18.01.2013

Wykład 9

Strategie kulturowej adaptacji testów

Dlaczego test zagraniczny wymaga specjalnej procedury adaptacji do warunków polskich?

• Normy i wartości ważne w danej kulturze wymuszają rozwój określonych zachowań

• Stąd podobne zachowania mogą być przejawem różnych cech w różnych kulturach

• Konsekwencją powyższego jest to, że właściwości psychometryczne (rzetelność, trafność, normy) narzędzia opracowanego w jednej kulturze nie muszą być takie same jak właściwości tego samego narzędzia, ale sprawdzone w innej kulturze

Narzędzie zagraniczne zostało opracowane w odniesieniu do norm społecznych. To samo zachowanie w różnych kulturach może mieć inne właściwości. To samo zachowanie wywołuje inną reakcję i ma inne znaczenie psychologiczne; inną właściwość psychologiczną. Dotyczy to również warunków życia.

• Możliwe porównania kultur:

• Dwie kultury współczesne z różnych miejsc geograficznych

• Dwie kultury z tego samego miejsca geograficznego, jedna z nich jest współczesna a druga historyczna; z upływem czasu różne rzeczy się zmieniają. Te same zachowania zaczynają znaczyć coś innego.

• Jedna kultura współczesna a druga historyczna z innego miejsca geograficznego

Rozróżnienie „emic” - „etic”

„Emic” określa to co specyficzne dla porównywanych kultur

„Etic” określa to co wspólne dla porównywanych kultur.

Część zachowań, norm społecznych, będzie wspólne dla dwóch różnych kultur (etic).

Aspekty równoważności kulturowo adaptowanych testów

1. równoważność teorii psychologicznych, np. czy teoria osobowości Eysencka może być zastosowana do opisu osobowości Polaków oraz Hindusów? Zastanawiamy się, czy konkretna koncepcja jest uniwersalna kulturowo. Jeśli tak, to jest sens adaptowania danego narzędzia.

Ta sama cecha tak samo istnieje w obu kulturach.

Czy zachowanie obserwowalne w obu kulturach wskazuje na tę samą cechę.

2. równoważność wymiarów oraz pojęć psychologicznych

3. równoważność wskaźników cech - zachowań

4. równoważność procedury badania.

Procedura - np. prowadzenie badania „pisemnego” w kulturze / społeczeństwie niepiśmiennym - procedura musi ulec zmianie.

Kulturowa adaptacja testu - przystosowanie wersji oryginalnej testu do innej specyfiki kulturowej. Adaptacja testu oznacza konieczność wprowadzenia specjalnych procedur przystosowujących (decentrujących - uniwersalizujących lub centrujących na kulturze adaptacji), w przeciwnym razie stosowanie takiego narzędzia prowadzi nieuchronnie do stronniczości lub faworyzacji kulturowej.

Koncentrujemy się na tym, co wspólne, odrzucamy z testu to, co jest unikalne dla którejś z kultur - uniwersalizacja; zachowujemy specyficzność - centrująca.

Kryteria równoważności kulturowowo adaptowanych testów

1. równoważność fasadowa (forma testu); np. drukowana;

2. równoważność psychometryczna (wskaźniki dobroci pomiaru); rzetelność, trafność - czy będą porównywalne w kulturach;

3. równoważność funkcjonalna (równoważność psychologiczna),

4. wierność tłumaczenia; tłumaczenie nie zawsze musi być wierne;

5. wierność rekonstrukcji.

Tłumaczenie zagranicznego kwestionariusza

Dwóch tłumaczy - aby uniknąć jednostronności tłumaczenia. Tłumaczenia zwrotne porównujemy z oryginałem, żeby sprawdzić, czy w obu wersjach nie ma istotnych rozbieżności.

• Wydawać by się mogło, że wystarczy po prostu określenie norm właściwych dla danej populacji, aby rozwiązać problem adaptacji kulturowej testu.

• Takie rozwiązanie problemu adaptacji kulturowej jest jednak klasycznym tzw. pseudoetic approach: pomija się bowiem fakt, że najpierw należałoby dowieść uniwersalności testów (wymiarów), wedle których zamierza się oceniać jednostkę, zbadać trafność ich ekspresji (wskaźników), a dopiero potem je normalizować.

• Normalizacja testu nie powinna być utożsamiana z jego kulturową adaptacją.

Strategie kulturowej adaptacji testów

• Transkrypcja

• Translacja

• Trawestacja

• Parafraza

• Rekonstrukcja

Różnią się stopniem wprowadzanych modyfikacji.

