Ziemie polskie w czasie drugiej wojny światowej.

Państwo polskie po wielu latach przebywania pod zaborami odrodziło się po pierwszej wojnie światowej jako wolny i niepodległy kraj. Jego mieszkańcy nie cieszyli się jednak odzyskaną wolnością zbyt długo. Sąsiadujący z Polską Niemcy szybko zdołali odbudować swoją armię i we wrześniu 1939 roku rozpoczęli kolejny globalny konflikt zbrojny (drugą wojnę światową) wkraczając na ziemie suwerennego państwa polskiego. Mimo zaciekłej obrony, wojska polskie były bezsilne wobec większej i lepiej uzbrojonej armii niemieckiej. Polacy bronili się cały wrzesień i początek paśdziernika. Mimo iż wojna obronna nie przyniosła sukcesu militarnego Polakom, to zakończyła ona okres bezkrwawych zwycięstw Hitlera. Polacy nie byli w stanie sami stawić czoła jednej z najlepszych ówczesnych armii świata atakującej z trzech stron na Polskę, a od 17 września wspomaganej przez wojska radzieckie ze wschodu.Zawiedli Polaków ich sprzymierzeńcy, Anglia i Francja, które mimo wcześniejszych obietnic nie zaatakowały Niemiec po rozpoczęciu agresji na Polskę. Ofiarna polska wojna obronna zniwelowała jednak niemiecki plan wojny błyskawicznej i zakończyła okres ustępstw aliantów w stosunku do III Rzeszy.Mimo iż wojska polskie poniosły ogromne straty, to zadały także dotkliwe rany armią Niemiec i Związku Radzieckiego. Podział ziem polskich między III Rzeszę i Związek Radziecki został już wstępnie dokonany przez przedstawicieli tych państw w tajnym protokole ustanowionym na zawartym 23 sierpnia 1939 roku w Moskwie pakcie Ribbentrop - Mołotow. 28 września 1939 roku rządy Niemiec i ZSRR zawarły w Moskwie kolejne porozumienie - traktat "O granicach i przyjaśni", a zawierał on nowy podział ziem polskich między te dwa mocarstwa. Dotychczasowa granica oddzielająca niemiecko - radzieckie interesy w Polsce ustalona w pakcie Ribbentrop - Mołotow na linii rzek: Narwi, Wisły i Sanu została nieco zmodyfikowana. ZSRR "odstąpił" Niemcom województwo lubelskie i część warszawskiego w zamian za rezygnację Rzeszy ze swoich wpływów na Litwie,którą wraz z Łotwą i Estonią Hitler uznał za strefę wpływów radzieckich.W ten sposób pod okupacją radziecką znalazło się ponad 200 tys. km^2 Polski przedwrześniowej z 12 mln jej obywateli, natomiast Rzesza zagarnęła 189 tys.km^2 z 22 mln mieszkańców.Jeszcze podczas trwania walk na ziemiach polski, najwyższe władze polskie uciekły do Rumunii, gdzie zostały wkrótce internowane. W tej sytuacji prezydent Ignacy Mościcki wyznaczył na swojego następcę Władysława Raczkiewicza. Nowy prezydent misję utworzenia rządu powierzył Władysławowi Sikorskiemu, jednemu z przywódców przedwojennej opozycji antysanacynej.Sikorski objął wkrótce również stanowisko Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych. W ten sposób jeszcze we wrześniu '39 roku na terenie sprzymierzonej Francji został powołany nowy rząd Rzeczypospolitej Polskiej, którego głównymi zadaniami było: kontynuowanie walki z Niemcami, organizowanie wojsk polskich na Zachodzie i współdziałanie z Wielką Brytanią i Francją. Rząd ten został wkrótce uznany przez wszystkie państwa koalicji antyhitlerowskiej, co oznaczało ciągłość państwowości polskiej. Przegranie wojny obronnej przez Polaków i postanowieniach paktu Ribbentrop-Mołotow zmodyfikowane w traktacie "O granicach i przyjaśni" z 28 września '39 oznaczało podział Polski na dwie strefy okupacyjne - niemiecką i radziecką. Okupowane przez Niemców ziemie polskie zostały podzielone na dwie części: Pomorze, Wolne Miasto Gdańsk, Wielkopolska i Górny śląsk zostały włączone bezpośrednio do III Rzeszy, natomiast na pozostałych terenach zostało utworzone Generalne Gubernatorstwo ze stolicą w Krakowie, którego pierwszym Generalnym Gubernatorem został Hans Frank. Od pierwszych dni okupacji Niemcy dążyli do zagłady narodu polskiego drogą biologicznego wyniszczenia, germanizacji, prześladowań i przesiedleń. Ostrzej zamierzenia te były realizowane na terenach bezpośrednio włączonych do Trzeciej Rzeszy. Niemcy planowali w przeciągu 10 lat usunąć z tych terenów wszelkie ślady polskości. Na tych ziemiach został jako obowiązkowy język wprowadzony niemiecki, rozpoczęto masowe, brutalne przesiedlenia ludności polskiej na tereny Generalnej Guberni lub na roboty przymusowe do Niemiec. Rozpoczęły się także masowe aresztowania, wywózki do obozów koncentracyjnych i publiczne egzekucje. Wszelkie dobra ziemskie, majątki, zakłady przemysłowe itp. osób wysiedlanych były konfiskowane lub przekazywane niemieckim kolonistą. Wszelki polskie instytucje kulturalne zostały zamknięte. Szczególnie prześladowana była inteligencja, oraz ludność żydowska i cygańska. Lżejsze represje były stosowane na terenie Generalnego Gubernatorstwa, gdzie program germanizacji został odłożony na okres póśniejszy. Polacy mieli prawo do własnego języka i kształcenia na poziomie szkolnictwa podstawowego i zawodowego, jednak bez przedmiotów nauczających o historii państwa polskiego jak historia lub geografia. Zamknięto wszystkie polskie teatry, muzea,biblioteki i tym podobne instytucje kulturalne. Podstawowym celem germanizacji było zniszczenie polskiej kultury i religii, oraz zlikwidowanie polskiej elity umysłowej i politycznej, a reszty narodu polskiego stworzenie zaplecza siły roboczej, niewolniczo pracującej dla dobra Rzeszy.Likwidacja mieszkańców Polski (głównie Żydów i Cyganów) odbywała się w zakładanych od 1940 roku obozach koncentracyjnych. Taki obozów było mnóstwo, a symbolem zbrodni nazistów są takie miejsca jak Oświęcim, Brzezinka, Treblinka i Majdanek.Masowo wywożeni do takich obozów ludzie byli ograbiani ze wszelkich dóbr materialnych a następnie poddawania selekcji. Jednostki słabsze były kierowane do masowej zagłady i zbrodniczych eksperymentów medycznych, natomiast osoby silniejsze stanowiły bezlitośnie wyzyskiwaną siłę roboczą. Ogrom zbrodni hitlerowskiej można przedstawić na przykładzie znanego na całym świecie obozu zagłady, który mieścił się w Oświęcimiu. Tylko w tym obozie zginęło blisko 1,5 mln ludzi, z czego przeważającą większość (około 1 mln) stanowili Żydzi. Był to naród skazany przez hitlerowców na unicestwienie. W każdym większym mieście była odizolowana od reszty miasta dzielnica, na terenie której mieściło się getto żydowskie. Warunki w takich gettach były ciężkie do zniesienia, dlatego duża część zamieszkujących je Żydów umierała na ich terenie, a pozostali byli masowo wywożeni do obozów zagłady. Największe w Europie getto żydowskie mieściło się w Warszawie, w którym to na niewielkim terenie Niemcy zamknęli około pół miliona Żydów. Ciężkie warunki życia panowały także na terenach polskich wcielonych po wrześniu '39 roku do ZSRR. Przez bardzo długi okres czasu zbrodnie dokonywane przez okupanta radzieckiego były tuszowane przez władze PRL, lecz w ostatnich latach zostały one publicznie ujawnione. Po zakończeniu działań wojennych tereny polskie zostały przyłączone do Związku Radzieckiego wraz z zamieszkującą je ludnością. NKWD rozpoczęła na tych ziemiach akcję która już od kilku lat była prowadzona na terenie ZSRR, czyli tzw. oczyszczanie społeczeństwa z "elementów niepożądanych" stanowiących zagrożenie dla istnienia ZSRR. Za wrogów Związku Radzieckiego uważano przede wszystkim właścicieli majątków ziemskich, pracowników przedwojennego aparatu państwowego, działaczy politycznych i społecznych, urzędników,wojskowych itp. Ta część społeczeństwa w pierwsze kolejności była aresztowana i wywożona w głąb ZSRR, głównie do obozów pracy na Syberii i w Kazachstanie. Pozostała część społeczeństwa nie mogła się także czuć bezpieczna, gdyż aparat terroru działał bardzo sprawnie, a NKWD wystarczył bezpodstawny donos by uznać człowieka za winnego. Jeżeli ktoś nie chciał się dobrowolnie przyznać do zarzucanego mu czynu, to owo przyznanie wymuszało się na nim podczas długich i okrutnych przesłuchań. Tragicznie zakończył się także los około 230 tys. polskich jeńców wojennych(głównie oficerów służby czynnej i rezerwy), którzy we wrześniu 1939 roku dostali się do niewoli radzieckiej. Byli oni zsyłani do obozów pracy niewolniczej (łagrów), gdzie wielu z nich zginęło. W marcu 1940 roku na Kremlu zapadła decyzja o likwidacji polskich oficerów, którą osobiście podpisał Stalin. W latach 1939 - 1941 w wyniku różnych form eksterminacji zginęło ponad 150 tys. polskich jeńców wojennych, lecz ich liczba ciągle wzrasta na skutek odkrywania coraz to nowych grobów Polaków na terenie byłego ZSRR.Dla 15 tys. oficerów polskich zostały utworzone specjalne obozy w Kozielsku,Starobielsku i Ostaszkowie . Prawie wszyscy więśniowie tych obozów zostali wymordowani, głównie w Katyniu , Charkowie i Miednoje. Nie są jednak znane dokładne dane dotyczące tych zbrodni dokonanych przez NKWD.Zajęcie ziem polskich przez wrogie armie zmusiło żołnierzy wojska polskiego, którym udało się uniknąć wzięcia do niewoli, do "zejścia do podziemia".Władzę nad w ten sposób formującymi się organizacjami zbrojnymi przejął rząd polski, który po klęsce Francji ewakuował się wraz z częścią Polskich Sił Zbrojnych do Anglii. W skład tego rządu wchodzili członkowie czterech partii politycznych: Polskiej Partii Socjalistycznej "Wolność, Równość, Niepodległość", Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Narodowego (endecji) i Stronnictwa Pracy, z którym osobiście był związany premier Władysław Sikorski . Generał Sikorski był także zwierzchnikiem Polskich Sił Zbrojnych walczących u boku aliantów oraz w kraju. W Polsce początkowo nie było zorganizowanych. Polacy w każdy możliwy sposób starali się utrudniać działania okupantów, począwszy od uchylania się od dostarczania żywności dla wojska, przez zaniżanie produkcji na potrzeby armii a skończywszy na ukrywaniu przedmiotów wartościowych dla kultury polskiej. Działały także konspiracyjne drukarnie i wydawnictwa. Powstawały także tajne szkoły w stopniu średnim i wyższym. Polacy zaczęli także organizować oddziały zbrojne.Jeszcze przed kapitulacją Warszawy powstała w nie Służba Zwycięstwu Polsce (27 września 1939 roku). Po dwóch miesiącach działalności na rozkaz generała Władysława Sikorskiego została przekształcona w tajną organizację wojskową - Związek Walki Zbrojnej, a następnie w 1942 roku w Armię Krajową (AK), której dowódcą został mianowany generał Stefan "Grot" Rowecki .Po jego aresztowaniu w 1943 roku stanowisko to przejął Tadeusz "Bór" Komorowski .Armia Krajowa liczyła