,5 m n.p.m. Dorzecze jeziora stanowią rzeki: Lubniewka, Warta, Odra, Kanał Rokoszowicki i Kanał Postomski. Podstawowe dane morfometryczne przedstawia poniższe zestawienie:

• objętość jeziora- 12412,8 ha;

• głębokość maksymalna- 15,1 m;

• głębokość średnia- 5,1 m;

• powierzchnia zlewni całkowitej- 42,6 km² .

Badania stanu czystości jeziora Lubniewsko przeprowadzono w tym samym czasie co badanie jeziora Lubiąż. Sumaryczna ocena stanu czystości wód jeziora wskazuje na II kategorię czystości. Pod względem sanitarnym jezioro nie budzi zastrzeżeń. Omawiane jezioro jest umiarkowanie podatne na degradację i znajduje się w II kategorii czystości. Jak wynika z przeglądu wskaźników morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych najkorzystniej oddziałuje na nie położenie wśród lasów. Najmniej korzystna jego cecha to bardzo mały stopień stratyfikacji wód. Dopływem, który ma szczególny wpływ na stan czystości jeziora jest rów melioracyjny płynący z okolic wsi Glisno.

Jezioro Krajnik położone jest na wysokości 46,1 m n.p.m. Dorzecze jeziora stanowią rzeki: Lubniewka, Warta, Odra, Kanał Rokoszowicki i Kanał Postomski. Podstawowe dane morfometryczne przedstawia poniższe zestawienie:

• objętość jeziora- 4370 m³;

• głębokość maksymalna- 35,2 m;

• głębokość średnia- 10, 8 m;

• powierzchnia zlewni całkowitej- 68 km² .

Badania stanu czystości jeziora Krajnik przeprowadzono wiosną i latem 1998 roku. W ogólnej klasyfikacji fizyczno- chemicznej jezioro mieści się w III klasie czystości wód powierzchniowych. Dobre warunki sanitarne nie mają wpływu na wynik klasyfikacji. Omawiany zbiornik jest stosunkowo odporny na degradacje i zaliczono go do II kategorii.

Stan czystości jeziora Krajnik jest konsekwencją wieloletnich zaniedbań gospodarki ściekowej na terenie zlewni. Obecnie, w sytuacji gdy zbiornik pełni rolę odbiornika ścieków, poprawa stanu czystości jest praktycznie niemożliwa.

Głównymi źródłami zanieczyszczeń wód powierzchniowych są ścieki bytowo- gospodarcze, przemysłowe i odpadowe. Odrębna grupę zanieczyszczeń stanowią zanieczyszczenia pochodzące z rolnictwa. Mogą one doprowadzić do zachwiania bilansu tlenowego i eutrofizacji jeziora. Zbiorniki mocno zeutrofizowane tracą naturalne walory przyrodnicze, stając się nieprzydatnymi do celów rekreacyjnych, a niska jakość wody uniemożliwia wykorzystanie ich do celów komunalnych.

Najistotniejsze dla stanu czystości wód powierzchniowych na terenie gminy Lubniewice jest wprowadzanie do nich ścieków, głównie komunalnych, o różnym stopniu zanieczyszczenia. Największym źródłem ścieków jest mechaniczno- biologiczna- chemiczna oczyszczalnia ścieków, których odbiornikiem jest jezioro Krajnik. Oczyszczalnia posiada pozwolenie wodno- prawne. Obiekt ten oczyszcza ścieki komunalne w ilości około 310 m³/ dobę, natomiast łączna ilość oczyszczanych ścieków na dobę wynosi 860 m³ . Inne źródła zanieczyszczeń to takie podmioty gospodarcze, jak: Gorzelnia Rolnicza w miejscowościach Jarnatów i Glisno. Nie występuje tu problem oczyszczania ścieków przemysłowych, szczególnie uciążliwych dla środowiska i trudniejszych w oczyszczaniu.

3.1.2. Jakość powietrza atmosferycznego.

Ochrona powietrza jest jednym z elementów szeroko pojętej ochrony środowiska. Polega ona na zapobieganiu, powstawaniu, ograniczaniu lub na eliminowaniu wprowadzonych do powietrza substancji zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na poziomie nie przekraczającym dopuszczalnych stężeń substancji. W tabeli 6 przedstawiono wielkości stężeń dopuszczalnych dla wybranych, najczęściej spotykanych zanieczyszczeń.

Tabela 6. Najwyższe dopuszczalne stężenia dla wybranych zanieczyszczeń powietrza.

Lp.	Nazwa substancji	Dopuszczalne wartości stężeń w Mg/ m^3 w odniesieniu do okresu
				30- minutowe	24 godzinne	roczne
1	Dwutlenek azotu	500	150	40
2	Dwutlenek siarki do 2005 r. Dwutlenek siarki od 2005 r.	500 500	150 125	40 30
3	Kadm do 2010 r. Kadm od 2010 r.	0,52* 0,52*	0,22 0,22	0,01 0,005
4	Ksylen	100	50	10
5	Ołów	5*	2	0,5
6	Pył zawieszony ogółem	350*	150	75
7	Pył zawieszony PM 10	280*	125	50
8	Tlenek węgla	20000	5000	2000
9	Węglowodory aromatyczne (do C12)	1000	300	43

*- do celów projektowych

Źródło: opracowanie własne na podstawie Informacje o stanie...wyd. cyt., s. 20

Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są procesy zachodzące w przyrodzie naturalnie ( emisja naturalna) oraz w efekcie działalności człowieka ( emisja antropogenna). Pomimo, że emisja stanowi tylko niewielką część globalnej emisji (wg szacunków około 15- 20%), jest ona koronnym zagrożeniem dla człowieka i całego środowiska. Znaczna uciążliwość wiąże się z jej wysoką koncentracją na terenach będących obszarami intensywnej produkcji i równocześnie będące strefami odznaczającymi się sporą gęstością zaludnienia. Pokaźne skupienie zanieczyszczeń pochodzenia naturalnego, niebezpieczne dla człowieka i organizmów żywych, spotyka się tylko podczas wybuchów wulkanów i większych pożarów lasów na dużym obszarze.

Bilans emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza sporządzono w oparciu informacje Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gorzowie Wlkp. Obejmuje ono emisję emitowaną przez podmioty gospodarcze w 1997 roku, nie uwzględniając emisji z gospodarstw domowych związanych z działalnością sadowniczą, rolniczą i ogrodniczą oraz tzw. palenisk domowych. Z terenu gminy Lubniewice wyemitowano łącznie 1557,8 Mg zanieczyszczeń, w tym 1537,9 Mg gazów oraz 19,9 Mg pyłów. Stanowi to około 4% ogółem wyemitowanych zanieczyszczeń na terenie powiatu Sulęcin. Z tego wynika, że gmina nie jest znaczącym emiterem zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego.

Pomimo tego, gmina dąży do restrukturyzacji starych kotłowni na paliwa stałe w bezpieczny dla środowiska system oparty na wykorzystaniu paliw ekologicznych (gaz ziemny i płynny, olej opalowy, energia elektryczna oraz odpady z gospodarki drzewnej i odpadów pożniwnych). Gmina posiada środki finansowe na dotacje dla mieszkańców budownictwa jednorodzinnego oraz właścicieli małych obiektów produkcyjnych i usługowych (w tym turystycznych) na przekształcanie dotychczasowych, przestarzałych systemów w nowoczesne rozwiązania przyjazne środowisku.

