Rola procesów denudacyjnych w kształtowaniu rzeźby

Denudacja jest to zespół czynników prowadzących do zrównania terenu poprzez transport materiału skalnego w dół (z zasady do oceanu). Składają się na nią: erozja, wietrzenie, ruchy masowe. Wietrzenie, erozja i ruchy masowe współdziałają ze sobą powodując stopniowe obniżanie wyniosłości powierzchni ziemi. Produkty wietrzenia i erozji są przenoszone z wyższych miejsc w niższe, bądź pod wpływem swego ciężaru, bądź w wyniku działalności wód, lodowców i wiatrów.

Efektem denudacji jest niszczenie i zrównywanie wszelkich dodatnich form morfologicznych i przetransportowywanie produktów niszczenia do obniżeń.

Dzięki temu obniżenia są zasypywane osadami pochodzącymi z niszczenia obszarów wyniesionych. W konsekwencji niszczenie wyniosłości i zasypywanie obniżeń prowadzi do zrównania powierzchni , czyli gradacji.

Są dwie główne przyczyny procesów denudacyjnych: zmiany temperatury na powierzchni ziemi oraz grawitacja, powodująca ruchy wody w rzekach , ruch lodowców i tworzenie się osuwisk , obrywów, zsuwów i innych ruchów masowych.

Denudacja najszybciej postępuje w górach (w klimacie zimnym) gdzie występują obfite opady śniegu. W zależności od klimatu wyróżniamy trzy główne typy denudacji: normalną , pustyniową i glacjalną.

Denudacja normalna- rozwija się tam gdzie w krajobrazie znaczną rolę odgrywają rzeki

Denudacja pustynna- rozwija się na obszarach suchych . w warunkach pustynnych działa przede wszystkim wietrzenie mechaniczne, a działalność wód jest słaba i odgrywa rolę tylko w czasie deszczów nawałnicowych.

Denudacja glacjalna - zachodzi na obszarach zlodowaconych.

Wyróżniamy cztery stadia denudacyjne:

• najmłodsze, początkowe - obejmuje początkowy okres istnienia lądu, często po wypietrzeniu z dna morskiego, czy też po ustąpieniu pokrywy lodowej. W tym etapie kształtuje się system rzeczny obszaru. Rzeki erodują wgłębnie , tworząc wąskie i stromościenne wąwozy i doliny.

• młodociane - na obszarach źródłowych rzek rozwija się sieć strumieni erodujących wgłębnie . Większe rzeki stopniowo zbliżają się do stadium dojrzałego. Doliny rzeczne rozszerzają się .

• dojrzałe - krajobraz jest silnie rozcięty przez gęstą siec rzeczną . Pierwotna powierzchnia istniejąca w stadium początkowym już nie istnieje . Rzeki mają profile wyrównane, doliny mają szerokie dna, a stoki dolin mają niewielkie nachylenie. Różnice wysokości staja się coraz mniejsze . Zanikają osuwiska , natomiast wskutek obecności grubej pokrywy zwietrzelinowej rozpoczynają się na wielka skalę procesy spełzywania.

• starcze - tworzy się peneplena, płyną po niej leniwe rzeki o szerokich terasach zalewowych , rozdzielone bardzo niewyraźnymi działami wodnymi. Gdzieniegdzie ponad jej pow. wznoszą się wzgórza , będące resztkami nie zniszczonych wzniesień . Jeśli są one wynikiem znacznej twardości skał , nazywa się je twardzielami, jeśli są to pozostałości nie w pełni zniszczonego działu wodnego, noszą nazwę ostańców.

Erozja-proces niszczenia powierzchni terenu przez wodę, wiatr, siłę grawitacji i działalność człowieka.

*erozja lodowcowa

*erozja wodna

*erozja eoliczna

Wietrzenie-rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał wskutek działania energii słonecznej, powietrza, wody i organizmów. Zachodzi na powierzchni Ziemi i w jej powierzchniowej strefie zwanej strefą wietrzenia (głębokość od kilku do kilkudziesięciu metrów). Produktem wietrzenia są między innymi zwietrzelina, rumowisko, glina zboczowa, arkoza. Wietrzenie można podzielić na:

• fizyczne (mechaniczne) - rozpad skały bez zmiany jej składu chemicznego, zachodzi przy częstych zmianach temperatury i wilgotności (głównie w klimacie umiarkowanym)

• chemiczne - rozkład skały przy zmianie jej składu chemicznego, niezbędnym warunkiem do jego zaistnienia jest obecność wody, głównymi czynnikami wietrzenia chemicznego są: woda opadowa, dwutlenek węgla, tlen oraz azot

• biologiczne - to rozpad i rozkład skały pod wpływem działania organizmów żywych (często nie wyróżnia się wietrzenia biologicznego jako oddzielnego działu, uznaje się je jako wchodzące w skład wietrzenia fizycznego i chemicznego)

Ruchy masowe-ruchy materiału skalnego (w tym osadów, zwietrzelin, a także gleby) skierowane w dół zbocza wywołane siłą ciężkości. W ruchy masowe zaangażowana jest tylko siła grawitacji, tzn. nie obejmują one ruchów spowodowanych prądem wody, ruchem lodowców oraz wiatrem. Ruchy masowe (transport materiału po stoku) odbywają się w zarówno z szybką prędkością, nagle i gwałtownie (np. osuwiska, obrywy), jak również w tempie bardzo wolnym i w sposób trudny do bezpośredniego zaobserwowania (np. spełzywanie).

Rodzaje ruchów masowych

• osuwanie

• osuwisko obrotowe (zerwa)

• osuwisko ześlizgowe (zsuwa)

• spełzywanie (pełzanie) - najwolniejsze ruchy masowe

• soliflukcja (kongeliflukcja, geliflukcja) - spełzywanie odmarzniętej i nasyconej wodą wierzchniej warstwy gruntu

• cieczenie - spełzywanie nasyconej wodą warstwy gruntu, szczególnie w strefie tropikalnej,

• odpadanie - ruchy masowe, w wyniku których tworzą się stożki piargowe

• osiadanie

• spływanie

• ześlizgiwanie

• lawina - najgwałtowniejsze ruchy masowe

---