Transkrypcja - maksymalnie wierne tłumaczenie oryginalnych pozycji (założenie, że zarówno konstrukty, jak i zachowania są uniwersalne czy inaczej równoważne kulturowo - etikalne). Celem adaptacji jest dochowanie wierności tłumaczenia oraz wierności fasadowej testu. Adaptacje transkrypcyjne są "niezręczne" językowo i wykazują szereg wad psychometrycznych.

Translacja - wierne tłumaczenie finalnej puli oryginalnych pozycji, ale z możliwością wprowadzenia niezbędnych modyfikacji językowych (założenie, że konstrukty, jak i zachowania są uniwersalne kulturowo, ale nie są uniwersalne pojęcia używane w danej kulturze do opisu zachowania); na poziomie języka.

Trawestacja - swobodne tłumaczenie oryginału z wprowadzaniem wielu modyfikacji, sugerowanych względami językowymi i psychologicznymi: treściowymi lub psychometrycznymi (założenie, że konstrukty psychologiczne są uniwersalne, ale nie są uniwersalne pojęcia używane w danej kulturze do opisu zachowania i nie zawsze uniwersalne są same zachowania - część zachowań ma charakter emikalny). Trawestacja prowadzi do uzyskania dostosowanych do danej kultury formy testu, ale może się on różnić od oryginału.

Dopuszczamy, że podmienimy niektóre pozycje testowe, które naszym zdaniem nie pasują do warunków np. polskich.

Parafraza - opracowanie nowego narzędzia, dla którego inspiracją jest test oryginalny. Pozycje oryginalne są wykorzystywane tylko częściowo, większość pozycji jest generowana na bazie pozycji oryginalnych (założenie, że konstrukty psychologiczne są uniwersalne kulturowo, ale z reguły nie są uniwersalne zachowania - tylko część z nich ma charakter etikalny, tj. równoważny kulturowo.

Parafraza jest bardzo czasochłonna, ale prowadzi do uzyskania w pełni dostosowanych do danej kultury adaptacji testu.

Czasochłonna, bo to w dużej mierze tworzenie narzędzia od nowa.

Rekonstrukcja - opracowanie całkowicie nowego narzędzia, dla którego inspiracją jest oryginalny model teoretyczny i strategia konstrukcji (założenie, że zachowania z reguły nie są uniwersalne kulturowo, ale możliwe że nie są uniwersalne również konstrukty psychologiczne).

Rekonstrukcja może prowadzić do uzyskania innej niż oryginalna wersji testu i jest najbardziej czasochłonną strategią adaptacji, ale prowadzi do uzyskania całkowicie dostosowanych kulturowo wersji testu.

Adaptacja demograficzna - przystosowanie testu przeznaczonego do badania określonej grupy do stosowania w innej grupie demograficznej. Adaptacja demograficzna testu, tak jak adaptacja kulturowa, oznacza konieczność wprowadzenia specjalnych procedur przystosowujących.

Np. osoby starsze trochę czym innym się kierują, inaczej oceniają.

Aspekty adaptacji demograficznej testów

• Płeć

• Wiek

• Niepełnosprawność

• Rasa

• Klasa społeczna (status społeczno-ekonomiczny)?

• Środowisko

• Podkultura?

Zasady etyczne badań diagnostycznych przy użyciu testów psychologicznych

• Wartość centralna

• Dobro innej jednostki - dobro człowieka

• Oznacza to m.in.:

• Poszanowanie wolności i praw, pomaganie, lojalność wobec drugiego człowieka; m. in. zachowanie tajemnicy.

Podstawowe zasady działalności zawodowej psychologa

Poszanowanie prawa klienta do:

- godności;

- autonomii;

- intymności;

- poufności;

Z naszej strony to są nasze obowiązki; my musimy to osobie badanej zapewnić;

Kto może stosować testy psychologiczne?

• Kwalifikacje (wiedza z zakresu podstaw psychometrii, sposobu badania danym testem i sytuacji badania psychologicznego, ogólna wiedza psychologiczna, doświadczenie jako diagnosta).

• Wiedza ta konieczna jest ze względu na:

• interpretację wyników

• znajomość zachowań specyficznych grup ludzi

• ograniczenia stosowanych metod; że danego testu psychologicznego nie da się zastosować do wszystkiego, że test zawiera błąd pomiaru; osoby nie mające tej wiedzy mogłyby źle zinterpretować wyniki.