3.2. Granice obciążenia środowiska.

Określenie rozmiarów optymalnego obciążenia środowiska jest obecnie jednym z najważniejszych elementów planowania przestrzennego w turystyce. Przestrzeganie górnego pułapu, określonego dla danego obszaru, pozwala na ochronę bierną walorów środowiska przyrodniczego i nie dopuszcza do ich degradacji. Pomocne przy ustalaniu tego nieprzekraczalnego progu są wskaźniki chłonności i pojemności turystycznej. Mają one na celu ustalenie możliwości wykorzystania przestrzeni na obszarach turystycznych, wynikających z naturalnych warunków środowiska przyrodniczego, przy uwzględnieniu sposobu i zakresu zagospodarowania oraz konieczności zapewnienia turystom optymalnych warunków wypoczynku przez oferowanie różnych form rekreacji.

Podstawą do wydzielenia na terenie Polski stref stosowania wskaźników chłonności są typy siedliskowe lasu. Wydzielone strefy obejmują:

• strefa I- Wybrzeże, Pojezierze Pomorskie, zach. część Pojezierza Wielkopolskiego,

• strefa II- Pojezierze Mazurskie, pn.- wsch. i wsch. część Niziny Mazowieckiej,

• strefa III- Pojezierze Wielkopolskie (bez zach. części), Nizinę Wielkopolską i Mazowiecką (bez części pn.- wsch. i wsch.),

• strefa IV- pas wyżyn i obniżeń podgórskich,

• strefa V- pas gór (Sudety, Karpaty).

Wskaźniki chłonności dla poszczególnych stref przedstawia tabela 8.

Tabela 7. Wskaźniki chłonności w osobach / ha.

Strefy	Wskaźniki max	Wskaźniki średnie
I	50	30
II	50	38- 45
III	30	20
IV	50	40- 45
V	40	30- 35

Źródło: Wskaźniki...wyd. cyt., s. 219

Gmina Lubniewice znajduje się w strefie I, gdzie granicę nieprzekraczalności stanowi 50 osób/ha. Górny pułap, według tych wskazań, w gminie nie przekroczono. W 1999 roku odnotowano 10546 turystów, co na powierzchnię całkowitą 12976 ha daje około 0,8 osób/ha.

Ponadto w 1990 roku opracowano ogólne wskaźniki chłonności do Planu Zagospodarowania Przestrzennego województwa gorzowskiego. Badaniami w gminie objęto dwa obszary wyróżnione jako:

• zespół Lubniewice, obejmujący jeziora Lubniewsko i Jarnatowskie (1100 ha);

• zespół Lubiąż, obejmujący jeziora Lubiąż i Krajnik (2600 ha).

Obliczone dla nich wskaźniki chłonności przedstawia tabela 8.

Tabela 8. Wskaźniki chłonności turystycznej dla zespołów Lubniewice i Lubiąż.

Wyszczególnienie	Chłonność wodna zespołu w osobach/ ha	Chłonność terenu w osobach/ ha
Zespół Lubniewice	6	5
Zespół Lubiąż	2	7

Źródło: opracowanie własne na podstawie B. Witosławska, T. Pękalski, H. Baranowska, Studium turystyki...wyd. cyt., s. 35

Niestety brak jest dokładnych i szczegółowych wskaźników dotyczących całego obszaru gminy. Niemożliwe jest również zbadanie czy przekroczono je dla wyróżnionych zespołów. Wynika to z braku informacji o liczbie turystów na każdym z tych obszarów w 1999 roku.

Wskaźniki pojemności powinny określić, na podstawie wskaźników chłonności, górny pułap użytkowania zagospodarowanej części obszarów turystycznych. Ich maksymalne wartości są również zależne od sposobu i standardu zagospodarowania oraz od wielkości nakładów przeznaczonych na adaptację środowiska do przyjęcia planowanych obciążeń ruchem na jednostkę powierzchni. Najważniejszym ich zadaniem, obok ochrony walorów turystyczno- wypoczynkowych środowiska geograficznego, jest zapobieganie zbyt małemu wykorzystaniu danego terenu w stosunku do jego potencjalnych zasobów turystyczno- wypoczynkowych. W celu wyliczenia pojemności zaleca się stosowanie narzutów, opracowanych dla strefy I- 300- 600% w stosunku do wskaźnika chłonności.

Optymalną pojemność turystyczną wyznaczono nie dla samej gminy, ale obszaru Lubniewice- Łagów i jej wartość wynosi 28 tys. osób.

Na podstawie w/w wskaźników chłonności i pojemności turystycznej można stwierdzić, że granice obciążenia środowiska nie są przekroczone i dalszy rozwój turystyki nie doprowadzi do degradacji środowiska. Jednak ze względu na ich ogólny charakter nie stanowią dostatecznej podstawy do racjonalnego zagospodarowania przestrzeni i wymagane są bardziej szczegółowe badania w tym kierunku. Wynika to z tego, że przestrzeganie granicy obciążenia środowiska jest bardzo ważne dla zachowania naturalnej atrakcyjności turystycznej danego terenu i nie dopuszczenia do przeinwestowania przestrzeni rekreacyjnej.

3.3. Atrakcyjność turystyczna gminy Lubniewice.

Atrakcyjność turystyczna ma przede wszystkim wskazać stopień konkurencyjności danego obszaru, a zespół elementów wpływających na nią stanowi o aktywności turystycznej. Do jej określenia przyjęto łącznie 22 wskaźniki, pogrupowane w czterech działach:

1. walory turystyczne,

2. stan środowiska naturalnego,

3. ochrona środowiska,

4. dostępność komunikacyjna.

Badanie przeprowadzono w układzie gminnym, dla byłego województwa gorzowskiego. Pozwala to przedstawić atrakcyjność gminy Lubniewice na tle innych gmin.

Dla określenia walorów turystycznych wzięto pod uwagę: udział lasów, obszarów chronionego krajobrazu, łąk i pastwisk, a także pozostałych gruntów i nieużytków, rzeki, jeziora według klas czystości, ważniejsze zabytki, muzea, targi, wystawy i inne imprezy o charakterze sportowym lub kulturalnym oraz długości szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych i wodnych).

Dla oceny stanu środowiska zaproponowano cztery cechy: emisję pyłów i gazów, ilość składowanych odpadów, ilość gruntów zdewastowanych i zdegradowanych, wymagających rekultywacji, udział ścieków oczyszczonych w ilości ścieków ogółem.

Stan ochrony środowiska może zostać zobrazowany za pomocą: redukcji zanieczyszczeń biologicznych i chemicznych, skali zagospodarowania odpadów przemysłowych i rekultywacji terenów ich składowania, stosunku przepustowości oczyszczalni ścieków do ścieków wymagających oczyszczenia.

Natomiast dostępność komunikacyjna można określić za pomocą: gęstości sieci dróg kołowych i kolejowych oraz liczby zarejestrowanych samochodów osobowych i ciężarowych.

Każdemu działowi i każdemu wskaźnikowi z osobna przypisano wagi, obrazujące wpływ danego wskaźnika na ocenę ogólną (tabela 9). Na podstawie wybranych cech obliczono wskaźniki atrakcyjności turystycznej, według których uszeregowano gminy. Wśród 40 gmin byłego województwa gorzowskiego, gmina Lubniewice plasuje się na 8 miejscu. Świadczy to o jej dużej atrakcyjności. Dodatkowym atutem jest zbieżność pozytywnych założeń w planach zagospodarowania przestrzennego na szczeblu wojewódzkim i gminnym. Wskazuje to na silną podbudowę planistyczną rozwoju turystyki na tym terenie. Wyniki te opublikowano w 1998 roku, co pozwala przypuszczać, że przeprowadzono je w 1997 roku.

Tabela 9. Wagi działów atrakcyjności turystycznej.

