AKTYWIZOWANIE PROCESU KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO -

Przewodnik po metodach i technikach nauczania - uczenia się 

                                    Opracowanie: Adela Hiero, Alina Sobolewska 

I. MINI SŁOWNIK 

AKTYWIZACJA 

     Obejmuje całokształt działań nauczyciela (przy czynnym uczestnictwie uczniów), złożonych z takich zabiegów metodycznych i metod nauczania (wspieranych w miarę potrzeby odpowiednimi środkami dydaktycznymi), które wywołują u uczniów aktywność, gdy jej oni jeszcze nie przejawiają, bądź przekształcają ją w aktywność o większym ładunku samodzielności.  

AKTYWIZACJA UCZNIÓW 

     Ogół poczynań dydaktycznych i wychowawczych, umożliwiających zwiększenie stopnia aktywności uczniów w realizacji celów kształcenia. Aktywizacja uczniów sprzyja wzrostowi efektywności w nabywaniu wiedzy, w rozwiązywaniu problemów i wykonywaniu zadań praktycznych. Przyczynia się również do rozwijania zainteresowań i postaw twórczych młodzieży.

     Nowe podejście do celów edukacyjnych a celów kształcenia zawodowego szczególnie, wymusza konieczność większej niż dotychczas aktywizacji uczniów. Stąd coraz większy nacisk kładzie się na konieczność stosowania w procesie kształcenia metod aktywizujących.

      W metodach aktywizujących:

• akcent przeniesiony jest z programu nauczania na osobę uczącą się i rozwijanie jej kompetencji,

• uczący się jest aktywnym podmiotem zdobywającym wiedzę drogą własnych doświadczeń

  i poszukiwań,

• nauczyciel wspomaga uczącego się przez stwarzanie mu sposobności do doświadczeń, zaangażowania emocjonalnego czy samodzielnego przemyślenia problemu,

• w grupie uczących się wykorzystywane są procesy dynamiki grupowej.

METODA

     Systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do założonego wyniku.

     Na dany sposób postępowania składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności. 

METODA   NAUCZANIA          UCZENIA SIĘ   KONTROLI  I  OCENY 

METODA  NAUCZANIA

     Wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów systematycznie  
i świadomie stosowany w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.

     Celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią  
w praktyce, a także rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych. 

METODA  UCZENIA  SIĘ 

     Sposób uczenia się, prowadzący do nabycia nowych wiadomości, umiejętności, nawyków, doświadczeń.

To celowy, zaplanowany i nadający się do wielokrotnego stosowania układ działań, prowadzących do nabycia nowego doświadczenia.

METODA  KONTROLI  I  OCENY 

     Kontrola i ocena stanowią nieodłączne elementy procesu nauczania - uczenia się. Kontrolę określić można jako zespół działań, w wyniku których uzyskuje się informację  
o stopniu realizacji zaplanowanych celów kształcenia. Konwencjonalne metody sprawdzania osiągnięć szkolnych opierają się na rozmowie i pracach pisemnych. W dydaktyce przedmiotów zawodowych stosuje się tradycyjne metody kontroli i oceny osiągnięć szkolnych lub wyników nauczania:

• sprawdzian ustny

• sprawdzian pisemny

• sprawdzian praktyczny

     Metodą sprawdzania osiągnięć szkolnych jest również pomiar dydaktyczny dokonany z użyciem testów.  

TECHNIKI  NAUCZANIA 

     Techniki prowadzenia zajęć dydaktycznych w ramach jakiejś metody nauczania. Stosując np. metodę dyskusji można posłużyć się różnymi technikami zwiększając stopień odbioru przekazywanej wiedzy i kształtowania umiejętności poprzez wizualizację (plakaty, rysunki, tabele itp.). 

II. KLASYFIKACJA  METOD  NAUCZANIA.

1. KLASYFIKACJA WEDŁUG WYBRANYCH AUTORÓW OPRACOWAŃ PEDAGOGICZNYCH. 

B. NAWROCZYŃSKI 

K. SOŚNICKI 

K. KRUSZEWSKI 

• podające

• poszukujące

• laboratoryjne

• podające

• poszukujące

• dyskusyjne

• słowne

• oglądowe

• praktyczne

• gier dydaktycznych

• służące opracowaniu nowego materiału

• utrwalania

• sprawdzania wyników nauczania  

Oparte na:

• słowie

• obserwacji i pomiarze

• działalności praktycznej

CZ. KUPISIEWICZ 

W. OKOŃ 

• asymilacji wiedzy

• samodzielnego dochodzenia do wiedzy

• waloryzacyjne

• praktyczne

J. ZBOROWSKI 

Z. WIATROWSKI 

• podające

• poszukujące

• kierowania samodzielna pracą uczniów

2.  KLASYFIKACJA METOD NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ W ASPEKCIE PRZYJĘTYCH STRATEGII

DYDAKTYCZNYCH I RODZAJÓW NAUCZANIA - UCZENIA  SIĘ 
 T. NOWACKI 

Wykład, pogadanka, dyskusja, opis, opowiadanie, wyjaśnienie 

Nauczania:

• teoretycznego

• praktycznego

Rozwijanie umiejętności, pokaz, ćwiczenie, instruktaż, inscenizacja 
 

Metody dydaktyczne 

Strategia dydaktyczna 

Rodzaje nauczania - uczenia się   

wykład informacyjny

pogadanka informacyjna

opowiadanie

opis

prelekcja

objaśnienie

anegdota

odczyt 

Przez przyswajanie - Informacyjna 

wykład problemowy

pogadanka problemowa

dyskusja problemowa

metoda przypadków

metoda sytuacyjna

metoda symulacyjna

giełda pomysłów

gry dydaktyczne

Przez rozwiązywanie problemów-  Problemowa 

wycieczka

inscenizacja

dialog

spotkanie

metoda sytuacyjna 

Emocjonalna - Przez przeżywanie 

pokaz z objaśnieniem

pokaz z instruktażem

ćwiczenia przedmiotowe

ćwiczenia laboratoryjne

ćwiczenia produkcyjne

metoda projektów

metoda przewodniego tekstu 

Operacyjna  - Przez działanie praktyczne 

 ćwiczenia laboratoryjne

dyskusja

metoda sytuacyjna

metoda przypadków 

Przez badanie - Badawcza 

film dydaktyczny

praca z komputerem

praca z maszyną dydaktyczną

nośniki informacji, jak (przeźrocza, foliogramy)

materiały - pakiety multimedialne

pokaz z wykorzystaniem urządzeń audiowizualnych 

Multimedialna - Przez wybór informacji 

W ostatnim czasie nastąpił znaczy postęp w zakresie rozwoju metod  
i technik nauczania. Coraz mocniej akcentuje się podmiotowość uczącego się,  
a rola nauczyciela sprowadza się do organizowania procesu nauczania - uczenia się.

     Największy postęp w zakresie rozwoju metod nauczania nastąpił w nauczaniu problemowym. Jeszcze w latach siedemdziesiątych bieżącego stulecia mówiło się w Polsce tylko o jednej metodzie rozwiązywania problemów, o metodzie problemowej. Obecnie mówi się o strategii nauczania problemowego, w obrębie której wyróżnia się kilka grup i kilkanaście metod nauczania związanych z tą strategią. Uwzględniając zachodzące zmiany F. Szlosek zaproponował zmodyfikowany podział metod nauczania. 

3.  PODZIAŁ METOD NAUCZANIA (wg. F. Szloska)

METODY PODAJĄCE 

• wykład informacyjny

• pogadanka

• opowiadanie

• opis

• prelekcja

• anegdota

• odczyt

• objaśnienie lub wyjaśnienie

METODY PROBLEMOWE 

1. wykład problemowy

2. wykład konwersatoryjny

3. klasyczna metoda problemowa

4. aktywizujące:

metoda przypadków

metoda sytuacyjna

inscenizacja

5. gry dydaktyczne:

• symulacyjne

• decyzyjne

• psychologiczne

• seminarium

• dyskusja dydaktyczna:

• związana z wykładem

• okrągłego stołu

• wielokrotna (mutacja „A” i „B”)

• burza mózgów lub giełda pomysłów

• panelowa

• metaplan

METODY  PROGRAMOWANE  

• z użyciem komputera                                         

• z użyciem maszyny dydaktycznej                            

• z użyciem podręcznika programowanego

METODY  EKSPONUJĄCE 

• pokaz łączony z przeżyciem

• film

• sztuka teatralna

• ekspozycja

METODY  PRAKTYCZNE 

• pokaz z objaśnieniem

• pokaz z instruktażem

• ćwiczenia przedmiotowe

• ćwiczenia laboratoryjne

• ćwiczenia produkcyjne

• metoda projektów

• metoda przewodniego tekstu

 

1. AKTYWIZUJĄCE METODY I TECHNIKI NAUCZANIA

(wg podziału F. Szloska). 

METODA  PRZYPADKÓW (ZDARZEŃ )

     Metoda ta polega na rozpatrzeniu przez grupę uczniów (klasę) jakiegoś przypadku zawierającego problem. Podstawą metody przypadków jest zwięzła relacja zdarzenia przedstawiona w formie pisemnej (nie więcej  niż jedna strona maszynopisu), na taśmie magnetofonowej lub magnetowidowej. Opis zdarzenia nie powinien zawierać wszystkich danych, gdyż po wprowadzeniu, przedstawieniu tematu, celu zajęć i zapoznaniu się z opisem zdarzenia następuje faza uzupełniania informacji. Zasadą jest, aby nie ujawniać od razu wszystkich danych i ściśle odpowiadać na zadawane pytania.

     Zwana także metodą zdarzeń stwarza doskonałą okazję do wykorzystania wiedzy teoretycznej w praktyce szkoleniowej. Poza nabywaniem umiejętności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji trudnych, nietypowych, uczestnicy zajęć prowadzonych tą metodą ćwiczą także umiejętność zbierania informacji.

     Metoda ta jest pewną odmianą metody sytuacyjnej, gdyż czynności ucznia i nauczyciela są takie same, różnica tkwi w opisie zdarzenia. 

METODA  SYTUACYJNA

     Metoda ta polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji,  
a następnie dyskusji nad zawartym w opisie problemem (problemami), i przyjęciu określonego rozwiązania lub podjęciu decyzji. Przez określenie „opis sytuacji” rozumie się tu nie tylko opis, jak ma to miejsce w metodzie przypadków, ale  komplet materiałów, wśród których mogą znaleźć się teksty, nagrania magnetowidowe, filmy, zestawienia, protokoły zebrań itp. Materiały te mogą liczyć kilkadziesiąt stron. Metoda przypadków jest odmianą metody sytuacyjnej, bowiem tok postępowania nauczyciela i uczącego się oraz zastosowane środki są w obu metodach podobne, a niektóre elementy przebiegu zajęć identyczne. Różnica dotyczy opisu. Opis sytuacji przedstawia ciąg zdarzeń, jakąś złożoną sytuację, za której rozwiązaniem przemawiają „za” i „przeciw”. Opis sytuacji jest znaczne obszerniejszy niż opis przypadków i dlatego uczący się muszą go otrzymać z odpowiednim wyprzedzeniem (kilka dni wcześniej). W opisie sytuacji winne być zawarte wszystkie istotne informacje potrzebne do podjęcia decyzji (znalezienia rozwiązania), gdyż w tej metodzie nie ma ogniwa zwanego „uzupełnienie opisu przez nauczyciela”.