wtedy ponad 250 tys. żołnierzy.Rząd Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie chciał przeprowadzić akcję scaleniową, podczas której wszystkie organizacje podziemne miały podporządkować swoje komórki wojskowe strukturą Armii Krajowej. Jednak nie wszystkie organizacje wojskowe podporządkowały się temu rozkazowi.Obok Armii Krajowej inną wielką tajną polską organizacją wojskową były Bataliony Chłopskie, licząca ponad 100 tys. żołnierzy partyzantka konspiracyjna na wsi podporządkowana Stronnictwu Ludowemu. Również Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW), podległa Stronnictwu Narodowemu, nie w pełni przyłączyła się do Armii Krajowej. Część jej członków, przeciwnych akcji scaleniowej, utworzyła Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) o obliczu skrajnie prawicowym.Celem głównym Armii Krajowej było przygotowanie ogólnonarodowego powstania w terminie uzgodnionym z rządem polskim w Londynie i jego sojusznikami. Rząd był przeciwny organizowaniu większych akcji zbrojnych w terenie, gdyż były one zawsze okupione dużymi stratami, a przynosiły mizerny skutek. Jednak przez cały czas Armia Krajowa prowadziła tzw. walkę bieżącą,czyli działania dywersyjne, mające za zadanie osłabienie potencjału militarnego nieprzyjaciela, oraz akcje odwetowe, za terror stosowany wobec społeczeństwa polskiego. Akcjami dywersyjnymi zajmowały się specjalne oddziały pod kierownictwem "Kedywu" - od Kierownictwa Dywersji. "Kedyw" podzielony był na dwie części: na terenach niemieckich działał Związek Odwet, a na Kresach Wschodnich organizacja "Wachlarz". Oddziały "Kedywu" przeprowadziły wiele trudnych operacji dywersyjnych jak na przykład: zamach na kata Warszawy, dowódcę SS i Policji, generała Franza Kutscherę,zamach w Krakowie na generała Franka Koppe, odbicie z transportu gestapo harcmistrza Jana "Rudego" Bytnara. Głównodowodzącym "Kedywu" był początkowo pułkownik Emil "Nil" Fieldorf , a następnie pułkownik Jan "Radosław" Mazurkiewicz. W ramach Armii Krajowej działała także młodzież zgrupowana w Związku Harcerstwa Polskiego , który w czasie okupacji występował pod pseudonimem Szarych Szeregów. Wśród dowództwa Armii Krajowej było wielu "cichociemnych" - polskich żołnierzy szkolonych w Anglii, a następnie zrzucanych w Polsce w celu rozbudowy organizacji wojskowych.Armia Krajowa posiadała też dobrze zorganizowaną siatkę wywiadowczą, która między innymi dostarczyła dokumentację i prototypu rakiet V1 i V2 aliantom, oraz namierzyła fabryki je produkujące, które wkrótce zostały zbombardowane przez lotnictwo alianckie.Mimo iż dowództwo Armii Krajowej nie zezwalało na większe akcje wojskowe w terenie, to zezwoliło na taką działalność oddziałom z Zamojszczyzny, dzięki którym została powstrzymana niemiecka akcja wysiedlania i pacyfikowania tamtejszej ludności w celu ustąpienia miejsca niemieckim kolonizatorom.Oddziały Armii Krajowej i Gwardii Ludowej przyszły także z pomocą powstańcom warszawskiego getta żydowskiego.Armia Krajowa była siłą zbrojną Polskiego Państwa Podziemnego. Działalność polityczną i administracyjną prowadziły jednak władze cywilne Polski Podziemne. Sprawy polityczne należały do Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, do którego wchodzili przedstawiciele czterech głównych partii tworzących koalicyjny rząd polski na emigracji. Konspiracyjny rząd w kraju i jego organizację terenową tworzyła Delegatura. Na jej czele stał Delegat Rządu na Kraj, który pełnił funkcję zastępczą premiera rządu polskiego w Londynie. W ramach Delegatury wyodrębniony został specjalny pion pod nazwą Kierownictwo Walki Cywilne. Zajmował się organizowaniem różnego rodzaju oporu przeciwko okupantowi nie związanego z działalnością wojskową.Kierownictwo Walki Cywilnej organizowało nauczanie w tajnych szkołach, zajmowało się opieką nad więśniami, organizowało pomoc dla przesiedlanej ludności, wydawało czasopisma i różnego rodzaju publikacje. Delegaturze podlegały także różnego rodzaju organizacje społeczne jak na przykład Rada Pomocy Żydom "Żegota".Władze Polski Podziemne nie były jednak jedynymi organizacjami społecznymi działającymi na terenach polskich, gdyż na początku stycznia 1942 roku na polecenie Stalina z Moskwy do Warszawy przybyła grupa komunistycznych działaczy, którzy utworzyli Polską Partię Robotniczą (PPR). Na jej czele stanął początkowo Marceli Nowotko. Został on jednak wkrótce zabity na skutek wewnętrznych sporów i jego miejsce zajął Paweł Finder.Gdy jesienią 1943 roku został on aresztowany przez gestapo, zastąpił go krajowy działacz dawnej Komunistycznej Partii Polski Władysław "Wiesław" Gomułka. Od momentu powstania Polska Partia Robotnicza rozpoczęła organizację własnych oddziałów zbrojnych, które w marcu 1942 roku rozpoczęły działalność pod nazwą Gwardii Ludowej. Ludność jednak podchodziła z nieufnością do tej organizacji ze względu na zwierzchnictwo nad nią ZSRR. Dlatego nie doszło do współpracy komunistów z Delegaturą Rządu na Kraj. Tak więc Polska Partia Robotnicza była zmuszona prowadzić odrębną działalność w polskim podziemiu pod kontrolą ZSRR. W listopadzie 1943 roku PPR przedstawiła swój program oraz zapatrywania na wygląd państwa polskiego po odzyskaniu niepodległości w dokumencie skierowanym do społeczeństwa polskiego pod nazwą "O co walczymy ś". Na przełomie lat 1943 i 1944 PPR powołała Krajową Radę Narodową, pretendującą do roli podziemnego parlamentu polskiego. Jej przewodniczącym został Bolesław Bierut. Krajowa Rada Narodowa powołała Armię Ludową do której wcielono Gwardię Ludową i kilka mniejszych formacji zbrojnych lewicy ruchu ludowego I socjalistycznego. Rozrastanie się sieci konspiracyjnej KRN było zalążkiem władzy komunistycznej w Polsce.Polskie organizacje komunistyczne rozrastały się także w ZSRR. Utworzony w marcu 1943 roku Związek Patriotów Polskich (ZPP) stał się centralnym ośrodkiem spraw polskich w Związku Radzieckim. Głównymi jego działaczami była Wanda Wasilewska i Alfred Lampe. W imieniu ZPP Wanda Wasilewska wystąpiła do Stalina z propozycją zorganizowania jednostek wojska polskiego w ramach sojuszniczej armii radzieckiej. Polskie dywizje tworzone w Sielcach nad Oką witały polskich ochotników narodowymi sztandarami i polskim umundurowaniem. Większość Polaków przybywała tutaj jednak dlatego, iż była to jedyna szansa wydostania się z łagrów i więzień rosyjskich.W ten sposób na terenie ZSRR powstały dwie duże polskie armie i komuniści polscy posiadali realną siłę zbrojną, która miała wkrótce odegrać realną rolę w walce o ustrój nowo powstałego państwa polskiego.Po przełomowym roku 1943 stało się oczywiste, że na ziemie polskie wkroczą wojska radzieckie, nie jak zaś wcześniej przewidywano sprzymierzone wojska alianckie. Skutkiem tego było opracowanie przez Komendę Główną Armii Krajowej planu "Burza". Miała ona na celu zajmowanie ziem polskich po wycofujących się oddziałach niemieckich i przyjmowanie wkraczającej Armii Czerwonej na terenie już zajętym przez oddziały Armii Krajowej. W lutym 1944 oddziały Armii Krajowej rozpoczęły realizację planu "Burza" na terenach Kresów Wschodnich. Operacja "Burza" przeszkadzała realizacji planu Stalina dotyczącego podporządkowania ZSRR wyzwolonych terenów Polski. Dlatego często dochodziło do walk pomiędzy oddziałami Armii Czerwonej i AK. Żołnierze AK którzy nie chcieli się przyłączyć do Armii Czerwonej byli internowani w głąb ZSRR, natomiast pozostałe oddziały AK musiały stopniowo powracać do konspiracji. W lipcu 1944 roku przebywający w Moskwie członkowie kierownictwa KRN za zgodą Stalina podjęli decyzję o powołaniu Polskiego Komunitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) jako organu władzy wykonawczej w kraju. Oznaczało to istnienie drugiego ośrodka władzy w kraju, niezależnie od rządu w Londynie i Państwa Podziemnego. Z datą 22 lipca 1944 roku opracowany został Manifest PKWN. Określał on ustrój i podział władzy w nowo powstającym państwie polskim i jako głównego sojusznika i zwierzchnika Polski wskazywał ZSRR. Powołanie PKWN zakończyło pierwszy etap walki komunistów o władze w powojennej Polsce. Ogłoszenie Manifestu oznaczało, że przystąpili oni do jej przejmowania. Mieli oni wielkiego sojusznika w tej walce, którym niewątpliwie był Związek Radziecki. Przejmowanie władzy przez PKWN na terenach wyzwolonych zmusiło władze Podziemnego Państwa Polskiego do rozpoczęciu powstania w Warszawie, która miała stać się stolicą przyszłej Polski. Gdy 31 lipca wojska radzieckie zbliżyły się w okolice Warszawy, Komendant Główny AK - generał Tadeusz "Bór" Komorowski wydał rozkaz rozpoczęcia "zwielokrotnionej Burzy" 1 sierpnia o godzinie 17:00 (tzw. godzina "W"). W ten sposób rozpoczęło się Powstanie Warszawskie.Ponad 20 tys. żołnierzy AK uderzyło na wybrane punkty strategiczne miasta.Powstańcom nie udało się jednak opanować wielu strategicznych punktów jak na przykład mosty na Wiśle, dworce kolejowe, lotniska itp. Główną tego przyczyną było słabe uzbrojenie oddziałów powstańczych. Jednak po kilku dniach powstańcy opanowali większą część śródmieścia, Żoliborza, Woli, część Mokotowa, Ochoty i Czerniakowa. Pod koniec pierwszego tygodnia powstania inicjatywę przejęli jednak Niemcy. Pierwsze uderzenie poszło na Wolę, gdzie tylko 5 i 6 sierpnia hitlerowcy wymordowali 40 tys. ludzi, głównie cywilów.Z każdym dniem powstania zmniejszały się tereny zajęte przez powstańców.Brakowało żywności, lekarstw, amunicji, leków itd. Mimo pomocy dostarczanej przez aliantów w postaci zrzutów broni i żywności, większość tych dostaw trafiał do Niemców, ponieważ bombowcom alianckim brakowało paliwa na wykonanie precyzyjnego zrzutu, a Armia Czerwona nie chciała zezwolić na lądowanie maszyn alianckich, dostarczających pomocy powstańcom,na swoich lotniskach. Wojska Armii Czerwonej wstrzymały także swoją ofensywę i czekał na przedpolach Warszawy na wygaśnięcie powstania. Próbę sforsowania Wisły i udzielenia pomocy walczącym rodakom podjęła 1 Armia Wojska Polskiego,jednak nie otrzymała od Rosjan osłony artyleryjskiej i musiała się wycofać.Powstanie ostatecznie upadło 2 paśdziernika 1944 roku.Upadek powstania zadecydował ostatecznie o przejęciu władzy w odradzającej się Polsce przez PKWN i tym samym o zmianie ustroju państwa polskiego na komunistyczny. Głównym sprzymierzeńcem odradzającej się Polski został ZSRR. Ostateczne granice ziem państwa polskiego zostały ustanowione na powojennej konferencji w Jałcie.