Dział	Waga
walory turystyczne czystość- stan środowiska ochrona środowiska dostępność komunikacyjna	0,50 0,20 0,20 0,10

Źródło: M. Bednarska, G. Gołembski, L. Wojtasiewicz, Podstawy...wyd. cyt., s. 8

Uzupełnieniem tej oceny jest ocena atrakcyjności turystycznej ważniejszych obszarów i miejscowości wypoczynkowych Polski opublikowana przez J. Wyrzykowskiego w Geograficznych uwarunkowaniach rozwoju urlopowej turystyki wypoczynkowej w Polsce [1986]. Mimo że przeprowadzono ją ponad 10 lat temu, jej wyniki w dużej mierze przystają do aktualnego obrazu. Uwzględniono w niej rangę walorów turystycznych, stopień dostępności komunikacyjnej i stan zagospodarowania turystycznego. W świetle tych badań typ atrakcyjności gminy Lubniewice przedstawia się następująco:

• walory turystyczne- bardzo duże,

• dostępność komunikacyjna- średnio dostępne,

• zagospodarowanie turystyczne- dość duże.

Ogólna ocena wskazuje na dużą atrakcyjność gminy. Na taki wynik zdecydowanie wpływa ranga walorów turystycznych oraz w mniejszym stopniu ocena zagospodarowania turystycznego. Wskazano także na niewielką klasę dostępności komunikacyjnej i na mały stopień koncentracji teoretycznej strefy napływu turystów.

Ponieważ w mieście Lubniewice koncentruje się ruch turystyczny musi ono być również przygotowane do wzmożonego ruchu turystycznego. Przeprowadzone badania pod kątem przygotowania ekologicznego wybranych miejscowości rekreacyjnych w kraju, przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w 1997 roku, wskazują na wystarczające przygotowanie. Pozytywna ocena oznacza, że:

• podjęte działania zapewniają utrzymanie czystości i porządku w miejscowości i na terenach rekreacyjnych,

• Lubniewice posiadają wystarczającą infrastrukturę urządzeń ochrony środowiska,

• nie stwierdzono nieprawidłowości w funkcjonowaniu urządzeń ochrony środowiska.

Atrakcyjność turystyczna gminy Lubniewice jest znaczna. Wpływ na taką ocenę mają przede wszystkim walory turystyczne, w tym głównie wypoczynkowe. Dlatego też należy ona do obszarów, gdzie istnieją korzystne warunki do rozwoju funkcji wypoczynkowych.

ROZDZIAŁ 4

Kierunki rozwoju turystyki w gminie w aspekcie ochrony środowiska

4.1. Cele strategiczne rozwoju przestrzennego.

Możliwości rozwoju turystyki wyznaczone są w oparciu o gminne walory i zasoby oraz wynikają z celów strategii rozwoju. Głównym celem strategicznym gminy Lubniewice zgodnie z zapisem Studium jest:

„ZAPEWNIENIE ROZWOJU FUNKCJI TURYSTYCZNYCH JAKO GŁÓWNEGO ŹRÓDŁA ZASILANIA WIELOFUNKCYJNEGO ROZWOJU”.

Cele współzależne przedstawiają się następująco:

1. ochrona wartości przyrodniczych, historyczno- kulturowych i przestrzennych stanowiących podstawy rozwoju funkcji turystycznej;

2. efektywne wykorzystanie obszarów przywodnych poprzez zwiększanie pojemności turystycznej przywodnego użytkowania:

• powiększenie i zagospodarowanie terenów wypoczynku przywodnego,

• tworzenie warunków do zagospodarowania nowych terenów bazy turystycznej w różnych formach;

3. zapewnienie konkurencyjnej i wszechstronnej oferty w podaży produktu turystycznego:

• dostosowanie do popytu i walorów położenia oraz potrzeb „od funkcji turystycznych do funkcji uzdrowiskowych”,

• preferowanie form użytkowania terenów o wysokiej wartości ekonomicznej w zagospodarowaniu turystycznym i paraturystycznym;

rozwój bazy usługowo- wytwórczej dla potrzeb turystów i mieszkańców:

• w oparciu o miejscowe zasoby rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, w zakresie produkcji i przetwórstwa drewna, drobnego przetwórstwa i przechowywania płodów rolnych,

• głównie usług pozaturystycznych i bytowych w zakresie handlu, gastronomii i obsługi motoryzacji;

• wielofunkcyjny rozwój rolnictwa związany z rynkiem turystycznym (agroturystyka, zaplecze żywicielskie) oraz z drobną wytwórczością i usługami.

Przedstawione cele zakładają rozwój turystyki m.in. przez rozbudowę dotychczasowego zagospodarowania i powiększenie terenów do wypoczynku. Pomimo tego, że przy ich tworzeniu kierowano się zasadą zrównoważonego rozwoju, słabą stroną jest brak informacji dotyczących wartości progowych, które potwierdzałyby realizację celów strategicznych gminy Lubniewice. Ogólne wrażenie psuje również brak działań, które pozwoliłyby wyjść poza lokalny charakter gminy jako obszaru wypoczynkowego. Rozwojowi ekspansywnemu tego terenu sprzyjają wyjątkowe walory przyrodnicze, które uzasadniają jego celowość. Promocja gminy powinna w dużej mierze opierać się na propagowaniu agroturystyki i ekoturystyki jako form turystyki zarówno przyjaznych dla środowiska, jak i będących podstawą aktywizacji gospodarczej tego obszaru.

Uzupełnieniem w/w celów są cele rozwoju przestrzennego, które określono w oparciu o uwarunkowania przestrzenne gminy, wynikające z rozmieszczenia walorów i zasobów, a także z występowania i zasięgu obszarów o istotnym znaczeniu dla rozwoju oraz ze specjalnych warunków w ich zagospodarowaniu.. Podstawowym celem jest: „ZAPEWNIENIE ŁADU PRZESTRZENNEGO W TWORZENIU WARUNKÓW DO REALIZACJI CELÓW ROZWOJU W OBSZARZE GMINY” .Warunki uwzględniające ład przestrzenny polegać mają na zapewnieniu:

1. Ładu ekologicznego:

1. dostosowanie przeznaczenia i użytkowania terenów do odporności biologicznej środowiska,

2. zapewnienie możliwości przestrzennych realizacji systemów inżynieryjnej ochrony środowiska w zakresie:

• dalszy rozwój systemów odprowadzania i neutralizacji ścieków,

• punktów gromadzenia stałych odpadów,

• systemu zaopatrzenia w gaz przewodowy (ograniczenie emisji do atmosfery w stosunku do wykorzystania paliw stałych);

• Ładu funkcjonalnego:

1. uwzględnienie uwarunkowań przyrodniczo- kulturowych w rozwoju zabudowy i zagospodarowania,

2. poprawa dostępności komunikacyjnej i warunków bezpieczeństwa ruchu:

• w wyniku przebudowy i modernizacji układu drogowo- ulicznego w Lubniewicach,

• warunków do rozwoju telefonizacji,

1. kształtowanie wewnętrznych powiązań pomiędzy miejscami zamieszkania, pracy i wypoczynku:

• rozmieszczenie miejsc zamieszkania w sposób zapewniający dogodną obsługę przez urządzenia infrastruktury społecznej,

• dogodne rozmieszczenie miejsc pracy w stosunku do zaplecza surowcowego oraz do miejsc zamieszkania i wypoczynku, tak aby nie powodować uciążliwych oddziaływań oraz zbędnych obciążeń dla wewnętrznego układu uliczno- drogowego w mieście,

• kształtowanie systemów inżynieryjnych w sposób ekonomiczny i zapewniający dobra obsługę ludności i gospodarki,

• Ładu w zagospodarowaniu i zabudowie- w zakresie zapewniającym ochronę walorów krajobrazowych co przyczynia się do wzrostu wartości nieruchomości.

