Temat pracy: WOLONTARIAT

Wolontariat w Polsce zaczął rozwijać się od 1990 roku w licznie powstających od tego roku organizacjach pozarządowych. Szacuje się, że obecnie około dwóch milionów Polaków jest lub bywa wolontariuszami. Wolontariat jest zapewne tak stary jak sama ludzkość. Na początku nie miał ram instytucjonalnych, a z czasem zaistniał również w organizacjach: kościelnych, samopomocowych, a wreszcie pozarządowych.

Zasadniczym pojęciem związanym z wolontariatem jest motywacja. Aby dana praca wolontarystyczna była pomyślna, zazwyczaj konieczne jest aby zarówno wolontariusz, jak i organizacja z nim współpracująca były świadome motywacji wolontariusza.

Najczęstsze motywacje wolontariuszy:

• chęć zrobienia czegoś dobrego, pożytecznego,

• potrzeba kontaktu z ludźmi lub nawiązania nowych znajomości,

• potrzeba bycia potrzebnym,

• chęć spłacenia dobra, które kiedyś od kogoś się otrzymało,

• chęć zdobycia umiejętności i doświadczeń zawodowych i życiowych,

• motywacje religijne.

O śladach bezinteresownej działalności społecznej w polskiej tradycji w 1862 roku w liście do Michaliny z Dziekańskich Cyprian Kamil Norwid napisał: „(…) społeczność polska - społeczność narodu, który, nie zaprzeczam, iż o tyle jako patriotyzm wielki jest, o ile jako społeczeństwo żaden. (…). Wszystko to, czego nie od patriotyzmu, czego nie od narodowego, ale od społecznego uczucia wymaga się, to jest tak początkujące, małe i prawie nikczemne, że strach wspominać o tym”.

Norwid nie dożył niestety najlepszego okresu polskiego ruchu społecznikowskiego, który trwał jeszcze kilka lat po zakończeniu II wojny światowej. Potem aparat komunistyczny zaczął traktować pracę społeczną jako gest lojalności wobec siebie. W latach 1989 - 1996 przyszedł czas stagnacji. W roku 1996 Fundacja BORIS wydała Roczniak poświęcony w całości wolontariatowi. Zawierał on m.in. prawdopodobnie pierwszą analizę prawną stosunków między wolontariuszem a organizacją. Wtedy też powstał pierwszy wzór umowy zlecenia pracy wolontarystycznej. Następnym krokiem było opracowanie Programu kompleksowego ubezpieczenia organizacji pozarządowych. W roku 2000 pojawiły się pierwsze zapisy o wolontariacie w aktach prawnych, a wśród nich rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej, regulujące zasady pracy wolontariuszy w placówkach opiekuńczo - wychowawczych. Tym sposobem zalegalizowano w naszym kraju wolontariat.

Ogłoszenie przez ONZ roku 2001 Światowym Rokiem Wolontariatu przyczyniło się do aktywizacji działań w tej dziedzinie. Doktor Marcin Krajewski z Uniwersytetu Warszawskiego na zlecenie Fundacji im. Stefana Batorego przeprowadził analizę prawną istniejących przepisów, mogących mieć związek z wolontariatem. Wspomnieć trzeba też, iż w 1985 roku rezolucją Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych postanowiono, że 5 grudnia obchodzony będzie jako Międzynarodowy Dzień Wolontariusza. Świętowanie tego dnia przyjęło się również w Polsce.

Jakkolwiek w polskim społeczeństwie rzeczywistość wolontariatu - różnie nazywana, ma bogatą tradycję, to w prawodawstwie aktualnie istniejącym pojęcie wolontariatu jest terminem nowym. Jeszcze Raport Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu na temat Instytucji wolontariatu w Polsce i w innych krajach z 1994 roku stwierdzał: „Pojęcie wolontariatu definiowane w słownikach wyrazów obcych, bądź językowych słownikach terminologii prawniczej i ekonomicznej jako „[...] osoba służąca innym dobrowolnie i bez wynagrodzenia”, nie jest terminem umocowanym w polskim prawodawstwie”.

