WPROWADZENIE DO PROBLEMETYKI PRACY

I - POJĘCIE I ISTOTA PRACY LUDZKIEJ, PROCESU PRACY I PROCESU WYTWÓRCZEGO
1. Zdefiniować pojęcie pracy

Praca ludzka stanowi szczególną formę aktywności człowieka, ukierunkowaną bezpośrednio lub pośrednio na przekształcanie dóbr przyrody, czyniąc je zdolnymi do zaspokajania ludzkich potrzeb.

Praca wymaga wysiłku fizycznego i zaangażowania umysłowego ze strony wykonawcy, a ze strony pracodawcy określonych nakładów rzeczowych i zasileń informacyjnych. Efekt pracy zależy od wielkości poniesionych nakładów, zarówno pracy żywej jak i uprzedmiotowionej, a także od sposobu jej wykonywania i warunków w jakich jest ona realizowana

Rola pracy w życiu człowieka - Praca będąc jedynym sposobem na zaspokajanie potrzeb człowieka staje się zarazem wewnętrzną jego potrzebą, przynosząc mu satysfakcję z jej wykonywania oraz wyznaczając mu pozycję socjalną i społeczną w środowisku, w którym żyje

Praca jako specyficzny towar

- podlega prawom ekonomicznym

- ma swoją cenę

- wpływa na cenę produktu

- funkcjonuje na rynku pracy

ma wymiar przedmiotowy- ukierunkowany na wytwarzanie dóbr i usług oraz podmiotowy, polegający na samorealizacji człowieka

Praca jako źródło zagrożeń

Praca wykonywana przez człowieka przynosi mu niezaprzeczalne korzyści w postaci:

- wytworzonych dóbr, mogących zaspokoić jego i innych ludzi potrzeby,

- środków na utrzymanie jego samego i rodziny,

- samospełnienia się

Praca może jednocześnie stanowić dla niego samego i dla otoczenia źródło różnorakich zagrożeń prowadzących do strat

2. Podać definicje działania - Istota pracy

Praca jest formą działania. Działanie jest to świadome, dowolne i celowe zachowanie się ludzie. Każde działanie realizowane jest w tzw. łańcuchu działania. Działanie może być jednopodmiotowe (indywidualne) lub wielopodmiotowe (zespołowe). Działanie może mieć postać czynu prostego lub złożonego.

3.Elementarny łańcuch działania

Człowiek - jako podmiot działający

Narzędzie - jako pośrednik działania (obiekty techniczne, metody działania)

Maszyna - przedmiot działania (zasoby materiałowo-energetyczne)

Działanie wielopodmiotowe (zespołowe)

- działanie dwupodmiotowe za wspólnym przedmiotem działania i indywidualnymi narzędziami

- działanie dwupodmiotowe ze wspólnym przedmiotem działania i wspólnym narzędziem

- działanie wielopodmiotowe (zespołowe), w którym przedmiotem działania jest tworzywo podlegające oddziaływaniu kolejno kilku podmiotów działania

4. Jakie warunki muszą być spełnione aby podjęte przez człowieka działanie/praca mogła być efektywna?

- Sprawca działania powinien być świadomy celu, do którego ma doprowadzić podjęte przez niego działanie / praca

- powinien wiedzieć, co ma w związku z tym zrobić, w jaki sposób i przy użyciu jakich środków (narzędzi)

- powinien mieć możliwość realizacji podejmowanego działania, co jest równoznaczne z dysponowaniem określonymi środkami oraz z zaistnieniem okoliczności temu sprzyjających / odpowiednich warunków pracy

- powinien posiadać określoną wiedzę, umiejętności i predyspozycje

Szczegółowy opis działania wymaga jednoznacznego określenia:

- podmiotu działania, jego kwalifikacji i przygotowania

- celu działania czyli tego, co sprawca działając chce lub powinien osiągnąć

- w jaki sposób i za pomocą jakich narzędzi cel ten może lub powinien być osiągnięty

- tworzywa poddawanego oddziaływaniu podmiotu działającego (tworzywa przetwarzanego)

- warunków działania, czyli w jakich okolicznościach działanie powinno być realizowane

- usytuowania działania w czasie i w przestrzeni

5. Wyjaśnić istotę procesu pracy jako jednej z sekwencji procesu ergotransformacyjnego
1) Pojęcie i istota procesu pracy

Praca ludzka realizowana w układzie: podmiot działania - środki działania (narzędzia) - przedmiot działania (tworzywo), jest ciągiem (splotem) działań elementarnych (operacji/ ruchów) człowieka, wywołujących określone zdarzenia w postaci kolejnych przekształceń tworzywa jako przedmiotu pracy, w kierunku jego ostatecznej postaci, jaką jest produkt.

Π_C = { π_C1, π_C2, π_C3, … , π_Ci, … , π_Cn }

π_Ci - operacje, zabiegi
2) Pojęcie i istota procesu pracy

Proces pracy jest jednocześnie jedną z sekwencji procesu wytwórczego (ergotransformacyjnego). Pozostałe sekwencje to:

- Proces funkcjonowania narzędzi i urządzeń

Π_N = { π_N1, π_N2, π_N3, … ,π_Ni, … ,π_Nn }

π_Ni - operacje, ruchy robocze

- proces kolejnych przekształceń właściwości tworzywa

Π_M = { π_M1, π_M2, π_M3, … ,π_Mi, … ,π_Mn }

π_Mi - kolejne zdarzenia w postaci zmian właściwości tworzywa

6. Zinterpretować pojęcie procesu ergotransformacyjnego

Proces ergotransformacyjny to świadomie sterowany przez człowieka proces, w trakcie którego następuje przekształcenie tworzywa wejściowego energomaterialnego lub informacyjnego w określony wytwór na wyjściu.

a) Model procesu ergotransformacyjnego / wytwórczego

Człowiek - proces pracy

Narzędzie - proces funkcjonowania aparatury, urządzeń

Maszyna - proces zmian zachodzących w tworzywie

b) Podział procesów pracy według stosowanych środków pracy

- procesy ręczne - realizowane z wykorzystaniem ręcznych narzędzi i przyrządów

- procesy maszynowe - realizowane z wykorzystaniem maszyn i urządzeń mechanicznych

- procesy aparaturowe - mające charakter procesów fizyko-chemicznych realizowanych w specjalnie przystosowanych do tego aparatach pracujących w systemie ciągłym lub dyskretnym

Proces wytwórczy podstawowy - to proces, którego zadaniem jest realizacja celu głównego przedsiębiorstwa, jakim jest przetwarzanie zasileń materiałowo-energetycznych w określony produkt

Procesy wytwórcze pomocnicze - są niezbędne dla normalnego przebiegu procesu podstawowego. Procesy wytwórcze pomocnicze, to procesy:

- wytwarzania narzędzi specjalnych i oprzyrządowania,

- wytwarzania, przetwarzania i dostawy energii.

Pojęcie operacji technologicznej

Operacja technologiczna jest to operacja, w wyniku której następuje zmiana kształtu, właściwości fizycznych lub chemicznych materiału wejściowego lub też zmiana trwałego położenia określonej części produktu / półproduktu w stosunku do innych części.

Pojęcie procesu technologicznego

Proces technologiczny to główna część procesu wytwórczego podstawowego, w ramach którego następuje zmiana kształtów, właściwości fizyko-chemicznych, wyglądu zewnętrznego przetwarzanego tworzywa lub trwała zmiana wzajemnego położenia poszczególnych części wchodzących w skład wytwarzanego produktu (montaż podzespołu / wyrobu).

7. Wyjaśnij pojęcie treści pracy

Treść pracy to szeroko pojęte relacje, jakie zachodzą w procesie pracy pomiędzy wkładem pracy fizycznej i umysłowej.

Kryteria opisujące treść pracy wg Ch. Walkner'a i R. Guest'a

- stopień mechanizacji pracy

- stopień powtarzalności operacji w procesie pracy

- udział w procesie pracy operacji fizycznych

- udział w procesie pracy operacji wymagających wysiłku umysłowego

- minimum kwalifikacji wymaganych przy wykonywaniu danej pracy

- zakres swobody wyboru technologii wykonania i instrumentów pracy

8. Istota pracy kierowniczej. Co odróżnia pracę kierowniczą od wykonawczej?

Praca kierownicza jest działaniem realizowanym w układzie: KIEROWNIK - PODWŁADNY. Działanie to sprowadza się do takiego wpływania na podwładnego, aby ten cele kierującego uznał za własne lub co najmniej je akceptował.

Działania składające się na proces kierowania

- pozyskiwanie, zbieranie, przekazywanie, przechowywanie i wykorzystywane informacji naukowo-technicznych, ekonomicznych i operacyjnych

- rozwiązywanie problemów natury organizacyjno-technicznej, ekonomicznej, społecznej i socjalnej

- opracowywanie i podejmowanie decyzji na podstawie uzyskanych informacji

- informowanie podwładnych o zlecanych im zadaniach, wysłuchiwanie uwag i udzielanie wyjaśnień

- motywowanie podwładnych do podjęcia działań

- nadzór nad wykonywaniem zleconych zadań, ich koordynacja w przypadku działań zespołowych

- przyjmowanie meldunków o wykonaniu poleceń, ocena wykonania zadań

- podejmowanie działań regulacyjnych

- wykonywanie różnorodnych operacji natury organizacyjnej, oddziałujących na kierowany obiekt w celu realizacji podjętych wcześniej decyzji

II - STANOWISKO PRACY JAKO PODSTAWOWY ELEMENT SYSTEMU PRAC

1. Wyjaśnić pojęcie systemu pracy

System pracy - to szczególne zespolenie zasobów ludzkich i rzeczowych, przetwarzające zasilenia wejściowe w postaci surowców, materiałów, energii i informacji w stany wyjściowe, mające postać półproduktów, produktów lub usług. Wynikiem przetworzenia może być zarówno tworzywo materialne jak i niematerialne.

Istota systemu pracy

Systemem pracy jest przedsiębiorstwo, oddział produkcyjny, grupa stanowisk pracy (linia produkcyjna, gniazdo produkcyjne i in.), stanowisko pracy jako elementarny podsystem pracy (system zerowego stopnia).

2. Pojęcie stanowiska pracy

Stanowisko pracy / robocze to najmniejsza niepodzielana jednostka produkcyjna w przedsiębiorstwie, w której odbywa się praca, urzeczywistniająca określoną część zróżnicowanego procesu produkcyjnego. Stanowisko robocze jest zasadniczym elementem struktury produkcyjnej przedsiębiorstwa, rozumianej jako układ komórek produkcyjnych i ich powiązań kooperacyjnych.

3. Istota stanowiska pracy

Istotą każdego stanowiska pracy jest przetwarzania nakładów w wynik, stosownie do zleconych mu zadań.

- Nakład - ludzie, środki pracy, materiały, informacje

- Zadania - proces przetwarzania

- Wynik - produkt, odpady, informacje

4. zdefiniować pojęcie struktura stanowiska pracy

Każde stanowisko pracy charakteryzuje się określoną strukturą definiowaną jako zbiór czynników pracy (ludzkich i technicznych) z wzajemnych relacji między nimi.

S⁽⁰⁾ = { [ C, T_N ], R }

C - czynnik ludzki

T_N - obiekty techniczne

R - wzajemne relacje między C i T_N

Tak rozumiana struktura powinna być dostosowana do rodzaju zadań realizowanych na stanowisku pracy oraz do stosowanej przy tym technologii przetwarzania lub obsługi.

5. Grupa stanowisk pracy w ujęciu systemowym

6. Czemu powinna służyć analiza stanowiska pracy w ujęciu prakseologicznym

W ujęciu prakseologicznym dowolnej grupy stanowiska pracy (linia produkcyjna, gniazdo produkcyjne) istotne znaczenia ma relacja zabezpieczenia, ustalająca dla każdego złożonego procesu wytwórczego, które ze stanowisk pracy uczestniczących w jego realizacji zabezpiecza wyróżnione stanowisko i z kolei które stanowisko lub stanowiska są przez nie zabezpieczane.

Pod pojęciem funkcji zabezpieczania rozumie się w tym przypadku dostarczanie w określonym momencie odpowiedniej ilości i o określonej jakości półproduktów celem dalszego ich przetwarzania, co sprawia, że dane stanowisko może realizować przypisane mu zadania.

7. Omów interpretację stanowiska pracy w ujęciu cybernetycznym

8. Zinterpretować stanowisko pracy w ujęciu ekonomicznym

9. Opisać model przepływowy stanowiska pracy przetwarzającego tworzywo wejściowe w wytwór na wyjściu

W przepływie obsługowym uczestniczą:

- człowiek jako podmiot działający

- obiekt techniczny (maszyny, urządzenia)

- informacje

czynniki te nie ulegają przetworzeniu w procesie produkcyjnym, a jedynie częściowemu zużyciu (w przypadku człowieka ma to postać wydatkowania energii, zmęczenia).

W przepływie roboczym ma miejsce transformacja zasobów wejściowych w produkt materialny lub niematerialny.

10.Opisać model przepływowy stanowiska pracy świadczącego usługi

W przepływie obsługowym uczestniczą:

- człowiek jako podmiot działający

- obiekt techniczny (maszyny, urządzenia, aparatura)

- środki materiałowe

- informacje

w przepływie roboczym uczestniczy podmiot poddawany obsłudze, którym może być człowiek, tworzywo materialne, informacja lub jednostka organizacyjna.