Za cele współzależne uznano:

1. wzrost efektywności gospodarowania zasobami i walorami przestrzeni geograficznej gminy;

2. zasilanie kapitałowe procesów rozwoju z gospodarki nieruchomościami wspólnoty samorządowej;

3. powstawanie w procesach rozwoju nowych wartości w kulturowym i bytowym wymiarze.

Osiągnięcie tych celów wymaga uwzględnienia uwarunkowań ochrony środowiska przyrodniczego w zakresie ochrony przyrody według przepisów szczególnych, dalszego rozwoju systemów inżynieryjnej ochrony środowiska oraz rewaloryzacji zabudowy, a w szczególności obszarów o wartościach historyczno- urbanistycznych i historyczno- architektonicznych.

4.2. Zasady i standardy zagospodarowania terenów na potrzeby

turystyki.

Na terenie gminy występują obszary, które można zagospodarować. Jednak w celu uzyskania optymalnych efektów w podaży terenów stanowiących oferty lokalizacyjne należy uwzględniać następujące kryteria i zasady:

1. ładu przestrzennego;

2. oferowania atrakcyjnej dla inwestora lokalizacji w zagospodarowaniu obszarów turystycznych:

• walory przyrodniczo- krajobrazowe i stan sanitarny środowiska,

• sąsiedztwo kąpielisk i plaż w terenach przywodnych,

• wyprzedzająca lub równoległa realizacja systemu kanalizacyjnego oraz własnych urządzeń neutralizacji ścieków poza zasięgami w/w systemów (przy ilości ścieków powyżej m³/dobę),

• poprawa dostępności komunikacyjnej w wyniku modernizacji i uzupełnienia układu komunikacji drogowej, nieuciążliwe sąsiedztwo, ład w zabudowie i w zagospodarowaniu;

• zagospodarowania obszarów uwzględniające wartość przestrzeni oraz zróżnicowane potrzeby i możliwości realizacyjne inwestorów;

• zabudowy i zagospodarowania o wysokim standardzie kształtowania obiektów:

• wszelka zabudowa eksponowana w krajobrazie, w obszarach:

• ochrony dóbr kultury z kształtowaniem według warunków konserwatorskich,

• turystycznych, a szczególnie w sąsiedztwie zbiorników wodnych i na wysoczyznach terenów o rzeźbie falistej, pagórkowatej i wzgórzowej.

Zasady i standardy zagospodarowania terenów na potrzeby turystyki o umiarkowanej koncentracji zabudowy przedstawia tabela 10.

Tabela 10. Zasady i standardy zagospodarowania terenów na potrzeby turystyki.

Wyszczególnienie	Ilość działek w zespole we wnętrzu krajobrazo-wym	Wielkość działki	Powierzchnia zabudowy
Zabudowa pensjonatowa: - część noclegowa całoroczna lub sezonowa, pokoje noclegowe z zapleczem klubowym, węzłem sanitarnym, - gastronomia, - zieleń urządzona, - w ramach zespołu zabudowanego.	1- 2 działek w zespole zabudowy rezydencjonalnej lub letniskowej	1000 m^2 + 30 m^2/ 1 pensjo- nariusza	Bez ograniczeń w dostosowaniu do potrzeb
2. Zabudowa letniskowa: - dopuszcza się do 5 działek mieszkalnych, - tereny zieleni urządzonej, - małe zbiorniki wodne, -system kanalizacji zbiorczej z oczyszczalnią w miejscowości rozwojowej lub miejscowy dla obsługi terenów zespołu oparty o oczyszczalnie mechaniczno- biologiczne o sprawności 90%.	Do 20	Minimum 1000 m^2	Do 150 m^2
3. Campingowe ogrody działkowe: - tereny urządzeń sportowo- rekreacyjnych z placami zabaw dla dzieci i ewentualnie małym zbiornikiem wodnym, - miejscowy system kanalizacyjny, - zalecane sąsiedztwa zabudowy mieszkalno- usługowej, zagrodowej i mieszkalno- ogrodniczej 1- 2 działek.	Do 50	Minimum 500 m^2	Do 50 m^2
Pola trajlerowe: - wspólne tereny zieleni urządzonej wyposażone w urządzenia sportowo- rekreacyjne, - zbiorcze pawilony sanitarne i kuchnie letnie na w/w terenie z miejscowym systemem neutralizacji ścieków w zakresie oczyszczalni mechaniczno- biologicznej o sprawności powyżej 90%, - zalecane sąsiedztwo zabudowy mieszkalnej 1- 2 działek,	Do 50	300 do 400 m^2	Do 40 m^2
5. Pola trajlerowe zagospodarowane w zespołach o różnych formach: a) kontenery i barokowozy- pod warunkiem wprowadzenia elementów małej architektury, tzn. izolowane zielenią zimozieloną oraz na terenach o dobrej dostępności komunikacyjnej, b) doczepy i samochody turystyczne: - wspólne tereny zieleni urządzonej wyposażone w urządzenia sportowo- rekreacyjne, - sieci uzbrojenia podziemnego umożliwiające obsługę w/w terenów, - dopuszcza się zbiorcze pawilony sanitarne i kuchnie letnie z miejscowym systemem neutralizacji ścieków.	Do 40	200 do 300 m^2 na jedno stano-wisko w tym tereny wspólnego użytkowa-nia	Wg rodzajów i standardów sprzętu

Źródło: opracowanie własne na podstawie Studium uwarunkowań...wyd. cyt., tabela 6

Ponadto Studium wskazuje na kształtowanie zagospodarowania miasta Lubniewice, uwzględniające ochronę przyrody i dóbr kultury oraz ochronę gruntów leśnych. Zadaniami priorytetowymi są:

• rozwój funkcji turystycznej,

• zapewnienie terenów mieszkalno- turystycznych o wysokim standardzie,

• obszar po tartaku przeznaczony dla funkcji usługowych, usług oświaty i sportu,

• rewaloryzacja starego miasta z wykształceniem przy linii brzegowej jezior Lubiąż i Krajnik ciągów pieszych z zielenią towarzyszącą,

• tworzenie terenów publicznych w obrzeżach jezior ( plaże, kąpieliska, zieleń parkowa leśna, ciągi piesze) i w obszarach zabudowanych,

• tereny zieleni i urządzeń sportowych nad jeziorem Krajnik z towarzyszącą zabudową turystyczną oraz turystyczne zagospodarowanie lasu, w szczególności obszaru pomiędzy drogą do Jarnatowa i ośrodkiem wypoczynkowym, jeziorem Lubiąż oraz w południowym rejonie jeziora Lubniewsko.

Zaleca się również rezerwację obszaru nad jeziorem Lubiąż dla potrzeb zagospodarowania uzdrowiskowego i komplementarnej bazy turystycznej oraz wprowadzenie białej floty zapewniającej powiązanie obszarów turystycznych z centrum usługowym.

Przedstawione zadania zapewniają rozbudowę istniejącego zagospodarowania i tym samym podniesienie jakości świadczonych usług czy poszerzenie oferty umożliwiającej wypełnienie w atrakcyjny sposób wolnego czasu turystów, a także znaczenia tego obszaru dla wypoczynku. Istotną sprawą jest położenie szczególnego nacisku na rozwój funkcji agroturystycznej, która przyczyni się m.in. do zmniejszenia bezrobocia w gminie i pozyskania przez stałych mieszkańców stałego i pewnego źródła dochodów.

Restrukturyzację rolnictwa ukierunkowaną m.in. na agroturystykę wskazuje się w obrębie Glisna. Ponadto zakłada się stworzenie kąpieliska nad jeziorem Lubniewsko z turystycznym zagospodarowaniem lasu.