Wolontariat „Voluntas” oznacza wolną wolę, samodzielnie podjętą decyzję lub indywidualny wybór, dobrowolna, bezpłatna, świadoma działalność na rzecz innych lub całego społeczeństwa, wykraczająca poza związki rodzinno - koleżeńsko - przyjacielskie.

Zatem „zgłaszanie się na ochotnika” (ang. volunteering) zakłada chęć czy gotowość do poświecenia własnego czasu, energii, umiejętności lub dobrej woli, po to by wykonać różne prace, np. sprzątnięcie śmieci w parku, pomoc dzieciom w odrabianiu pracy domowej .

Przyjrzyjmy się teraz słowu „służba" (ang. service). To słowo również pochodzi z języka łacińskiego „servitium”, a jego często używanymi synonimami są takie terminy jak: obowiązek, zajęcie, praca, zatrudnienie. To pojęcie oznacza działania na czyjąś korzyść, które odbywają się przez pewien czas, a wcześniej uzgodnione zostały ich efekty.
Podobnie więc jak „zgłaszanie się na ochotnika”, „wolontariat” czy „służba/praca ochotnicza” mają charakter spontaniczny, opierają się na wolnej woli jednostki i są działaniami wykonywanymi nieodpłatnie (chociaż czasem przewiduje się pewną rekompensatę finansową na pokrycie kosztów). Niezależnie od tego wolontariat jest również ustrukturowanym działaniem przewidzianym w określonym czasie, opartym na umowie zawierającej zbór zasad i procedur, które określają prawa i obowiązki wszystkich partnerów. Wolontariat zakłada zdefiniowanie celów i środków, dlatego jest prowadzony przez specjalistyczne organizacje, do których mogą wstępować indywidualne osoby zainteresowane pracą ochotniczą.

Ten stan rzeczy zmienił się zasadniczo z ogłoszeniem „Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie”. W jej świetle wolontariusz staje się terminem posiadającym swoje umocowanie prawne. Oznacza osobę, „która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie” (Art. 2, ust. 3).

W roku 2004 18,3% dorosłych Polaków, czyli około 5,4 mln osób, zadeklarowało, że było zaangażowanych w różne formy wolontariatu w ramach organizacji pozarządowych. „Jest to wzrost o 8,3 punktu procentowego w stosunku do 2001 roku” (Wolontariat, Filantropia i 1% - Raport z badań 2004). Oprócz wolontariuszy działających w ramach tychże organizacji istnieją i tacy, którzy pomagają innym bez ich pośrednictwa.

Mimo to jednak, wolontariat jest w Polsce zjawiskiem kilkakrotnie mniej powszechnym niż w krajach zachodnich. Wynika to zapewne z trzech przyczyn:

• braku tradycji wolontariatu przekazywanej z pokolenia na pokolenie (przerwa spowodowana okresem PRL),

• częstego ubóstwa, które powoduje, że najpierw trzeba zapewnić bardziej podstawowe potrzeby (np. wyżywienie), a dopiero w drugiej kolejności potrzeby społeczne,

• relatywnie niskiej świadomości możliwości działania społecznego w organizacjach pozarządowych.

W Polsce istnieje sieć Centrów Wolontariatu. Centrum wolontariatu jest jednostką umożliwiającą kontakt osób potrzebujących pomocy z tymi, co tę pomoc chcą ofiarować. Sercem Centrum Wolontariatu jest Biuro Pośrednictwa dla Wolontariuszy. Gromadzone są w nim informacje o osobach chcących pracować na rzecz innych oraz o organizacjach i instytucjach potrzebujących wolontariuszy. Centrum Wolontariatu prowadzi szkolenia dla wolontariuszy i koordynatorów. Dlatego właśnie centrum wolontariatu powinno sprawnie funkcjonować w każdej większej miejscowości. To miejsce przeznaczone jest dla tych, jednostek, które będą chciały wymienić się ze mną doświadczeniami, ogłoszeniami, linkami, jednym słowem - współpracować.