     Istota metody sytuacyjnej sprowadza się więc do analizy przez uczącego się opisu sytuacji dokonanej odpowiednio wcześniej przed zajęciami, a następnie do dyskusji nad zawartym (zawartymi) w tym opisie problemem (problemami), wreszcie na przyjęciu określonego rozwiązania lub podjęcia stosownej decyzji.

     Stosując tę metodę nie podaje się nowego materiału nauczania, lecz przedstawia słuchaczom sytuację problemową występującą w życiu praktycznym, w taki sposób, aby zdobytą wiedzę i doświadczenie umiał wykorzystać w nowych warunkach lub przy podejmowaniu najbardziej trafnej

decyzji. 

INSCENIZACJA - METODA INSCENIZACJI (TEATRALIZACJI, RÓL)

     Istota tej metody polega na inscenizacji pewnego zdarzenia, gdzie  uczący się przyjmują na siebie role osób występujących w tym zdarzeniu. Role te grane są jednak w warunkach sztucznych i zwykle przydzielane są tylko części grupy, pozostali są obserwatorami. Do prowadzenia zajęć tą metodą niezbędny jest scenariusz, potrzebne też są rekwizyty. Po inscenizacji rozpoczyna się dyskusja, w wyniku której powinno dojść do wspólnej, uzgodnionej oceny zainscenizowanego problemu. Ingerencja nauczyciela w trakcie prowadzenia dyskusji winna być nieznaczna i dyskretna. 

GRY   DYDAKTYCZNE

     Gra jest swego rodzaju ćwiczeniem, w którym przestrzega się ściśle określonych zasad (reguł). Jest to celowo organizowana sytuacja, oparta na opisie faktów i procesów, w której osoby uczące się konkurują ze sobą w ramach określonych reguł gry. Przy pomocy gry można realizować wiele zagadnień z dziedziny funkcjonowania przedsiębiorstwa, rozwiązywać zagadnienia społeczne, polityczne czy też dotyczące ochrony środowiska.  Sytuację dydaktyczną organizuje nauczyciel w ten sposób, aby uzyskać określone cele, spodziewane w wyniku kształcenia.

     Gra dydaktyczna łączy w sobie elementy zabawy i nauki. Cel ogólny jest wspólny dla wszystkich gier i jest nim osiągnięcie sukcesu i zadowolenia.

Cele szczegółowe wyznaczane są dla każdej gry oddzielnie.

Główne cechy gry, to:

• aktywność uczących się,

• interakcja między nimi,

• celowo organizowana sytuacja dydaktyczna,

• konkurencja między uczestnikami gry,

• określone reguły gry wyznaczające zakres i rodzaj czynności wykonywanych przez graczy.

 

PODZIAŁ  GIER  DYDAKTYCZNYCH  

SYMULACYJNE, DECYZYJNE

• wojskowe

• przemysłowe                    

• ekonomiczne                    

• kierownicze

• techniczne

PSYCHOLOGICZNE 

• służące rozwojowi społecznemu

• służące rozwojowi osobistemu

• służące koncentracji

SPECJALISTYCZNE                            

• np. planszowe                                      

• np. krzyżówki                                     

• np. łamigłówki

SPORTOWE 

• zespołowe

• indywidualne

 

     W kształceniu zawodowym najczęściej są stosowane dwie odmiany gier:

Gra  symulacyjna

     Gra dydaktyczna, w której działanie skierowane jest na rozwiązanie problemu wziętego z rzeczywistości, lecz przedstawionego w jej modelu. Model w takiej grze może „symulować” rzeczywiste zdarzenia historyczne, zachowania ludzkie, zjawiska przyrody czy urządzenia techniczne. 

    Jest odmianą eksperymentu przeprowadzonego na modelu, imitującym wyróżnione cechy oryginalnego procesu. Modele takie mogą mieć charakter abstrakcyjny (np. modele matematyczne), fizyczny (np. modele mechaniczne) lub mogą być tworzone przez odpowiednie programy komputerowe. Stosowanie symulacji jest przeważnie uwarunkowane ekonomicznie, ponieważ model jest zawsze wielokrotnie tańszy od rzeczywistego urządzenia. 

Gra  decyzyjna

     Istotą gier decyzyjnych jest przydział uczącym się ról, których odegranie nie polega na wypowiadaniu wyuczonego tekstu, ale na prezentacji myśli, stwierdzeń, postaw i stanowisk formułowanych stosownie do sytuacji. Prowadzenie dialogów i prezentacja pomysłów rozwiązywania problemów odbywa się zgodnie z kompetencjami wynikającymi z przydzielonych ról. Jakość tych stanowisk zależy od dotychczasowej wiedzy uczestników gry oraz od ich możliwości intelektualnych i refleksu. W ostateczności powinna zostać podjęta decyzja co do dalszej strategii działania, a także kilka decyzji operacyjnych.

     Gra musi być oparta na opisie faktów i procesów. Celem stosowania gry jest badanie tych faktów i procesów, dzięki czemu uczeń poznaje rzeczywistość poprzez aktywne eksperymentowanie na modelu zjawiska.

     Aby działania były skuteczne uczeń musi:

• poznać zależności i prawa rządzące daną rzeczywistością,

• umiejętnie przewidywać posunięcia partnerów w grze,

• uwzględniać  zdarzenia, których nie da się z góry przewidzieć, określić.