We wsi Jarnatów zaleca się również rozwój agroturystyki oraz uzupełniająco funkcji turystycznych (tworzenie zabudowy letniskowej). Należy wyznaczyć dodatkowe tereny wypoczynku przywodnego w oparciu o turystyczne zagospodarowanie lasu.

Rozwój funkcji turystycznych i uzupełniająco agroturystycznych zakłada się w miejscowości Rogi. Kształtowanie zagospodarowanie powinno mieć charakter zabudowy rozproszonej. Podstawowe zalecenia to:

• lokalizacja ośrodka jeździeckiego,

• tworzenie obiektów małej retencji z towarzyszącym zagospodarowaniem rezydencjonalno- turystycznym,

• stworzenie miejscowej ścieżki rowerowej do jeziora Jarnatowskiego.

Założenia rozwojowe dla wsi Sobieraj są takie same jak dla miejscowości

Rogi. Jednak zagospodarowanie tego obszaru warunkowane jest realizacją grupowego systemu kanalizacyjnego. Zadaniami priorytetowym są:

• przekształcenie ośrodka produkcji zwierzęcej na ośrodek jeździecki,

• stworzenie terenów wypoczynku przywodnego nad jeziorem Lubniewsko (kąpielisko i miejsca kąpielowe w ramach turystycznego zagospodarowania lasu),

• zagospodarowanie turystyczno- letniskowe,

• pole golfowe.

Dzięki zlokalizowanym na terenie gminy stadninom występują sprzyjające warunki do rehabilitacji dzieci upośledzonych. Wynika to z tego, że metoda ta jest w ostatnich latach szeroko propagowana jako bardzo skuteczna. Ośrodek taki należałoby stworzyć w połączeniu z planowanym zagospodarowania uzdrowiskowym, co zapewniłoby pomoc medyczną, a także możliwość korzystania z urządzeń leczniczych.

Ponadto w obszarach istniejącej zabudowy wskazuje się na dostosowanie obiektów, urządzeń publicznych dla potrzeb osób niepełnosprawnych. Przedstawione wyżej strefy rozwoju wyznaczono uwzględniając występujące uwarunkowania a realizację zadań oparto na w/w zasadach i standardach.

4.3. Zagospodarowanie obszarów na podstawie przepisów szczególnych.

Racjonalne gospodarowanie przestrzenią wymaga także stosowania szczególnych przepisów w stosunku do obszarów, które wymagają specjalnej ochrony. Dotyczy to zwłaszcza turystycznego zagospodarowania tych terenów, co pozwoli na zachowanie wartości środowiska przyrodniczego.

W gminie Lubniewice występują obszary ochrony przyrody, dla których wyznaczono następujące kierunki zagospodarowania:

1. Rezerwat „Janie- im. W. Korsaka”:

• zakaz zabudowy i zmiany dotychczasowego zagospodarowania,

• wyznaczeni strefy ochronnej wg odrębnej regulacji (plan ochrony);

2. zespół przyrodniczo- krajobrazowy „Uroczysko Lubniewsko”:

• zabudowa i zagospodarowanie podlega specjalnemu kształtowaniu (wszelka działalność w rozwoju zagospodarowania przestrzennego

gminy w oparciu o prognozy wpływu na środowisko, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony wód i krajobrazu),

• zabudowa i zagospodarowanie według miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,

• utrzymanie lasów o funkcjach wodo- i glebochronnych,

• utrzymanie dotychczas użytkowanych turystycznie terenów przy drodze do Jarnatowa w obrębie Glisna i Świerczów oraz w rejonie Osiedla Świerczów,

• utrzymanie lokalizacji obiektów turystycznych z poprawą standardu i ograniczeniem uciążliwości dla środowiska, w ramach turystycznego zagospodarowania lasu nad jeziorem Lubniewsko,

• ograniczenie uciążliwych oddziaływań istniejącego zagospodarowania związanego z w/w użytkowaniem, dopuszcza się przebudowę i rozbudowę aktualnej zabudowy w dostosowaniu do występujących potrzeb,

• rozwój i zagospodarowanie terenów:

• plażowo- kąpieliskowych w rejonie Osiedla Świerczów, osad Sobieraj i Rybakówka,

• bazy rekreacyjnej o niewielkiej koncentracji i rozproszonej zabudowie w dostosowaniu do wielkości granicznych zagospodarowania, bezpiecznych dla środowiska przyrodniczego według ekspertyz i miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,

• w ramach turystycznego zagospodarowania lasu.

W przypadku zagospodarowania, występujących na tym terenie obiektów zabytkowych należy uwzględnić wytyczne konserwatorskie. Studium wyróżnia następujące obszary ochrony zabytków oraz zalecenia:

1. Obszary ochrony archeologiczno- konserwatorskiej:

• zakaz zabudowy i zmiany użytkowania terenu wokół grodziska;

1. Obszary ochrony konserwatorskiej:

1. założenia rezydencjonalne, tzn. parkowo- pałacowe w Lubniewicach ( Stary i Nowy Zamek), Jarnatowie, Gliśnie, Rogach i na terenie Osiedla Świerczów oraz pozostałości zespołu rezydencjonalno- parkowego z wolierą:

• rewaloryzacja oraz rewitalizacja zabudowy i zagospodarowania w procesach modernizacji i restrukturyzacji- dla funkcji usługowych takich, jak turystyka i kultura,

1. zespoły folwarczne w Gliśnie, Jarnatowie, Sobieraju oraz Osiedlach Suszyce i Trzcińce:

2. rewaloryzacja oraz rewitalizacja zabudowy i zagospodarowania w procesach modernizacji i restrukturyzacji rolnictwa- m.in. dla funkcji wytwórczo-usługowych, w tym paraturystycznych.

Kolejne wytyczne dotyczą obszarów ochrony zasobów przyrodniczych gminy:

1. Rolnicza przestrzeń produkcyjna podlegająca szczególnej ochronie:

• brak ograniczeń w przeznaczeniu większości obszarów gleb IV klas na zapewnienie warunków rozwoju zagospodarowania w zakresie bazy turystycznej,

• ograniczenia w rozpraszaniu zabudowy w obszarach przydatnych do produkcji polowej za wyjątkiem lokalizacji pojedynczych obiektów turystycznych związanych z obsługą motorowego, adaptacją istniejącej substancji i jej uzupełnienia dla potrzeb agroturystyki,

• dopuszcza się w/w obszarach wprowadzania terenów zieleni urządzonej i użytków ekologicznych,

• Obszary leśne z zagospodarowaniem regulowanym przepisami ustawy o lasach:

• zagospodarowanie według planu urządzenia lasu,

• dopuszcza się w/w obszarach wprowadzanie terenów zieleni urządzonej oraz użytków ekologicznych,

• w głównych obszarach zalesień obowiązuje nadrzędność ochrony różnorodności biologicznej w utrzymaniu ekosystemów łąkowych i łąkowo-bagiennych w obszarach przewidzianych do objęcia ochroną przyrody oraz e korytarzach ekologicznych,

• w stosunku do lasów ochronnych wskazuje się na ich powiększenie w obszarach ochrony przyrody, a szczególnie w korytarzach ekologicznych,

• zabudowa dla celów gospodarki leśnej- zaleca się celowe wprowadzenie towarzyszącego zagospodarowania turystycznego z zachowaniem warunków ochrony przyrody i leśnej przestrzeni produkcyjnej,

• turystyczne zagospodarowanie lasu:

• utrzymanie istniejących urządzeń,

• rozwój zagospodarowania w obszarach o funkcji turystycznej oraz w sąsiedztwie jezior Lubiąż i Lubniewsko (kąpieliska, punkty biwakowania, ścieżki dydaktyczne),

• udostępnianie dróg leśnych dla szlaków turystyki rowerowej, konnej i dojazdów do wód otwartych,

• Obszary ochrony wód:

• rzeka Lubniewka, jeziora i sztuczne zbiorniki wodne o funkcji rekreacyjnej- uzyskanie perspektywicznie II klasy czystości,

• w stosunku do w/w wód powierzchniowych zakazuje się odprowadzania nie oczyszczonych ścieków do wód oraz oczyszczonych ścieków do jezior, zbiorników wodnych, a także ich zrzutu w odległości mniejszej niż 3 km od jezior bez wprowadzenia dodatkowego stopnia oczyszczania biologicznego,

• ochrona krajobrazowa obrzeży wód powierzchniowych z maksymalnym ograniczeniem zabudowy i zagospodarowania nie związanego z funkcją akwenu wodnego,

• Obszary złóż surowców geologicznych:

• Zaleca się udokumentowanie złóż surowców balneologicznych w obszarach nie zmeliorowanych dla potrzeb rozwoju funkcji rehabilitacyjno- uzdrowiskowych.