11. Elementy określające stanowisko pracy

- cel funkcjonowania stanowiska pracy, odniesiony do celu systemu wyższego rzędu i wynikające stąd zadania

- obsada osobowa z określeniem niezbędnych kwalifikacji pracowników na nim zatrudnionych

- kształt i wielkość powierzchni wydzielonej dla stanowiska pracy

- rodzaj i sposób wyposażenia stanowiska pracy w narzędzia, maszyny, aparaturę, urządzenia kontrolno-pomiarowe, pomoce warsztatowe oraz ich rozmieszczenie

- struktura stanowiska pracy

- środowisko materialne i społeczne

III - System: CZŁOWIEK - TECHNIKA - OTOCZENIE w realizacji PROCESU PRACY / PROCESU WYTWÓRCZEGO

1. Zinterpretować pojęcie systemu: CZŁOWIEK - TECHNIKA - OTOCZENIE (C - T - O)

Każdy proces wytwórczy (ergotransformacyjny) przebiega w systemie: CZŁOWIEK - TECHNIKA - OTOCZENIE (C - T - O).

System: C - T - O to zbiór elementów związanych bezpośrednio z realizacją procesu wytwórczego (CZŁOWIEK, TECHNIKA) oraz elementów pozostających w określonej relacji z wymienionymi wcześniej elementami i z samym procesem wytwórczym (OTOCZENIE).

2. Jaką rolę w realizacji procesu pracy/wytwórczego odgrywają poszczególne elementy systemu w: C-T-O

CZŁOWIEK (C) w systemie: C - T - O, realizując proces pracy, steruje jednocześnie pozostałymi sekwencjami procesu ergotransformacyjnego (wytwórczego), tzn. procesem funkcjonowania obiektu technicznego Π_N i procesem przetwarzania tworzywa Π_M, kontroluje ich przebieg oraz osiągane w związku z tym wyniki, a jeśli zachodzi taka potrzeba - podejmuje działania regulacyjne.

Pojęciem technika (T) określa się następujące elementy systemu: C - T - O:

- obiekt techniczny (T_N) - maszyna / aparatura, zainstalowane na stanowisku pracy i wykorzystywane w procesie wytwórczym,

- zasoby energetyczno-materiałowe (T_M) w postaci:

a. nośników energii niezbędnej dla realizacji procesu wytwórczego,

b. materiałów i surowców przetwarzanych w trakcie realizacji procesu wytwórczego.

- sposób przetwarzania (T_T), na co składają się:

a. technologia przetwarzania,

b. organizacja procesu wytwórczego.

Otoczenia - jest to zbiór elementów, które pozostają w określonej relacji w stosunku do innych elementów systemu: C - T - O, ale same nie uczestniczą w realizacji procesu wytwórczego. Obejmuje on:

1) otoczenie materialne bliższe

- elementy stanowiska pracy, spełniające funkcje pomocnicze,

- elementy związane z pomieszczeniem, w którym zlokalizowane jest stanowiska pracy (kubatura, oświetlenie urządzenie nawiewowe, wyciągowe, grzewcze i inne).

2) otoczenie materialne dalsze - inne stanowiska pracy, otoczenie naturalne, otoczenie gospodarcze itp.

3) otoczenie społeczne

3. Wyjaśnij co należy rozumieć pod pojęciem układy Człowiek- Maszyna oraz jaka rolę odgrywa ten układ w realizacji procesu wytwórczego

1) Układ: CZŁOWIEK - OBIEKT TECHNICZNY / MASZYNA to system działania złożony z człowieka i odpowiedniego zestawu środków technicznych, którymi tenże człowiek posługuje się przy wykonywaniu powierzonego mu zadania, w określonym czasie i w określony sposób.

Cechy układu:

- realizuje celowe działania,

- ma charakter dynamiczny (zmienia się w czasie, rozwija się),

- ma określoną trwałość (zużywa się i wymaga odnowy),

- może wchodzić w interakcje z innymi układami,

- aktywnie oddziałuje na otoczenie fizyczno-chemiczne, biologiczne i społeczne oraz podlega jego oddziaływaniu.

2) Istota układu: CZŁOWIEK - MASZYNA

3) Układ: CZŁOWIEK - MASZYNA jest układem względnie odosobnionym, wyodrębnionym z otoczenia, w którym następuje przepływ niezbędnych w trakcie jego funkcjonowania informacji poprzez następujące jego elementy:

- urządzenie sygnalizacyjne S (informacja od maszyny do człowieka),

- receptor R (przyjęcie informacji od maszyny za pomocą wzroku, słuchu, dotyku),

- układ nerwowo-mózgowy UN-M (proces przetwarzania informacji, podjęcie decyzji),

- efektor E (wykonanie podjętej decyzji, przekazanie informacji maszynie za pomocą układu mięśniowego),

- urządzenie sterownicze ST (odbiór informacji przez maszynę)

4) Układ: CZŁOWIEK - MASZYNA w ujęciu cybernetycznym

Układ: CZŁOWIEK - MASZYNA w ujęciu cybernetycznym jest systemem z zachowaniem celowym zamkniętym, zmierzającym do osiągnięcia określonego celu, czyli samosterującym się, stosownie do zadanego celu działania

4. Warunek optymalnego współdziałania w układzie: CZŁOWIEK - MASZYNA

Aby elementy układu : CZŁOWIEK - MASZYNA mogły ze sobą współdziałać w sposób optymalny, każdy z nich powinien w układzie wypełniać te funkcje i wykonywać te zadania, w których wykazuje przewagę nad elementem drugim.

Wpływ stopnia rozwoju obiektu technicznego na rozdział funkcji w układzie: CZŁOWIEK - MASZYNA

W miarę rozwoju obiektu technicznego, człowiek oddaje mu coraz więcej funkcji i zadań związanych z:

- wydatkowaniem energii,

- wykonywaniem zrutynizowanych i powtarzalnych ruchów roboczych,

- wykonywaniem zrutynizowanych operacji kontrolnych i regulacyjnych,

- ustalaniem strategii przebiegu prac.

Optymalny rozdział funkcji i zadań między człowiekiem i obiektem technicznym jest przedmiotem badań ergonomicznych.

Lista możliwości, w których człowiek wykazuje przewagę nad maszyną (wg P. FITTS'A)

- wykrywanie słabych sygnałów, zarówno za pomocą wzroku jak i słuchu,

- wykrywane sygnałów przypadkowych, pojawiających się na tle szumu,

- odbiór, interpretacja i scalanie informacji cząstkowych oraz uzupełnianie brakujących informacji

- wykonywanie płynnych operacji sterowania,

- przechowywanie dużej ilości informacji przez długi okres i wykorzystywanie ich w odpowiedniej chwili oraz umiejętność kojarzenia ze sobą różnorodnych informacji,

- myślenie indukcyjne (wyciąganie wniosków i formułowanie uogólnień na podstawie dokonanych obserwacji i przesłanek stanowiących poszczególne przypadki wniosków i uogólnień),

- zmiana w zakresie wykonywanych funkcji w wyniku uczenia się (poprawa sprawności w toku pracy),

- zdolność do działania w sytuacjach nieoczekiwanych mało prawdopodobnych (działania intuicyjne),

• wykrywanie i poprawianie błędów, zarówno swoich, jak i maszyny.

Lista możliwości, w których maszyna wykazuje przewagę nad człowiekiem (wg P. FITTS'A)

- szybkość działania,

- wielkość dysponowanej siły i mocy oraz ich stabilność,

- niezmienność wykonywania stereotypowych czynności i zadań,

- przechowywanie informacji w postaci skróconej i kasowanie informacji,

- zdolność do wykonywania wielu operacji równocześnie,

- odporność (zaprogramowana) na warunki środowiska zewnętrznego.

Zasady rozdziału funkcji między człowieka a maszynę

1) z. przeważających możliwości - kto lepiej wykonuje daną funkcję, temu należy ją zlecić

2) z. maksymalizacji wskaźnika funkcjonowania całego systemu - obowiązuje poli-optymalizacja rozwiązań, zarówno w zakresie elementów układu jak i jego struktury.

3) z. optymalizacji objętości informacji w systemie sterowania - ilość informacji napływającej do człowieka i maszyny oraz szybkość jej prezentacji winny odpowiadać ich możliwościom w zakresie przyjmowania informacji i ich przetwarzania

4) z. wzajemnego dopełniania - zaleca się wykorzystanie w procesie funkcjonowania układu: człowiek - maszyna wspólnych możliwości człowieka i maszyny, a w razie konieczności rozdzielenie między nimi określonych funkcji

5) z. odpowiedzialności - rozdział odpowiedzialności za wykonanie zadania między człowieka i maszynę winien odpowiadać z jednej strony niezawodności obiektów technicznych, z drugiej zaś zdolności człowieka do przystosowywania się do istniejących warunków oraz zdolności do poszukiwania optymalnych rozwiązań w warunkach nieokreśloności

6) z. aktywności prowadzącej do zadowolenia człowieka - należy człowieka obciążyć zadaniami, których wykonanie pozwoli mu na aktywne wykazanie się, natomiast maszyna powinna realizować zadania rutynowe, nie mające charakteru twórczego

7) z. rozdziału funkcji z punktu widzenia łatwości przygotowania człowieka do sprawowania zadanych funkcji oraz ograniczenia jego obciążenia energetycznego w stopniu umożliwiającym utrzymanie niezbędnego poziomu jego aktywności i motoryczności.

Rodzaje wzajemnego oddziaływania układu: CZŁOWIEK - MASZYNA I OTOCZENIA

1) Między układem a otoczeniem brak jakiegokolwiek oddziaływania (w praktyce nie występuje)

2) między układem a otoczeniem występują oddziaływania o charakterze losowym (wypadkowa oddziaływań może być dla układu obojętna, sprzyjająca lub niesprzyjająca),

3) między układem a otoczeniem zachodzi zorganizowana współpraca, a jednocześnie możliwe są losowe oddziaływania o charakterze niepożądanym

4) między układem a otoczeniem występuje zorganizowana walka, co oznacza, że układ i otoczenie są z natury antagonistyczne.

5. Omów podstawowe uwarunkowania efektywnej pracy, wynikające z pozycji człowieka w realizacji procesu pracy/wytwórczego

- człowiek powinien chcieć pracować (powinien mieć do tego odpowiednią motywację),

- powinien być świadomym celu, do jakiego ma doprowadzić podjęte przez niego działanie,

- powinien wiedzieć co ma w związku w tym zrobić, w jaki sposób i przy użyciu jakich środków,

- powinien mieć możliwość realizacji podejmowanego działania, co oznacza, że powinien dysponować określonymi środkami, działać w określonych warunkach organizacyjnych, fizycznych i społecznych, sprzyjających wykonywaniu zadania,

- powinien dysponować określonymi umiejętnościami,

- powinien posiadać odpowiednie predyspozycje i uzdolnienia,

- powinien odznaczać się odpowiednią kondycją psychofizyczną,

Uwarunkowania efektywnej pracy

- bodźce ekonomiczne

- bodźce pozaekonomiczne

- chęć do pracy

- kwalifikacje

- cechy osobowe (charakter, uzdolnienia, zamiłowania)

- stan psychofizyczny

- warunki pracy

- wyniki pracy

Miejsce i rola człowieka w realizacji procesu pracy / procesu wytwórczego

- Jako podmiot działający - świadomie podejmuje się wykonania określonego zadania

- jako aktywny element systemu: człowiek - technika - otoczenie i układu: człowiek - maszyna, steruje procesem przetwarzania (uruchamia proces, kontroluje jego przebieg i uzyskiwane wyniki, podejmuje działania regulacyjne),

- od człowieka w znacznym stopniu zależą wyniki pracy i jej efektywność.

6. Omów podstawowe zasady zarządzania pracą wynikające z pozycji człowieka w systemie: C - T - O i jego roli w realizacji procesu pracy

a. zasady zarządzania - dostosowanie systemu motywacyjnego do człowieka, dobór i dostosowanie człowieka do pracy, dobór człowieka do pracy, dostosowanie pracy i środowiska do człowieka

b. sposób postępowania - motywacja pracownika do pracy, dobór pracowników podnoszenie kwalifikacji, zapewnienie odpowiednich warunków pracy

c. uwarunkowania efektywnej pracy - chęć do pracy, kwalifikacje, umiejętności, doświadczenia, cechy osobowe, uzdolnienia, zamiłowania, stan psychofizyczny

IV - ISTOTA ŚRODOWISKA PRACY ORAZ JEGO ROLA W KSZTAŁTOWANIU WARUNKÓW PRACY

1. wyjaśnić pojęcie środowiska pracy oraz jego rolę w kształtowaniu warunków pracy

Środowisko pracy to ogół czynników kształtujących warunki, w jakich przebiega praca ludzka. Na kształtowanie tak rozumianego środowiska pracy mają wpływ bezpośredni lub pośredni wszystkie elementy systemu: C - T - O oraz ŚRODOWISKO NATURALNE

Znaczenie środowiska pracy w kształtowaniu warunków pracy - Środowisko pracy kształtuje warunki pracy, czyniąc je mniej lub bardziej komfortowymi. Może ono stwarzać różnego rodzaju uciążliwości, wywierając negatywny wpływ na ustrój ludzki i na poziom niezawodności człowieka, przenosząc tym samym na niego źródło różnorakich zagrożeń. Może ono także zagrażać bezpośrednio zdrowiu lub życiu samego człowieka.

2. Omów czynniki materialnego środowiska pracy oraz ich wpływ na warunki pracy i jej wyniki

1) Czynniki związane z pomieszczeniem, w którym wykonywana jest praca:

- przestrzeń (kubatura)

- wejścia, wyjścia

- schody, drabiny

- wykonanie i utrzymanie podłóg

- okna, świetliki

- barwy ścian

- ogrzewanie, wietrzenie

- oświetlenie naturalne i sztuczne

- urządzenia higieniczno-sanitarne

- urządzenia techniczne, sanitarne i ich rozmieszczenie.