     Właściwością gier decyzyjnych jest to, że wykorzystuje się je do nabywania lub doskonalenia umiejętności podejmowania decyzji w stosunkowo krótkim czasie w warunkach konkurencji.  

SEMINARIUM

     Zazwyczaj koncentruje się na pojedynczym temacie. Przeważnie ma formę wykładów prowadzonych przez osoby, które są ekspertami zajmującymi się danym wycinkiem tematu. Po wykładach odbywają się zajęcia w grupach zadaniowych lub ćwiczenia w małych grupach, a po nich sesje plenarne, podczas których przedstawione i dyskutowane są wnioski mniejszych grup. Seminarium jest często określane mianem „sympozjum”. Celem obu jest przekazanie informacji, są więc częścią procesu uczenia się, przeważnie na wysoce profesjonalnym poziomie. 

DYSKUSJA  DYDAKTYCZNA

     To metoda nauczania - uczenia się, której istota polega na zorganizowanej wymianie myśli i poglądów uczestników grupy na dany temat. Dyskusja to także sztuka wyrażania własnego zdania, argumentacji i trening szacunku dla przekonań innych. Dyskusja staje się istotnym elementem przy podejmowaniu decyzji lub ocenie faktów, pozwala skonfrontować rozmaite stanowiska i ukazać możliwości rozwiązań pod warunkiem respektowania jej fundamentalnych zasad. Wyróżnia się wiele odmian i wiele technik prowadzenia dyskusji. Każda z nich ma inny przebieg i pozwala na kształtowanie różnych umiejętności. Najczęściej występujące odmiany dyskusji to: 

Dyskusja związana z wykładem

     Jest odmianą dyskusji odnoszącą się do wykładu, mającą na celu wyjaśnienie wątpliwości uczących się co do tez i sformułowań zawartych w wykładzie oraz uzyskiwanie od nich informacji zwrotnej dotyczącej zrozumienia zrealizowanych treści. Wyróżnia się wykład:

• informacyjny

• konwensatoryjny

• problemowy

 

WYKŁAD INFORMACYJNY

     Metoda nauczania polegająca na przekazywaniu uczącym się za pomocą właściwie dobranych słów, określonych informacji.  Struktura wykładu musi się charakteryzować precyzją a tok podawania winien być ściśle podporządkowany regułom logiki. Nauczyciel stosuje go w przypadku, gdy w stosunkowo krótkim czasie musi omówić wiele faktów, zdarzeń, problemów itd. Wykład informacyjny jest metodą angażującą wykładowcę, ale wymaga od uczącego się dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej. Wskaźnik recepcji treści przekazywanych za pomocą wykładu nie jest wysoki, gdyż wynosi ok. 20 %, a czas w którym słuchacz jest zdolny do maksymalnej percepcji nie przekracza  
7-11 min. Oznacza to, że wykład winien być stosowany raczej w ograniczonym zakresie, w przypadku treści wprowadzających w jakieś zagadnienie, zwłaszcza nowe.  

WYKŁAD KONWERSATORYJNY

     Istota tego wykładu polega na większej aktywizacji uczniów poprzez przeplatanie wykładu pytaniami kierowanymi do słuchających i udzielanymi przez nich odpowiedziami lub poleceniami wykonania jakiegoś zadania. 

WYKŁAD PROBLEMOWY

    Wykład problemowy tym różni się od wykładu informacyjnego, że nauczyciel podczas wykładu prowadzi jakby dialog sam ze sobą, eksponując tok rozumowania na poszczególnych etapach sytuacji problemowej.

     „Formułuje problem, wysuwa hipotezy, proponuje sposoby ich weryfikacji i analizuje przyjęte rozwiązanie”. Stawiając pytania - aktywizuje słuchających do udzielania sobie w myślach odpowiedzi, które w czasie trwania wykładu słuchający weryfikują. 

Dyskusja okrągłego stołu

     Polega na swobodnej wymianie poglądów miedzy uczestnikami spotkania (konferencji, kursu, lekcji) a prelegentami przedstawiającymi pewien wybrany problem lub zagadnienie, jak również miedzy samymi uczestnikami. Charakterystyczną cecha tej dyskusji jest nieformalność i swoboda wypowiedzi wszystkich dyskutantów (bez względu na pozycję). Uczestnicy wymieniając własne poglądy i doświadczenia wzajemnie udzielają sobie wyjaśnień, które następnie koryguje oraz uzupełnia osoba prowadząca dyskusję. 

Dyskusja wielokrotna

     Prowadzona jest w małych grupach, przy czym przedmiotem tej dyskusji może być to samo zagadnienie lub problem oddzielny, stanowiący element jakiejś całości. W pierwszej fazie dyskusji (mutacja „A”)praca przebiega w grupach pod kierunkiem lidera, w fazie drugiej (mutacja „B”)zajęcia mają charakter plenarny, podczas których prezentuje się wyniki dyskusji grupowych oraz wybiera optymalne rozwiązanie. 

Burza mózgów

     Polega na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu, któremu poświęcona jest jednostka metodyczna lub jej fragment. Można zgłaszać wszystkie, najbardziej śmiałe a nawet niedorzeczne rozwiązania problemu w obojętnej formie, gdyż szkoda czasu na zastanawianie się nad poprawnością językową. Ważny jest pomysł. Cała konstrukcja burzy mózgów jest tak pomyślana, aby przerwać komunikację między fazą produkcji pomysłów i ocenianiem pomysłów. Metoda ta nazywana jest też: giełdą pomysłów, sesją odroczonego wartościowania, konferencją dobrych pomysłów, jarmarkiem pomysłów, sesją odroczonej oceny czy metodą Osborna - brainstorming. 