Widmo zagłady

KAMPANIA WRZEŚNIOWA

Wczesnym świtem 1 września 1939 r. siły zbrojne Niemiec hitlerowskich rozpoczęły działania wojenne przeciw Polsce. O godz. 4.45 na polską placówkę na Westerplatte w porcie gdańskim spadły pierwsze pociski z pancernika “Schleswig - Holstein” , który zawinął do Gdańska parę dni wcześniej. Władze hitlerowskie ogłosiły przyłączenie Wolnego Miasta do Rzeszy. Wojska niemieckie przekroczyły granicę z Polską na całej jej długości. Na Rzeczpospolitą runęła masa czołgów i ciężkiego sprzętu, a artyleria pokryła pozycje polskie lawiną ognia. Samoloty hitlerowskie podjęły intensywne bombardowanie celów na terenie Polski: Pucka, Tczewa, a nawet Grodna. Padły pierwsze ofiary wśród ludności cywilnej. W obliczu otwartej, niczym nie uzasadnionej agresji prezydent Mościcki wydał odezwę do obywateli Rzeczypospolitej, w której stwierdził podjęcie przez Niemcy agresji przeciw Polsce oraz zwrócił się do obywateli z apelem o obronę wolności i niepodległości.

Bohatersko broniła się 182-osobowa załoga Westerplatte, odpierając dziesiątki szturmów niemieckich i lawinę ognia artyleryjskiego. Obrońcy Poczty Polskiej w Gdańsku zostali wymordowani przez Niemców po zdobyciu gmachu. Od wczesnego ranka 1 września bombowce niemieckie atakowały Gdynię, Puck i Hel. Obroną wybrzeża dowodził kadm. Józef Unrung. Po odpłynięciu do Anglii trzech kontrtorpedowców “Burza”, “Grom” i “Błyskawica” trzon floty polskiej stanowił stawiacz min “Gryf”, kontrtorpedowiec “Wicher” i okręty podwodne “Wilk”, “Ryś”, “Żbik”, “Orzeł” i “Sęp”. Nie były one jednak w stanie sprostać potężnej marynarce hitlerowskiej. Lądowa Obrona Wybrzeża pod dowództwem płk. Stanisława Dąbka odpierała ataki przeważających sił niemieckich.

W głębi kraju spustoszenia dokonywało lotnictwo niemieckie, które mimo ogromnej ofiarności obrony przeciwlotniczej i eskadr myśliwców polskich miało tak ogromną przewagę, iż niemal bezkarnie atakowało cele w środku kraju, transporty wojska i sprzę-

tu. 2 września odbyło się ostatnie uroczyste posiedzenie sejmu. Nazajutrz Wódz Naczelny marszałek Rydz-Śmigły zapowiedział konieczność ewakuacji urzędów państwowych na prawy brzeg Wisły. 4 września odbyły się rozmowy na temat rekonstrukcji rządu. Proponowany na wicepremiera do spraw gospodarki wojennej gen. Kazimierz Sosnkowski postawił jako warunek powołanie rządu koalicyjnego. Premier Składowski odmówił twierdząc, że byłoby to niewłaściwe w krytycznej sytuacji państwa. Do rządu powołano bardzo niepopularną osobę, byłego komendanta twierdzy brzeskiej płk. Wacława Kostka-Biernackiego.

Napaść na Polskę stała się przedmiotem gorączkowej wymiany zdań między stolicami głównych państw europejskich. Wieczorem pierwszego dnia wojny rządy Anglii i Francji wysłały do Berlina jednobrzmiące noty, żądające zaprzestania agresji i wycofania wojsk niemieckich z Polski oraz zapowiadające w przeciwnym razie wypełnienie zobowiązań sojuszniczych wobec Polski. W odpowiedzi Ribbentrop oświadczył cynicznie, że cała odpowiedzialność za wojnę spada na Polskę oraz,że twierdzenie o agresji niemieckiej jest nieprawdziwe. Anglia i Francja gotowe były podjąć inicjatywę Mussoliniego zwołania konferencji pokojowej w sprawie Polski pod warunkiem uczestnictwa w niej delegacji polskiej i zaprzestania agresji niemieckiej. Hitler odrzucił te warunki. 3 września o godz. 9.00 ambasador angielski w Berlinie przedstawił Ribbentropowi norę stwierdzającą stan wojny między Wielką Brytanią i Niemcami. Podobne oświadczenie złożył ambasador francuski. Obydwaj sprzymierzeńcy Polski przystąpili do wojny po jej stronie, co przekształciło konflikt polsko-niemiecki w wojnę europejską.

Tymczasem położenie wojenne Polski uległo pogorszeniu. W wyniku działań niemieckich front podzielił się na cztery ogromne bitwy: północną, pomorską, zachodnią i południową.

Sytuacja w szóstym dniu wojny była poważna. Łączność wodza naczelnego a dowódcami armii szwankowała. Przełamanie oporu armii odwodnej “Prusy” na kierunku warszawskim stwarzało konieczność ogólnego odwrotu za Wisłę. 4 września marszałek Rydz-Śmigły utworzył armię “Lublin” pod dowództwem gen. Tadeusza Piskora dla osłony przepraw przez Wisłę, na które kierowały się armie z zachodniego odcinku frontu. W nocy z4 na 5 września rozpoczęto ewakuację i instytucji państwowych oraz złota banku Polskiego z Warszawy. W dwa dni później w ślad za rządem stolicę opuścił Wódz Naczelny, przenosząc się za sztabem do Brześcia, co utrudniło warunki łączności z poszczególnymi armiami. Gen. Walerian Czuma otrzymał rozkaz obrony stolicy przed zagonami pancernymi zmierzających w jej kierunku. Komisarzem Cywilnym Obrony Warszawy zastał prezydent miasta Stefan Starzyński.

16 września sytuacja Polski była krytyczna. Powoli zamykały się wielkie kleszcze niemieckie nad Bugiem. Większa część środkowej i zachodniej Polski była w ręku Boga. Zginęły już dziesiątki tysięcy żołnierzy i ludności cywilnej. Wśród wielu bestialstw, jakich dopuścili się najeźdźcy, szczególnie drastyczny był odwet na ochotników broniących Bydgoszczy w “krwawą niedzielę” 10 września, gdy rozstrzelano bez sądu 5 tys. osób.

17 września rozpoczął się nowy akt polskiej tragedii. O godz. 2.00 w nocy ambasadora RP w Moskwie Wacława Grzybowskiego zbudzono i wezwano do Komisariatu Spraw Zagranicznych, by mu odczytać notę stwierdzającą: “ Wojna niemiecko-polska ujawniła wewnętrzne bankructwo państwa polskiego [...] Warszawa jako stolica nie istnieje.

Rząd radziecki przyjął brak aktywności władz polskich za dowód nieistnienia państwa, a to ostatnie za podstawę do wtargnięcia na teren Polski.

Agresja radziecka przypieczętowała klęskę armii polskiej.

Stopniowo upadały ostatnie ośrodki oporu polskiego. 19 września ucichły strzały na Kępie Oksywskiej - ostatnim bastionie Lądowej Obrony Wybrzeża. Jej dowódca płk Stanisław Dąbek odebrał sobie życie. Dowództwo niemieckie zapowiadało rozstrzelanie 20 Polaków za każdego poległego pod stolicą Niemca. 26 września Stażyński stwierdził przez radio, że w stolicy nie ma światła, wody i żywności oraz, że straty wśród ludności są ogromne. Do miasta wkroczyli Niemcy.

Przez cały wrzesień broniła się załoga Helu pod dowództwem kmdr Włodzimierza Steyera, odpierając setki ataków z powietrza, lądu, morza. W obliczu beznadziejnej sytuacji w całym kraju 2 października obrońcy Helu skapitulowali.

Na wskutek wielkiego nasilenia i zażyłości walki obie główne strony walczące poniosły w kampanii wrześniowej duże straty. Po stronie polskiej poległo około 70 tys. żołnierzy i oficerów, a 133 tys. odniosło rany. Do niewoli niemieckiej dostało się około 300 tys. żołnierzy i oficerów, do radzieckiej zaś - 80 tys. we wrześniu oraz dalsze 50 tys., których wyłapano jesienią po zakończeniu działań. Do Rumunii przedostało się około 32 tys., na Węgry - 35 tys., na Litwę 15 tys., na Łotwę - 1,3 tys. żołnierzy i oficerów. Straty radzieckie szacuje się na około 8-10tys. zabitych i rannych.

Klęska armii polskiej wynikała przede wszystkim z ogromnej przewagi Niemiec, prawie dwukrotnej w sile żywej, blisko trzykrotnej pod względem siły ognia, pięciokrotnej w samolotach i dziesięciokrotnej w czołgach, a więc głównie w szybkości i sile uderzenia. 17 września przeciw walczącym jeszcze 25 wielkim jednostkom polskim stanęły obok 75 niemieckich także 52 wielkie jednostki Armii Czerwonej. Duże znaczenie miało niekorzystne dla Polski ukształtowanie frontu, otaczającego siły polskie z trzech stron, a po wkroczeniu armii radzieckiej - z czterech stron.

Kampania wrześniowa zakończyła się klęską armii polskiej i ustanowieniem na terenie Rzeczypospolitej okupacji niemieckiej i radzieckiej. Zbrojny opór Polski położył jednak kres pokojowym podbojom hitlerowskim i zapoczątkował tworzenie koalicji antyhitlerowskiej. Niestety, sprzymierzeńcy Polski nie wypełnili swych zobowiązań , czym nie tylko pogrążyli sojusznika polskiego, ale zaszkodzili i sobie, dopuszczając do rozbijania członków koalicji przez Hitlera po kolei i w osamotnieniu. Przewaga Anglii i Francji na froncie zachodnim we wrześniu 1939 r. była trzykrotna w sile żywej, prawie czterokrotna w samolotach, a 2,5 tys. czołgów francuskich nie miało przeciwko sobie w ogóle niemieckiej broni pancernej. Mimo to ani Anglia, ani Francja działań przeciw Trzeciej Rzeszy nie podjęły. Wszyscy wyżsi dowódcy niemieccy i wielu historyków zachodnich stwierdzało, iż ofensywa przeciw Niemcom na zachodzie mogła doprowadzić do stosunkowo szybkiego pokonania Trzeciej Rzeszy.

Stało się inaczej - po rozgromienie swej armii Polska wydana zastała na pastwę dwóch najbardziej bezwzględnych i okrutnych reżimów imperialistycznych w dziejach.

PRZEKSZTAŁCENIA TERYTORIALNO - POLITYCZNE

Zgodnie z ustaleniami zawartymi w tajnym protokole dodatkowym do układu Ribbentrop - Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. rządy Niemiec hitlerowskich i ZSRR ustanowiły już w dniu 22 września tymczasową linię demarkacyjną wzdłuż Pisy, Narwi, Wisły i Sanu. Sprawa ostatecznego uregulowania granicy pozostawała jeszcze w zawieszeniu. Strona radziecka oferowała zrzeczenie się na korzyść Niemiec ziem etnicznie polskich w zamian za Litwę oraz rezygnację przez Berlin z prób jakiejkolwiek rekonstrukcji państwa polskiego.

27 września 1939 r. do Moskwy przybył powtórnie Ribbentrop, by uzgodnić z rządem radzieckim podział łupów wojennych. W wyniku przeprowadzonych rozmów 28 września podpisano radziecko - niemiecki “traktat o granicach i przyjaźni”. Ustalona granica między Niemcami i ZSRR przebiegała wzdłuż Pisy, Narwi, linii Ostrołęka-Treblinka, Bugu, linii Bełżec-Wisłok oraz Sanu. Obie strony zapowiedziały też solidarną obronę wspólnej granicy.