2) Czynniki fizyczne:

- mikroklimat (temperatura, wilgotność, ruch powietrza)

- promieniowanie elektromagnetyczne

- ciśnienie atmosferyczne

- hałas, drgania mechaniczne, wstrząsy, wibracje

- zanieczyszczenie powietrza pyłami i gazami

3) Czynniki chemiczne w postaci:

- ciał stałych

- cieczy

- aerozoli

- pyłów

- gazów używanych w procesie przetwarzania

4) Czynniki biologiczne

Wpływ środowiska materialnego na człowieka - Nasilenie się wpływu poszczególnych czynników materialnego środowiska pracy przyczynia się do wzrostu niezbędnego ze strony człowieka - wysiłku fizycznego i psychicznego, spowodowanego pojawieniem się szeregu utrudnień związanych z wykonywaniem pracy, a ponadto może spowodować pojawienie się zagrożenia utraty zdrowia, a w skrajnym przypadku - życia

3. Omów pojęcie społecznego środowiska pracy

Społeczne środowisko pracy tworzą zespoły ludzi realizujących w przedsiębiorstwie zaplanowane zadania oraz osoby z bezpośredniego kierownictwa. Między członkami tych zespołów oraz między nimi a kierownictwem zachodzą określone relacje, mające istotne znaczenie z punktu widzenia realizacji powierzonych im zadań. Środowisko społeczne pracy ma wpływ na samopoczucie pracowników i ich zdrowie psychiczne oraz determinuje poziom utrudnień związanych z realizacją przydzielonych im zadań.

V - ORGANIZACJA PRACY

1. Wyjaśnić pojęcie organizacji, uwzględniając jego aspekt czynnościowy, rzeczowy i atrybutowy

- ORGANIZACJA to czynność organizowania (aspekt czynnościowy),

- ORGANIZACJA to efekt osiągnięty w wyniku czynności organizowania, który ma postać układu lub procesu charakteryzującego się cechą zorganizowania (aspekt rzeczowy),

- ORGANIZACJA to cecha właściwa rzeczy zorganizowanej (aspekt atrybutowy).

Pojęcie organizowania - to zespół czynności polegających na takim doborze i ukształtowaniu zasobów ludzkich i rzeczowych oraz przebiegających procesów, by mogły one przyczynić się do powodzenia przedsiębiorstwa jako całości.

Istota organizowania - to taki dobór i ukształtowanie zasobów ludzkich i rzeczowych, ich wzajemne powiązanie oraz takie uporządkowanie w czasie i przestrzeni realizowanych działań, które zapewnią powodzenie całości zorganizowanej, a powodzeniem tym jest osiągnięcie założonego celu działania organizacji

2. Omów istotę działania organizatorskiego (organizowania) jako celowego działania w układzie: podmiot organizujący- narzędzie organizatorskie- przedmiot organizowania
Organizowanie jest szczególną formą działania. Jak w każdym działaniu można wyróżnić tu trzy elementy składające się na tzw. elementarny łańcuch działania organizatorskiego. Są to:

- przedmiot działania / organizujący,

- pośrednik działania organizatorskiego / narzędzie, w postaci metod i technik organizowania, za pomocą których podmiot organizujący oddziałuje na przedmiot organizowany.

- przedmiot organizowania, polegający oddziaływaniu podmiotu organizującego.

3. Co może stanowić przedmiot organizowania

Działanie organizatorskie / organizowanie może być ukierunkowane na:

- układ elementów pozostających w określonych relacjach z realizowanym procesem przetwarzania obejmujący człowieka, czynniki materialne (obiekty techniczne, urządzenia, nośniki energii, tworzywo podlegające transformacji, elementy otoczenia materialnego), czynniki niematerialne (zasoby informacyjne, sposób przetwarzania tworzywa wejściowego w produkt),

- roces przetwarzania tworzywa materialnego lub niematerialnego w określony produkt oraz procesy obsługi.

4. Omówić podstawowe zasady organizowania układów

Wymagane cechy układu zorganizowanego

Układ elementów posiadający cechę zorganizowania, odznaczający się ich wzajemnym powiązaniem, winien w pełni odpowiadać warunkom uporządkowania i harmonizacji, przez co rozumie się taki ich dobór i takie ich wzajemne powiązanie, by mogły one współprzyczyniać się do osiągnięcia celu całości.

Działania harmonizujące układ

- harmonizacja celów cząstkowych poszczególnych elementów w aspekcie celu całościowego organizacji,

- dobór elementów układu ze względu na ich cechy,

- dostosowanie wzajemnych relacji pomiędzy elementami układu do potrzeb wynikających ze struktury celów (w aspekcie ich współdziałania),

- określenie sposobu funkcjonowania elementów układu ze względu na ustalone relacje pomiędzy nimi oraz ze względu na poprawne jego funkcjonowanie,

- dostosowanie sprzężeń informacyjnych pomiędzy elementami układu do potrzeb wynikających z zasad jego funkcjonowania

5. Omówić podstawowe zasady organizowania procesów

Podstawowym zadaniem działań organizatorskich ukierunkowanych na procesy jest zapewnienie w ich wyniku harmonijnego przebiegu podprocesów / operacji składających się na dany proces, przez co należy rozumieć, że wytworzone w ich elekcie produkty są wzajemnie współużyteczne.

Pod pojęciem produktu w tym znaczeniu należy rozumieć półwyrób, zasilenie materiałowe, energetyczne, informacyjne lub usługę.

6. Co należy rozumieć pod pojęciem harmonizacji układu/procesu i jakie działania organizatorskie mogą do niej doprowadzić

- harmonizacja celów cząstkowych poszczególnych elementów w aspekcie celu całościowego organizacji

- dobór elementów układu ze względu na ich cechy

- dostosowanie wzajemnych relacji pomiędzy elementami układu do potrzeb wynikających ze struktury celów (w aspekcie ich współdziałania)

- określenie sposobu funkcjonowania elementów układu ze względu na ustalone relację pomiędzy nimi oraz ze względu na poprawne jego funkcjonowanie

- dostosowanie sprzężeń informacyjnych pomiędzy elementami układu do potrzeb wynikających z zasad funkcjonowania

środki służące poprawie harmonizacji elementów układu

- wymiana jednego lub obu współdziałających elementów układu

- zmiana sposobu ich funkcjonowania

- zmiana celów cząstkowych elementów współdziałających

- zmiana dotychczasowych relacji istniejących pomiędzy elementami układu

- wzmocnienie sprzężeń informacyjnych pomiędzy współdziałającymi elementami układu

- zmiana cech elementów współdziałających

7. Zdefiniować pojęcie organizacji pracy

Pod pojęciem organizacji pracy rozumie się:

- celowy dobór i zespolenie w procesie pracy osobowych i rzeczowych czynników pracy,

- uporządkowanie w czasie i przestrzeni zbioru działań wykonywanych przez człowieka w trakcie realizacji procesu pracy.

Wg T Kotarbińskiego „ Każda praca jako splot czynów jest zawsze w jakiś sposób zorganizowana, tzn. mniej lub bardziej uporządkowania i zmierza do określonego celu”.

Zadania organizacji pracy - Podstawowym zadaniem działań organizatorskich ukierunkowanych na pracę jest takie organiczne zespolenie elementów pracy oraz takie ustalenie kolejności, czasu trwania i umiejscowienie w przestrzeni poszczególnych czynności podstawowych, aby praca przebiegała bez przeszkód, a funkcje podsystemów wszystkich szczebli i przedsiębiorstwa jako całości realizowane były w sposób planowy, rytmiczny i efektywny.

8. Istota organizacji pracy

działania organizatorskie:

- ukierunkowanie na człowieka i pozostałe czynniki pracy- zespolenie pracowników między sobą i z pozostałymi czynnikami pracy

- ukierunkowane na procesy pracy - uporządkowanie w czasie i w przestrzeni działań prowadzących do wykonania wyznaczonego zadania.

- W konsekwencji zapewnienie sprawnego i efektywnego wykonania zadań.

9. Co stanowi przedmiot organizacji pracy

Przedmiotem organizacji pracy są procesy pracy / procesy wytwórcze w elementarnych ogniwach systemu pracy / przedsiębiorstwa (na stanowiskach pracy) oraz ich przebiegi między tymi ogniwami.

10. Omówić podstawowe zasady organizacji pracy

1) Z. ekonomii działania - należy tak dobierać środki i metody działania, aby poniesione nakłady dały optymalny efekt, lub też by można było osiągnąć pożądany efekt przy minimalnych nakładach

2) Z. optymalnego wyniku działania - należy zwiększyć zużycie środków lub nakłady pracy do takiego poziomu, przy którym wynik użyteczny może być optymalny

3) Z. optymalnego podziału pracy - pracę złożoną należy tak rozłożyć na elementy prostsze i powierzyć je oddzielnym wykonawcom, by można było zapewnić zwiększenie wydajności racy, przy jednoczesnym utrzymaniu poczucia zadowolenia z wykonywanej pracy

4) Z. koncentracji pracy - powierzając wykonywanie jednorodnych zadań / czynności tym samym wykonawcom można uzyskać wzrost wydajności pracy pod warunkiem, że zakres specjalizacji będzie utrzymany na rozsądnym poziomie

5) Z. harmonizacji pracy - im lepiej zharmonizowane są działania osób uczestniczących w realizacji procesu wytwórczego, środki pracy, którymi oni się posługują i poszczególne okresy działania, tym lepsze uzyskuje się wyniki

6) Z. ekonomii ruchów - należy dążyć do minimalizacji zużycia energii pracującego człowieka

7) Z. pracy bezpiecznej - praca wykonywana w warunkach gwarantujących bezpieczeństwo, zwiększa motywację i sprzyja wzrostowi wydajności pracy

8) Z. sprawnego działania - należy dążyć do stworzenia odpowiednich warunków technicznych, organizacyjnych i motywacyjnych wykonywania pracy oraz do odpowiedniego dostosowani do człowieka maszyn, urządzeń, narzędzi i otoczenia pracy

9) Z. ciągłości pracy - najlepsze wyniki uzyskuje się przy równomiernym i nieprzerwanym ciągu pracy

10) Z. intensyfikacji pracy - należy dążyć do zwiększenia ilości i jakości wykonywanej pracy

11) Z. kompleksowości organizacji pracy - żadnego ogniwa w procesie pracy nie można rozpatrywać w oderwaniu od większej całości, której ono jest częścią

12) Z. indywidualności organizacji pracy - przy organizowaniu pracy należy brać pod uwagę to, że każde ogniwo uczestniczące w procesie pracy (w tym także stanowisko pracy) ma swoiste i niepowtarzalne cechy

13) Z. specjalizacji pracy - odnosi się do grupowania stanowisk pracy według podobieństwa operacji (specjalizacja technologiczna) lub według podobieństwa przedmiotu przetwarzania (specjalizacja przedmiotowa)

11. Wymienić główne aspekt organizacji pracy

Z charakteru pracy i uczestniczących w procesie pracy czynników wynikają następujące aspekty działań organizatorskich:

- aspekt socjologiczny

- aspekt psychologiczny

- aspekt fizjologiczny

- aspekt ergonomiczny

- aspekt techniczny

- aspekt ekonomiczny

Właściwe pojmowana organizacja pracy powinna w sposób kompleksowy uwzględniać wszystkie te aspekty, ponieważ tylko takie podejście może zapewnić odpowiednią sprawność i efektywność pracy.

VI - ORGANIZACJA STANOWISKA PRACY

1. Wymienić działania organizatorskie składające się na organizację stanowiska pracy

- ustalenie właściwej lokalizacji stanowiska pracy

- określenie wielkości powierzchni produkcyjnej i jej kształtu odpowiednio do potrzeb

- odpowiedni dobór wyposażenia stanowiska pracy w postaci maszyn, urządzeń i pomocy warsztatowych oraz ich rozmieszczenie na stanowisku pracy

- działania zapewniające właściwe warunki pracy (dostosowanie warunków pracy do człowieka i realizowanego przez niego procesu pracy)

- działanie zapewniające właściwą obsługę stanowiska pracy i realizowanego na nim procesu

- prowadzenie dokumentacji związanej z organizacją stanowiska pracy

2. Omówić podstawowe zasada organizacji stanowiska pracy

1) z. odpowiedniej lokalizacji stanowiska pracy i jego właściwego rozplanowania

- odpowiednie usytuowanie stanowiska pracy względem innych stanowisk

- odpowiednie rozmieszczenie na stanowisku pracy maszyn, urządzeń, materiałów i in.

- dostosowanie do potrzeb wynikających z realizowanego procesu - przestrzeni pracy

- odpowiednie drogi transportowe zapewniające sprawny przepływ przetwarzanego tworzywa

2) z. optymalnych warunków pracy

- optymalne dla człowieka i realizowanego procesu warunki fizyczne (oświetlenie, temperatura i wilgotność powietrza, hałas, wstrząsy i in.)

- optymalne dla człowieka warunki społeczne

3) z. optymalnego wyposażenia stanowiska pracy w urządzenia podstawowe i pomocnicze, w przyrządy pomiarowe i in.

4) z. ekonomii ruchów w zakresie zależnym od organizacji stanowiska pracy

5) z. optymalnych warunków i bezpiecznej pracy na stanowisku

6) zasada optymalnej obsługi stanowiska pracy

3. O. ergonomiczne aspekty projektowania organizacji stanowisk pracy

1) Projektując organizację stanowiska pracy oraz obiekty techniczne wykorzystywane w procesie pracy, należy brać pod uwagę:

- sposób reagowania człowieka obsługującego urządzenie techniczne na bodźce zewnętrzne w przypadku zmęczenia, przestrachu, napięcia nerwowego, nagłych zmian warunków pracy,

- przy podziale zadań - konieczność traktowania człowieka i urządzenia technicznego jako jednolitego układu: człowiek - maszyna oraz uwzględniania w każdej sytuacji, potrzeb i możliwości obu elementów tegoż układu.

2) Projektując stanowisko pracy należy starać się uzyskać odpowiedzi na następujące pytania:

- co jest potrzebne do obsługi maszyny / urządzenia na stanowisku pracy?

- ile osób stanowi obsługę maszyny / urządzenia na stanowisku pracy?

- jakie kwalifikacje powinna mieć obsługa?

- za pomocą jakich receptorów (zmysłów) pracownik obsługujący maszynę / urządzenie będzie uzyskiwał niezbędne informacje o pracy maszyny / urządzenia i jej wynikach?