Dyskusja panelowa

     Inna nazwa: panel lub dyskusja obserwowana. Cechą charakterystyczną tej dyskusji jest istnienie dwóch gremiów: dyskutującego (eksperci - panel) i słuchającego (audytorium - uczący się).  

     W pierwszej fazie dyskusji wypowiadają się eksperci wprowadzając w temat, następnie odbywa się dyskusja między członkami panelu, a w drugiej fazie dyskusji głos może zabierać każda osoba wchodząca w skład audytorium. 

Metaplan

     Jest to jedna z technik prowadzenia dyskusji spotykana czasami pod nazwą „cicha dyskusja”. Polega ona na tym, że w czasie narady (dyskusji) jej uczestnicy tworzą plakat, który jest graficznym skrótem dyskusji. Uczestnicy dyskusji zamiast zabierać głos zapisują swoje myśli na kartkach określonego kształtu i koloru w krótkiej formie równoważników zdań. Następnie przypinają je do arkusza papieru umieszczonego na tablicy. 
 

IV.  AKTYWIZUJĄCE METODY I TECHNIKI  NAUCZANIA (wg innych autorów). 

METODA PROJEKTÓW

     Termin ten stosowany może być zarówno w odniesieniu do metody nauczania, jak i formy organizacyjnej pracy nauczyciela z uczniem. Metoda ta polega na wykonaniu przez uczniów projektu oznaczającego „duże” zadanie. Zadanie to jest realizowane przez uczniów samodzielnie, a koordynowane i przygotowane jest ono przez nauczyciela. Nauczyciel w sposób ogólny określa merytoryczne ramy projektu, a uczniowie sami wybierają sobie temat projektu. Projekt najczęściej realizowany jest przez grupę uczniów w dłuższym okresie czasu. Wykonanie projektu bardzo często wymaga wykorzystania wiedzy z różnych przedmiotów nauczania. Uczniowie samodzielnie zbierają potrzebne dane do wykonania projektu, opracowują je (nie tylko w formie pisemnej), a następnie prezentują innym. Sami podejmują decyzje o wyborze źródeł informacji i sposobie prezentacji.

     Projekty mają odpowiadać zainteresowaniom uczących się i wiązać działalność praktyczną

z pracą umysłową, rozwijać samodzielność. 

METODA PRZEWODNIEGO TEKSTU

     Metoda ta wykorzystywana jest w krajach zachodnich szczególnie w praktycznym nauczaniu zawodu i wykonywaniu ćwiczeń laboratoryjnych. Jest ona pewną odmianą nauczania problemowego. Uczeń lub grupa uczniów otrzymuje zadanie praktyczne i ma dostęp do wszystkich danych oraz informacji potrzebnych do wykonania zadania. Zadanie wykonują uczniowie samodzielnie mając jako pomoc tzw. „teksty przewodnie „tj. pytania prowadzące oraz przygotowane do wypełniania formularze. Nauczyciel przygotowuje materiały potrzebne do wykonania ćwiczeń, teksty przewodnie, katalogi itp. W czasie wykonania zadania pomaga uczniom, gdy napotykają na jakieś trudności. Czuwa też nad takim wyborem drogi rozwiązania, aby zadanie było możliwe do wykonania w danych warunkach. 

METODA  GRUPOWEGO  ROZWIĄZYWANIA  PRZYKŁADÓW

     Metoda ta należy do grupy gier dydaktycznych. Istota jej polega na tym, że jest jedno i tylko jedno rozwiązanie, które wyraża się parametrycznie. Grupy uczniów mają wykonać zadanie (przykład), w którym brak jest pełnych informacji niezbędnych do rozwiązania. Najlepiej jest, jeśli zadanie jest tak skonstruowane, że można go rozwiązać różnymi sposobami.

Aby zdobyć niezbędne informacje uczniowie muszą je „kupić” od nauczyciela za odpowiednią liczbę punktów. Opłaty za informacje na poszczególnych etapach gry dostosowane są do stopnia złożoności zadania, liczby niezbędnych informacji oraz przeciętnego poziomu klasy.

     Pracując w grupach uczniowie zapoznają się z dyspozycją, dyskutują. Chodzi o to, aby opracowali metodę rozwiązania zadania, określili informacje, które muszą uzyskać nie tracąc zbędnych punktów. Liczy się taktyka. 

JIGSAW („klasa - układanka”, „puzzle”)

     Zadaniem tej metody jest aktywne włączenie uczniów w proces uczenia się poprzez scedowanie na nich odpowiedzialności za nauczenie części materiału swoich kolegów. Sedno metody tkwi w tym, że każdy uczestnik grupy powinien zostać ekspertem, który w istotny sposób przyczynia się do osiągnięć całego zespołu. Każdy uczeń musi skorzystać z pomocy (wiedzy) innego ucznia. Każdy musi pomóc wszystkim pozostałym, a zatem w pracy aktywnie uczestniczy cała klasa. 

METODA PROBLEMOWA KLASYCZNA

     Jej istota sprowadza się do kierowania przez nauczyciela procesem rozwiązywania problemu, który wcześniej został wywołany w wyniku wytworzenia sytuacji problemowej. 

DEBATA

     Jest to metoda, która ułatwia podjęcie decyzji, ale też przy jej pomocy można rozważyć określoną sytuację bez dokonywania wyboru. Zadaniem uczestników jest zaprezentowanie w przyjazny sposób argumentów ,,za” i „przeciw” oraz przy ich pomocy przekonanie do swoich poglądów, a nie pokazanie, że grupa umie atakować przeciwnika. Każda grupa powinna mieć taki sam łączny czas wypowiedzi. Wprowadzając tą metodę należy liczyć się z subiektywnym sposobem przedstawiania poglądów. 