• Świadomość własnych ograniczeń

Chodzi o to, aby testy psychologiczne nie dostały się w ręce osób, które nie maja odpowiedniego przygotowania; nawet jako studenci psychologii nie możemy kupić testów psychologicznych (dopiero po dyplomie).

Test podlega ochronie

• Nie wolno kopiować pomocy testowych, podręczników i kluczy bez zgody właściciela praw autorskich

• Nie wolno zamieszczać testów lub ich fragmentów w ogólnie dostępnych publikacjach (książki, czasopisma, Internet). Nie powinno się także rozsyłać ich pocztą.

• Adaptacja narzędzia zagranicznego wymaga zgody właściciela praw autorskich (może to być również wydawnictwo. Z reguły nie ma problemu z uzyskaniem tej zgody).

Również ze względu na prawa autorskie - zakaz kopiowania to również troska psychologów, aby te narzędzia nie stały się ogólnodostępne.

Cztery typowe sytuacje (dostępu do testów psychologicznych)

• test opublikowany i podlegający dystrybucji przez specjalistyczne wydawnictwo

• test opublikowany w czasopismach lub książkach naukowych; częściowe; nie mają norm. Takiego testu nie będzie można stosować w praktyce, ale w pracy już tak; dobry zwyczaj to wysłanie do autora prośby o zgodę na wykorzystanie.

• test niepublikowany (mający autora); np. autor nie żyje, nie można go poprosić o zgodę;

• „nibytest” (psychozabawy)

Testy w diagnozie indywidualnej

Uproszczony schemat postępowania diagnostycznego

Hipotezy diagnostyczne - przypuszczenia' im więcej, tym lepiej, bo niczego nie przeoczymy.

Zawieranie kontraktu - ponieważumawiamy się z osobą badaną na to, co będzie przedmiotem naszej diagnozy / naszego działania.

Standardowa procedura badania

• Dla każdego testu określony jest specyficzny sposób postępowania (podręcznik!)

• Czy możliwe są odstępstwa od procedury? NIE, bo nie będzie można wyklorzystać norm;

• Jakie elementy procedury można wystandaryzować? Np. to, na czym są wydrukowane, kolor, czas badania…

• Co zrobić, gdy badany jest bardzo zmęczony lub chory? Nie da się zachować standardowej procedury badania; badanie nie ma sensu - należy je przełożyć;

• Obliczanie przedziałów ufności!!! Jeśli nie policzymy, to będziemy brali pod uwagę tylko jedną interpretację. Jest to również postulat etyczny.

Standardy dotyczące warunków badania diagnostycznego

1. Miejsce badania

1. oddzielny pokój

2. pokój wyłącznie dla psychologa

3. odpowiedni wygląd w zależności od wieku klientów

4. dodatkowe sprzęty (np. zegar)

Warunki zewnętrzne: cisza, dobre oświetlenie, brak zakłóceń.

Jest to po stronie psychologa - zadbać o to, aby np. firma zapewniła taki pokój. Zerkanie na zegarek może wywołać zdenerwowanie u badanego, może czuć, że wywierana jest na nim presja czasowa.

2. Brak osób postronnych (wyjątki dotyczące badania dzieci); dopuszczalna obecność rodziców; natomiast należy ich uprzedzić, aby nie ingerowali w samo badanie;

3. Sprzęt dokumentujący przebieg - konieczne uzyskanie zgody; częściej w przypadku wywiadów; ale również przy niektórych testach;

Układ odniesienia

Normy testowe nam mówią, jaki wynik jest wysoki, a jaki jest niski

• Określony wzorzec, z którym porównuje się wynik indywidualny (wskaźnik) aby go ocenić

• Kategorie ocen:

A. wysoki-niski

B. w normie-patologia (upośledzenie umysłowe, choroba umysłowa)

C. zadawalający-niezadawalający (np. w selekcji zawodowej).

Model statystyczny

• Pytanie: w jakiej „odległości” od średniej znajduje się wynik indywidualny; porównanie badanego z grupą normalizacyjną;

• Cel: wskazanie pozycji badanego w grupie normalizacyjnej

• Główne metody: testy

W sytuacji selekcji zawodowej porównujemy badanego z pewnym wzorcem.