Po stronie radzieckiej znalazła się Białostocczyzna oraz województwa lwowskie, stanisławowskie, tarnopolskie, wołyńskie, poleskie, nowogródzkie i wileńskie.

Po niemieckiej stronie granicy znalazło się 48,6% obszaru Drugiej Rzeczypospolitej i około 20,4 mln. ludności, w tym zaledwie 6,4% Niemców, po stronie radzieckiej - 50% terytorium i około 14,3 mln. ludności, z czego około 6.0 mln.,czyli 42% stanowili Polacy. Na terenie zajętym na razie przez Litwę, obejmującym około 1,6% obszaru Polski przedwrześniowej, znajdowało się około 0,5 mln. osób, w tym około 2/3 Polaków.

Władze hitlerowskie nie potraktowały zagarniętych ziem polskich jednolicie. Znaczną część tych ziem włączono na mocy dekretu z 8 października 1939 r. do Rzeszy. Dotyczyło to województw: poznańskiego, pomorskiego, śląskiego, 3/4 województwa łódzkiego z Łodzią, połowy warszawskiego i kilku powiatów kieleckiego i krakowskiego.

POLITYKA NIEMIECKA NA ZIEMIACH OKUPOWANYCH

Od początku okupacji niemieckiej ziemie polskie stały się polem doświadczalnym rasizmu i nihilizmu w wydaniu hitlerowskim. Dominującym elementem okupacji było panowanie okrutnej siły nad sprawiedliwością. Plany niemieckie przewidywały odmienne potraktowanie ziem włączonych do Rzeszy oraz obszaru Generalnego Gubernatorstwa. Tereny przyłączone miały być forsownie germanizowane już podczas wojny, a proces ten zakończyć się miał w ciągu dziesięciu lat całkowitym zatarciem polskości tych ziem. Akcję zniemczania zamierzano oprzeć na haśle zawartym w Mein Kampf Hitlera: “Tylko ziemię można germanizować, ludzi - nie”. Ludność polska miała być z tych obszarów usunięta, jej miejsce zaś mieli zająć koloniści niemieccy.

Proces masowych wysiedleń ludności polskiej z ziem wcielonych do Rzeszy zapoczątkowały władze hitlerowskie tuż po zakończeniu działań wojennych, np. w Gdyni - 10 X, a w Poznaniu - z początkiem listopada 1939 r. Pewną część wysiedlonych kierowano na roboty do Niemiec, resztę do GG.

Władze hitlerowskie zaczęły też organizować na ziemiach polskich sieć obozów koncentracyjnych podlegających Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA).

Jednym z głównych celów hitleryzmu było od początku wyniszczenie Żydów, traktowanych przez zbrodniczą ideologię nazistowską jako “podludzie”

Władze hitlerowskie stosowały też różne pośrednie formy niszczenia polskiego życia społecznego i kulturalnego. Zamknięto wszystkie szkoły wyższe i średnie, a w nielicznych pozostawionych szkołach elementarnych uczono Polaków języka niemieckiego i rachunków. Zlikwidowano prasę polską, a księgarnie, muzea i biblioteki bądź spalono, bądź wywieziono w głąb Niemiec. Trzebiono wszelkie ślady polskości - tablice i szyldy, nazwy polskich miast i wsi. Bydgoszcz przemianowano na Bromberg, Toruń na Thorn, Łódź na Litzmannstadt. Niszczono kościoły katolickie, zakazano modlitw i kazań w języku polskim. Księży polskich wywożono masowo do obozów. Życie codzienne Polaków na ziemiach wcielonych do Rzeszy stało się piekłem.

Nieco tylko lepiej wyglądała sytuacja w GG.

SPRAWA POLSKA NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ

Zgodnie z zasadami konstytucyjnymi, dla zapewnienia formalnej ciągłości władzy państwowej, prezydent Ignacy Mościcki przekazał swój urząd Władysławowi Raczkiewiczowi, który 30 września 1939r. został zaprzysiężony w Paryżu jako nowy prezydent Polski. Ponieważ jednocześnie do dymisji podał się cały internowy w Rumunii gabinet Sławoja-Składkowskiego, prezydent Raczkiewicz powołał do życia 30 października 1939 r. nowy rząd, którego szefem został gen.Władysław Sikorki

W skład rządu Sikorskiego weszli przedstawiciele głównych opozycji antysanacyjnej: SN, SP, SL, PPS oraz niektórzy politycy sanacyjni. Wicepremierem w nowym gabinecie mianowano Stanisława Strońskiego (SN). Sprawy zagraniczne przejął August Zaleski. Istotną rolę odgrywali dotychczasowi ambasadorzy RP w Paryżu - Juliusz Łukasiewicz i Londynie - Edward Raczyński.

Podstawą prawną działalności rządu emigracyjnego była konstytucja kwietniowa. Siedzibą polskiego rządu emigracyjnego był Paryż. Gabinet Sikorskiego uznała najwcześniej Francja. 2 listopada 1939 r. uczyniły to Stany Zjednoczone, a w dwa dni później - Wielka Brytania.

9 grudnia prezydent Raczkiewicz stworzył Radę Narodową RP, która miała pełnić funkcję organu doradczego. W skład Rady wchodzić miało od 12 do 24 członków ze wszystkich partii rządowych. Przewodniczącym Rady wybrano Ignacego Paderewskiego.

Mimo trudnych warunków rząd Sikorskiego szybko sformułował zasady swej polityki. Rząd podkreślił, że należy żywić niezłomną nadzieję, iż Polska

wyjdzie z tych groźnych przejść zwycięsko, oczyszczona i wzmocniona.

Nowy rząd od początku swej działalności skupił się głównie na tworzeniu armii polskiej.

Przychylne Polsce stanowisko zajął Watykan. 30 listopada przed papieżem Piusem XII stanęła grupa uchodźców z prymasem Polski kardynałem Augustem Hlondem na czele, by usłyszeć słowa współczucia i pociechy.

Tymczasem Hitler i Stalin zacieśniali współpracę. W lutym 1940 r. Niemcy i ZSRR zawarły układ handlowy.

POCZĄTKI PODZIEMNEGO PAŃSTWA I WOJSKA POLSKIEGO

Jeszcze nie przebrzmiały ostatnie strzały kampanii wrześniowej, a w kraju rozpoczęto organizowanie podziemnego wojska i władz politycznych. Inicjatywa stworzenia centralnego kierownictwa podziemnego wyszła od gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza, który jako jeden z dowódców armii “Poznań” dotarł w odwrocie do Warszawy, gdzie został zastępcą gen. Rómmla. Gdy zapadła decyzja o kapitulacji stolicy, 29 września 1939 r. Tokarzewski przedstawił Rómmlowi plan zorganizowania w okupowanym kraju podziemia zbrojnego i zaproponował, by udający się do niewoli gen. Rómmel przelał na niego pełnomocnictwo dowodzenia w całym kraju, otrzymane od Naczelnego Wodza. Tegoż dnia do broniącej się jeszcze Warszawy przyleciał samolotem z Rumunii specjalny wysłannik Rydza-Śmigłego, mjr Edmund Galinat, który znał przedwojenne przygotowania do tego rodzaju działań na wypadek obcej okupacji i miał się zająć organizacją podziemia z ramienia internowanego Wodza Naczelnego.

Gen. Rómmel zdecydował jednak przekazać dowództwo gen. Tokarzewskiemu, oddając mu Galinata do pomocy jako zastępcę. Tokarzewski zalecił Galinatowi odszukanie przygotowanych kontraktów, a gdy nie dało to rezultatu - zezwolił na powrót do Rumunii. W momencie kapitulacji Warszawy gen. Tokarzewski dysponował już gotową koncepcją organizacji podziemnej i piętnastoma oficerami, którzy tworzyli zalążek jego sztabu. Pierwszą akcją miał być zamach na Hitlera podczas defilady zwycięstwa w Warszawie. Do wykonania zamachu w dniu 5 października 1939 r. nie doszło, gdyż władze niemieckie oczyściły ulice z przechodniów.

Tokarzewski założył Służbę Zwycięstwu Polski (SZP), której był przywódcą. SZP miała być organizacją wojskowo-polityczną, której celem statutowym była walka o wyzwolenie Polski w granicach przedwojennych.

Wiadomość o utworzeniu SZP zostały źle przyjęte w Paryżu. Zamiast poprzeć istniejącą już organizację, gen. Sikorski postanowił ją rozwiązać i na jej miejsce powołać nową - Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), podporządkowany ściśle rządowi emigracyjnemu. Na czele ZWZ stanął gen. Kazimierz Sosnkowski przebywający we Francji.

Klęska Francji i przeniesienie rządu emigracyjnego RP do Londynu zbiegły się ze zmianą systemu dowodzenia armią podziemną.

Ważną dziedziną pracy konspiracyjnej była informacja i propaganda. Wśród wielu setek tytułów wydawanych wówczas przez tajne drukarnie i redakcje pism na plan pierwszy wysuwały się organy Delegatury Rządu i Komendy Głównej ZWZ: Biuletyn Informacyjny i Rzeczpospolita Polska. Każde niemal ugrupowanie podziemne wydawało swoją prasę. Ukazywało się wiele pism harcerskich, literackich, satyrycznych i artystycznych. Pod koniec 1939 r. wydawano podziemnie 30 tytułów, w 1940 r. - ponad 200, a w 1941 r. - 290. Informowały one społeczeństwo o rozwoju sytuacji europejskiej, kreśliły wizje przyszłości, podtrzymywały na duchu i kształtowały postawy społeczne wobec okupacyjnej rzeczywistości.

Organizatorzy polskiego państwa i wojska podziemnego od początku okupacji ogromne ryzyko i płacili najczęściej życiem za swą pracę. Z ręki okupanta hitlerowskiego zginęli m.in. w latach 1939-1941: Adolf Bniński, Aleksander Dębski, Mieczysław Niedziałowski, Maciej Rataj, Ryszard Świętochowski, Władysław Tempka, a Józef Cyrankiewicz trafił do Oświęcimia.

Najcięższe ofiary nie powstrzymywały jednak organizatorów konspiracji do pracy na rzecz przyszłej Polski, w najtrudniejszych w jej historii warunkach bronili naród przed apatią i wewnętrznym rozkładem, przygotowywali przesłanki odrodzenia państwowego i podtrzymywali wartości, które od pokoleń określały tożsamość narodową.

Walka o granicę zachodnią państwa polskiego.

Pierwsze powstanie na Górnym Śląsku

W nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r., z obozu w Piotrowicach wyruszyła 40-osobowa grupa powstańców z Maksymilianem Iksalem na czele. Po krótkim marszu dotarła ona do folwarku w Gołkowicach, gdzie stacjonował oddział Gnenzschutzu. Powstańcy podzieleni na trzy grupy, okrążyli dwór i placówki niemieckie, a następnie ruszyli do szturmu. Wróg jednak nie dał się zaskoczyć. Wywiązała się walka. Powstańcy byli nieźle uzbrojeni i z furią nacierali. Po zbliżeniu się do stanowisk wroga użyli granatów ręcznych. Krótkotrwały bój zakończył się sukcesem oddziału Iksala. Niemcy poddali się. Zginęło dwóch powstańców: Franciszek Panus i Franciszek Sernik oraz 6 Niemców. Jeńców wziętych do niewoli odstawili powstańcy do Cieszyna.

Powstanie objęło najpierw powiat pszczyński. Komendant powiatowy Alojzy Fiza usłuchał rozkazu Iksala i dał sygnał podległym sobie oddziałom powstańczym do akcji. Powiat pszczyński w planie bojowym powstańców podzielony został na dwie części. W południowej części dowództwo miał sprawować komendant powiatowy Fiza, w północnej - Stanisław Krzyżowski.