DYSKUSJA KONFERENCYJNA

     Jedna z odmian dyskusji dydaktycznej. Dyskusję konferencyjną można stosować podczas szkolnych sesji naukowych poświęconych określonym problemom tam, gdzie zachodzi konieczność werbalnego przeanalizowania jakiegoś szerokiego zagadnienia.

Problematykę ogólną dzieli się na zagadnienia bardziej szczególowe, te zaś są rozpracowywane w poszczególnych zespołach problemowych (grupach dyskusyjnych) w określonym czasie.

Po upływie przewidzianego czasu, przewodniczący zespołów problemowych przedstawiają rozwiazania szczegółowych zagadnień w określonym porządku tworząc obraz rozwiązania problemu określonego. 

DYSKUSJA PUNKTOWANA

     Dyskusja punktowana jest techniką lekcyjną, która polega na tym, że uczniowie dyskutują w grupach 6-8 osób, natomiast pozostali uczniowie wraz z nauczycielem przysłuchują się. Dyskusja trwa od 8 do 20 min., w zależności od tematu i wieku uczniów. Uczestnicy dyskusji posługują się planem dyskusji aby zanadto nie odbiegać od tematu. Za każdy udział w dyskusji uczeń otrzymuje punkty dodatnie  lub ujemne,  które wpisuje się na uprzednio przygotowanej karcie do punktowania.  Nauczyciel przyznaje punkty dodatnie za:  zajęcie stanowiska w omawianej kwestii, zaprezentownie informacji opartej na faktach lub uzyskanej przez ucznia w drodze badań,  zrobienie uwagi na temat, wciągnięcie innego ucznia do dyskusji. Punkty ujemne można otrzymać za: przerywanie, przeszkadzanie, monopolizowanie dyskusji, ataki osobiste, robienie nieistotnych uwag. Najpoważniejszym wykroczeniem jest monopolizowanie dyskusji przez jednego ucznia, ponieważ pozostali nie mogą włączyć się do dyskusji i tracą możliwość zdobycia punktów. Za pomocą punktów ujemnych nauczyciel może utrzymać dyscyplinę i uwagę przysłuchujących się dyskutantów. Jest to metoda, którą można potraktować jako alternatywę wobec tradycyjnego odpytywania uczniów z ostatnio przerobionego na lekcji tematu. Jej dodatkową zaletą jest przyzywczajenie ucznia  do prowadzenia dyskusji w kulturalny sposób, tak aby nikogo nie obrażać, aby nie monopolizować dyskusji, cały czas kontrolować sytuację w której się uczestniczy. 

ŚNIEŻNA KULA (DYSKUSJA PIRAMIDOWA)

      Dyskusja ta jest wieloszczeblowa a jej przebieg jest nastepujacy:

Uczestnicy pracują indywidualnie nad podanym problemem.

Następnie:

ustalają wspólne stanowisko w dwójkach.

Następnie:

ustalają wspólne stanowisko w czwórkach.

Następnie:

ustalają wspólne stanowisko w ósemkach.

Następnie:

prezentują wyniki ósemek na sesji plenarnej. 

      Technika ta daje szansę każdemu na sprecyzowanie swojego zdania na podany temat. Pozwala uczestnikom ćwiczyć i śledzić proces uzgadniania stanowisk. 

"66” "PHILIPS 66"

      Jest to rodzaj dyskusji wieloszczeblowej. Grupa dyskutująca podzielona jest na sześcioosobowe zespoły, w których dyskusja trwa 6 minut. Następnie reprezentanci grup prezentują wyniki dyskusji swoich grup na plenum. 

BRZĘCZĄCE GRUPY

     Po wysłuchaniu wykładu (bądź jego fragmentu) uczestnicy dyskusji proszeni są o sformułowanie niewielkich grupek (pary sąsiadów  4 - 6 osób). W grupkach tych dzielą się uwagami, wrażeniami, punktami widzenia na dany temat. Potem następuje czas zadawania pytań, prezentowania stanowisk grup, wymiany opinii itp. 

DYSKUSJA KIELECKA

     Jest to technika dyskusji w grupach pisemno - ustna, wieloszczeblowa połączona z wizualizacją. Przebiega następująco:

1. Uczestnicy dyskusji odpowiadają pisemnie - anonimowo - na kilka pytań zadanych przez prowadzącego. Zbiera się odpowiedzi wszystkich - oddzielnie odpowiedź na każde pytanie.

2. Grupa dyskutująca zostaje podzielona losowo na tyle podgrup, ile było pytań. Każda podgrupa otrzymuje do analizy i opracowania - w formie plakatu - odpowiedzi całej grupy na jedno pytanie.

3. Grupy prezentują kolejno wizualizowane odpowiedzi (plakaty) na kolejne pytania, co daje obraz poglądów całej grupy na określony pytaniami problem.

DYWANIK POMYSŁÓW

     Jedna z technik prowadzenia dyskusji, w wyniku której grupy dyskutujące tworzą plakaty („dywaniki pomysłów”), na których umieszczają napisane na kartkach propozycje rozwiązań dyskutowanego problemu. Po zakończeniu zgłaszania rozwiązań, problemów następuje ocena punktowa każdego z rozwiązań (każdy uczestnik dyskusji ma do dyspozycji punkty: 1, 2 lub 3, które przydziela wg własnego uznania wybranym rozwiązaniom ). Za najlepsze rozwiązanie problemu uznaje się to, które uzyskało największą liczbę punktów.