Ustanowienie regulacji ochronnych w przepisach gminnych ma na celu racjonalne i efektywne wykorzystanie lokalnych zasobów. Rozwój przestrzenny nie powinien stwarzać zagrożenia dla środowiska a zabudowa winna być zharmonizowana z krajobrazem.

ZAKOŃCZENIE

Gmina Lubniewice należy do obszarów, które cechuje znaczna atrakcyjność przyrodnicza dla wypoczynku i rekreacji oraz o tradycyjnie wykształconej funkcji turystycznej. Dalszy jej rozwój może mieć miejsce tylko pod warunkiem respektowania zasad zrównoważonego rozwoju. Wyraża się to m.in. przez zachowanie określonych proporcji między kształtowaniem zagospodarowania, zwiększania jego pojemności a odpornością środowiska przyrodniczego.

Ponadto z niniejszej pracy wynikają następujące wnioski:

1. Zagospodarowanie turystyczne w gminie Lubniewice charakteryzuje nierównomierne rozmieszczenie. Centrum turystyczne stanowi miasto Lubniewice wraz z najbliższymi okolicami. Właśnie tutaj zlokalizowane są urządzenia, których podstawowym zadaniem jest zaspokojenie potrzeb turystów. Większość istniejących obiektów noclegowych stanowią ośrodki wypoczynkowe. Dlatego preferowane formy wypoczynku to wczasy rodzinne, kolonie i obozy, turystyka weekendowa oraz wczasy specjalistyczne, głównie dzięki licznym ośrodkom jeździeckim. Agroturystyka stanowi obszar do tej pory zaniedbany w gminie, pomimo że zaliczono ją, przez Fundacje na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa w 1992 roku, do gmin atrakcyjnych, dysponujących odpowiednim potencjałem do rozwoju tej formy turystyki.

2. Na terenie gminy występują dobre warunki do wypoczynku i regeneracji sił psychicznych oraz fizycznych. Korzystne warunki bioklimatyczne oraz znajdujące się na tym obszarze wody mineralne i borowiny stanowią podstawę rozwoju funkcji uzdrowiskowych.

3. Zbudowanie sieci kanalizacyjnej w Lubniewicach oraz włączenie do niej Osiedla Trzcińce i Glisna stwarzyło możliwości do rozbudowy oraz modernizacji istniejącej bazy noclegowej i gastronomicznej, a tym samym zmniejszenia negatywnej presji na środowisko. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Lubniewice zakłada również docelowo włączenie pozostałych obszarów zurbanizowanych do grupowego systemu neutralizacji ścieków. Przedsięwzięte inwestycje pozwalają na budowę nowoczesnych obiektów turystycznych i sportowych na wyznaczonych terenach.

4. Rozwój gospodarki turystycznej, a w szczególności usług i inwestycji turystycznych i paraturtystycznych oraz agroturystki stanowi szansę tworzenia nowych miejsc pracy oraz podwyższenia osiąganych dochodów.

5. O klasie atrakcyjności tego obszaru decydują przede wszystkim ranga istniejących walorów turystycznych, dobry stan środowiska przyrodniczego oraz w mniejszym stopniu zagospodarowanie turystyczne. Udział ostatniego elementu w tej ocenie zwiększy się jeżeli zostaną zrealizowane założenia rozwoju przestrzennego turystyki przedstawione w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Lubniewice. Istotne jest wskazanie na restrukturyzację rolnictwa ukierunkowaną na agroturystykę w miejscowościach Glisno i Jarnatów oraz na rozwój funkcji turystycznych i uzupełniająco agroturystycznych we wsiach Rogi i Sobieraj. W dokumencie tym, równie ważną kwestią jest zagospodarowania obszarów, które wymagają specjalnej ochrony. W celu zachowania ich wartości uwzględniono, przy kształtowaniu zabudowy, szczególne przepisy i regulacje ochronne.

6. Granice obciążenia środowiska nie zostały wystarczająco sprecyzowane ze względu na brak wyczerpujących informacji i danych. W pracy zawarto jedynie ogólne wartości chłonności i pojemności turystycznej gminy. Według przedstawionych wskaźników górny próg użytkowania i zagospodarowania nie przekroczono, co stwarza możliwości rozbudowy istniejącej bazy i tym samym zwiększenia pojemności tego obszaru. Ze względu jednak na ich małą dokładność, wskazane jest przeprowadzenie bardziej szczegółowych badań i wyznaczenie optymalnych rozmiarów obciążenia środowiska przyrodniczego, aby w przyszłości nie doprowadzić zubożenia krajobrazu oraz zmniejszenia naturalnej atrakcyjności tego obszaru.

Bibliografia

1. Książki i artykuły:

1. Bednarska M., Gołembski G., Wojtasiewicz L., Podstawy regionalnego marketingu dla inwestorów, w: „Problemy turystyki”, nr 3- 4, 1998.

2. Borys T., Jak budować program ekorozwoju. Informacje ogólne. Agenda 21.,tom 1, Regionalny Ośrodek Ekorozwoju Fundacji Karkonoskiej w Jeleniej Górze, Warszawa- Jelenia Góra 1998.

3. Bosiacki S., Sikora J., Strategia rozwoju turystyki w woj. Gorzowskim, AWF Poznań, Poznań 1997.

4. Cehak M., Turystka w planach zagospodarowania przestrzennego, w: „Problemy Turystyki”, nr 3- 4, 1999.

5. Daniluk A., Procedury sterowania inwestycjami na obszarach cennych przyrodniczo, w: „Ekonomia i Środowisko”, nr 1 (14), 1999.

6. Dubel K., Uwarunkowania przyrodnicze w planowaniu przestrzennym, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 1998.

7. Jaśnik M:, Lubniewice zapraszają, w: „Lubniewice- Ilustrowana Gazeta Sezonowa dla Mieszkańców i Gości”, nr 2, 1995.

8. Jędrzejczak I., Ekologiczne uwarunkowania i funkcje turystyki, Wyd. Śląsk, Katowice 1995.

9. Kamińska K., Szmidt I. K., Lubniewice i okolice, Wyd. Arsenał, Gorzów 1999.

10. Klessa L., Agapow L., Piechowska A., Grochowscy A. i P., Raginia P., Przyroda województwa gorzowskiego: Życie jezior, LOK „Marlin”, Gorzów 1996.

11. Kołosowski K., Projektowany rezerwat bagienny, w: „Przyroda Polska”, nr 3, 1998.

12. Kornak A. S., Ekonomika turystyki, Kujawsko- Pomorskie Studium Edukacyjne, Bydgoszcz 1998.

13. Kruczek Z., Socha S., Walory turystyczne Polski, AWF Kraków, Kraków 1990.

14. Krzymowska- Kostrowicka A., Geoekologia turystyki i wypoczynku, PWN, Warszawa 1999.

15. Kucharski B., Informator turystyczno- krajoznawczy wojweództwa gorzowskiego, Wydział Kultury, Sportu i Rekreacji UW w Gorzowie Wlkp., Gorzów 1998.