- jakie sygnały będzie odbierał pracownik obsługujący maszynę / urządzenie (światło, barwa, dźwięk, wskazania przyrządu)?

- jak powinna być reakcja pracownika na poszczególne sygnały (zmiana położenia dźwigni, przycisku, gałki)?

3) Projektując stanowisko pracy należy starać się uzyskać odpowiedzi na następujące pytania:

- czy obserwacja wykonywanej operacji technologicznej nie przeszkadza w odbieraniu sygnałów (informacji) od maszyny / urządzenia?

- jak powinny być rozmieszczone urządzenia sygnalizacyjne i sterujące oraz jaki wpływ na ich rozmieszczenie mają wymiary ciała ludzkiego?

- jak najlepiej wykorzystać na stanowisku pracy środki łączności?

- jakie warunki powinno spełniać otoczenie fizyczne stanowiska pracy?

- w jakiej pozycji będzie pracował człowiek?

4) Dla zapewnienia właściwych warunków pracy, przy projektowaniu organizacji stanowiska pracy należy wykorzystywać m.in. dane antropometryczne oraz inne informacje o właściwościach organizmu człowieka, najważniejsze z nich to:

- wymiary ciała ludzkiego,

- zasięg ruchów kończyn górnych i dolnych,

- wielkość pola widzenia,

- ostrość wzroku,

- obszar i próg słyszalności,

- pozycja przy pracy,

- usytuowanie obszaru wykonywanych ruchów / operacji.

5) Dostosowując stanowisko pracy do aparatu ruchowego człowieka należy między innymi wziąć pod uwagę następujące prawidłowości:

- ręka oddziaływuje w ruchu z największą siłą w kierunku do korpusu - w pozycji przedramienia przy kącie od 90⁰ do 120⁰,

- człowiek w pozycji siedzącej może pracować z siłą wynoszącą do 30 kg,

- przy powtarzających się ruchach roboczych nie należy przekraczać siły 13,5 kg dla ręki i 27 kg dla nogi,

- ruchy w poziomie są szybsze niż w pionie,

- ruchy kołowe rąk do środka są wygodniejsze niż w kierunku odwrotnym.

VII - EFEKTY PRACY

1. Czas pracy ludzkiej

- mierzony liczbą godzin (na dobę), w ciągu których człowiek przebywa w zakładzie pracy

- mierzony liczbą godzin niezbędnych do wykonania określonego zadania (indywidualny czas pracy)

T_H = T_He + T_Hr + T_Hn

T_H - liczba godzin, w ciągu których człowiek zatrudniony przebywa na stanowisku pracy w celu realizacji określonych zadań

T_He - czas efektywny pracy, w ciągu którego pracownik realizuje swoje zadania w ramach procesu produkcyjnego / wytwórczego

T_Hr - czas przerw reglamentowanych

T_Hn - czas przerw niereglamentowanych

Czas efektywni pracy ludzkiej

T_He = T_H - T_Hr - T_Hn

efektywność wykorzystania czasu pracy pracownika

η = T_He / T_H

2. Czas pracy maszyn i urządzeń

- mierzony liczbą godzin (w ujęciu dobowym lub zmianowym), w ciągu których maszyna / urządzenie jest zaangażowana w realizację procesu produkcyjnego / wytwórczego.

T_N =t_ne + t_nr + t_nn

T_n - liczba godzin, w ciągu których maszyna / urządzenie jest

Zaangażowane w realizację procesu produkcyjnego /

wytwórczego

T_ne - efektywno czas pracy maszyny / urządzenia

T_nr - czas przerw reglamenowych

T_nn - czas przerw niereglamentowych

Czas efektywny maszyny / urządzenia

T_ne = T_N - t_nr - t_nn

Efektywność wykorzystania maszyn / urządzeń

Φ =t_ne / T_N

3. Czas przebiegu procesu produkcyjnego / wytwórczego

- mierzony liczbą godzin (na dobę), w ciągu których realizowany jest proces produkcyjny / wytwórczy,

- mierzony liczbą godzin, jakie upływają między zdarzeniami, które inicjują proces wytwarzania określonego produktu / usługi a jego gotowością do zaspokajania potrzeb klienta.

Czas wykonania zadania produkcyjnego / wytwórczego - Jest to czas potrzebny do wykonania określonego zadania produkcyjnego/wytwórczego (elementu/półproduktu) nazywany tez indywidualnym czasem pracy. Wielkość tego czasu zależy od:

- rodzaju przedmiotu przetwarzania

- sprawności fizycznej i umysłowej pracownika

- kwalifikacji

- intensywności wysiłku pracownika

- warunków technicznych i organizacyjnych

Czas przebiegu procesu produkcyjnego / wytwórczego - j. t. liczba godzin w ciągu, których realizowany jest proces produkcyjny/wytwórczy jest równy czasowi efektywnego przebiegu procesu, plus czas przerw reglamentowych , plus czas przerw niereglamentowych (przypadkowych)

4. Wyjaśnić pojęcie wydajności pracy, przedstawić sposób jej pomiaru

Wydajność pracy to efekt użyteczny pracy żywej wydatkowanej w sferze produkcji materialnej.

Wydajność pracy mierzy się stosunkiem wartości użytkowych (produktów / usług) wytworzonych w określonym czasie do poniesionych w związku z tym nakładów pracy żywej.

W = q / t₁

Q - suma wartości wytworzonych

T₁ - nakład pracy żywej poniesiony w określonym czasie

5.wyjaśnić pojęcie efektywność produkcji i omówić sposób jej pomiaru

Efektywność produkcji to efekt użyteczny pracy żywej i uprzedmiotowionej wydatkowanych w sferze produkcji materialnej. Wyraża się ją stosunkiem ilości wytworzonych wartości użytkowych (dóbr / usług) do wielkości poniesionych nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej.

E = q / t₁ + t₂

Q - wartości wytworzone (dobra / usługi)

t₁ - nakłady pracy żywej

T₂ - nakłady pracy uprzedmiotowionej

6.Czynniki mające wpływ na efekty pracy

1) Czynniki wewnętrzne, związane z:

- Człowiekiem jako podmiotem działającym i organem sterującym procesami

- Obiektami technicznymi i ich parametrami, funkcjonalnością i niezawodnością, a także ich przystosowaniem do współdziałania z człowiekiem

- Warunkami, których źródło stanowią przebiegi procesów pracy, funkcjonowanie maszyn i urządzeń, transformacja tworzywa, organizacja pracy i stanowiska pracy

2) Czynniki zewnętrzne, związane z:

- Obsługą aktywnych czynników pracy i samego procesu pracy

- Zasilaniem stanowiska pracy w informacje, materiały i energię

- Społecznym środowiskiem pracy

- Innymi stanowiskami pracy współpracującymi z danym stanowiskiem

- Środowiskiem fizycznym, mającym swoje źródło w otoczeniu

7. Oczekiwania związane z pracą ze strony pracownika

Praca powinna:

- Zapewnić mu możliwość uzyskania środków na utrzymanie siebie i rodziny

- Umożliwić otrzymanie sprawiedliwej i godziwej w jego odczuciu zapłaty za jej wykonanie, odpowiadającej aktualnej stopie życiowej społeczeństwa i poniesionemu w związku z nią wysiłkowi

- Zapewnić uznanie u innych oraz prestiż społeczny

- Umożliwić stały rozwój i doskonalenie

- Zapewnić minimum komfortu związanego z jej realizacją oraz poczucie bezpieczeństwa

- Zapewnić poczucie satysfakcji z jej wykonywania

8. Oczekiwania związane z pracą ze strony pracodawcy

- Praca powinna zapewnić uzyskanie określonych parametrów jakościowych, czasowych i kosztowych.

- Praca powinna być efektywna, powinna cechować ją odpowiednia relacja uzyskanych dzięki niej efektów do nakładów, zarówno pracy żywej jak i uprzedmiotowionej

9. Oczekiwania związane z pracą ze strony klienta

Wynikiem pracy powinien być produkt lub usługa, odpowiadające w pełni oczekiwaniom klienta w zakresie możliwości zaspokojenia jego potrzeb.

ZARZĄDZANIE PROCESAMI PRACY

I - WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI ZARZĄDZANIA I STEROWANIA PROCESAMI

1. Wyjaśnij pojęcie zarządzania organizacją / przedsiębiorstwem

Zarządzanie to szczególnego rodzaju postępowanie zmierzające do spowodowania funkcjonowania danej organizacji / przedsiębiorstwa jako całości i poszczególnych jej elementów zgodnie z przyjętym wcześniej celem działania.

Zarządzanie przedsiębiorstwem jako systemem wyodrębnionym z otoczenia wymaga wydzielenia w jego strukturze dwóch podsystemów:

- podsystemu zarządzającego,

- podsystemu wykonawczego (zarządzanego).

Podsystem zarządzający, podejmując określone decyzje, tak oddziałuje na podsystem wykonawczy aby ten, funkcjonując doprowadził do osiągnięcia założonego celu.

2. Pojęcie systemu zarządzania przedsiębiorstwem

Pod pojęciem systemu zarządzania przedsiębiorstwem rozumie się obowiązujące w nim:

- podział uprawnień i odpowiedzialności, znajdujący swoje odzwierciedlenie w strukturze hierarchicznej organizacji;

- procedury i reguły związane z procesem zarządzania;

- kryteria ocen i wyborów dokonywanych w związku z procesem zarządzania / podejmowaniem decyzji.

3. Istota zarządzania organizacją / przedsiębiorstwem jako systemem

Istota zarządzania w układzie: podsystem zarządzający - podsystem wykonawczy

Podsystem zarządzający, podejmując określone decyzje, tak oddziałuje na podsystem wykonawczy (zarządzany) - dysponując przy tym określonymi informacjami zewnętrznymi (z otoczenia) i wewnętrznymi (dotyczącymi samego podsystemu wykonawczego) - aby ten, funkcjonując doprowadził do osiągnięcia założonego celu.

3. Istota sterowania procesami

- Ustalenie wartości wzorcowych (parametrów), wynikających ze strategii przedsiębiorstwa i przewidzianych w planie zadań

- Pomiar wartości rzeczywistych wyznaczonych parametrów

- Ustalenie istniejących odchyleń stanu faktycznego od wartości wzorcowych

- Ustalenie przyczyn zaistniałych rozbieżności

- Podejmowanie działań korygujących (regulacyjnych), polegających na eliminowaniu zaistniałych odchyleń i powrocie do ustalonego pierwotnie stanu normatywnego

4. Struktura systemu sterowania - nie wiem co tu powinno być !!!!!!

5. Działania składające się na proces sterowania

- Wyznaczanie w sposób rozmyślny wiązki celów jako przyszłych pożądanych stanów sterowanego procesu

- Kontrolowanie przebiegu procesu

- Stosowanie zasady regulacji do likwidacji odchyleń od wielkości zadanych

6. Podstawowe parametry określające proces

- Jakość wytworzonego produktu / usługi jako efektu końcowego przebiegu procesu (zgodność produktu / usługi z założeniami i oczekiwaniami klienta)

- Czas przebiegu procesu

- Koszt przebiegu procesu

7. Istota procesu decyzyjnego

W procesie podejmowania decyzji wyróżnić można następujące fazy:

1) Rozpoznanie i sformułowanie problemu decyzyjnego (łącznie z określeniem celu, który powinien być osiągnięty);

2) Poszukiwanie rozwiązań problemu z opracowanego wcześniej zbioru wariantowych rozwiązań, pozwalających na osiągnięcie celu sformułowanego w fazie pierwszej;

3) Podjęcie decyzji polegającej na wyborze jednego z rozwiązań wariantowych;

4) Wdrożenie decyzji.

II - PLANOWANIE PRACY

1. Wyjaśnić pojęcie i istotę planowania pracy

Celem planowania pracy jest wyznaczenie przez kierownika szczebla wykonawczego zadań do wykonania przez podległy mu personel.

Istota planowania pracy

Planowanie pracy przez kierowników szczebla wykonawczego polega na:

• Podziale wybranego przedsięwzięcia na zadania cząstkowe,

• Ustaleniu czasu i kolejności ich realizacji,

• Określeniu sposobu ich wykonania,

• Przydzieleniu zadań do wykonania określonym wykonawcom.