Podejście modelowe

• Pytanie: odniesienie sposobu funkcjonowania osoby badanej do „wzorca” (modelu) - np. selekcja; interesuje nas tu jedna osoba, porównujemy jej cechy;

• Cel: porównanie funkcjonowania osoby badanej z wzorcem; celem jest wskazanie mocnych i słabych stron badanego;

• Główne metody: testy i zadania

Model ipsatywny

• Pytanie: jak dana cecha (mechanizm, stan) danej osoby ma się do innych cech (mechanizmów, stanów) badanej osoby

• Cel: wskazanie silnych-słabych stron funkcjonowania badanej osoby

• Diagnoza profilowa

• Główne metody: ilościowe i jakościowe

Zasady doboru technik diagnostycznych

• Nie ma dobrej diagnozy bez obserwacji i wywiadu

• Testy:

- o dobrej rzetelności i trafności

- tylko z aktualną normalizacją

- tylko w całości

- tylko zgodnie z instrukcją

- tylko adaptowane do warunków polskich

Normy starzeją się co mniej więcej 10 lat.

Oczywiste zasady psychodiagnostyki

1. Nie wolno zmyślać wyników nieuzyskanych; znam swojego pacjenta, nie muszę mu dawać żadnego kwestionariusza do wypełnienia, bo wiem, jakie uzyska wyniki;

2. Nie wolno zmieniać wyników ani odrzucać części - zgodnie z przyjętymi z góry tezami; tłumaczenie, że to przypadek, że jednorazowo badanemu coś wyszło.

3. Nie wolno zbierać danych wykraczających poza kontrakt

4. Nie wolno stosować nieuzasadnionych spekulacji interpretacyjnych

Ustalanie kontraktu (zawieranie umowy z badanym)

Ważne jest ustalenie celu naszego badania.

• Kontrakt jako nadrzędna zasada regulująca zakres, formy itd. udzielanej pomocy, jak również zakres odpowiedzialności psychologa

• Podstawowe elementy kontraktu:

1. ustalenie celu działania psychologa;

2. zakres interwencji psychologa; każde badanie psychologiczne to rodzaj interwencji;

3. oczekiwane przez klienta skutki działań

4. czas trwania usługi

5. wynagrodzenie psychologa

Każda zmiana kontraktu wymaga renegocjacji

Zawieranie kontraktu

• Wyjaśnienie badanemu przebieg diagnozy

• Czy można pokazywać próbki testu uczestnikowi badania przed badaniem?

• Jak można uzasadnić podawanie uczestnikom badań standardowego zestawu testów bez względu na specyfikę problemu diagnostycznego?

Prawa uczestnika badania i obowiązki diagnosty

• Zgoda na badanie wyrażona przez osobę badaną lub jej opiekunów; np. w przypadku dzieci osób upośledzonych, osób ubezwłasnowolnionych;

• Udzielenie informacji o celu, formach oraz konsekwencjach badania

• Udzielenie informacji o przedmiocie badania

• Udzielenie informacji zwrotnych osobie badanej na temat wyników i ich interpretacji; powinniśmy powiedzieć, czego się dowiedzieliśmy z badania, jak również te wyniki zinterpretować.

• Zapewnienie poufności i anonimowości

Zgoda na podjęcie działań psychologicznych

Rodzaje:

1. Zgoda dobrowolna, świadoma i poinformowana

2. Zgoda pozornie dobrowolna (np. w selekcji zawodowej, zgoda dzieci pod wpływem rodziców, studenci wyrażający zgodę ze względu na lęk przed wykładowcą itp.)

3. Brak obowiązku uzyskiwania zgody

Sytuacje, w których nie ma obowiązku uzyskiwania zgody:

1. Sytuacje uregulowane prawnie:

- np. świadkowie w sądzie, podejrzani; poborowi - nie oznacza to zwolnienia z obowiązku zawarcia kontraktu

2. Interwencja w sytuacjach kryzysowych - podjęcie kontaktu przez klienta uważa się za zgodę domniemaną

Zgoda pozornie dobrowolna

• Jest to sytuacja szczególnie trudna etycznie i wymaga szczególnej wrażliwości ze strony psychologa w trakcie zawierania kontraktu.

• Psycholog nie ma prawa stawiać klienta w sytuacji, w której jego zgoda jest tylko pozornie dobrowolna (ryzyko manipulacji)

Dziecko jako klient

Dziecko jest klientem specyficznym;

• W sytuacji, w której klientem jest osoba nieletnia, należy uzyskać zgodę:

- nieletniego (aż do osiągnięcia 18 lat)

- rodziców lub opiekunów prawnych

• W przypadku małych dzieci zgoda nie musi być werbalna.