Sygnałem do rozpoczęcia działań bojowych miał być wybuch miny o północy 16 sierpnia. Niezwłocznie po usłyszeniu sygnału oddziały miały uderzyć na Pszczynę i Mikołów. W obu tych miastach znajdowały się główne siły Grenzschutzu. Minęła jednakże umowna godzina, a sygnału nie było. Nastąpiła konsternacja i niepewność w powstańczych kompaniach. Nie wiadomo było co robić, czy czekać dalej, czy rozpocząć walkę? Wtedy to Stanisław Krzyżowski podjął samodzielna decyzje, aby nie czekając niezwłocznie wyruszyć do boju. Około 1:00 po północy siły Krzyżowskiego pomaszerowały na Tychy. Decyzja była słuszna, gdyż dzięki zaskoczeniu powstańcy szybko zdobyli dworzec kolejowy, folwark i pocztę. Kiedy Ślązacy cieszyli się ze zwycięstwa we dworze tyskim niespodziewanie uderzył jeszcze tej nocy oddział Grenzschutzu z sąsiedniej wsi Czułów. Zaskoczeni powstańcy początkowo się cofnęli, ale wkrótce przeszli do gwałtownego kontrataku, który dał im zwycięstwo. Dzień 18 sierpnia był dniem największego nasilenia działań powstańczych. Do boju ruszyły dalsze oddziały w okręgu przemysłowym Najcięższe walki toczyły się w powiecie katowickim. W dwóch sąsiadujących miejscowościach: Bogucicach i Małej Dąbrówce, trwały przez trzy dni. Najpierw w Bogucicach powstańcy stoczyli trzygodzinny bój z nacierającymi policjantami i wojskiem. Po nadejściu nowych sił wroga Ślązacy wycofali się ze wsi. Następnego dnia kilkakrotnie ponowili szturmy, aby odbić miejscowość; Niemcy mieli jednak zdecydowana przewagę ogniową.

Ze zmiennym szczęściem walczyli powstańcy na terenie powiatu bytomskiego. zgrupowane tu były spore siły Grenzschutzu, dobrze uzbrojone i przygotowane do walki.

W Łagiewnikach niewielki oddział powstańczy po krótkiej walce zdołał rozbić 100-osobowy posterunek Grenzschutzu, ale gdy przybyły Niemcom posiłki wsparte samochodami pancernymi - musiał ustąpić pola.

Ostatnie walki w pierwszym powstaniu śląskim toczyły się w My-słowicach, gdzie działał batalion powstańczy pod dowództwem Ryszarda Mańki.

Od 19 sierpnia Niemcy zaczęli systematy-cznie wypierać powstańców z ich pozycji. Siły niemieckie były ciągle wzmacniane nieustannie przybywającymi oddziałami wojska, a prymitywnie uzbrojonym powstańcom coraz bardziej zaczął się dawać we znaki brak sprzętu wojskowego, a szczególnie amunicji. 24 sierpnia 1919 r. główny komendant powstania, porucznik Alfons Zgrzebniok, widząc że powstanie jest przegrane, wydał rozkaz za-przestania walk. Pierwsze powstanie na Śląsku było zakończone.

Drugie powstanie

Po zakończeniu pierwszego powstania POW Górnego Śląska przechodziła głęboki kryzys. Wielu członków organizacji znalazło się poza terenem Śląska, inni żyli w nędzy i ciągłej obawie zemsty niemieckiej. Ożywienie działalności POW zaczęło się na początku 1920 r., ale jeszcze w kwietniu tego roku liczyła ona tylko około 5 tys. członków. Radykalny społecznie charakter tej organizacji niepokoił jednak bardzo piłsudczyków, co przejawiło się niejednokrotnie w burzliwym, powstańczym roku 1919. Stąd też od 1920 r. starali się oni przenikać w większym niż dotąd stopniu do kierownictwa POW i wpływać na kierunek jej działalności. Nad odnową organizacji rozpoczął prace nowy sztab pod kierownictwem Alfonsa Zgrzebnioka. Teren plebiscytowy podzielono początkowo na sześć, a następnie na dziewięć okręgów. Na komendantów okręgów powołano min.: Karola Grzesika, Józefa Bułę, Walentego Fojkisa, Rudolfa Kornke i Stanisława Mastalerza. Każdy okręg dzielił się na rejony obejmujące od kilku do kilkunastu gmin. Niższe ogniwo stanowiły organizacje terenowe, zwane też organizacjami miejscowymi. Praca zmierzająca do nadania POW bardziej sprężystego charakteru wkrótce zaczęła przynosić rezultaty. Wzrosła ilość członków. W końcu maja 1920 r. POW liczyła już około 7 tys., a w lipcu tego roku - około 14 tys. osób.

16 sierpnia 1920 r., kiedy Armia Czerwona znajdowała się pod Warszawa, berlińskie biuro prasowe podało kłamliwą wiadomość o zajęciu Warszawy. Następnego dnia gazety niemieckie na Górnym Śląsku na pierwszych stronach ogłosiły upadek stolicy Polski.

Niemcy postanowili wykorzystać ciężką sytuacje Polski i na początek przejść do ofensywy dyplomatycznej. Na międzynarodowej konferencji w Spaa (15-16 lipca 1920 r.). Niemcy zażądali pozostawienia całego Górnego Śląska w ich rękach. Delegat polski na konferencję w Spaa, zabiegający o pomoc Francji i Wielkiej Brytanii, musiał wysłuchać w pokorze brutalnych antypolskich wystąpień Lloyda George'a. Na konferencji tej udało się Francji przeprowadzić uchwałę o wzmocnieniu oddziałów alianckich stacjonujących na Górnym Śląsku o wojska francuskie przebywające dotychczas na Śląsku Cieszyńskim. Na początku sierpnia pierwsze oddziały nowych kontyngentów wojsk francuskich zaczęły napływać na Górny Śląsk. Wywołało to gwałtowny sprzeciw Niemców. Również robotnicy śląscy i kolejarze, którzy sądzili że oddziały te mają być użyte do walki z Armią Czerwoną niejednokrotnie nie chcieli przepuszczać transportów wojskowych. Wykorzystały to nacjonalistyczne organizacje niemieckie do nasilenia ataków na Francuzów i Polaków.

18 sierpnia dowódca kompanii POW z Szopienic Jan Stanek rozbił posterunek Sipo i zorganizował obronę ludności polskiej. Tego samego dnia batalion powstańców pod dowództwem Walentego Fojkisa, komendanta okręgu katowicko-pszczyńskiego, przybył do Sosnowca, aby domagać się od dowództwa POW wydania broni i rozpoczęcia powstania. Alfons Zgrzebniok pod naciskiem zdecydowanej postawy ludzi Fojkisa zgodził się na wydanie broni. W ciągu następnych kilkunastu godzin cała północna część powiatu katowickiego została zdobyta przez powstańców, a walki przeniosły się na teren innych powiatów.

Po wybuchu powstania wielki entuzjazm zapanował w Mysłowicach. Na 176 zaprzysiężonych członków POW do wojsk powstańczych zgłosiło się ponad 3 tys. ochotników. Główna placówka niemiecka znajdowała się tu na terenie kopalni mysłowickiej. Niemcy skoncentrowali 120-osobowy oddział Sipo i 40-osobową bojówkę doskonale uzbrojoną.

Znaczne siły niemieckie znajdowały się również w samych Mysłowicach. Powstańcy pod wodzą Ryszarda Mańki zaatakowali najpierw kopalnię, ale ogień broni maszynowej był zbyt silny i atak się załamał. Ruszono wobec tego na miasto. Po dwóch godzinach walk Mysłowice były w ręku powstańców. Wtedy znów ponowiono szturmy na kopalnię, które dały pełny sukces (wzięto 150 jeńców i wiele sprzętu wojennego).

W powiecie pszczyńskim powstańcy pod dowództwem Stefana Krzyżowskiego już w nocy z 18 na 19 sierpnia zdołali opanować dużą część powiatu.

W powiecie rybnickim powstańcy wystąpili przeciwko bojówkom i policji niemieckiej. Godów, Zebrzydowice, Jastrzębie-Zdrój, Wodzisław, Niedobczyce, Pszów, Rudy i inne miejscowości znalazły się w polskich rękach. Sukcesem zakończyły się wystąpienia powstańców w północnych rejonach powiatu tarnogórskiego, w sąsiadujących rejonach powiatu zabrskiego i południowo-wschodnim rejonie powiatu lublinieckiego.

Niemcy próbowali się bronić w Kamienicach, Bobienicy, Psarach, Lubszy i Ligocie ale po krótkich walkach zostali wyparci z tych miejscowości. Również w powiecie bytomskim powstańcy pod dowództwem Rudolfa Kornkego ruszyli do boju 19 sierpnia. Rozbark, Brzeziny Śląskie, Wielka Dąbrówka, Brzozowice, Piekary Śląskie, Miechowice i Łagiewniki zostały uwolnione od placówek niemieckich.

19 sierpnia w Bytomiu odbyła się narada przywódców polskich partii politycznych pod kierunkiem Wojciecha Korfantego, Która podjęła decyzję wydania odezwy do ludności polskiej wzywającej do samoobrony i udziału w strajku. Wtedy dopiero Komenda Główna POW podjęła oficjalną decyzję o rozp. powstania zbrojnego w nocy z 19 na 20 sierpni 1920 r.

Cele powstania, w myśl założeń kierownictwa, były ograniczone: miały dopr. do rozbrojenia Sicherheitspolizei i innych org. niemieckich oraz utworzenia na ich miejsce polskich Straży Obywatelskich.

Powstanie miało objąć powiaty: pszczyński, katowicki, bytomski, tarnogórski, gliwicki, toszecki, zabrzański, lubliniecki, raciborski i rybnicki.

24 sierpnia toczyły się walki o Nowy Bytom, zakończone zwycięstwem powstańców. Tego samego dnia Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa wydała zarządzenie rozwiązujące Sicherheitspolizei. Oddziały Sipo skoncentrowano wkrótce w Gliwicach, Rybniku oraz Opolu i rozbrojono. Następnego dnia ukazał się rozkaz o zakończeniu powstania i rozwiązaniu POW.

Na mocy zarządzenia Międzysojuszniczej Komisji utworzono nową Policję Górnego Śląska, tzw. Apo (Abstimmungs Polizei) złożoną z Polaków i Niemców.

Trzecie powstanie

O godz. 2:00 w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. w kilku miejscowościach śląskich rozległy się potężne detonacje. To oddziały grupy Puszczyńskiego - “Wawelberga” wysadzały mosty kolejowe na najważniejszych liniach prowadzących z Niemiec na Śląsk. Ogółem zniszczono 7 mostów, między innymi pod Opolem, Kluczborkiem, Białą Prudnicą i Kędzimierzynem. Zniszczono także niemiecką sieć telefoniczną i zmontowano własną linie łączności. Już w nocy z 2 na 3 maja do walki wystąpiła też cała armia powstańcza.

Już w pierwszym dniu powstania, w rękach polskich znalazła się spora część Górnego Śląska, w tym wiele miast. Opanowane zostały Katowice, Rybnik, Żory, Bytom, Królewska Huta, Tarnowskie Góry oraz powiaty pszczyński, rybnicki, katowicki, bytomski, zabrzański, tarnogórski oraz w większości lubliniecki i gliwicki.

3 maja 1921 r. W. Korfanty wydał Manifest do ludu Górnośląskiego. Oświadczył w nim, że rząd odwołał go ze stanowiska komisarza plebiscy-towego, ponieważ nie potrafił zapobiec wybuchowi powstania. Zapowiedział także, że sam staje na czele ruch zbrojnego i będzie dążył, aby “ruch ten szlachetny przez zbrodnicze jednostki nie został zamieniony na anarchię”. Dyktator powstania zakazywał wszelkich gwałtów, grabieży i znęcania się nad ludźmi, wyrażał także nadzieję, że zachowanie powstańców będzie zawsze wzorowe. Tego samego dnia wydał Korfanty petyczną odezwę do naczelnego wodza powstańców a także wystosował notę do rządów państw sprzymierzonych, stwierdzając, że powstanie wybuchło przede wszystkim wskutek niesprawiedliwych propozycji Międzysojuszniczej Komisji.