2. Warunki, jakim winien odpowiadać przyjęty w planowaniu podziała pracy nie wiem co tu powinno być !!!!!!

1) Istotnym problemem podziału pracy jest znalezienie optymalnego stopnia rozdrobnienia (podziału) zadania całościowego na zadania cząstkowe, przydzielane poszczególnym wykonawcom. Zbyt duże rozdrobnienie zadania ma swoje dobre strony i to zarówno w sferze psychospołecznej jak i ekonomicznej, ale ma też i skutki negatywne

2) Zasady planowania pracy

- Dostosowanie poszczególnych zadań cząstkowych do możliwości pracowników i posiadanych przez nich kwalifikacji

- Równomierne obciążenie pracą poszczególnych pracowników / zespołów

- Pełna synchronizacja pracy realizowanej w ramach określonego przedsięwzięcia

- Zgodność zadań cząstkowych z przyjętą wcześniej technologią wykonania

- Optymalny poziom rozdrobnienia całościowego zadania na zadania cząstkowe, przydzielone określonym pracownikom / zespołom

- Najkorzystniejsza realizacja zadań

3. Wady i zalety głębokiego podziału pracy

Wady

1) Psychospołeczne skutki głębokiego podziału pracy - o charakterze negatywnym

- Zmniejszenie u wykonawców poczucia wartości osobistej, a to na skutek obniżonych wymagań stawianych im przez pracę

- Znużenie pracą w efekcie dużej powtarzalności prostych działań

- Zanik inicjatywy i poczucia odpowiedzialności za realizowany proces

- Obniżenie zainteresowania pracowników wykonywaną pracą

2) Ekonomiczne skutki głębokiego podziału pracy - o charakterze negatywnym

- Wzrost pracochłonności na skutek wzrostu manipulacji przedmiotami pracy (przemieszczenia między stanowiskami pracy), a także na skutek konieczności zwiększenia w związku z tym ilości działań kontrolnych w trakcie realizacji procesu

- Utrata części wydajności jako efekt:

a. Przeciążania stale tej samej grupy mięśni, prowadzącego do przedwczesnego zmęczenia

b. Obniżonej motywacji pracy ze względu na daleko idące uproszczenie realizowanych zadań

- Wzrost kosztów wytwarzania wskutek zdarzającej się u części wykonawców większej liczby błędów, absencji, świadomego zwalniania tempa pracy jako reakcji wtórnej na brak zainteresowania pracą i satysfakcji z jej wykonywania

- Utrata zdolności do szybkiego przestawiania się na inny rodzaj pracy (w przypadku zmiany technologii, zmiany produkowanego asortymentu)

Zalety

1) Psychospołeczne skutki głębokiego podziału pracy - o charakterze pozytywnym

- Ułatwione znalezienie wykonawcy, ponieważ nie są wymagane wysokie kwalifikacje

- Część wykonawców jest zadowolona z możliwości wykonywania pracy prostej, nie wymagającej podejmowania trudnych decyzji, a zatem pracy mniej odpowiedzialnej, a wskutek tego minimalizującej ich wysiłek psychiczny

2) Ekonomiczne skutki głębokiego podziału pracy - o charakterze pozytywnym

- Obniżenie pracochłonności produkcji dzięki redukcji manipulacji narzędziami i przedmiotami pracy

- Wzrost wydajności pracy jako efekt wysokiej specjalizacji wykonawców i specjalizacji wyposażenia technicznego stanowiska pracy

- Spadek kosztów robocizny bezpośredniej dzięki możliwości zatrudnienia pracowników o niższych kwalifikacjach, także dzięki niższym nakładom na szkolenie pracowników

- Tworzenie przesłanek do mechanizacji i automatyzacji robót

4. Podstawowe formy harmonogramów stosowane w planowaniu pracy

!!!!

Harmonogramowaniem nazywamy graficzne odwzorowanie zaplanowanego przebiegu procesu pracy.

Harmonogramy określają:

- Kolejność wykonania poszczególnych zadań cząstkowych,

- Terminy rozpoczęcia i zakończenia realizacji zadań,

- wykonawców zadań.

Podstawowe formy: wykresy Gantta, wykresy sieciowe

1) Wykresy Gantta określają:

- Kolejność realizacji poszczególnych zadań cząstkowych

- Czas wykonania zadań (terminy rozpoczęcia i zakończenia),

- Przyporządkowanie poszczególnych zadań konkretnym wykonawcom

2) Wykresy sieciowe - jako graficzne odzwierciedlenie logicznego przebiegu realizacji zadań, pozwalają ustalić wśród zadań cząstkowych te zadania, które mają charakter krytyczny i wymagają specjalnego nadzoru. Wykresy sieciowe pozwalają także optymalizować przebieg procesu i czas jego realizacji pod kątem obniżenia kosztów wykonania

5. Zalety stosowania w planowaniu wykresów sieciowych

- pozwalają ustalić wśród zadań cząstkowych te zadania, które mają charakter krytyczny i wymagają specjalnego nadzoru

- pozwalają optymalizować przebieg procesu i czas jego realizacji pod kątem obniżenia kosztów wykonania

III - WYNAGRODZENIE ZA PRACĘ

1. Funkcje płacy

- Dochodowa

- Kosztowa

- Motywacyjna

- Stratyfikacyjna

- Partycypacyjna

- Społeczna

F. dochodowa: Wynagrodzenie w postaci płacy stanowi podstawowy składnik dochodów uzyskiwanych przez osoby pracujące. To płaca determinuje możliwości nabywania pożądanych dóbr, służących zaspokojeniu ludzkich potrzeb a jednocześnie aktywizuje ludzi do intensywnej i jakościowo lepszej pracy

F. kosztowa: Wynagrodzenie za pracę w postaci płacy stanowi liczącą się część kosztów wytwarzania, a w związku z tym wywiera istotny wpływ na cenę produktu i wysokość uzyskiwanych przez pracodawcę zysków

F. motywacyjna: Wynagrodzenie jako forma zapłaty otrzymywanej przez pracownika za wykonaną pracę, stanowi jednocześnie rodzaj bodźca motywującego go do zachowań oczekiwanych przez pracodawcę

F. stratyfikacyjna: Płaca może mieć istotne znaczenie z punktu widzenia kreowania pozycji społecznej pracownika i jego prestiżu w otoczeniu. W odbiorze samego pracownika płaca może sprawić, że poczuje się on ważny i społecznie użyteczny

F. partycypacyjna: Funkcja partycypacyjna płacy polega na tym, że pracownik usatysfakcjonowany otrzymywanym wynagrodzeniem zaczyna czuć się odpowiedzialnym za los firmy, co jest równoznaczne z tym, że cele firmy stają się jego własnymi celami.

F. społeczna: Zadowolenie z otrzymywanego przez osoby zatrudnione wynagrodzenia wpływa pozytywnie na atmosferę społeczną w środowisku (brak jest objawów społecznego niezadowolenia, takich jak zbiorowe konflikty, strajki itp.).

2. Pojęcie systemu płac

System płac to całość uregulowań określających w firmie:

- Składniki wynagrodzenia

- Zasady kształtowania poszczególnych składników wynagrodzenia

- Formy płac

- Taryfikatory i tabele płac

3. Rodzaje składników wynagrodzenia

- Płaca zasadnicza

- Dodatki funkcyjne

- Dodatki stażowe

- Premie za uzyskane efekty

- nagrody z zysku

- nagrody jednorazowe (okolicznościowe)

4. Podstawowe formy płac

Pod pojęciem formy płac rozumie się sposób uzależnienia wynagrodzenia od ilości i efektów pracy. Elementarne formy płac obejmują wynagrodzenie zasadnicze lub akordowe oraz te składniki dodatkowe wynagrodzenia, które są ustalane w sposób uzależniający ich wysokość od płacy zasadniczej lub akordowej.

Uzupełniająca formy płac obejmują: premie, dodatki wydajnościowe, prowizje i inne elementy wynagrodzenia, które są ustalane w oderwaniu od płacy elementarnej (zasadniczej).

5. Zinterpretować pojęcie polityki płacowej

Polityka płacowa jest jednym z najbardziej efektywnych narzędzi motywowania.

Do podstawowych zadań polityki płacowej w przedsiębiorstwie należy:

1. Kształtowanie środków na wynagrodzenie

2. Rozdział tych środków między:

- Poszczególne składniki wynagrodzenia

- Komórki organizacyjne

- Pracowników

IV - KONTROLA PRZEBIEGU PROCESÓW PRACY

1. Istota funkcji kontroli w zarządzaniu

Funkcja kontrolowania sprowadza się do porównania tego, co zamierzono osiągnąć, z tym co faktycznie osiągnięto. W praktyce gospodarczej treść tej funkcji obejmuje także czynności regulacyjne, mające na celu eliminowanie powstałych w toku działań odchyleń od ustaleń dokonanych na etapie planowania.

Kontrola przebiegu pracy stanowi istotny element procesu zarządzania i sterowania procesami pracy / procesami wytwórczymi.

2. Czynniki determinujące konieczność kontroli procesów pracy

- Rosnąca konkurencja i stale wzrastające wymagania ze strony klienta, postęp w technice

- Rosnąca złożoność procesu pracy

- Możliwość popełnienia błędu przez pracownika

- Delegowanie uprawnień na pracowników (chodzi o kontrolę okresową lub sporadyczną)

- Potrzeba minimalizacji kosztów wytwarzania (skuteczna kontrola pozwala uniknąć zbędnych nakładów, podnosi jakość i efektywność produkcji).

3. Zadania kontroli przebiegu pracy

Kontrola przebiegu procesów pracy / procesów wytwórczych winna umożliwić mierzenie postępu w realizacji zadań i celów, pozwalając jednocześnie na wykrycie ewentualnych odchyleń od założonych parametrów po to, by móc korygować przebieg procesu pracy lub zapobiegać powstawaniu odchyleń.

4. Etapy kontroli procesów pracy

- Ustanowienie norm i metod pomiaru (normy powinny mieć postać wskaźników odzwierciedlających cel danego procesu pracy)

- Mierzenie wyników przebiegu pracy (powtarzalny proces, którego częstotliwość zależy od rodzaju wykonywanego działania)

- Porównanie wyników z ustalonymi normami (sprawdzenie czy osiągnięte efekty odpowiadają normie)

- Ocena wyników przebiegu pracy

- Podjęcie działań regulacyjnych (działania te mogą polegać na korekcie zaistniałych odchyleń poprzez zmianę sposobów działania lub na przyjęciu nowej normy)

5. Cechy skutecznego systemu kontroli procesów pracy

- Ścisłość informacji uzyskiwanych w wyniku kontroli

- Aktualność dostarczanych danych

- Obiektywność i zrozumiałość dokonywanych ocen

- Koncentracja systemu na strategicznych punktach kontroli (gdzie istnieje największe prawdopodobieństwo wystąpienia odchyleń od normy)

- Realizm ekonomiczny (koszt wdrożenia systemu kontroli powinien być mniejszy od korzyści z niego płynących lub co najwyżej im równy)

- Realizm organizacyjny systemu

- Skoordynowanie systemu z przebiegiem procesu pracy

- Akceptacja systemu przez członków organizacji

INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA PRACĄ

Instrumenty zarządzania pracą - to metody i techniki pozwalające efektywniej zarządzać pracą, tak by była ona bardziej wydajna i gwarantowała wysoką jakość wytwarzanych dóbr, aby była bardziej przyjazna człowiekowi i bezpieczna, a tym samym spełniała oczekiwania wiązane z pracą, zarówno pracownika jak i pracodawcy.

I - ANALIZA PRACY

1. Zinterpretować pojęcie analizy pracy oraz wymienić jej podstawowe cele

Pojęcie analizy pracy - to badanie elementów składających się na proces pracy, związanych z realizacją określonego zadania, pod kątem:

- czynności prowadzących do wykonania zadania,

- umiejętności, zdolności i doświadczenia niezbędnych do ich wykonania,

- wymagań psychofizycznych stawianych wykonawcy przez pracę,

- narzędzi i sprzętu potrzebnego do wykonania zadania.

Cele analizy pracy

- określenie i ocena wymagań stawianych przez pracę pracownikom, pod względem ich przygotowania zawodowego i osobistych kompetencji

- porównanie wymagań kwalifikacyjnych stawianych przez pracę z kwalifikacjami posiadanymi przez pracownika

- ocena zadań stawianych pracownikom w związku z pracą oraz stopnia ich wywiązywania się z nałożonych na nich obowiązków

- likwidacja przyczyn / źródeł nieprawidłowości w procesie pracy

- usuwanie zakłóceń pojawiających się w toku pracy oraz przeciwdziałanie ich występowaniu

- usprawnienie organizacji pracy

- poprawa warunków pracy

- zwiększenie bezpieczeństwa pracy

- poprawa jakości wytwarzanych produktów

- wzrost wydajności pracy

2. Wyjaśnij na czym polega istota analizy pracy i co stanowi jej przedmiot

Istota analizy pracy

- nastawienie na zadania, skupiające uwagę na zadaniach i wynikających stąd obowiązkach związanych z ich realizacją oraz na wynikach, jakie należy uzyskać w efekcie ich wykonania.

- nastawienie na człowieka, koncentrujące uwagę na wymaganiach stawianych wykonawcy przez pracę, jego zachowaniach z tym związanych, wykonywanych czynnościach, niezbędnych przy tym kompetencjach, umiejętnościach, zdolnościach i cechach osobowościowych.

Przedmiot analizy pracy

- czynności związane z realizacją określonego zadania

- wymagania stojące w związku z tym przed wykonawcami

- kwalifikacje wymagane i rzeczywiste wykonawców

- wysiłek psychonerwowy i fizyczny ponoszony przez pracowników w trakcie realizacji zadania (uciążliwość pracy)

- istniejący stan w zakresie warunków pracy

- czas pracy i otrzymywane przez pracowników wynagrodzenie

- współpraca z innymi stanowiskami pracy

3. Scharakteryzować przebieg działań składających się na analizę pracy

Przebieg działań składających się na analizę pracy

- ustalenie czynności / operacji wykonywanych na stanowisku pracy w związku z realizacją określonego zadania, z uwzględnieniem ich kolejności, częstotliwości i sposobu wykonania;

- ocena celowości wykonania określonych działań;

- określenie przestrzeni pracy właściwej dla realizowanego procesu, poprzez identyfikację przebiegu ruchów pracownika w układzie horyzontalnym i wertykalnym;

- sprecyzowanie wymagań natury fizycznej (ostrość wzroku i słuchu, zręczność, natężenie pracy mięśni);

- sprecyzowanie wymagań intelektualnych, osobowościowych, takich jak: inteligencja, wiedza, pomysłowość i inicjatywa, twórcze myślenie, uwaga (podzielność i koncentracja), siła woli (wytrwałość), zdolność kierowania zespołem, umiejętność współdziałania, poczucie odpowiedzialności;

- określenie uciążliwości stwarzanych przez warunki, w jakich wykonywana jest praca, a których źródłem jest środowisko pracy.