Cel działalności: zwiększenie aktywności obywatelskiej, uwrażliwienie członków społeczności lokalnych na potrzeby innych, wyzwolenie ich do działania.

Często spotykana jest jeszcze opinia, że wolontariuszem mogą być tzw. społecznicy, ludzie „stworzeni” do pomagania innym. Organizacje pozarządowe na podstawie własnych doświadczeń we współpracy z wolontariuszami wyraźnie sprzeciwiają się takiemu stanowisku i przekonują, że wolontariuszem może zostać każdy bez względu na wiek, płeć, poziom zamożności, zawód, wykształcenie, doświadczenie itd. Niezbędne są za to takie cechy jak odpowiedzialność i uczciwość.

Zgodnie z brzmieniem art. 2 pkt. 3 Wolontariatu, przez pojęcie „wolontariusz” rozumie się osobę, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie. Definicja ta nie odbiega od potocznego rozumienia wolontariusza. Za takiego uznaje się bowiem tego, kto bezpłatnie, świadomie i dobrowolne działa na rzecz innych, wykraczając poza więzi rodzinno - koleżeńsko - przyjacielskie. Należy jednak pamiętać, że takie rozumienie wolontariatu i wolontariusza pozbawione jest charakteru uniwersalnego. Ze względu na różnorodność uwarunkowań społecznych i historycznych definicje tego pojęcia różnią się od siebie na całym świecie. Czytelnym przykładem tych odmienności jest porównanie polskich i amerykańskich badań nad zjawiskiem wolontariatu w tych krajach. W Polsce wolontariat nie obejmuje prac wykonywanych na rzecz osób związanych z wolontariuszem więzami rodzinnymi. W USA tymczasem wolontariat to wszystkie dobrowolne działania, zarówno w organizacjach i instytucjach, jak i działania wykonywane bezpośrednio, w sposób niesformalizowany, na rzecz rodziny i przyjaciół. Dzięki tak szerokiej definicji tej instytucji prezentowane w statystykach zaangażowanie w wolontariat sięga w USA aż 56%.

Wolontariat wykazuje się na całym świecie ogromną różnorodnością definicyjną, organizacyjną i społeczną. Bez względu jednak na to, czy jego uczestnicy wspomagają przedsięwzięcia Czerwonego Krzyża, działalność organizacji Pastoral da Crianca, która poprzez prowadzenie akcji edukacyjnych i wizyt domowych doprowadziła w Sao Paulo do zmniejszenia śmiertelności wśród dzieci o 60%, czy też wydawanie posiłków bezdomnym na warszawskich dworcach - oparty jest on na pewnych wspólnych zasadach.

Należą do nich: dobrowolność podejmowania związanych z nim działań, brak kierowania się zyskiem finansowym jako głównym motywem podejmowania tych działań oraz ich skierowanie do osób, które nie należą do grupy wolontariuszy. Z punktu widzenia osób, na rzecz których wolontariusze działają, dochodzi zawsze do pomocy nieodpłatnej.

Wolontariusz to człowiek o oczach szeroko otwartych i wrażliwym sercu, który w trosce o drugiego człowieka stara się przekraczać granice rasowe, religijne, polityczne, czy też społeczne. Charakteryzuje go świadome i dobrowolne, a także nieodpłatne, dzielenie swojego czasu i zdolności z potrzebującymi. Wiek czy wykształcenie nie stanowią tutaj żadnych barier. Może nim być każdy. Od wolontariusza oczekuje się m.in. uczciwości, rzetelności, solidarności i poświęcenia.