Choć Korfanty był dyktatorem powstania to jednak powołał specjalny Wydział Wykonawczy złożony z przedstawicieli partii politycznych, który razem z nim stanowił Naczelną Władzę Cywilną. Rząd polski po rozpoczęciu walk ogłosił swą neutralność i zamkną granicę między Polską a Śląskiem. Powstanie jednakże w dalszym ciągu rozwijało się żywiołowo, ogarniając z godziny na godzinę coraz większe tereny. Już w nocy z 3 na 4 maja powstańcy dotarli do Odry.

W te pierwsze zwycięskie dni rosła i krzepła w bojach powstańcza armia. Naczelna Komenda Wojsk

Powstańczych podzieliła ją na trzy grupy operacyjne:

1-a - grupa “Południe” - dowódca ppłk Sikorski ps. “Cietrzew”, szef sztabu Grześkowiak ps. “Brunchorst”;

2-a - grupa “Północ” - dowódca kpt. Nowak ps. “Neugebauer”, szef sztabu Wyglenda ps. “Traugutt”;

3-a - grupa “Wschód” - dowódca kpt. Grzesik ps. “Hauke”, szef sztabu Grażyński ps. “Borelowski”.

Po 3 dniach walk powstańcy mieli około 100 zabitych i 400 rannych. Ogromne znaczenie przywiązywali powstańcy do zdobycia Kędzierzyna i Koźla, dwóch sąsiadujących z sobą miast, o dużym znaczeniu strategicznym i gospodarczym. Kędzierzyn posiadał wówczas największy na Górnym Śląsku dworzec towarowy i stanowił węzłową stację kolejową na drodze do Opola, Gliwic i Raciborza. W Koźlu natomiast znajdował się port rzeczny na Odrze, w którym zmagazynowano ogromne zapasy żywności. 3 maja nad ranem oddział wojsk powstańczych pod dowództwem Krügera Krukowskiego uderzył na stację w Kędzierzynie i po krótkiej walce z policją niemiecką zdołał opanować całe miasto. Przykładem zaciętości walk toczonych w trzecim powstaniu śląskim mogą być walki o Zębowice. Trwały one od 5 do 14 czerwca. Zębowice leżały w centralnym punkcie frontu powstańczej grupy "Północ", dlatego też do posiadania tej miejscowości przywiązywano ogrom-ne znaczenie. Zębowice zostały zdobyte przez oddziały powstańcze w dniu 5 maja, kiedy to Polacy na całej niemal długości frontu byli jeszcze w zwycięskiej ofensywie. Po zakończeniu powstania o dalszym losie Górnego Śląska miała zadecydować Rada Najwyższa.

Przez cały lipiec trwały dyskusje między rządami Anglii i Francji co do sposobów rozwiązywania podziału spornego terytorium. Od 28 lipca do 6 sierpnia obradowała Komisja Rzeczoznawców Rady Najwyższej, która jednakże nie zdołała wypracować wspólnej decyzji. Dopiero 12 października 1921 r. Rada Ligi Narodów podjęła decyzję w sprawie podziału Górnego Śląska, którą zaakceptowała 20 października tego roku Konferencja Ambasadorów Rady Najwyższej.

Na podstawie tej decyzji z obszaru plebiscytowego o powierzchni 10753 km2 do Polski przyłączono 3214 km2, a więc 29% tego terenu.

Na obszarze przyznanym Polsce mieszkało 996 tys. ludności, tj. 46% mieszkańców Górnego Śląska. Na tym właśnie terenie rozlokowany był w większości przemysł górnośląski

Gdyby nie było trzech krwawych powstań ludu śląskiego, który wobec całej Europy zażądał w sposób zdecydowany, aby ziemia śląska powróciła w granice odrodzonego państwa polskiego, decyzja ta byłaby z pewnością o wiele mniej korzystna.

Tworzenie niepodległego państwa Polskiego

Kryzys przysięgowy. W lipcu 1917 zażądana od Polaków stużących w Polskiej Sile Zbrojnej złożenia przysięgi państwom centralnym (Austria, Węgry, Niemcy, Turcja, Bułgaria). Piłsudski uważał, że należy odmówić przysięgi. Większość żołnierzy z I i III Brygady odmówiła jej złożenia. Internowano ich w obozach jenieckich (szeregowych i Szczypiorne koło Kalisza, Oficerów w Beniaminowie koło Warszawy 22 lipca 1917 r. aresztowano Piłsudskiego i Sosnowskiego. Twierdza Magdeburdzka). Po aresztowani Piłsudskiego Komendę Naczelną Polskiej Organizacji Wojskowej przejął tajny sztab (tzw konwent), na którego czele stanął Edward Rydz-Śmigły. Po kryzysie przysięgowym i aresztowaniach Tymczasowa Rada Stanu straciła poparcie społeczeństwa i w 1917 r. podała się do dymisji.

We wrześniu 1917 władze niemieckie powołały w Warszawie Radę Regencyjną złożoną z 3 regentów (sprawujących rządy):arcybiskup warszawski: Aleksander Kakowski, książę Zdzisław Lubomirski i ziemianin Józef Ostrowski. Rada Regencyjna Powołała pierwszy rząd polski na którego stanął historyk Jan Kucharzewski. Władza rady regencyjnej w Królestwie Polskim była ograniczona. Nie miała wpływu na działania polityczne w sprawie Polski jak i władzy nad Polską Siłą Zbrojną.

Ostateczna klęska Austro-Węgier spowodowała, iż polscy posłowie do parlamentu wiedeńskiego podjęli 15 października 1918 r. uchwałę, iż uważają się za obywateli państwa polskiego. Rada Regencyjna wydała odezwę (powołując się na orędzie prezydenta Wilsona) w której postuluje utworzenie państwa polskiego z dostępem do morza z gospodarczą i polityczną niezawisłością. Zmieniła też rotę Polskiej Siły Zbrojnej i upomniała się o uwolnienie Piłsudskiego z więzienia. Powołała też nowy rząd z premierem Józefem Świeżyńskim, którego celem było utworzenie polskiej administracji na terenach okupowanych przez Niemców i Austriaków. Społeczeństwo Polskie w momencie rozpadu struktur zaborczych zaczęło tworzyć własne lokalne ośrodki władzy politycznenej.

Zabór austriacki.

Kraków - 28.10.1918- powstanie Polskiej Komisji Likwidacyjnej (przedstawiciele PSL "Piast PPSD, oraz ND). Był to rodzaj rządu dzielnicowego, tworzyła administrację, policję i siły zbrojne, jej władza nie sięgała Galicji wschodniej gdzie toczyły się walki polsko-ukraińskie.

Cieszyn - 30.10.1918 - powstanie Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego - skupiła wszystkie partie regionu.

Zabór pruski.

Poznań - 14.11.1918 r. powstanie Naczelnej Rady Ludowej

której celem było przejmowanie władzy z rąk niemieckich. Była pod wpływem Narodowej Demokracji.

Królestwo Polskie.

Lublin 6.11.1918 powstanie Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej z premierem Ignacym Waszyńskim. Skupiał reprezentantów tzw. lewicy niepodległościowej (związanej z Piłsudskim). Uważał się za rząd ogólnopolski. Ogłosił manifest proklamujący wprowadzenie w Polsce rządów republikańsko - parlamentarnych oraz zapowiadający przeprowadzenie reform społecznych (reformy rolnej, ochrony socjalnej świata pracy. Po aresztowaniu w lipcu 1917 - i prawie rocznym pobycie w więzieniu dnia 11 listopada 1918 r. wraca z więzienia do Polski Józef Piłsudski i otrzymuje władzę wojskową. Dzięki swoim wyczynom wojennym cieszy się dużym uznaniem. Natychmiast po powrocie rozpoczyna rozmowy z przedstawicielami niemieckiej rady żołnierskiej w sprawie opuszczenia przez ich oddziały okupowanych ziem polskich. W Warszawie rozpoczęło się rozbrajanie Niemców.

14 listopada 1918- Rada Regencyjna przekonywuje władzę w ręce Piłsudskiego, który zostaje tymczasowym naczelnikiem państwa (władza cywilna)

Na żądanie Piłsudskiego rozwiązał się rząd lubelski Waszyńskiego. Premierem rządu ogólnopolskiego (centralnego) został Jędrzej Maraczewski - socjalista, żołnierz Legionów.

22 listopada 1918 r. dekret rządu J.Moraczyńskiego ustalił Polskę republiką. J.Piłsudski mianowany Tymczasowym Naczelnikiem Państwa i Naczelnym Wodzem.

Odrodzona Polska nie miała określonych granic. Państwo Polskie obejmowało dawne tereny Królestwa Kongresowego (część zaboru rosyjskiego i Galicji: zabór austryjacki)

Niemcy nie chcieli wycofać się z Wielkopolski Poznania i Śląska. Nieustalone były też granice wschodnie i południowe.

27 grudnia 1918 r. wybucha Powstanie Wielkopolskie. Po opanowaniu Poznania powstańcy stoczyli kilka bitew wyzwalając do połowy stycznia 1919 r. znaczną część Wielkopolski. Z inicjatywy Naczelnej Rady Ludowej utworzono Armię Wielkopolską a jej dowódcą został Dowbor - Muśnicki. Powstanie zakończyło się zwycięstwem, wytyczeniem granicy polsko-niemieckiej w Wielkopolsce(podpisanie rozejmu w Trewirze).

W styczniu 1919 odbyły się w wyzwolonej części Polski wybory do Sejmu Ustawodawczego, którego głównym celem było opracowanie konstytucji niepodległej Polski. Ordynacja wyborcza (czynne i bierne prawo wyborcze). Pierwsze posiedzenie Sejmu Ustawodawczego - 10 lutego 1919 Otworzył je Piłsudski. Sejm (432 posłów marszałek) powierzył Piłsudskiemu pełnienie urzędu Naczelnika Państwa. Uchwalona tzw. Małą Konstytucję w myśli której Naczelnik był reprezentantem uchwał sejmu. Naczelnik powoływał rząd i był odpowiedzialny przed Sejmem za swoją działalność. Najważniejszą sprawą młodej państwowości było zorganizowanie własnego silnego wojska. W marcu 1919 r. Sejm Ustawodawczy uchwalił powszechny pobór do wojska. W skład Wojska Polskiego włączono Armieę Wielkopolską i powracające z Francji oddziały armii generała Hauera. W sierpniu 1919 r. WP liczyło ok.600 tys. żołnierzy.

Walka o wschodnią granicę Rzeczypospolitej.

Rosja negatywnie ustosunkowała się do odrodzenia niepodległej Polski, stała się zaporą w rozszerzaniu Rewolucji Październikowej na Zachód. Ustalenia granicy wschodniej nabrały skomplikowanego charakteru. Rosja negatywnie ustosunkowała się do odrodzenia niepodległej Polski z uwagi na to że:

- Polska stała się zaporą w rozszerzeniu rewolucji na zachód, co uniemożliwiło pomoc Rosji, rewolucjonistom w Niemczech i Austrii.

- Brak poparcia Lenina, który twierdził: że "interes socjalizmu stoi znacznie wyżej od samo istnienia narodu

- Polscy politycy mieli odmienne poglądy na sprawę granicy wschodniej i tak:

Józef Piłsudski skłaniał się w stronę koncepcji federacyjnej- uważał, że Rosję można osłabić przez uniezależnienie narodów ("rosyjskie więzienie narodów"). Nad Morzem Bałtyckim, Białorusi i Ukrainie powinny powstać niezależne państwa, mogące tworzyć związek federacji z Polską.

Roman Dmowski - i obóz narodowy występowali za wcieleniem (inkorporacja) do państwa polskiego bez żadnych ustępstw wobec tamtejszej ludności niepolskiej, którą będzie można spolonizować.

Wybuch wojny polsko - bolszewickiej 1919-1921.