MAPA POJĘCIOWA

     Jest techniką pracy polegającą na opracowywaniu problemu przy pomocy plakatów, rysunków, obrazków, symboli, haseł.

   Pracując techniką mapy pojęciowej kształtujemy u uczniów umiejętności:

• twórczego myślenia,

• „porządkowania” wiedzy,

• wyrażania własnych poglądów,

• negocjowania,

• współpracy w grupie,

• uzgadniania stanowiska.

     Może być stosowana na każdym etapie kształcenia.

     Rozpoczynając nowy przedmiot (lub nowy dział, moduł), możemy zorientować się, jakie są wyobrażenia uczniów na określony temat, jaką wiedzą dysponują. Posługując się tą techniką na zakończenie działu (modułu, przedmiotu) pomagamy uczniom usystematyzować wiedzę, diagnozujemy osiągnięte przez nich umiejętności klasyfikowania, analizowania, rozumienia związków  
i zależności, oraz umiejętności społeczne. 

TECHNIKA GRUPY NOMINALNEJ (TGN)

     TGN można rozumieć jako rozwiniętą formę ,,burzy mózgów”. Daje równe szanse wszystkim uczestnikom formułowania pomysłów, redukuje marnotrawstwo czasu, wyzwala twórcze myślenie.

     Po przedstawieniu pytania nominalnego, dotyczącego decyzji jaka ma być podjęta, uczniowie indywidualnie udzielają odpowiedzi na pojedynczych kartkach. Podczas odczytywania po jednej odpowiedzi przez kolejnych uczniów (aż do wyczerpania) numeruje się kartki i umieszcza na tablicy.

     Ze względu na powtórzenia za zgodą autorów nie wszystkie odpowiedzi muszą być umieszczone na tablicy. Do zbioru kartek podchodzą kolejno wszyscy uczniowie, aby wybrać 5-8 odpowiedzi i przyznać od 1 do 5 punktów wybranym przez siebie propozycjom. Punkty wpisywane są w tabeli (zestawieniu rankingu) zawierającej wszystkie numery kartek (w pionie tabeli) oraz inicjały uczestników (w poziomie tabeli). Podjęcie decyzji następuje po dyskusji i interpretacji wyników. 

V. FORMY PRACY Z UCZNIEM

 

   Wyróżnia się następujące formy pracy z uczniem:

• indywidualną,

• grupową (uczenie się we współpracy).

   W aktywizujących metodach nauczania preferowana jest forma pracy grupowej.

ZALETY PRACY W GRUPACH

Kiedy współpracuje się z innymi ludźmi:

• jakość pracy jednostki rośnie,

• umiejętności i zdolności członków grupy sumują się,

• rzadziej zdarzają się przypadkowe błędy,

• pojawiają się pomysły, które mogłyby nie powstać podczas pracy indywidualnej,

• grupa zapewnia oparcie i poczucie bezpieczeństwa, zwłaszcza przy podejmowaniu decyzji,

• łatwiej przełamać stereotypy,

• współpraca zachęca uczestników do uczciwości.

FORMY PRACY GRUPOWEJ

Wersja 1:

1.Praca partnerska - w parach:

• Praca typu tutoring, tzn. jeden uczeń przekazuje wiedzę drugiemu,

• Równorzędni partnerzy dzielą zadanie (materiał) między siebie.

2. Małe grupy formowane na krótko na 5 - 10 minut podczas lekcji.

3. Grupy współpracujące dłużej rozwiązują obszerniejsze problemy, zadania, wykonują większe przedsięwzięcia.

Wersja 2

1. Praca w grupach rywalizujących (grupy rozwiązują ten sam problem).

2. Uzupełniające się prace grupowe.

LICZEBNOŚĆ GRUP

      Uzależniona jest od rodzaju zadania, poziomu uczniów, ich motywacji, przygotowania i doświadczenia, czasu i warunków wykonania zadania, od samego nauczyciela itp. Poniższy układ przytoczony jest za T. Nowackim.

• Grupa trzyosobowa jest optymalna, gdy zadanie jest ściśle określone, jednoznaczne i zawiera dokładne wskazówki.

• Grupa czteroosobowa jest dobra dla oceniania, ale kiepsko podejmuje decyzje.

• Grupa pięcioosobowa jest optymalna do podejmowania decyzji i osiągania założonych rezultatów.

• Grupa sześcioosobowa jest dość nieudolna w podejmowaniu decyzji, pracuje z przeszkodami, ale jest dobra do kształtowania umiejętności kierowania.

• Grupa ośmioosobowa jest bardzo dobra jako grupa informacyjna i doradcza, ale jako grupa robocza nieco za duża.

• Grupy 9 - 12 osobowe wymagają  wysokiego stopnia dyscypliny przy demokratycznym kierownictwie. Zalecane jest w takiej grupie tworzenie podzespołów.

PODZIAŁ NA GRUPY

• dobrowolny bez ograniczeń (np. „dobierzcie się w trójki,...., jak chcecie”)

• dobrowolny spełniający pewne narzucone warunki (np. „dobierzcie się  
  w pary mieszane - chłopak z dziewczyną”)

• losowy (za pomocą odliczania, za pomocą kart, obrazków, cukierków itp.)

• podział dokonany przez nauczyciela.