Działalność wolontariusza uregulowano w dziale III Wolontariatu. Może on wykonywać świadczenia odpowiadające świadczeniu pracy na rzecz wskazanych organizacji pozarządowych, organów administracji publicznej oraz jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej lub nadzorowanych przez te organy, tj. korzystających (art. 42 ust. 1 Wolontariatu). Powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń. Wymóg kwalifikacji dotyczy przypadków, w których wynika to z odrębnych przepisów.

Świadczenia wolontariuszy wykonywane mogą być w zakresie, w sposób i w czasie określonym w porozumieniu z korzystającym. Zgodnie z art. 44 ust. 1 Wolontariatu porozumienie powinno zawierać postanowienie o możliwości jego rozwiązania. Forma zawarcia porozumienia i treść nie zostały jednak określone przez ustawodawcę. Wyjątkiem od przyjętej zasady swobodnego ustalania jego treści jest jedynie wymóg formy pisemnej, jeżeli świadczenie wolontariusza wykonywane jest dłużej niż 30 dni. Ponadto, na żądanie wolontariusza, korzystający ma obowiązek potwierdzenia na piśmie treści porozumienia, na podstawie którego zainteresowany wolontariusz wykonuje świadczenie przez okres krótszy niż 30 dni, oraz wydania pisemnego zaświadczenia o wykonaniu świadczeń, w tym o ich zakresie.

Działalność wolontariuszy to świadczenie posiadające cechy świadczenia pracy, tyle że nieodpłatnej, chociaż z prawem do ubezpieczenia. To właśnie oparcie tej instytucji o część elementów właściwych stosunkowi pracy, tj. ubezpieczenie od NNW czy ponoszenie np. kosztów podróży, kwestionowane jest przez wielu dotychczasowych krytyków ustawy. Należy bowiem mieć na uwadze fakt, że ciężar wszystkich wymienionych świadczeń ponosić będą organizacje pozarządowe. Maria Holzer z Fundacji Dzieci i Młodzieży w wypowiedzi dla „Gazety Wyborczej” podkreśliła w powyższym kontekście, iż: Może się okazać, że koszty wolontariatu będą tak wysokie, że małych organizacji nie będzie stać na wolontariuszy. One przecież mogą działać właśnie dzięki temu, że wolontariusze sami finansują swoją działalność.

Wiele ogromnych przedsięwzięć społecznych odbywa się na zasadzie wolontariatu. W Polsce najłatwiej zauważyć wolontariuszy Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy i Polskiego Czerwonego Krzyża. Ale wolontariat to nie tylko służenie bliźniemu. To także np. opieka nad zabytkami. Przykładem są tutaj wolontariusze Fundacji Polskich Kolei Wąskotorowych.

Inne przykładowe organizacje i projekty oparte na wolontariacie:

• Amnesty International;

• Indymedia;

• Peace Corps;

• Wolontariat Europejski,

a ze świata komputerowego np.:

• Debian;

• Wikipedia;

• WorldForge.

Społeczna praca na wspólny użytek ma w naszym kraju różne wzorce i przybiera rozmaite formy. Nie jest już w każdym razie grą pozorów kojarzoną przez starsze pokolenia z czynami społecznymi, podczas, których masowo, najczęściej na rozkaz władz partyjnych, z wielką pompą i rozgłosem próbowano poprawić to wszystko, co na co dzień udało się zepsuć.

Wiele osób oburza się, że zbyt łatwo zrezygnowaliśmy z określenia społecznik - kojarzącego się chociażby z prozą Prusa - na rzecz międzynarodowego pojęcia wolontariusz. Ale przecież o „wolontarzach”, czyli o ochotnikach w wojsku czytamy w Potopie, i tak też definiuje to pojęcie słownik Bogumiła Lindego z 1860r., używając jeszcze pisowni „wolontaryusz”. Są więc u nas tradycje tego słowa.

Dziś wyznacznikiem sensu podejmowania pracy wolontariackiej w różnych postaciach staje się osiągnięcie efektu, bez którego zamierają inicjatywy z pozoru najtrafniejsze.