17 listopada 1918 r. Armia Zachodnia rozpoczęła "czerwony marsz na zachód" i był początkiem wprowadzenia wojny polsko-bolszewickiej.

W lutym 1919 r. doszło do pierwszych starć polsko-bolszewickich na terenach litewskich i biało ruskich. Pod dowództwem Piłsudkiego w kwietniu zdobywają wojska polskie Wilno, a w sierpniu 1919 Mińsk.

Listopad 1918 r. - do lipca 1919 r. toczyła się za zmiennym powodzeniem wojna polski - ukraińska. Wojskami ukraińskimi dowodził Semen Petlura. Dopiero wprowadzenie na front ukraiński armii Hallera doprowadziło do odepchnięcie Ukraińców pod Terespol. po nieudanej próbie zajęcia Lwowa Polacy wyparli wojska Petlury za Zbrurcz (za wschodnią granicę Galicji na tereny Ukraińskiej Republiki Ludowej).

We wrześniu 1919 r. zostaje podpisany rozejm Polski.

25.04.1920r. grupa armii polskich rozpoczęła ofensywę w Kierunku Kijowa, gdzie w maju rozpoczęła się kontrofensywa wojsk bolszewickich a wojska generała Rydza Śmiałego opuściły Kijów i w walkach wycofały się na zachód.

4 lipca 1920 r. rozpoczęła się na północnym odcinku frontu kolejna ofenzywa pod dowództwem Tuchaczewskiego. Armie czerwone zdobyły Mińsk i Grodno. Wyjście wojsk bolszewickich na ziemie polskie wywołały przygnębiające wrażenie w Psie i sejmie atakowano działalność Naczelnego Wodza J.Piłsudskiego. Powstał kryzys rządowy. Powołano nowy rząd władysława Grabskiego, z którego inicjatywy powstała Rada Obrony Państwa z naczelnikiem Państwa jako przewodniczącym (Piłsudski).

Premier Grabski wyjechał na konferencję Sprzymierzonych w Spa aby prosić o pośrednictwo w rokowaniach pokojowych z Rosją. Jednocześnie zgodził się na wycofanie wojsk polskich za tzw. linię Curzona(kurzona). Linia ta odpowiadała przybliżeniu granicy Królestwa Polskiego. Jednak opinia międzynarodowa niechętnie była ustosunkowana do Polski. Delegaci polskiej, która w sierpniu 1920 r. udała się na rozmowy pokojowe do Mińska, stroma bolszewicka postawiła warunki ograniczające suwerenność i bezpieczeństwo Polski. Międzyjnymi by Polska zmniejszyła siły zbrojne do 50 tys. żołnierzy.

Bitwa Warszawska.

W sierpniu 1920 r. Piłsudski wydał rozkaz przegrupowania wojsk polskich. Front północny pod dowództwem generała Sikarskiego miał działać nad Wisłą i Wkrą. Front środkowy - generał Haller miał bronić Warszawy. Oddziały w Małopolsce Wschodniej miały bronić Lwowa. Wojska Tuchaczewskiego rozpoczęły forsowanie Wisły na północ od stolicy, a druga ich część na Radzymin. 14 sierpnia Polacy zdobyli Radzymin, a jednocześnie ciężkie walki toczyły się o Wólkę Radzymińską, gdzie zginął dowódca duchowy żołnierzy ksiądz kapelan Ignacy Skorupka. 16 sierpnia pod wodzą Naczelnika Piłsudskiego nastąpiło uderzenie znad Wieprza, co spowodowało rozbicie lewego skrzydła Armii Czerwonej były w odwrocie. We wrześniu 1920 r. wojska polskie docierają zwycięsko do Zbrucza i rejonu Mińska. Pokój między Rosją i Polską podpisano 18 marca 1921 r. i sprecyzowano przyjęte wcześniej warunki.

-ustalono przebieg granicy wschodniej (od Dźwiny do Zbrucza o dalej rzeką Zbrucz do jej ujścia do Dniestru (bez Mińska Litewskiego)

-zrzeczono się odszkodowań za straty wojenne

-wzajemne poszanowanie suwerenności, ustroju

-zwrot Polsce mienia kulturalnego(archiwów, bibliotek, dzieł sztuki) które wywieziono za cara.

Dalej trwał konflikt polsko litewski - spór o Wilno

W październiku 1920 r. w wyniku poufnego rozkazu Piłsudskiego, generał Lucjan Żeligowski w wyniku "fikcyjnego buntu" ogłosił utworzenie z Wileńszczyzny automatycznej Litwy Środkowej pod polską opieką wojskową i samostanowieniem.

W 1922 r.Postanowieniem sejmu Litwy Środkowej Wileńszczyzna z Wilnem zostały włączone do Polski, Litwa nie uznała tego faktu co spowodowało konflikt polsko - litewski trwający przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego. Działania wojenne na wschodzie spowodowały, że Polska zaniedbała sprawę granic zachodnich i północnych.

Traktat wersalski - 28.8.1918.

1.Przyznawał Polsce Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie (bez Piły, Międzyrzecza i Wschowa)

2.Nadawał Gdańskowi status wolnego miasta

3.zarządził przeprowadzenie plebiscytów ludności na Warmii i Mazurach oraz nc Górnym Śląsku.

Plebiscyt na Warmii i Mazurach odbył się w lipcu 1920 r. Do głosowania dopuszczono 200 tys. emigrantów (97% głosowało za przyłączeniem do Niemiec pod presją antypolskiej propagandy).

Warmia i Mazury pozostały w Prusach Wschodnich. Polsce przyznano tylko 8 gmin.

Plebiscyt na Górnym Śląsku.

O ten region toczyła się ostra walka polityczna. W czasie paryskiej konferencji pokojowej Niemcy nie chcieli dobrowolnie pozbywać się kopalń i hut.

Zarówno Niemcy jak i Polacy nie byli zadowoleni z mającego odbyć się plebiscytu. Zaczęli przygotowywać się do walki zbrojeń. Przewagą mieli Niemcy, podpisali bowiem władzę administracyjną, wojsko i policję.

Polska Organizacja Wojskowa (POW) Górnego Śląska organizowała Polaków, gromadziła broń. Działania prowadzono w wielkiej konspiracji.

Pierwsze powstanie Śląskie w nocy 16 - 17 sierpnia 1919 w powiecie pszczyńskim. Na Górnym Śląsku trwał strajk generalny, walki objęły dalsze powiaty. Powstanie trwało do 24 sierpnia - zakończone niepowodzeniem. Niemcy przeprowadziły pacyfikację w poszukiwaniu powstańców i ich rodzin.

Na początku 1920 przybyła na Śląsk Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa.

Władze niemiecki musiały opuścić teren plebiscytowy (22 powiaty - 2 mln. mieszkańców).

Polskim komisarzem Plebiscytowym został mianowany 20 lutego 1920 r. Wojciech Karfanty.

W wielu doszło w lipcu i sierpniu doszło do starć wywołanych przez bojówki niemieckie. Pod hasłem samoobrony w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 wybucha drugie Powstanie Śląskie które swoją siłą i zasięgiem zaskoczyły Niemców objęły tereny od Odry po Małą Panew. Powstańcy kontrolowali większość terenu plebiscytowego.

Cel powstania został osiągnięty - Komisja Rządząca i Plebiscytowa złożona w połowie z Polaków i Niemców.

20 marca 1921 r. plebiscyt na Górnym Śląsku za połączenie z Polską głosowało ok. 500 tys. głosów, za pozostaniem w granicach Niemiec ok 700 tys.

Rząd angielski wysunął propozycję by Polsce przyznać powiaty: rybnickie, pszczyński i część katowickiego a cały górnośląski okręg Przemysłowy - Niemcom.

Odpowiedzią ślązaków na niekorzystny dla Polski podział był strajk generalny na śląsku, i w nocy 2 na 3 maja 1921 r. wybuch II Powstania Śląskiego. Dyktatorem Powstania został Wojciech Korfanty, a na czele Komendy Naczelnej Wojsk powstańczych stanął płk. Maciej Mielżyński. Krwawe walki trwały na linii Odry i o górę Świętej Anny. Mimo przewagi wojsk niemieckich powstańcy utrzymali swe pozycje na przedpolu Okręgu Przemysłowego. Walczące strony rozdzieliły wojska sprzymierzonych i ewakuowały je z obszaru plebiscytowego.

Konferencja Ambasadorów w październiku 1921 r. zdecydowała o podziale Górnego Śląska Polska otrzymała - 29% terenu plebiscytowego. Łącznie 3,225 km z Katowicami i większością kopalń, hut i fabryk Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego a w maju 1922 r. objęła w posiadanie tych terenów. Na Śląsk wkroczyły oddziały wojski Polskich pod dowództwem generała Szeptyckiego.

28 lipca 1920 r nc Konferencji w Paryżu - podział Śląska Cieszyńskiego, Spisu i Orawy. Polsce przyznano ok. 1000 km.

10 stycznia 1920 Polska objęła przyznany jej odcinek wybrzeża morskiego od Jeziora Żarnowieckiego do Orłowa - który z linią Półwyspu Helskiego liczył - 140km.

Granice i terytorium II Rzeczypospolitej- łącznie 5,529 km. Najdłuższa z Niemcami - 1912 km.

Przyczyny wybuchu I wojny światowej

-Walka o nowy podział świata poprzez uzależnienie od siebie państw i narodów słabszych. Dlatego utworzyły się 2 ugrupowania:

Jedno trójprzymierze Niemcy, i sprzymierzone z nimi Austo-Węgry i Włochy, zwano je też ugrupowaniem państw centralnych.

Drugie trójprzymierze Francja, Anglia, Rosja, a później Stany Zjednoczone Ameryki i inne państwa- nazwane ententą (po francusku porozumienie)

-Zaczął się wyścig zbrojeń.Wyraźnie wzrosły zbrojenia niemieckie, rozwinął się przemysł zbrojeniowy,budowa floty wojennej.

Jedną z przyczyn wybuchu I wojny światowej stało się zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żony w dn.28.6.1914 r. w Sarajewie.Zabójstwa dokonali członkowie organizacji dążącej do wyzwolenia Baośni spod austryjackiej okupacji.

Orjentacja proaustiacka-Polska Partia Socjalistyczna.

W 1914 Polska nie istniała jako niepodległe państwo.Była podzielona między 3 zaborcze mocarstwa: Niemcy, Austrię i Rosję. Fakt,że zaborcy rozpoczęli walkę między sobą, miał dla przyszłości Polski duże znaczenie.

Sytuacja taka doprowadziła do powstania w społeczeństwie polskim orientacji politycznych różniących się poglądami na sprawę nipodległości Polski.

1.Orientacja proaustryjacka-Jej najwibitniejszym działeaczem był Józef Piłsudski. Według niego należało przedewszystkim oderwać od Rosji ziemie zagarnięte przez carat i że w przypadku wojny należy zachować postawę proaustryjacką,nie rezygnując z połączenia Królestwa Polskiego z Galicją i utworzenia autonomię Polski pod berłem Habsburgów.

Wokół osoby Piłsudskiego skupił się w Galicji obóz niepodległościowy.

W 1912 powstał Polski Skarb Wojskowy- mający na celu gromadzenie fundyszy na działalność wojskową. Następnie urworzono Tymczasową Komisję Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych grupującą wszystkie partie niepodległościowe- socjalistów, ludowców, partie postępowe z Galicji i oderwany od endencji Narodowy Związek Robotniczy. Współpracownikami Piłsudskiego byli:Walery Sławek, Leon Wasilewski,Ignacy Daszyński,B.Limanowski,Włodzimierz Tetmajer.

2.Orientacja prorosyjska- ci politycy uważali, że Polacy powinni popierać w wojnie carską Rosję. Do walki u boku Rosji przeciw Niemcom i Austro-Węgrom wzywał Roman Dmowski i kierowane przez niego Stronictwo Narodowej

Demokracji.