 

ROLE W GRUPIE 

      Według Tomasza Garstki mogą być następujące: 

ZWIAZANE Z REALIZACJĄ ZADANIA:

lider  zadaniowy

inicjator, innowator

koordynator, „spawacz”

„nawigator”, strażnik zadania, strażnik czasu

informator

„pytacz”

„dociekacz”

opiniodawca, recenzent

poszukiwacz opinii

kontynuator, „echo”

modyfikator

podsumowujący, porządkujący

ekspert

pomocnik, sekretarz 

ZWIĄZANE Z KONTAKTAMI MIĘDZY CZŁONKAMI W GRUPIE

„gwiazda”, lider emocjonalny

motywator, „zapalniczka”

wspierający, „opoka

harmonizator, negocjator, rozjemca

strażnik reguł

animator

obserwator

„piorunochron”

słuchacz 

UTRUDNIAJĄCE DOBRE FUNKCJONOWANIE GRUPY

blokujący, pieniacz

autokrata

agresor

„outsider”

„kotek”, „małe dziecko”

„adwokat diabła”

błazen

zależny

egocentryk, narcyz

burzyciel

VI.  UMIEJĘTNOŚCI KLUCZOWE

   Stosując aktywizujące metody i techniki kształcenia możliwe jest kształtowanie różnych umiejętności, a przede wszystkim umiejętności kluczowych. 

a) Umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnego uczenia się.

      Uczenie się jest związane z podejmowaniem różnych wyborów: czego i jak się uczyć, co uznać za najważniejsze, jak odkryć braki i błędy w postępowaniu, jak różnicować ważność uzyskanych informacji. Zdobycie umiejętności planowania, organizowania i oceniania procesu uczenia się daje uczniowi szansę kierowania własnym rozwojem, ale stworzenie warunków do zdobycia tej umiejętności jest zobowiązaniem edukacyjnym szkoły. 

2. Umiejętność komunikowania się w różnych sytuacjach.

      Nieustannie rośnie różnorodność kontaktów między ludźmi. Coraz częściej musimy komunikować nasze oczekiwania oraz przyjmować informacje zwrotne. Praca, sprawy publiczne kształtują się lepiej, jeżeli potrafimy podzielić się wiedzą z innymi. Człowiek musi umieć w różnych sytuacjach tworzyć i rozumieć teksty w różnych formach przekazu. 

3. Umiejętność efektywnego współdziałania w zespole.

      Współczesny człowiek wykonuje coraz więcej zadań wspólnie z innymi. Skład zespołów może się zmieniać, ale ogólne zasady współpracy są podobne. Zmieniać się powinny także role, bo podczas pracy w grupie można być przełożonym, partnerem lub podwładnym. Praca w małych grupach podczas lekcji przygotowuje do pełnienia zadań społecznych i zawodowych. Uczenie się przez współpracę jest, więc aktywna metodą zdobywania wiedzy i umiejętności, pozwala na pokonywanie trudności i rozwiązywanie problemów. 

4. Umiejętność rozwiązywania problemów w twórczy sposób.

      Stajemy wielokrotnie wobec sytuacji nowych i skomplikowanych, które zmuszają do nietypowego postępowania. W nowoczesnym społeczeństwie wzrasta zapotrzebowanie na ludzi myślących i pracujących twórczo. Ważnym zadaniem szkoły staje się wykorzystanie treści przedmiotowych do kształcenia aktywnej, twórczej postawy wobec trudnych oraz nietypowych problemów poznawczych i organizacyjnych. 

e) Umiejętność sprawnego posługiwania się technologią komputerową.

     Trudno dziś zdobywać informacje i rozwiązywać wiele problemów bez dostępu do nowych technologii informacyjnych. Umiejętność korzystania z tego narzędzia staje się koniecznością. Umiejętność tę powinno się rozwijać integralnie z kształceniem przedmiotowym. 

VII. BIBLIOGRAFIA 

1. Goźlińska E.: Słowniczek nowych terminów w praktyce szkolnej. CODN, Warszawa 1997 r.

2. Karpiński J.: Wybrane elementy metodyki praktycznej nauki zawodu. Zeszyt nr 6 z serii ABC nauczyciela szkoły zawodowej. CODN, Warszawa 1994 r.

3. Kruszewski S.: (red.)Sztuka nauczania. Warszawa 1991 r.

4. Kupisiewicz Cz.: Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa 1994 r.

5. Nowacki T.: Aktywizujące metody w kształceniu. Zeszyt nr 34 z serii ABC nauczyciela szkoły zawodowej. CODN, Warszawa 1994 r.

6. Okoń W.: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1992 r.

7. Pakiet edukacyjny. Reforma kształcenia zawodowego. Praca zbiorowa. CODN, Warszawa      1997 r.

8. Sepkowska Z.: Metoda projektów w edukacji ekonomicznej. WCKP, Łódź 1996 r.

9. Szapiro T.: Co decyduje o decyzji. PWN, Warszawa 1993 r.

10. Szlosek F.: Burza mózgów. Zeszyt nr 33 z serii ABC nauczyciela szkoły zawodowej. CODN, Warszawa 1995 r.

11. Szlosek F.: Dyskusja wielokrotna. Zeszyt nr 22 z serii ABC nauczyciela szkoły zawodowej. CODN, Warszawa 1994 r.

12. Szlosek F.: Gry dydaktyczne. Zeszyt nr 41 z serii ABC nauczyciela szkoły zawodowej. CODN, Warszawa 1995 r.

13. Szlosek F.: Metoda przypadków i metoda sytuacyjna w kształceniu zawodowym. Zeszyt nr 21 z serii ABC nauczyciela szkoły zawodowej. CODN, Warszawa 1994 r.

14. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Radom 1995 r.

15. Żurakowski F.: Metoda symulacyjna w kształceniu umiejętności negocjowania. WCKP, Łódź 1997 r.

1

---