4. Wymienić główne źródła informacji o pracy, z których należy korzystać w trakcie analizy pracy

Źródła i metody gromadzenia informacji niezbędnych do przeprowadzenia analizy pracy

1) Źródła informacji i metody zbierania informacji

- proces pracy (obserwacja ciągła, obserwacja migawkowa, metoda fotofilmowa)

- wykonawca (obserwacja ciągła, obserwacja migawkowa, metoda fotofilmowa, metoda ankietowa, metoda wywiadu)

- dokumentacja (analiza dokumentacji)

2) sposoby prezentacji informacji

- schematy

- karta przebiegu

- wykazy przebiegu

- modele makiety

- opis słowny

- rysunki i szkice

- kwestionariusze

- tabele, zestawienia

5. Jakie efekty można uzyskać w wyniku analizy pracy

- kryteria lub standardy wykonania pracy w kategoriach: 1) wydajności 2) fachowości (kompetencji)

- inf. o charakterze i rodzaju umiejętności niezbędnych przy wykonywaniu danej pracy

- inf. na temat potrzeb szkoleniowych

- inf. służące projektowaniu i przeprojektowaniu procesów pracy

- informacje przydatne w zarządzaniu bezpieczeństwem pracy

- inf. niezbędne przy określaniu relatywnej wartości badanej pracy oraz znaczenia jej wkładu w wyniki działalności firmy

Pytania pomocnicze przydatne w trakcie analizy pracy: m.in.

- Czy pracownicy dysponują zasobem wiedzy, umiejętnościami i zdolnościami niezbędnymi przy wykonywaniu danej pracy?

- Czy praca ta jest możliwa do wykonania, czy pracownicy są w stanie sprostać trudnościom związanym z zapewnieniem zadanej jakości pracy i zawsze wykonywać ją zgodnie z ustalonymi odgórnie wzorcami?

- Czy pracownicy mają dostęp do informacji, które umożliwiają im uporanie się z trudnościami, kiedy te zaczynają pojawiać się, czy też dopiero wówczas gdy jest już za późno na to, by móc im skutecznie przeciwdziałać?

- Czy potrzebne jest dodatkowe przeszkolenie pracowników?

- Czy potrzebne jest przeprojektowanie stanowiska pracy?

- Czy potrzebna jest zmiana wyposażenia stanowiska pracy w środki techniczne?

- Czy potrzebna jest modyfikacja procesu pracy?

- Czy potrzebne jest zreformowanie systemu ocen poziomu wykonania pracy?

- Czy potrzebne jest zreformowanie systemu wynagradzania?

II - PRZEGLĄDY I OCENY STANOWISK PRACY

1. Jakiemu celowi powinny służyć przeglądy i oceny stanowisk pracy

Cele przeglądów i oceny stanowisk pracy

- wzrost wydajności pracy

- racjonalizacja wykorzystania zasobów pracy

- racjonalizacja eksploatacji środków pracy

- racjonalizacja wykorzystania materiałów

- podniesienie poziomu technicznego, technologicznego i organizacyjnego na stanowisku pracy

- poprawa warunków pracy na stanowisku, w tym poprawa sytuacji w zakresie BHP / obniżenie poziomu ryzyka zawodowego

Przeglądy i oceny stanowisk pracy stanowią diagnostyczną metodę organizatorską wykrywania potrzeby zmian stanu istniejącego, ukierunkowanych na:

- zwiększenie efektywności procesu przetwarzania,

- poprawę warunków pracy na stanowisku.

2. Jaki zakres powinna obejmować ocena stanowiska pracy

Zakres oceny stanowiska pracy

- ocena poziomu technicznego

- ocena poziomu technologicznego

- ocena poziomu organizacyjnego

- ocena warunków pracy na stanowisku

- ocena warunków ekonomicznych związanych ze stanowiskiem

3. Na czym polega ocena poziomu technicznego i technologicznego stanowiska pracy

Ocena poziomu technicznego i technologicznego stanowiska pracy

Oceny cząstkowe stanowiska pracy odnoszą się do:

1)Nowoczesności maszyn i urządzeń;

2)Stopnia ich zużycia, w tym:

- Obniżenia zdolności produkcyjnej w stosunku do wielkości pierwotnej,

- Wieku maszyn,

- Stopnia ich amortyzacji,

- Pogorszenia parametrów eksploatacyjnych,

- Wzrostu awaryjności maszyn i urządzeń;

3)Wyposażenia w narzędzia i pomoce warsztatowe pod względem:

- Kompletności,

- Jakości i przydatności do realizowanych na stanowisku procesów technologicznych;

4)Zakresu mechanizacji i automatyzacji prac na stanowisku.

4. Ocena poziomu organizacyjnego stanowiska pracy

Ocenom cząstkowym podlegają:

- Poprawność usytuowania stanowiska pracy w stosunku do innych stanowisk w ciągu technologicznym,

- Wielkość i kształt powierzchni roboczej stanowiska,

- Rozmieszczenie elementów wyposażenia na stanowisku pracy,

- Formy organizacji pracy zastosowane na stanowisku,

- System pracy obowiązujący na stanowisku,

- Racjonalność obsady osobowej na stanowisku pracy.

- Organizacja i stan zaopatrzenia stanowiska pracy w dokumentację techniczną oraz w środki i przedmioty pracy,

- Stan obsługi logistycznej stanowiska,

- Organizacja i stan obsługi konserwacyjno-remontowej stanowiska,

- Wykorzystanie mocy produkcyjnej maszyn i urządzeń zainstalowanych na stanowisku,

- Organizacja odbioru wyrobów i odpadów ze stanowiska,

- Organizacja kontroli jakości na stanowisku.

5. Oceny cząstkowe składające się na ocenę warunków na stanowisku pracy

Ocenom cząstkowym podlegają:

1)Uciążliwość pracy przejawiająca się w:

- Obciążeniu fizycznym i psychonerwowym pracownika zatrudnionego na stanowisku,

- Monotonii pracy i monotypii,

- Nieprzystosowaniu ergonomicznym stanowiska pracy;

2)Warunki środowiska materialnego (temperatura i wilgotność powietrza, zapylenie, substancje toksyczne, hałas, oświetlenie, wstrząsy, wibracje i in.);

3)Stan BHP, w tym:

- Stan zagrożenia wypadkowego,

- Stan wyposażenia stanowiska w urządzenia i sprzęt ochronny i sygnalizacyjny,

- Stan zabezpieczenia przeciwpożarowego,

- Stan wyposażenia pracownika w środki ochrony indywidualnej,

- Stan wyposażenia stanowiska w niezbędne instrukcje, oznaczenia i napisy ostrzegawcze.

6. Podstawowe źródła informacji wykorzystywane w trakcie oceny stanowiska praca

1)Dokumentacja związana w określony sposób z ocenianym stanowiskiem pracy

- Dokumentacja techniczno-ruchowa maszyn i urządzeń

- Projekt organizacji stanowiska pracy

- Dokumentacja technologiczna

- Rysunki wytwarzanych wyrobów / półwyrobów

- Warunki techniczne wykonania i odbioru wyrobów

- Normy pracy, normatywy materiałowe

2)Samo stanowisko pracy i realizowane na nim procesy

3)Pracownicy zatrudnieni na ocenianym stanowisku pracy lub w jakiś sposób z nim związani (brygadzista, mistrz, osoba dokonująca odbioru technicznego urządzeń po ich zainstalowaniu na stanowisku, kontroler jakości, technolog, organizator produkcji)

III - BADANIE PRACY

1. Pojęcie badania pracy - wg Międzynarodowego Biura Pracy w Genewie termin „Badanie pracy” oznacza metodę zarządzania pracą opartą na technikach badania metod pracy, jej mierzeniu i wartościowaniu

2. Cele badania pracy

Cele ogólne

Badanie pracy winno stanowić podstawę dla dokonania analizy i oceny pracy ludzkiej we wszystkich jej aspektach, ze szczególnym uwzględnieniem czynników oddziałujących na jej wydajność i produktywność oraz na jakość. Uzyskane tą drogą informacje powinny być wykorzystywane w poprawianiu istniejącej sytuacji.

Cele szczegółowe

Badanie pracy winno prowadzić do m.in.

- Minimalizacji wysiłku i zmęczenia pracownika poprzez racjonalne rozplanowanie stanowiska pracy, właściwą organizację pracy na stanowisku oraz jego obsługi,

- Eliminowania niewłaściwych metod pracy oraz ograniczenia ruchów zbędnych,

- Właściwego wykorzystania umiejętności, zdolności i możliwości jakimi dysponują pracownicy,

- Optymalnego wykorzystania materiałów

- Jak najpełniejszego wykorzystania czasu pracy maszyn i urządzeń,

- Znalezienia bardziej ekonomicznego sposobu wykonania pracy,

- Poprawy jakości wyrobów finalnych, m.in. poprzez: odpowiednią organizację procesów pracy, właściwy dobór metod pracy i odpowiednią organizację kontroli jakości,

- Uproszczenia procesów pracy w drodze eliminacji zbędnych czynności.

- Dokładnego określenia czasu potrzebnego do wykonania danej pracy przez wykwalifikowanego pracownika, pracującego w normalnym tempie,

- Opracowania norm pracy opartych na naukowych zasadach pomiaru czasu pracy,

- Właściwej wyceny pracy pod kątem złożoności, odpowiedzialności za jej wyniki i związanych z nią utrudnień.

IV - BADANIE METOD PRACY

1. Istota badania metod pracy

Zgodnie z definicją międzynarodowego biura pracy, badanie metod pracy rozumiane jest jako „systematyczne rejestrowanie, analizowanie i krytyczna ocena istniejących lub proponowanych sposobów wykonania pracy oraz zaprojektowanie i wprowadzenie w życie metod łatwiejszych i bardziej efektywnych”.

2. Główne przyczyny podejmowania badania metod pracy

- Niska wydajność pracy

- Niska jakość produkcji

- Niewłaściwe wykorzystanie środków i przedmiotów pracy

- Zagrożenia dla zdrowia pracowników

- Pojawienie się tzw. „Wąskich gardeł produkcji”

3. Etapy działania składające się na proces badania metod pracy i ich usprawnienie

- Ustalenie celu i przedmiotu badania

- Zarejestrowanie stanu istniejącego (zdarzeń charakteryzujących dotychczasową metodę)

- Przeprowadzenie krytycznej analizy stanu istniejącego

- Zaprojektowanie metody nowej, sprawniejszej

- Wdrożenie zaprojektowanej metody

- Ocena efektywności wdrożonego rozwiązania

4. Źródła informacji o pracy, wykorzystywane w trakcie badania metod pracy

1)Obserwacja bezpośrednia z wykorzystaniem różnorodnych technik rejestracji

- Obserwacja ciągła

- Obserwacja migawkowa

2)Wywiady

- Rozmowy i wywiady wolne

- Wywiady ustrukturalizowane

3)Istniejąca dokumentacja

5. Techniki rejestracji stanu istniejącego wykorzystywane w badaniu metod pracy

karty i wykresy przebiegu:

- karty procesu

- karty przebiegu procesu:

1) karta przebiegu czynności

2) karty i wykresy przebiegu materiału

6. Analiza krytyczna i ocena stanu istniejącego, stosowana w badaniu metod pracy

Analiza krytyczna i ocena stanu istniejącego polega na kwestionowaniu stanu podlegającego analizie, stawiając przy tym pytania:

- Kto? Co?

- Gdzie?

- Kiedy?

- Jak?

- Dlaczego?

Analiza krytyczna stanu istniejącego polega na:

- Poddaniu wszechstronnej analizie i ocenie wszystkich zarejestrowanych faktów, które charakteryzują stosowane na stanowisku metody pracy oraz wynikający stąd stan faktyczny,

- Określeniu możliwości wprowadzenia rozwiązań alternatywnych, dzięki którym stan obecnie krytykowany może ulec poprawie,

- Ocenie możliwych rozwiązań alternatywnych i wyborze rozwiązania najkorzystniejszego w danej sytuacji.

Analiza krytyczna i ocena stanu istniejącego - lista pytań pomocniczych

- Co zostało wykonane / powinno być wykonane?

- Jaki jest cel działania?

- Co będzie, jeśli dana czynność nie będzie wykonana?

- Jak pracę tę wykonano / można wykonać?

- (Jaką metodę pracy zastosowano / można zastosować?)

- Kiedy praca została wykonana? Czy pracę tę można wykonać w innym czasie?

- Gdzie dana praca / czynność została wykonana / powinna być wykonana?

- Kto daną pracę wykonuje / powinien wykonać?

7. Procedura wdrażania nowej metody

ETAP I - opracowanie planu wdrożenia projektu

Opracowując plan należy odpowiedzieć sobie na pytania:

1. Co chcemy wdrożyć? (Projekt nowej / usprawnionej metody)

2. Co trzeba w związku z tym zrobić?

3. Kiedy trzeba to zrobić? (Harmonogram wdrożenia)

4. W jaki sposób trzeba to zrobić? (Organizacja wdrożenia)

5. Przy użyciu jakich środków? (Środki finansowe, maszyny, urządzenia, aparatura)

6. Przy wykorzystaniu jakiej wiedzy i umiejętności? (Planowane szkolenia)

7. Kto powinien to zrobić? (Kadry, specjaliści zewnętrzni)

8. Kto może w tym pomóc a kto może przeszkadzać? (W jaki sposób przeciwników nowej metody przekonać do niej?)

ETAP II - przygotowanie procesu wdrożenia nowej metody

1. Gromadzenie / zakup środków niezbędnych do wdrożenia nowej metody i ich alokacja zgodnie z planem wdrożenia

2. Przeszkolenie osób mających wziąć udział we wdrażaniu przedsięwzięcia, pozyskanie specjalistów zewnętrznych

3. Pozyskanie współdziałania innych (przekonanie osób dotychczas niechętnych zmianom, o słuszności podjętych decyzji a dotyczących wdrożenia nowej metody)

ETAP III - wdrożenie przedsięwzięcia

1. Wdrażanie nowej metody zgodnie z projektem i planem wdrożenia

2. Kontrola przebiegu procesu wdrażania nowej metody i uzyskiwanych w związku z tym wyników

3. Wprowadzanie ewentualnych działań lub rozwiązań korygujących

V - WARTOŚCIOWANIE PRACY

1. Pojęcie wartościowania pracy - Wartościowaniem pracy nazywamy postępowanie mające na celu określenie obiektywnych cech danego rodzaju pracy i wymagań stawianych przez nią wykonawcy oraz ustalenie jej relatywnej wartości, po to by można było na tej podstawie zróżnicować indywidualne wynagrodzenia.

