Inwestowanie na rynku kapitałowym
1.1. Inwestowanie w papiery wartościowe
W rozdziale przedstawiono zarys definicji inwestycji oraz opisano najważniejsze zagadnienia związane z inwestowaniem w papiery wartościowe na giełdzie.
Podstawowym sposobem powiększania kapitału jest jego inwestowanie. Słowo „inwestować” pochodzi z języka łacińskiego. „Investire” znaczy „odziewać”, „przykrywać”, „otaczać”. Z czasem słowo to zmieniło znaczenie. Szczególnej wagi termin ten nabrał w gospodarce rynkowej, w której inwestowanie jest podstawowym czynnikiem wzrostu i rozwoju gospodarczego.
„Terminowi inwestowanie są nadawane w literaturze i praktyce dwa różne znaczenia: inwestowanie oznacza wydatkowanie pieniądza na zakup aktywów rzeczowych, a także wydatkowanie zasobów pieniądza na zakup aktywów finansowych (papierów wartościowych), które charakteryzują się tym, że przynoszą swemu posiadaczowi dochód”.
Przedstawiając obszerniej rozwiniętą definicję terminu inwestowanie można stwierdzić, że jest to działalność polegająca na udostępnianiu innym podmiotom posiadanych w danym momencie zasobów pieniądza na określony (lub nie określony) czas w celu otrzymania strumienia dochodów w przyszłości. Strumień przyszłych dochodów powinien stanowić wynagrodzenie za czas, na jaki zasoby gotówki są inwestowane i rekompensować oczekiwaną stopę inflacji, a także stanowić wynagrodzenie za ryzyko związane z daną inwestycją. Tak rozumiane inwestowanie może być prowadzone zarówno przez inwestorów instytucjonalnych jak i indywidualnych.
Literatura z zakresu ekonomii i zarządzania podaje wiele definicji terminu „inwestycja”. Można tu przytoczyć definicję Hirschleifera z roku 1965: „Inwestycja jest w istocie bieżącym wyrzeczeniem dla przyszłych korzyści. Ale teraźniejszość jest względnie dobrze znana, natomiast przyszłość to tajemnica. Przeto inwestycja jest wyrzeczeniem się pewnego dla niepewnej korzyści”.
W definicji tej przedstawiono element psychologiczny związany z inwestowaniem. Jest to bowiem wyrzeczenie. Inwestujący wyrzeka się bieżących korzyści na rzecz przyszłych zysków i musi zrezygnować z bieżącej konsumpcji, co nie jest oczywiście łatwą decyzją. Przyszłe zyski z tytułu posiadania papierów wartościowych zależą od wielu czynników, z których być może najważniejszym jest przyszła sytuacja na rynku papierów wartościowych. Lokowanie w akcje jest jednym z przykładów podejmowania decyzji w warunkach niepewności i ryzyka. Przyszłość jest nieprzewidywalna, przeto przyszłe korzyści mogą wystąpić, ale nie muszą. Inwestujący może nawet ponieść straty. Ekonomista Masse zwraca uwagę, że „inwestycja to nie tylko prosta transformacja funduszy, ale również gra”. W inwestowaniu nieodłącznym czynnikiem jest również czas. Upływ czasu zasadniczo nie jest przyczyną powstania przyszłych korzyści, lecz musi wystąpić, aby inwestycja przyniosła dochód.
Osoby, których dochody przekraczają potrzeby bieżącej konsumpcji odkładają część tych dochodów w formie oszczędności. Oszczędności te mogą być utrzymywane w formie gotówkowej, lub też mogą być przeznaczane na zakup papierów wartościowych. Utrzymywanie oszczędności w formie gotówki jest nieracjonalne, gdyż ta forma oszczędzania nie przynosi dochodu, lub też przynosi dochód niższy, niż jest możliwy do uzyskania w danym momencie na rynku finansowym. Oszczędzanie oznacza powstrzymanie się od bieżącej konsumpcji, toteż ludzie domagają się określonego wynagrodzenia. Ulokowanie zaoszczędzonych kwot w papierach wartościowych, które charakteryzują się tym, że przynoszą swemu posiadaczowi dochód, stanowi zgodnie z klasyczną teorią procentu, formę wynagrodzenia. W znaczeniu tym, inwestowanie jest więc działalnością polegającą na czasowym zrzeczeniu się prawa do dysponowania większą kwotą pieniężną. Możliwe jest także wystąpienie sytuacji odwrotnej, kiedy inwestorzy sprzedają posiadane papiery wartościowe w celu uzyskania środków na finansowanie bieżącej konsumpcji. Może być to spowodowane zbyt niską ceną za zrzeczenie się prawa do dysponowania oszczędnościami i powinno stymulować jej wzrost do poziomu równowagi. Skala korzyści, jakie osiągają ludzie z tytułu powstrzymania się od bieżącej konsumpcji, kształtowana jest na rynku finansowym pod wpływem relacji podaży oszczędności oraz popytu na pieniądz. Parametrem określającym skalę tych korzyści (równoważącym podaż i popyt na oszczędności) jest stopa procentowa. Inwestor lokujący posiadane fundusze na rynku finansowym może wybrać wiele różnych papierów wartościowych.