Wolontariusze mogą pracować we wszystkich dziedzinach szeroko pojętego życia społecznego. Szczególne miejsce zajmują we wszelkich stowarzyszeniach osób niepełnosprawnych.

Podstawową cechą, która odróżnia wolontariusza od pracownika płatnego jest motywacja, wolna od potrzeby zarabiania pieniędzy i innych życiowych konieczności. Wolontariusze, którzy kierują się wrażliwością i troską o człowieka, niosą bezinteresowną pomoc, służąc potrzebującym.

Istnieją dziedziny, w których wolontariusz jest osobą niezastąpioną, ma to miejsce wszędzie tam, gdzie praca jest niewymierna, opiera się na ofiarowaniu przyjaźni.

Wolontariat daje możliwości zdobycia nowych doświadczeń i umiejętności (wymaganych przez pracodawców tzw. umiejętności społecznych, jak praca w grupie, zdolności przywódcze, komunikatywność), pozwala włączyć się w życie społeczne, nieść pomoc potrzebującym. Nade wszystko jednak pozwala pracodawcy docenić Was jako ludzi potrafiących się zaangażować w pracę, niezależnie od korzyści materialnych, które ona przynosi.

W Polsce działa coraz więcej organizacji wolontariackich, oferujących różne programy pracy ochotniczej. Profil działalności organizacji można dobrać do swoich zainteresowań i kierunku studiów. Biorąc udział w programach międzynarodowych można się dodatkowo nauczyć języka obcego, tolerancji oraz dojrzalszego spostrzegania rzeczywistości. Można również zapoznać się z gospodarką i kulturą innych państw. Doświadczenie w pracy za granicą jest szczególnie cenione w koncernach międzynarodowych.

„Firmy komercyjne mające możliwości wyboru, chętniej zatrudniają osoby, które w przeszłości angażowały się w prace wolontariackie. W oczach pracodawców osoba taka jawi się, jako człowiek otwarty, posiadający szerokie zainteresowania i wrażliwy na otaczającą go rzeczywistość. Coraz rzadziej poszukiwani są pracownicy - automaty pozbawieni osobowości i bezgranicznie poddający się unifikacji w zakładzie pracy”.

BIBLIOGRAFIA

1. B. Biłyk, T. Homa, K. Wojtkowska, Ch. I S. Danes „Problemy współczesności a chrześcijaninie. Zagadnienia etyczne i społeczne do dyskusji dla młodzieży i wychowawców”.

2. Encyklopedia „Wiem 2006”.

3. M. Ochman, M. Jaeczek „Wolontariusze, ich motywacje i oczekiwania”.

4. M. Janosz „Encyklopedia wyrazów obcych”.

5. S. Nałęcz, E. Leś „Nowe dane i nowe spojrzenie na społeczeństwo obywatelskie w Polsce”.

6. J. Wilson „Jak zdobyć i zatrzymać ochotników”.

7. Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

8. www.wolontariat.scholaris.pl.

9. www.bpik.us.edu.pl/kariera/wolontariat.

www.wolontariat.scholaris.pl

tamże

B. Biłyk, T. Homa, K. Wojtkowska, Ch. I S. Danes, Problemy współczesności a chrześcijaninie. Zagadnienia etyczne i społeczne do dyskusji dla młodzieży i wychowawców”, s. 15

Encyklopedia „Wiem 2006”

Tamże

Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

www.bpik.us.edu.pl/kariera/wolontariat

www.wolontariat.scholaris.pl

www.bpik.us.edu.pl/kariera/wolontariat

M. Ochman, M. Jaeczek, Wolontariusze, ich motywacje i oczekiwania, s. 24

www.wolontariat.pl

Tamże

M. Janosz, Encyklopedia wyrazów obcych, s. 125

S. Nałęcz, E. Leś, Nowe dane i nowe spojrzenie na społeczeństwo obywatelskie w Polsce, s. 45

J. Wilson, Jak zdobyć i zatrzymać ochotników, s. 56

5

---