2. Istota wartościowania pracy i czemu powinna ona służyć

W procesie wartościowania pracy bada się a następnie ocenia te jej właściwości, które stanowią źródło określonych utrudnień, znajdujących swój wyraz w niezbędnych do wykonania danej pracy:

- Wiedzy, umiejętnościach, zdolnościach i doświadczeniu,

- Kondycji psychofizycznej,

- Wysiłku intelektualnym,

- Wysiłku fizycznym,

- Wysiłku psychonerwowym,

- Natężeniu uwagi i szybkości reakcji.

3. Metody wartościowania pracy

- Metody sumaryczne - stosując metody sumaryczne, dokonuje się całościowej oceny stopnia złożoności pracy i jej uciążliwości, kierując się przy tym posiadanym doświadczeniem.

- Metody analityczne - w metodach analitycznych do wyceny pracy dochodzi się po wcześniejszym szczegółowym rozpoznaniu i przeanalizowaniu wymagań stawianych przez pracę. Postępowanie wartościujące kończy się wyceną punktową pracy wynikającą z przyjętych kryteriów jej oceny.

4. Jakie właściwości pracy podlegają ocenie w trakcie jej wartościowania

- Dokumentacja związana w określony sposób ze stanowiskiem pracy i realizowanym na nim procesem pracy (dokumentacja konstrukcyjna, technologiczna, instrukcje, protokoły pokontrolne i in.)

- Proces pracy realizowany na danym stanowisku pracy

- Pracownik wykonujący pracę poddaną wartościowaniu, jego bezpośredni zwierzchnik, technolog, osoba odpowiedzialna w przedsiębiorstwie za sprawy bezpieczeństwa i higieny pracy

5. Pojęcie złożoności i uciążliwości pracy

Złożoność pracy

Określony poziom złożoności jest podstawową cechą każdej pracy. Pod pojęciem złożoności pracy rozumie się stopień skomplikowania wykonywanych zadań, zmuszający wykonawcę do określonego wysiłku umysłowego i precyzji ruchów. Złożoność pracy wymaga określonego poziomu kwalifikacji, niezbędnego dla poprawnego wykonania danej pracy (określonego zasobu wiedzy zawodowej oraz umiejętności umysłowych i praktycznych, które wykonawca powinien posiadać).

Uciążliwości pracy

Uciążliwość pracy przejawia się w postaci określonego stanu obciążenia receptorów zmysłowych i układu nerwowego pracownika oraz obciążenia jego mięśni, powodując zmęczenie fizyczne, znużenie i stany stresowe.

6. Źródła złożoności pracy i jej uciążliwości natury psychicznej

- Złożoność wytworu pracy

- Złożoność środków pracy i sposobu wykonania

- Zakres koniecznego współdziałania z innymi osobami w procesie pracy

- Zakres samodzielności działania na danym stanowisku pracy i związany z tym zakres odpowiedzialności

- Charakter rozwiązywanych problemów pojawiających się w związku z wykonywaną pracą oraz ich różnorodność, zmienność i złożoność

- Przebieg i skutki pracy

- Decyzje podejmowane w związku z wykonywaną pracą

- Wykorzystywane w trakcie realizacji procesu pracy środki i przedmioty pracy

- Odpowiedzialność za bezpieczeństwo innych osób

- Wynikające z wykonywanej pracy kontakty zewnętrzne

- Wkład realizowanej pracy w wypracowanie ostatecznego wyniku osiąganego przez firmę

- Różnorodność i zmienność wytworów, środków pracy i realizowanych procesów

7. Źródła złożoności i uciążliwości fizycznej pracy

1)Złożoność procesów manipulacyjnych

2)Ciężar przedmiotów i środków pracy, którymi człowiek manipuluje w trakcie procesu pracy

3)Pozycja przyjmowana w czasie wykonywania pracy

4)Stan obciążenia statycznego poszczególnych części ciała

5)Elementy materialnego środowiska pracy

- Warunki mikroklimatyczne

- Zanieczyszczenie powietrza

- Natężenie światła

- Hałas

- Drgania i wstrząsy

- Promieniowanie elektromagnetyczne, jonizujące i in.

8. Źródła informacji o pracy realizowanej na stanowisku, wykorzystywane w trakcie jej wartościowania

źródła informacji o pracy

1)dokumentacja

- kompletacja i wstępna weryfikacja

- analiza dokumentów

- informacje o pracy

- opis pracy

2)człowiek

- opracowanie kwestionariuszy i zestawu pytań

- ankietowanie, wywiady

- informacje o pracy

- opis pracy

3)proces pracy

- opracowanie planu obserwacji ciągłej lub migawkowej / przygotowanie obserwacji

- obserwacja

- informacje o pracy

- opis pracy

9. Techniki pozyskiwania informacji o pracy

- Obserwacja ciągła procesu pracy - polega na identyfikowaniu czynności lub stanów, na odnotowywaniu w karcie przebiegu czynności ich nazw i symboli oraz początku i końca trwania (jest podstawową techniką zbierania informacji o pracy, stosowaną w mierzeniu, normowaniu, usprawnianiu i wartościowaniu pracy).

- Obserwacja migawkowa procesu pracy - polega na prowadzeniu w ustalonych z góry momentach określonej liczby obserwacji oraz na formułowaniu na ich podstawie wniosków dotyczących struktury procesu i zachodzących w czasie jego trwania zjawisk i zdarzeń.

- Technika ankietowa - instrument wszechstronny pozyskiwania informacji o pracy, szczególnie przydatny w przypadkach analizy warunków pracy na stanowisku oraz badania metod pracy.

- Wywiady - technika zalecana w przypadku potrzeby szybkiego i wszechstronnego rozpoznania badanego procesu pracy, traktowana jako uzupełniająca w stosunku do technik takich, jak analiza dokumentów, obserwacja i ankietowanie.

VI - USPRAWNIANIE ORGANIZACJI PRACY

1. Usprawnianie organizacji pracy - faza rozpoznania

- stan stwarzający problem - stan „A”

- diagnoza wstępna stanu istniejącego

- sformułowanie ogólnego problemu oraz celu, jaki zamierza się osiągnąć w wyniku przeprowadzonych badań i wprowadzenia w ich efekcie nowych rozwiązań (zmian)

- ustalenie kryteriów, jakie będą brane pod uwagę przy ocenie i akceptacji / wyborze proponowanych rozwiązań (zmian)

- opracowanie planu badań i ich ram czasowych (jakie badania zamierza się przeprowadzić i kiedy)

- faza poszukiwań

2. Usprawniania organizacji pracy - faza poszukiwań

Wybór metod i technik badawczych oraz celów szczegółowych, jakie zamierza się w ich efekcie osiągnąć

Prowadzenie badań

1) badanie poznawcze - poznawanie rzeczywistości takiej, jaką ona jest i jaką powinna być

informacje o poznawanej rzeczywistości

- ocena stanu istniejącego

- poszukiwanie wariantów rozwiązań

- faza decyzji

2) badania literaturowe - poszukiwanie podstaw teoretycznych dla działań praktycznych

podstawy teoretyczne podejmowanych działań

- badanie poznawcze (poznawanie rzeczywistości takiej, jaką ona jest i jaką powinna być)

- ocena stanu istniejącego

- poszukiwanie wariantów rozwiązań

- faza decyzji

3. Usprawnianie organizacji pracy - faza decyzji

- ocena wariantów rozwiązań wg przyjętych kryteriów

- wybór wariantu optymalnego

- opracowanie projektu nowych rozwiązań

- wdrażanie projektu

- stan poprawiony - stan „B”

VII - MIERZENIE PRACY

1. Istota mierzenia pracy

Mierzenie pracy to systematyczne ustalanie czasu wykonania określonego zadania za pomocą różnorodnych technik pomiaru czasu. Zakłada się przy tym, że za podstawę określenia pracochłonności wykonania danego zadania, można uznać zarejestrowany czas potrzebny do jego realizacji przez wykwalifikowanego pracownika w warunkach uznawanych za normalne.

2. Jakie informacje o pracy możemy uzyskać dokonując jej pomiaru

Możliwości wykorzystania wyników mierzenia pracy

- Do ustalania norm czasu pracy

- W badaniach metod pracy

- Jako cenne informacje pomocne przy usprawnianiu organizacji pracy (jako środek pozyskiwania informacji o istniejącym stanie organizacji i o przebiegu samego procesu pracy)

- Jako materiał porównawczy przy wyborze alternatywnych metod pracy i rozwiązań organizacyjnych

3. Techniki mierzenia pracy

- Techniki rejestracji czasu pracy w oparciu o obserwację bezpośrednią

- Techniki ustalania czasu pracy na podstawie już posiadanych danych

- Techniki szacunkowe

Rodzaje dokonywanych obserwacji

1) Obserwacja ciągła w postaci fotografii dnia roboczego

2) Obserwacja ciągła wykorzystująca techniki chronometrażu

3) Obserwacja migawkowa

a. W badaniu organizacji pracy i rejestracji stanu istniejącego istotne znaczenie mają obserwacje określane jako: fotografia dnia roboczego i obserwacja ciągła wykorzystująca chronometraż.

b. Dla potrzeb normowania pracy przydatne są wszystkie wymienione techniki.

ad.1. Istota fotografii dnia roboczego

Fotografia dnia roboczego to badanie ciągłe o stosunkowo długim czasie trwania, wychodzące często poza okres jednej zmiany. Informacje uzyskiwane tą drogą pozwalają na:

a. Wykrycie przyczyn strat czasu w obrębie zmiany,

b. Określenie sposobu wykorzystania czasu roboczego pracowników i zespołów,

c. Wyjaśnienie przyczyn niewykonania norm czasu pracy,

d. Opracowanie normatywów czasu:

- przygotowawczo-zakończeniowego,

- czasu obsługi stanowiska pracy,

- czasu wypoczynku.

Procedura sporządzania fotografii dnia roboczego

a. Przygotowanie badań, polegające na:

• Ustaleniu obiektu i liczby dni obserwacji,

• Wstępnym zapoznaniu się z metodą wykonywanej pracy, jej charakterem i podziałem na elementy składowe,

• Przygotowaniu odpowiednich formularzy,

• Poinformowaniu pracownika o celu badania i zalecanym sposobie jego zachowania się w czasie obserwacji.

b. Prowadzenie obserwacji i rejestracji pomiarów na arkuszu obserwacyjnym.

c. Opracowanie wyników badań i sformułowanie wniosków.

Rodzaje obserwacji określanych jako „fotografia”

• Fotografia dnia roboczego - indywidualna

• Fotografia dnia roboczego - zespołowa

• Fotografia na trasie, obejmująca obserwację czasu na określonym odcinku - pewnej liczbie stanowisk pracy, w ustalonych momentach

• Samofotografia, w której rejestracji pomiarów dokonuje sam wykonawca danej pracy

ad.1. Fotografia dnia roboczego polega na obserwacji i pomiarze wszystkich czynności wykonywanych przez robotnika na danym stanowisku roboczym, zgodnie z kolejnością ich występowania. Obserwator odnotowuje czas trwania poszczególnych elementów pracy i przerw w pracy na specjalnym arkuszu obserwacyjnym. Obserwację prowadzi się w ciągu całej zmiany roboczej.

Szczególnie istotne znaczenie ma tutaj indywidualna fotografia dnia roboczego, umożliwiająca ustalenie rzeczywistego czasu zużywanego przez robotnika w ciągu zmiany roboczej.

Wyniki indywidualnej fotografii dnia roboczego są zestawiane według jednorodnych grup czasów w postaci bilansu czasu pracy robotnika. Umożliwia to ustalenie normatywów czasu potrzebnych do wykonania poszczególnych operacji, obsługi stanowiska, zaspokajania potrzeb naturalnych oraz czasu potrzebnego na przygotowanie i zakończenie realizacji zadania produkcyjnego.

ad.2. Chronometraż jest metodą pomiaru czasu polegającą na kilkakrotnym mierzeniu powtarzalnych operacji lub jej elementów. Na podstawie średnich wyników uzyskanych z wielokrotnego pomiaru czasu trwania powtarzalnych elementów pracy ustala się normatywy czasu głównego, pomocniczego oraz czasu wykonania.

Dokonując zmian dotychczas istniejących normatywów czasu, nowe pomiary czasu przeprowadza się w porozumieniu z osobą wykonującą wielokrotnie obserwowaną operację, w warunkach uznanych za normalne ze względu na wymagania organizacyjne i techniczne. Osoba obserwowana musi posiadać odpowiednie kwalifikacje, wprawę w wykonywaniu czynności objętych obserwacją oraz powinna cechować się sumiennością w wykonywaniu pracy. Przy spełnieniu wszystkich tych warunków można oczekiwać dużej dokładności w ustalaniu norm czasu głównego i pomocniczego dla każdej operacji. Elementy czasu uzupełniającego dla poszczególnych robót ustala się w postaci narzutu procentowego w stosunku do czasu wykonania ( czas główny + czas pomocniczy).

ad. 3. Obserwacje migawkowe to metoda, która polega na tym, że obserwator wybiera w sposób losowy kilka stanowisk roboczych na oddziale czy wydziale produkcyjnym. Następnie odnotowuje na specjalnym arkuszu obserwacyjnym zaobserwowane czynności na wybranych stanowiskach. Nie mierzy on czasu, a jedynie odnotowuje umownym znakiem zaobserwowane zjawiska, np. / + / - praca, / - / - przerwa w pracy. Po zakończeniu obserwacji na arkuszu widnieje określona liczba znaków odpowiadająca charakterowi zaobserwowanych zjawisk (praca lub jej brak) na obserwowanych stanowiskach roboczych. Wykorzystując zasady rachunku prawdopodobieństwa można wyciągnąć wnioski dotyczące struktury zużycia czasu.