Dokonanie wyboru przedmiotu lokat jest skomplikowanym procesem, w ramach którego podstawowe znaczenie ma oszacowanie oczekiwanej stopy dochodu oraz ryzyka. W tym znaczeniu inwestowanie można określić jako działalność polegającą na dokonywaniu wyboru pomiędzy dostępnymi papierami wartościowymi, różniącymi się pod względem oczekiwanej stopy dochodu oraz ryzyka nie uzyskania dochodu w oczekiwanej wysokości. Inwestor działający na rynku finansowym powinien tak ukształtować strukturę posiadanych lokat, aby zoptymalizować relacje pomiędzy oczekiwaną stopą dochodu a ryzykiem. Charakteryzując zachowania inwestorów i spekulantów na rynku kapitałowym można także stwierdzić, że inwestorzy zakupują papiery wartościowe, ponieważ są przekonani, że ceny tych papierów ukształtowane na rynku w danym momencie prawidłowo odzwierciedlają ich rzeczywistą wartość. Inwestor oczekuje, że zakup tych papierów pozwoli na osiągnięcie przyzwoitej stopy dochodu, przy danym poziomie ryzyka. Motywy działania spekulantów mają przeciwstawny charakter. Spekulanci są przekonani, że na rynku znajdują się papiery wartościowe, których ceny w danym momencie nie odzwierciedlają ich rzeczywistej wartości. Jeżeli ceny te są niższe od wartości, to nabycie takich papierów pozwoli na osiągnięcie zysku kapitałowego w momencie, kiedy rynek prawidłowo oszacuje tę wartość. Źródłem zysku może być także sprzedaż tych papierów, których ceny w danym momencie przewyższają ich wartość.
Z praktycznego punktu widzenia wyodrębnia się przynajmniej dwa rodzaje inwestycji. Pierwszym rodzajem umownie można nazwać inwestycjami rzeczowymi. Polegają one na zakupie majątku rzeczowego. Tego typu inwestycje dokonywane są przede wszystkim przez firmy, które powiększają wartość majątku trwałego, np. fabrykę, w nadziei osiągnięcia dużych zysków w przyszłości. Trzeba jednak dodać, że z tego typu inwestycjami spotykamy się również w przypadku pojedynczych osób, które mogą inwestować np. w nieruchomości bądź dzieła sztuki. Drugi rodzaj inwestycji można umownie nazwać inwestycjami finansowymi (kapitałowymi). Zalicza się do nich inwestycje polegające na zakupie dewiz czy lokowania oszczędności na rachunkach bankowych. Jednym z najważniejszych rodzajów działalności w zakresie inwestycji finansowych w gospodarce rynkowej jest inwestowanie w papiery wartościowe.