16. Kucharski B., Maluśkiewicz P., Ziemia lubuska, MUZA S.A., Warszawa 1996.

17. Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J., Geografia turystyki Polski, PWE, Warszawa 1998.

18. Niekierewicz A., Leśny człowiek, w: „Gazeta Zachodnia”, nr 160, lipiec 1998.

19. Niekierewicz A., Pierwsze lubuskie uzdrowisko?, w: „Gazeta Zachodnia”, nr 160, lipiec 1998.

20. Parysek J. J., Gruchman B., Uwarunkowania i kierunki rozwoju społeczno- gospodarczego woj. gorzowskiego, tom 3, Wyd. AE, Poznań 1998.

21. Przyroda województwa gorzowskiego, pod. red. S. Króla, Woj. Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Gorzów 1994.

22. Rogalewski O., Zagospodarowanie turystyczne, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1974.

23. Wrzosek S., Ochrona środowiska w gospodarowaniu przestrzenią- rola organów państwowych i samorządu terytorialnego, Dział Wydawnictw Filii UW, Białystok 1993.

24. Wskaźniki i normy użytkowania turystycznego- obszarów- miejscowości- obiektów- szlaków, pod. red. S. Regla, Ośrodek Informacji Naukowej i Wydawnictw, Warszawa 1978.

2. Akty prawne:

1. Ustawa z 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. z 1994, nr 89, poz. 414.

2. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 5 listopada 1991 roku w sprawie klasyfikacji wód i warunków jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi, Dz.U. z 1991, nr 116, poz. 503.

3. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 9 marca 1995 roku w sprawie określenia wymagań, jakim powinna odpowiadać prognoza skutków wpływu ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na środowiska przyrodnicze, Dz.U. z 1995 nr 29, poz. 150.

1. Inne źródła:

1. Cudze chwalicie..., w: „Ziemia Gorzowska”, nr 29, lipiec 1988.

2. Gorzowski Informator Turystyczny, Wyd. Arsenał, Gorzów 1998.

3. Gorzowski Informator Turystyczny, Wyd. Arsenał, Gorzów 2000.

4. Informacja o stanie środowiska w powiecie sulęcińskim, Woj. Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Delegatura w Gorzowie Wlkp.,1999.

5. Lubniewice- Zdrój?, w: „Ziemia Gorzowska”, nr 29, lipiec 1996.

6. Lubniewice. Plan miasta. Plan gminy, Wyd. B i K, 2000.

7. Marzenie o uzdrowisku, w: „Głos Wielkopolski”, nr 195, sierpień 1997.

8. Oferta Inwestycyjna powiatu Sulęcin, Starostwo Powiatowe w Sulęcinie, 2001.

9. Perła chce błyszczeć, w: „Ziemia Lubuska”, nr 288, lipiec 1995.

10. Pieniądz w cyklu zamkniętym, w: „Gazeta Lubuska”, nr 58, maj 1995.

11. Rezerwat Korsaka, w: „Ziemia Gorzowska”, nr 20, maj 1996.

12. Rocznik statystyczny województwa lubuskiego, US w Zielonej Górze, 2000.

13. Strona internetowa http://www.pios.gov.pl

14. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowani przestrzennego Miasta i Gminy Lubniewice, UM i G Lubniewice, 2000.

15. Swat M., Marketing usług agroturystycznych z uwzględnieniem doświadczeń regionu jeleniogórskiego, Praca magisterska, Jelenia Góra 1999.

16. Witosławska B., Pękalski T., Baranowska H., Studium turystyki wypoczynku. Do planu regionalnego zagospodarowania przestrzennego, 1990.

SPIS TABEL, RYSUNKÓW i MAP

Lp.	Nazwa	strona
A. Tabele
1	Główne obiekty w rejestrze i ewidencji zabytków.	33
2	Pomniki przyrody.	41
3	Wielkość i rozmieszczenie bazy noclegowej w 1999 roku.	44
4	Placówki gastronomiczne w 1999 roku.	45
5	Urządzenia paraturystyczne.	48
6	Najwyższe dopuszczalne stężenia dla wybranych zanieczyszczeń powietrza.	58
7	Wskaźniki chłonności w osobach/ ha.	61
8	Wskaźniki chłonności turystycznej dla zespołów Lubniewice i Lubiąż.	62
9	Wagi działów atrakcyjności turystycznej.	65
10	Zasady i standardy zagospodarowania terenów na potrzeby turystyki.	72
B. Rysunki
1	Elementy wpływające na atrakcyjność turystyczną regionu.	12
2	Relacje pomiędzy turystyką a środowiskiem przyrodniczym.	15
3	Typy turystyki alternatywnej.	22
C. Mapy
1	Lokalizacja gminy Lubniewice w województwie lubuskim.	25
2	Gmina Lubniewice.	28
3	Schemat szlaków turystycznych w gminie Lubniewice.	50

O. Rogalewski, Zagospodarowanie turystyczne, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1974, s. 3

A.S. Kornak, Ekonomika turystyki, Kujawsko- Pomorskie Studium Edukacyjne, Bydgoszcz, s. 15

O. Rogalewski, Zagospodarowanie...wyd. cyt., s. 17

T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Gografia turystyki Polski, PWE, Warszawa 1998, s. 16

T. Lijewski, B. Mikułowski, J Wyrzykowski, Geografia...wyd. cyt., s. 17

O. Rogalewski, Zagospodarowanie... wyd. cyt., s. 12

Tamże, s. 37

T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia... wyd. cyt., s. 17

O. Rogalewski, Zagospodarowanie... wyd. cyt., s. 49-50

O. Rogalewski, Zagospodarowanie...wyd. cyt., s.54

Tamże, s. 55-57

S. Bosiacki, J.Sikora, Strategia rozwoju turystyki w woj. gorzowskim, AWF Poznań, Poznań 1997, s. 44

S. Bosiacki, J. Sikora, Strategia...wyd. cyt., s. 60-64

Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J.,Geografia...wyd. cyt., s. 17

O. Rogalewski, Zagospodarowanie...wyd. cyt., s. 8

M. Bednarska, G Gołembski, L. Wojtasiewicz, Podstawy regionalnego marketingu dla inwestorów, „Problemy Turystyki”, nr 3- 4, 1998, s.7

I. Jędrzejczyk, Ekologiczne uwarunkowania i funkcje turystyki, Wyd. Śląsk, Katowice 1995, s. 15- 21

T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Goegrafia...wyd. cyt., s. 18

Tamże, s. 18

A. S. Kornak, Ekomika... wyd. cyt., s. 45

I. Jędrzejczyk, Ekologiczne... wyd. cyt., s. 34

A. S. Kornak, Ekonomika... wyd. cyt., s. 42- 43

A. Krzymowska- Kostrowicka, Geoekologia turystyki i wypoczynku, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 129- 158

S. Wrzosek, Ochrona środowiska w gospodarowaniu przestrzenią- rola organów państwowych i samorządu terytorialnego, Dział Wydawnictw Filii UW, Białystok 1993, s. 45- 47

S. Wrzosek, Ochrona...wyd. cyt., s. 26

K. Dubel, Uwarunkowania przyrodnicze w planowaniu przestrzennym, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 1998, s. 39

A. Daniluk, Procedury sterowania inwestycjami na obszarach cennych przyrodniczo, w: „Ekonomia i Środowisko”, nr 1 (14), 1999, s. 87