Badanie czasu pracy tą metodą jest tanie i mało pracochłonne. Stosując obserwacje migawkowe należy liczyć się z pewnym błędem w otrzymanych wynikach spowodowanym tym, że jest to metoda reprezentacyjna.

VIII - NORMOWANIE CZASU PRACY

1. Pojęcie normy czasu pracy - średni czas potrzebny na wykonanie określonego zadania w przyjętych za normalne warunkach

Do wykonania jakiejkolwiek pracy człowiek potrzebuje określonego czasu. Wielkość tego czasu zależy od:

- Wielkości i rodzaju zadania,

- Sposobu wykonania zadania,

- Warunków, w jakich to zadanie jest wykonywane,

- Umiejętności wykonawcy.

2. Struktura normy czasu pracy

1) N_t = nt_j + t_pz

n - liczba jednostek obmiaru pracy

t_j - czas na wykonanie pracy (czas jednostkowy)

t_pz - czas przygotowawczo-zakończeniowy

t_j = t_w + t_u

t_w - czas wykonania związany bezpośrednio z wykonywaniem jednej jednostki zadania

t_u - czas uzupełniający, obejmujący czas obsługi stanowiska pracy oraz czas na potrzeby fizjologiczne

2) Struktura normy czasu pracy

norma czasu

1) czas na wykonanie jednej jednostki

a. czas wykonania związany bezpośrednio z wykonaniem jednej jednostki zadania

- czas główny

- czas pomocniczy

b. czas uzupełniający (obsługa stanowiska pracy, czas na potrzeby fizjologiczne)

- czas obsługi stanowiska pracy (1. czas obsługi technicznej 2. czas obsługi organizacyjnej)

- czas na potrzeby fizjologiczne (1. czas odpoczynku 2. czas potrzeb naturalnych)

2) czas przygotowawczo-zakończeniowy

3. Podstawowe funkcje norm czasu pracy

- techniczna - dyscyplinująca pracę poprzez konfrontowanie założonych parametrów technicznych, technologicznych i organizacyjnych z warunkami, w jakich przebiega normowany proces pracy

- organizatorska - porządkująca

- płacowa - mająca wpływ na wysokość wynagrodzenia pracowników (stymuluje wzrost wydajności pracy)

- kosztowa - umożliwia kalkulację kosztów

- bilansująca - umożliwia bilansowanie pracochłonności wykonywanych zadań z funduszem efektywnym czasu pracy

- oceniająca - pozwala ocenić rozwój techniczny, postęp organizacyjny i ekonomiczny

4. Metody ustalania norm czasu pracy

1) Metody sumaryczne - W metodach sumarycznych czas niezbędny do wykonania operacji ustala się w sposób całościowy (sumaryczny), bez wcześniejszego podziału operacji na elementy składowe (zabiegi, czynności, ruchy robocze, ruchy elementarne) i bez przeprowadzania szczegółowej analizy metody i czasochłonności wykonania każdego z nich. Rodzaje metod sumarycznych

- metoda sumaryczna doświadczeniowa

- metoda sumaryczna statystyczna

- metoda sumaryczna porównawcza

2) Metody analityczne

- metoda analityczno-badawcza - czas trwania wszystkich elementów operacji roboczej określa się bezpośrednio na stanowisku pracy, w oparciu o pomiary chronometrażowe.

- metoda analityczno-obliczeniowa - czas trwania poszczególnych elementów operacji określa się na podstawie odpowiednich formuł matematycznych, wykorzystując przy tym normatywy pracy (normatywy warunków technologicznych, normatywy czasu wykonania czynności i ruchów roboczych).

IX - OSZACOWANIE I OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO

1. Pojęcie ryzyka zawodowego

1) Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia określonego zdarzenia niepożądanego oraz konsekwencji z tym związanych w układzie ”człowiek - obiekt techniczny”, funkcjonującym w określonym środowisku materialnym, w związku z realizacją procesu pracy.

2) Ryzyko zawodowe mające swe źródło w układzie: człowiek - obiekt techniczny - otoczenie definiowane jest także jako:

- Kombinacja prawdopodobieństwa lub częstości występowania określonych zagrożeń i wielkości strat jakie one mogą spowodować - jako takie jest ono miarą prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niepożądanego i jego skutków;

- Kombinacja częstości lub prawdopodobieństwa wystąpienia określonego zdarzenia niebezpiecznego i konsekwencji związanych z tym zdarzeniem.

3) Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo (możliwość) poniesienia przez człowieka - w związku z wykonywaną przez niego pracą - straty, spowodowanej pojawieniem się określonego zdarzenia niepożądanego lub jako skutek oddziaływania w czasie, szkodliwych dla ludzkiego organizmu czynników środowiska pracy.

4) Ryzyko zawodowe (wg PN-N-18002:2000) to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonania pracy.

2. Pojęcie straty, straty opóźnionej i straty natychmiastowej

Strata - to niechciany, mimowolny ubytek czegoś, co się posiadało, a co stanowiło określoną wartość. Strata - to poniesiona szkoda. Strata może być:

- Opóźniona

- Natychmiastowa

Przykłady:

- Utrata zdrowia lub życia,

- Strata moralna (utrata zaufania / dobrego imienia),

- Strata materialna, finansowa.

strata opóźniona - .....................................................................................................................................................................

strata natychmiastowa - ............................................................................................................................................................

3. Pojęcia zagrożenia i zagrożenia potencjalnego

zagrożenie

- Zagrożenie to czynnik lub sytuacja, potencjalnie niebezpieczna, mogąca spowodować urazy, choroby, uszkodzenia lub zniszczenie mienia, środowiska pracy lub też kombinację tych możliwości (OHSAS 18001).

- Zagrożenie to stan środowiska pracy, mogący spowodować wypadek lub chorobę (pn-n-18001)

- Zagrożenie to niebezpieczna sytuacja, która może prowadzić do szkód.

- Zagrożenie to potencjalne warunki, które aktywizując się w sekwencje zdarzeń niepożądanych mogą prowadzić do strat.

- Zagrożenie to źródło niebezpieczeństwa.

- Zagrożenie to możliwość powstania określonych strat, ustalona dla sytuacji jaka ma miejsce po zajściu pojedynczego zdarzenia niepożądanego w rozpatrywanym systemie: człowiek - technika - otoczenie.

Zagrożenie potencjalne

Na zagrożenie potencjalne wg HEPBURN'A składają się określone właściwości, zarówno czynnika ludzkiego (indywidualne cechy psychofizyczne, przygotowanie zawodowe, czynnik socjologiczny), jak i materialnego (maszyny, urządzenia, instalacje, surowce, materiały), które sprzyjają pojawieniu się zjawiska lub zdarzenia niepożądanego.

4. Pojęcie zdarzenia niepożądanego prowadzącego do straty, bezpośrednio lub pośrednio

Zdarzenie niepożądane jest to zdarzenie, którego zajście w rozpatrywanym systemie: człowiek - technika - otoczenie wywołuje w efekcie zagrożenie dla chronionych dóbr, takich jak: zdrowie i życie człowieka, dobra materialne, środowisko naturalne i in.

Przykłady zdarzeń niepożądanych:

- Uszkodzenie / awaria urządzenia technicznego,

- Błąd popełniony przez człowieka w trakcie wykonywania pracy, błędnie podjęta przez niego decyzja i in.

Zaistnienie zdarzenia niepożądanego następuje z pewnym prawdopodobieństwem, które jest tym większe im mniejsza jest niezawodność czynnika stanowiącego źródło określonego zagrożenia i im wyższy jest poziom zagrożenia.

5. Potencjalne źródła ryzyka na stanowisku pracy

- Każdy z elementów układu: człowiek - obiekt techniczny

- Otoczenie / środowisko, w którym układ ten funkcjonuje

- Realizowany w układzie proces pracy / proces wytwórczy

- Wytwór materialny realizowanego procesu

6. Oszacowanie i ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy

Oszacowanie ryzyka zawodowego - polega na ustaleniu prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń oraz ciężkości ich szkodliwych następstw. Podstawę do oszacowania ryzyka zawodowego mogą stanowić:

- Dane dotyczące mających miejsce wypadków, chorób zawodowych i in.

- Informacje zawarte w przepisach prawnych, normach i w literaturze specjalistycznej,

- Opinie ekspertów.

Zasady dokonywania oceny ryzyka zawodowego

a. W celu zapewnienia aktualności wyników oceny ryzyka zawodowego, ocenę tę należy przeprowadzać okresowo, a także wówczas, gdy wykorzystywane do oceny informacji straciły swoją aktualność, w szczególności:

- przy tworzeniu nowych stanowisk pracy,

- przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy,

- po zmianie obowiązujących wymagań odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy,

- po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochrony.

b. Oceny ryzyka zawodowego powinno się dokonywać:

- na etapie projektowania nowych wyrobów i usług,

- po wprowadzeniu nowych technologii wytwarzania wyrobów i sposobu świadczenia usług,

- przed wprowadzeniem zmian do stosowanych technologii oraz do wytwarzanych produktów i świadczonych usług,

- po wprowadzeniu wymienionych zmian.

X - MODELOWANIE PROCESÓW

1. Pojęcie procesu

- Proces jest ciągiem albo splotem działań elementarnych (podprocesów), wywołujących określone zdarzenia (np. w postaci kolejnych przekształceń tworzywa materialnego lub niematerialnego) w kierunku jego ostatecznej postaci, jaką jest produkt transformacji.

- Proces jest splotem albo pasmem zdarzeń permutacyjnych, przebiegających w czasie, ujmowanych jako całość ze względu na jakieś wyróżnione cechy.

Procesy traktowane być mogą jako fragmenty toku zdarzeń, powiązanych przyczynowo.

2. Istota modelowania procesów/ pojęcie modelu

Modelowanie jest narzędziem badania doświadczalnego, w trakcie którego badany obiekt jest zastępowany przez inny obiekt (model), ułatwiający rozpoznanie badanej rzeczywistości lub abstrakcji.

Model stanowi odwzorowanie najistotniejszych cech badanego lub projektowanego obiektu z punktu widzenia celów, jakim powinien on służyć w określonej rzeczywistości lub abstrakcji.

Model winien ukazywać strukturę modelowanego obiektu oraz relacje między przyczynami i skutkami oraz między celami i uwarunkowaniami lub ograniczeniami.

3. Pojęcie zdarzenia

Zdarzenie jest czymś, co ma miejsce i stanowi wynik czegoś. Tym czymś może być dojście do określonego momentu w czasie, zmiana stanu czegoś lub pojawienie się czegoś, co wywołuje pewien sposób realizacji przedsięwzięcia / procesu.

Zdarzenie jest czymś, co się stało / zdarzyło / wydarzyło / pojawiło i ma miejsce, co stanowi wynik czegoś.

4. Rodzaje zdarzeń istotnych z punktu widzenia modelowania procesów

Przy modelowaniu procesów wyróżnia się następujące rodzaje zdarzeń:

- zdarzenie zewnętrzne,

- zdarzenie zmiany,

- zdarzenie w czasie rzeczywistym,

- zdarzenie systemowe,

- zdarzenie wywołujące potrzebę rozpoczęcia kolejnego procesu / podprocesu, mające miejsce w systemie lub w jego otoczeniu,

- zdarzenie umożliwiające realizację procesu / podprocesu,

- zdarzenie kończące określony proces, stanowiące jego wynik (np. zmiana stanu czegoś),

- zdarzenie oddziałujące na sposób realizacji procesu, mające miejsce w systemie lub w jego otoczenie.

5. Istota procesu i sposoby jego modelowania, uwzględniając jego związki z określonymi zdarzeniami i innymi procesami oraz potrzebę zasileń w informacje i zasoby

1) Każdy proces / podproces rozpoczyna się w wyniku zaistnienia wcześniej zdarzenia wywołującego potrzebę jego realizacji (np. z punktu widzenia zadania / celu nadrzędnego realizacji procesu), a kończy się zdarzeniem wynikowym, stanowiącym rezultat jego realizacji.

Fakt rozpoczęcia realizacji procesu może być uzależniony od zaistnienia zdarzenia umożliwiającego jego realizację.
2) Każdy proces / podproces wymaga na starcie zasilenie informacyjnego/ materialnego. Zasilenia te mogą mieć związek ze zdarzeniami wywołującymi potrzebę realizacji danego procesu, bądź też ze zdarzeniami umożliwiającymi jego rozpoczęcie i realizację, a mogą też mieć źródło w istniejących zasobach wykorzystywanych w realizacji procesu.

3) Każdy proces ma wyznaczony swój początek i koniec w czasie rzeczywistym

6. Modelowanie zależności między podprocesami i zdarzeniami, czasu rzeczywistego i przepływu danych

Jest metodą stosowaną do zobrazowania wzajemnych zależności między procesami / podprocesami i zdarzeniami, wynikających z określonej procedury, a związanej z realizowanym przedsięwzięciem. Jest ono szczególnie przydatne przy określaniu przyczyn i skutków w sytuacji, gdy chcemy wiedzieć, co może się zdarzyć w wyniku wpływu pewnych zewnętrznych czynników na dany system.

Diagram zależności podprocesów pokazuje, co się dzieje w systemie, gdy reaguje on na jakieś zdarzenie, próbując osiągnąć określony rezultat.

Modelowanie czasu rzeczywistego - jest metodą umożliwiającą dokładne opisanie złożonych współzależności między procesami / podprocesami i zdarzeniami w systemie, pokazując jednocześnie (zwykle poprzez diagram) ich usytuowanie w czasie rzeczywistym.

Modelowanie przepływu danych - Modele przepływu danych pokazują współzależność procedur / procesów poprzez zdefiniowanie rzeczywistego lub pozornego przepływu danych (informacji) wykorzystywanych w realizacji danego procesu między procedurami / procesami.

Metoda ta jest szczególnie ważna przy modelowaniu niektórych skomplikowanych, zależnych od przepływu danych, procesów występujących w systemie oraz podczas definiowania nowych procesów.

10

---