Badacze rynku papierów wartościowych starali się wypracować pewne narzędzia, które umożliwiałby podejmowanie optymalnych decyzji. Doprowadziło to do powstania dziedziny wiedzy, którą można nazwać nauką o inwestowaniu w papiery wartościowe. Nauka ta korzysta w dużym stopniu z dorobku nauki o finansach (a zwłaszcza o finansach korporacji). Ta ostatnia dziedzina wiedzy powstała jako odrębny dział w początkach naszego stulecia. Początkowo nauka o finansach była w dużym stopniu dziedziną opisową. Badacze kładli nacisk na aspekty prawne związane z powstaniem, łączeniem i likwidacją firmy, oraz z emitowaniem papierów wartościowych przez firmy, a także z redukowaniem rynków przez rząd. Nauka o inwestowaniu w papiery wartościowe wiąże w sobie elementy nauki o finansach oraz matematyki, a w szczególności jej działów: statystycznych analiz danych i statystycznych teorii decyzji. Bez powiązania tych dziedzin nie ma dziś mowy o właściwym inwestowaniu na rynku papierów wartościowych. Niektórzy inwestorzy skłaniają się jednak do innego poglądu uważając, że do osiągnięcia sukcesów w lokowaniu w akcje nie są potrzebne żadne narzędzia u podstaw, których leży pewna teoria, lecz wystarczy intuicja. Poza nielicznymi wyjątkami jest to pogląd fałszywy. Wspomniane wyjątki dotyczą rynków papierów wartościowych, które nie są rynkami efektywnymi, mają niską płynność i niewielkie rozproszenie papierów. Dotyczą też takich sytuacji, w których inwestor ma dostęp do pewnych wewnętrznych informacji o przyszłości firmy, której akcje są na rynku i może zadziałać wcześniej uprzedzając rynek. Wymienione sytuacje stanowią jednak niewielką część przypadków pojawiających się na rynkach papierów wartościowych. Jednym z argumentów na rzecz stosowania właściwych metod, opartych na mocnych podstawach teoretycznych, jest fakt, że poważni inwestorzy korzystają z usług firm stosujących sprawdzone rozwiązania. Okazuje się, że w czasie gwałtownego spadku cen akcji, nie wszyscy inwestorzy tracą. Można zabezpieczyć się przed skutkami takiego spadku, właściwie zarządzając portfelem papierów wartościowych.
Zarządzanie portfelem papierów wartościowych jest ogólnym określeniem wszelkiej działalności inwestora w dziedzinie lokowania w papiery wartościowe. Ogólnie rzecz traktując, zarządzanie portfelem obejmuje pięć rożnych czynności przeprowadzanych w zasadzie na bieżąco: określenie celu i warunków tworzenia portfela, określenie zbioru papierów wartościowych, określenie kryteriów wyznaczania portfela, określenie charakterystyk papierów wartościowych, oraz ocena portfela.
Określenie celu i warunków tworzenia portfela. Najważniejszym wyznacznikiem tworzenia portfela jest horyzont czasowy, tzn. okres posiadania portfela. Wyróżnia się tu dwie podstawowe sytuacje w posiadaniu portfela: okres krotki i okres długi.
Określenie zbioru papierów wartościowych, z których tworzy się portfel. Na światowych rynkach liczba papierów wartościowych jest bardzo duża i nie jest możliwe tworzenie portfela z wszystkich występujących papierów. Przeto inwestor powinien znacznie zawęzić ten zbiór do pewnych grup papierów.
Określenie kryteriów wyznaczania portfela. Skład portfela, który będzie posiadał inwestor, zależy od kryteriów jego wyznaczania, te zaś są pochodną celu tworzenia portfela. Kryterium wyznaczania portfela determinuje metody stosowane przy jego otrzymywaniu.
Określenie charakterystyk papierów wartościowych. Wyznaczanie portfela jest możliwe przy zastosowaniu pewnych metod, z reguły matematycznych. Do tego celu niezbędna jest z kolei znajomość charakterystyk papierów wartościowych mogących się znaleźć się w portfelu. Jak zobaczymy, najczęściej rozpatrywanymi charakterystykami są te, które dotyczą zysku i ryzyka papierów wartościowych.
Ocena portfela. Z reguły inwestor nie pozbywa się posiadanego portfela papierów wartościowych, lecz zamierza dalej inwestować. Ponieważ jednak zmieniają się warunki rynkowe, portfel ten może już nie być optymalny. W związku z tym zachodzi konieczność oceny posiadanego przez inwestora portfela i ewentualnej zmiany jego składu.
K.T. Jajuga: „Jak inwestować w papiery wartościowe”, PWN, Warszawa 1994, s. 13
J. Czekaj: „Kursy akcji notowanych na giełdzie papierów wartościowych w Warszawie w świetle współczesnej teorii rynku kapitałowego”, AE, Kraków 1994, s. 34
J. Czekaj: op.cit., s. 34
K.T. Jajuga: op.cit., s. 13
K.T. Jajuga: op.cit., s. 14
J. Czekaj: op.cit., s. 34
J. Czekaj: op.cit., s 34
J. Czekaj: op.cit., s. 35
K. T. Jajuga: op.cit., s. 15
K.T. Jajuga: op.cit., s. 15
K.T. Jajuga: op.cit., s. 47
K.T. Jajuga: op.cit., s. 49