A. Daniluk, Procedury...wyd. cyt., s. 74

T. Borys, Jak budować program ekorozwoju. Informacje ogólne. Agenda 21,tom I, Wyd. Regionalny Ośrodek Ekorozwoju Fundacji Karkonoskiej w Jeleniej Górze, Warszawa- Jelenia Góra 1998, s. 55-56

K. Dubel, Uwarunkowania...wyd. cyt., s. 96

K. Dubel, Uwarunkowania... wyd. cyt., s. 96- 99

M. Cehak, Turystyka w planach zagospodarowania przestrzennego, w: „Problemy Turystyki”, nr 3- 4, 1999, s. 14- 15

T. Borys, Jak budować... wyd. cyt., s. 57

M. Cehak, Turystyka... wyd. cyt., s. 17- 19

A. Daniluk, Procedury... wyd. cyt., s. 92- 103

Tamże, s.104

M. Cehak, Turystyka... wyd. cyt., s. 20

T. Borys, Jak budować...wyd. cyt., s. 56

M. Swat, Marketing usług agroturystycznych z uwzględnieniem doświadczeń regionu jeleniogórskiego, Praca magisterska, Jelenia Góra 1999, s.12

M. Swat, Marketing…wyd. cyt., s. 10, 12

Rocznik statystyczny województwa lubuskiego, US w Zielonej Górze, 2000, s. 83

Tamże

Studium uwarunkowań...wyd. cyt., s. 5

Tamże, s. 2

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Lubniewice, UM i G Lubniewice, 2000, s. 13

Tamże

Tamże

K. Kamińska, I. K. Szmidt, Lubniewice i okolice, Wyd. Arsenał, Gorzów 1999, s. 15

K. Kamińska. I. K. Szmidt, Lubniewice... wyd. cyt., s. 27

K. Kamińska, I. K. Szmidt, Lubniewice...wyd. cyt., s. 28

Tamże, s. 33

Tamże, s. 34

O. Rogalewski, Zagospodarowanie...wyd. cyt., s. 17

T. Lijewski, B Mikułowski, J. Wyrzykowski, Goegrafia... wyd. cyt., s. 91- 92, 122

B. Kucharski, Informator turystyczno- krajoznawczy Województwa Gorzowskiego, UW Gorzów Wlkp., Gorzów 1998, s. 286

Gorzowski informator turystyczny, Wyd. Arsenał, Gorzów 1998, s. 42

Studium uwarunkowań... wyd. cyt., s. 13- 14

K Kamińska, I. K. Szmidt, Lubniewice... wyd. cyt., s. 29

ss

Tamże, s. 33

T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia... wyd. cyt., s. 271

K. Kamińska, I. K. Szmidt, Lubniewice... wyd. cyt., s. 54

K. Kłosowski, Projektowany rezerwat bagienny, w: „Przyroda Polska”, nr 3, 1983, s. 22

K. Kamińska, I.K. Szmidt, Lubniewice... wyd. cyt., s. 55

K. Kamińska, I. K. Szmidt, Lubniewice...wyd. cyt., s. 55

L. Klessa, L. Agapow, A. Piekarska, A. i P. Grochowscy, P. Raginia, Przyroda województwa gorzowskiego: Życie jezior, LOK Marlin, Gorzów 1996, s. 28

Tamże, s. 117

Tamże, s. 108

K. Kamińska, I. K. Szmidt, Lubniewice... wyd cyt., s. 54

K. Kamińska, I. K. Szmidt, Lubniewice... wyd cyt, s. 57- 58

T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia... wyd. cyt., s. 157

K. Kamińska, I. K. Szmidt, Lubniewice... wyd. cyt., s. 51

Tamże, s. 78

T. Lijewski, B Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia... wyd. cyt., s. 16

A. Niekrewicz, Pierwsze lubuskie uzdrowisko ?, w: „Gazeta Zachodnia”, nr 160, lipiec 1998, s. 3

Marzenie o uzdrowisku, w: „Głos Wielkopolski”, nr 195, sierpień 1997, s. 16

Rocznik...wyd. cyt., s. 199

T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia... wyd. cyt., s. 195

Tamże, s 195

S. Bosiacki , J. Sikora, Strategia... wyd. cyt., s. 45

Studium uwarunkowań... wyd. cyt.., s. 3

Rocznik statystyczny województwa lubuskiego, 2000 r., s. 221

Studium... wyd. cyt., s. 9

T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia turystyki Polski, PWE, Warszawa 1998, s. 198

K. Kamińska, I. K. Szmidt, Lubniewice... wyd. cyt., s. 59- 65

Materiały udostępnione przez UM i G Lubniewice

K. Kamińska, I. K. Szmidt, Lubniewice... wyd. cyt., s. 68

Tamże

Sudium uwarunkowań... wyd. cyt., s.11- 12

Tamże, s. 10

Rocznik...wyd. cyt., s. 62

Tamże

Informacja o stanie środowiska w powiecie sulęcińskim, Woj. Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Delegatura w Gorzowie Wlkp.,1999, s. 3

Tamże

Tamże, s. 4

Tamże, s. 5

Informacja o stanie... wyd. cyt., s. 8- 9

L. Klessa, L. Agapow, A. Piekarska, A. i P. Grochowscy, P. Raginia, Przyroda... wyd. cyt., s. 117

s L. Klessa, L. Agapow, A. Piekarska, A. i P. Grochowscy, P. Raginia, Przyroda... wyd. cyt., 28

L. Klessa, L. Agapow, A. Piekarska, A. i P. Grochowscy, P. Raginia, Przyroda...wyd. cyt., s. 108

Informacje o stanie... wyd. cyt., s. 17

Tamże, s. 18, 27

Informacja o stanie... wyd. cyt., s. 20

Informacja o stanie...wyd. cyt., s. 21

Tamże

Wskaźniki i normy użytkowania turystycznego- obszarów- miejscowości - obiektów - szlaków, pod. red. S. Regla Ośrodek Informacji Naukowej i Wydawnictw, Warszawa 1978, s. 5- 6

Rocznik...wyd. cyt., s. 199

Studium uwarunkowań...wyd. cyt., s. 8

B. Witosławska, T. Pękalski, H. Baranowska, Studium turystyki wypoczynku. Do Planu Regionalnego Zagospodarowania Przestrzennego województwa gorzowskiego, Gorzów Wlkp., Grudzień 1990, s. 35

Wskaźniki...wyd. cyt., s. 220- 222

T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia...wyd. cyt., s 66

M. Bednarska, G. Gołembski, L. Wojtasiewicz, Podstawy...wyd. cyt., s. 7

M. Bednarska, G. Gołembski, L. Wojtasiewicz, Podstawy...wyd. cyt., s. 9

Tamże, s. 14

T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia...wyd. cyt., s. 65

Tamże, s. 66, 78

www.pios.gov.pl

Studium uwarunkowań...wyd. cyt., s. 21

Studium uwarunkowań...wyd. cyt., s. 21- 22

Studium uwarunkowań...wyd. cyt., s. 25

Studium uwarunkowań...wyd. cyt., s. 25

Tamże

Studium uwarunkowań...wyd. cyt., s. 40

Studium uwarunkowań...wyd. cyt., s. 28

Tamże, s. 29

Studium uwarunkowań...wyd. cyt., s. 29

Studium uwarunkowań...wyd. cyt., s. 29- 30

Studium uwarunkowań...wyd. cyt., s. 32- 34

1

25

Podmioty gospodarcze w turystyce, zorientowane ekologicznie

Stechnizowana gospodarka turystyczna

Gospodarstwa domowe

• Infrastruktura

techniczno-

ekonomiczna

i społeczna

Zasoby naturalne

• Emisje

Imisje

---