Tajemnica zawodowa

• Czy przygotowanie opinii psychologicznej (np. dla placówki opiekuńczej, sądu) jest złamaniem tajemnicy zawodowej?

• Aby zachować tajemnicę zawodową należy posiadane informacje poddać selekcji. Np. sąd zada nam konkretne pytanie; my jako psycholog musimy odpowiedzieć tylko na to jedno pytanie; chociaż podczas badania dowiedzieliśmy się o badanym znacznie więcej;

• Czy zastosowany test/kwestionariusz nie ujawnia więcej niż jest to konieczne w danej diagnozie? Zdobywanie informacji, które nie sa nam potrzebne - to trochę wyjście poza tajemnicę zawodową;

Odpowiedzialność za słowo

• Podawanie wyników testowych w formie liczb czy w formie ogólnych informacji o poziomie wykonania? Podawanie wyników w postaci liczb może być opacznie zrozumiane i mieć późniejsze przykre konsekwencje. Dotyczy to np. rywalizacji Mam (mój syn ma 109 IQ, a Twój ma 107, więc jest od mojego głupszy).

• Czy można trafnie i rzetelnie opisywać relację dwojga osób na podstawie informacji dostarczonych tylko przez jedną z nich?

• Jaką informację dla nie psychologa ma komunikat „II=109”?

Inne problemy etyczne w badaniach

• „Drażliwy” pytania w kwestionariuszach np. zachowania seksualne, przekonania religijne, różnice międzypłciowe, postawy wobec homoseksualizmu, a nawet wiek i wiele innych; mogą wywoływać zdenerwowanie, rozdrażnienie, badany może się obrazić i ma do tego prawo;

• Celowe wprowadzanie w błąd; nie mówienie, co bada dany test - nie wolno tego robić, powinno się powiedzieć, choćby najbardziej ogólnie.

• Uciążliwa procedura badawcza, np. długotrwałe badanie.

• Postępowanie wyjaśniające

• Zasada minimum interwencji - udzielanie pomocy tylko wtedy i tylko w tym zakresie, w jakim klient pragnie zmiany; na siłe nie mówimy klientowi czegoś, czego od nas nie oczekuje.

• Minimum wiedzy - ograniczenie zakresu wiedzy na temat klienta zdobywanej w trakcie udzielania pomocy do niezbędnego minimum

• Prawo psychologa do odmowy udzielenia pomocy i obowiązku dbałości o własną kondycję psychiczną; również ze względu na osoby badane.

Problem etykietowania i naznaczania

• Czy diagnoza dokonana przy zastosowaniu testów i kwestionariusze sprowadza się do nadania etykiety pewnej określonej kategorii zachowań?

Przekazywanie informacji zwrotnych

• Odpowiedzieć na pytania klienta

• Sposób przekazywania informacji zwrotnych powinien być dostosowany do poziomu wykształcenia i wiedzy uczestnika badania

• Najważniejsza dla uczestnika badania jest interpretacja psychologiczna uzyskanych wyników a nie tylko statystyczne stwierdzenie „wynik przeciętny”.

• O ile to możliwe należy starać się włączać uczestników badania w proces interpretowania wyników; badany staje się interpretatorem własnych wyników;

• Należy brać pod uwagę ewentualne reakcje emocjonalne uczestnika badania

• Reakcja uczestnika badania na uzyskane wyniki jest również źródłem informacji diagnostycznych

Zasady udzielania informacji zwrotnych

Należy pamiętać, że informacje zwrotne trafiają nie tylko do klienta, ale mają konsekwencje społeczne

Przekazywanie informacji zwrotnych

Psycholog może stanowić często rodzaj wzoru postępowania (uświadomionego lub nie) dla badanego lub przynajmniej specjalisty, fachowca od ludzkich zachowań. Stąd może wynikać potencjalna siła informacji zwrotnych udzielanych przez diagnostę. Należy być więc bardzo ostrożnym, aby nie dopuścić się manipulacji.

Udostępnianie danych zebranych w procesie diagnostycznym

Dane udostępniamy tylko:

1. Innemu profesjonaliście, tzn. osobie, która zna teoretyczne podstawy zastosowanych metod, ich wartość psychometryczną oraz jest zobligowana do przestrzegania tajemnicy zawodowej

2. Klientowi przysługuje pełna informacja o wynikach oraz wgląd w opinię

Psychometria

Dr Krzysztof Fronczyk

Semestr 5

- 10 -

---