3.Orientacja rewolucyjna-która potępiła wojnę i głosiła, że popieranie tego czy innego zaborcy nic w losie kraju nie zmieni. Takie stanowisko zajęły dwie partie robotnicze: socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy i Polska Partia Socjalistyczna- Lewica.

Sprawa polska w I wojnie światowej.

1.W pierwszej fazie wojny w 1914 i 1915 przez ziemie polskie przetoczyła się wojna. Armie obu stron rujnowały i rabowały kraj. Latem 1915r. Niemcy zajęli ziemie polskie znajdyjące się pod zaborem rosyjskim. Zaczęło im brakować ludzi do walki. Po to, żeby skłonić młodych Polaków do udziału w wojnie po stronie państw centralnych, cesarze niemiecki i austryiacki wydali wspulnie 5 listopada 1916r. manifest, który spowodował umiędzynarodowienie sprawy polskiej. Zapowiedzieli w nim, że utworzą z ziem polskich odebranych Rosji państwko polskie.Nie wiadomo było jakie ziemie wejdą w jego skład i czy rzeczywiście będzie samodzielne.

W tej sytuacji zwolenicy współpracy z Niemcami zmienili stanowisko. Latem 1917r. Piłsudski wypowiedział posłuszeństwo dowudztwu niemieckiemu. Został za to uwięziony w Magdebutgu. Zmienilio również swoje plany politycy popierający cartar. W sierpniy 1917r. Dmowski utworzył działający w Paryżu-Komitet Narodowy Polski, który zmierzał do odbudowy państwa polskiego przy pomocy Angli, Francji i Stanów Zjednoczonych.

Kolejnym krokiem do wolności Polski stała się Rewolucja Październikowa w Rosji. Jesienią 1917r. żołnierze pod kierownictwem bolszewików, Na czele której stał Lenin, obalili Rząd Tymczasowy. Władzę w Rosji objęły rady robotnicze. Latem 1918r. rząd radziecki unieważnił akty rozbiorów Polski, po czym także inne mocarstwa uznały prawo Polski do niepodległego bytu.

W styczniu 1918r. prezydent Stanów Zjednoczonych,Wilson, zaproponował Niemcom pokój. Przedstawił Niemcom 14 punktów, które Niemcy musiały przyjąć jeżeli chciały skończyć wojnę. 13-ty punkt mówi o utworzeniu niepodległej i zjednoczonej Polski, z dostępem do M.Baltyckiego.

Konfederacja Paryska i ustalenie traktatu wersalskiego w sprawie Niemiec.

11 listopada 1918r. w Compiegne (kompień) we Francji Niemcy podpisały zawieszenie broni. Francuski marszałek Ferdynand Fach podyktował warunki:

Wojska Niemieckie musiały wydać aliantom większość dział, karabinów, samochodów.

Oddziały niemieckie musiały natychmiast wycofać się z Francji na wschodni brzeg Renu.

Marynarka musiała wydać okręty podwodne i jednostki nawodne.

Pozbawiły Niemców nabytych terytoriów Kolonii, Alzacji, Lotaryngii.

Wypłacić odszkodowanie wojenne.

Traktat wersalski:

28 czerwca 1919r. zawroty w Pałacu Wersalskim na mocy którego Niemcy:

-oddały Francji Alzację i Lotaryngię

-Polska odzyskała Wielkopolskę

-Pomorze Wschodnie z dostęprm do morza(lesz bez Gdańska)- z którego utworzono Wolne Miasto Gdańsk-podprotektoratem organizacji międzynarodowej-Ligi Narodów

-na Górnym Śląsku,Warmii i Mazurach miano przeprowadzić plebiscyty dotyczące przyszłej przynależności

-Niemcom pozwolono na posiadanie 100 tys.armii i niewielkiej floty

-zakazano budowli i posiadania okrętów podwodnych, czołgów i samolotów bojowych

Traktat wszedł w życie 10 stycznia 1920r.

Polska, historia XXw do 1945.

Przed I wojną światową w polityce polskiej dominowały dwie orientacje. Zwolennicy orientacji rosyjskiej, gł. narodowi demokraci, uważali, że w przypadku zwycięstwa państw Ententy ziemie polskie będzie można zjednoczyć pod panowaniem Rosji i uzyskać daleko idącą autonomię. Zwolennicy orientacji austro-węgierskiej, tj. socjaliści i ugrupowania galicyjskie, sądzili, że zwycięstwo państw centralnych pozwoli na połączenie zaboru rosyjskiego z Galicją i utworzenie trzeciego członu monarchii habsburskiej (koncepcja trialistyczna). Po wybuchu wojny zwolennicy orientacji austro-węgierskiej 16 VIII 1914 w Krakowie powołali Naczelny Komitet Narodowy, który przystąpił do organizowania Legionów Polskich; J.Piłsudski rozbudowywał Polską Organizację Wojskową. Władze Austro- Węgier, ze względu na stanowisko Niemiec, zachowywały dwuznaczny stosunek do sprawy polskiej. Rosja, która planowała po zwycięstwie w wojnie, przesunięcie granicy na linię Odry, nie wspominała o autonomii Polaków; jej stanowisko nie uległo zmianie nawet po wycofaniu się 1915 wojsk rosyjskich z Królestwa Polskiego. Wielka Brytania i Francja uznawały sprawę polską za wewnętrzny problem Rosji. W następnych latach straty wojenne skłoniły państwa centralne do szukania rekruta w okupowanym Królestwie Polskim za cenę utworzenia satelickiego państewka polskiego. Takie były 1916 założenia aktu 5 listopada cesarzy Niemiec i Austro-Węgier, w którym wezwano Polaków do wstępowania do armii, choć nie sprecyzowano ani granic, ani ustroju przyszłej Polski. Akt przekreślił stuletnią solidarność państw zaborczych i wznowił kwestię polską na arenie międzynarodowej. 6 XII 1916 w Warszawie powstała Tymczasowa Rada Stanu (TRS). Po rewolucji lutowej w Rosji Piotrogrodzka Rada Delegatów przyznała Polsce prawo do niepodległości, a Rząd Tymczasowy zapowiedział utworzenie państwa polskiego w sojuszu z Rosją; powołano Komisję Likwidacyjną do Spraw Królestwa Polskiego, Naczelny Polski Komitet Wojskowy (Naczpol) i rozpoczęto formowanie Korpusów Polskich w Rosji. Zachodni członkowie ententy coraz częściej opowiadali się za odbudową Polski. Ententa uznała Komitet Narodowy Polski w Paryżu, powstały w VIII 1917, za przedstawicielstwo polskie; zaczęto formować Armię Polską we Francji. Ponieważ państwa centralne zwlekały z realizacją aktu 5 listopada, Piłsudski odmówił złożenia przysięgi na wierność obu cesarzom i został internowany w Magdeburgu; przysięgi odmówiły także I i III Brygada Legionów, które rozbrojono i internowano. We IX 1917 państwa centralne powołały Radę Regencyjną jako najwyższą władzę tymczasową w Królestwie Polskim. Po brzeskim traktacie pokojowym tereny przedrozbiorowej Polski znalazły się pod kontrolą Niemiec i Austro-Węgier. Warunki pokoju wywołały rozczarowanie Polaków; Królestwu Polskiemu odebrano nawet Chełmszczyznę, oddaną Ukrainie. Walczący u boku państw centralnych Polski Korpus Posiłkowy przeszedł pod Rarańczą przez front, by połączyć się z oddziałami II Korpusu Wschodniego; V 1918 siły te stoczyły bitwę pod Kaniowem, która stała się symbolem współdziałania sił polskich walczących dotąd po przeciwnych stronach frontu. Korpusy Wschodnie, broniące Polaków przed bolszewikami, zostały rozbrojone przez Niemców. W I 1918 prezydent USA W. Wilson poparł niepodległość Polski (czternaście punktów Wilsona). Wojna zakończyła się klęską wszystkich trzech zaborców, co umożliwiło wyzwolenie Polski; 7 X 1918 Rada Regencyjna wydała manifest formułujący postulat niepodległości Polski; 28 X w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna. Na początku XI 1918 Komitet Obywatelski zaboru pruskiego ujawnił się jako Naczelna Rada Ludowa (NRL). Jednocześnie na ziemiach polskich narastała fala nastrojów rewolucyjnych; 5 XI powstała w Lublinie pierwsza Rada Delegatów Robotniczych. W nocy z 6 na 7 XI powołano w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej (premier I. Daszyński). W jego skład weszli socjaliści i działacze PSL Wyzwolenie, a jego trzon stanowili członkowie tajnej Organizacji A. Po powrocie 10 XI 1918 Piłsudskiego do Warszawy Rada Regencyjna przekazała mu naczelne dowództwo nad tworzącym się wojskiem, a 14 XI - całą władzę i rozwiązała się. Piłsudski powierzył utworzenie rządu socjaliście J. Moraczewskiemu; 21 XI rząd wydał manifest zapowiadający reformę rolną i nacjonalizację niektórych gałęzi przemysłu, jednak uzależnił te reformy od uznania przez przyszły Sejm Ustawodawczy; jednocześnie wprowadzono korzystne dla robotników ustawodawstwo pracy i zapowiedziano wybory parlamentarne; Piłsudski i nowy premier podpisali dekret o tymczasowych władzach Republiki Polskiej. Przeciwko rządowi i niepodległości występowały siły radykalne (Komunistyczna Partii Polski). Rząd Moraczewskiego był bojkotowany przez prawicę w Polsce oraz nieuznawany przez ententę; dopiero nowy rząd I. Paderewskiego, powołany w połowie I 1919, został uznany przez KNP i ententę. Pod koniec I 1919 odbyły się wybory do Sejmu Ustawodawczego w Królestwie i Galicji Zachodniej, a w czerwcu - w Wielkopolsce. Układ sił w Sejmie był równomierny. Prawica, centrum i lewica uzyskały podobną ilością mandatów; 20 II 1919 roku Sejm Ustawodawczy przyjął Małą Konstytucję; Naczelnikiem Państwa pozostał Piłsudski; pierwszy etap formowania państwowości został zakończony. Nie roztrzygnięta była kwestia granic Polski; XII 1918 roku rząd w Warszawie kontrolował Królestwo i Galicję Zachodnią; 27 XII wybuchło powstanie wielkopolskie, które doprowadziło do przejęcia władzy przez Wersalski traktat pokojowy 1919 przyznał Polsce Pomorze Wschodnie bez Wolnego Miasta Gdańska, także prawie całą Wielkopolskę; na Górnym Śląsku oraz Warmii i Mazurach miały się odbyć plebiscyty. W II 1920 roku Polska objęła administrację w Wielkopolsce i na Pomorzu. Na terenach plebiscytowym trwała ostra walka przedwyborcza; VIII 1919 oraz VIII 1920 wybuchły dwa polskie powstania na Śląsku ( powstania śląskie 1919-21). Plebiscyt na Warmii i Mazurach odbył się VII 1920, podczas ofensywy bolszewickiej na Warszawę, toteż większość głosujących opowiedziała się za przynależnością do Niemiec. Na wyniki plebiscytu górnośląskiego (III 1921) wpłynęły głosy osób urodzonych na terenie plebiscytowym, ale tam nie mieszkających, gł. Niemców. Gdy okazało się, że Polsce ma przypaść tylko niewielka część Górnego Śląska, V 1921 roku wybuchło trzecie powstanie śląskie; X 1921 roku Rada Ligi Narodów ostatecznie przyznała Polsce 29% obszaru plebiscytowego, 46% jego ludności i większą część jego potencjału przemysłowego. Na Śląsku Cieszyńskim I 1919 wojska czeskie zajęły cały obszar aż do Wisły; V 1920 roku Rada Ambasadorów Ententy podzieliła sporny obszar pozostawiając po stronie czeskiej dwa powiaty z przewagą ludności polskiej. W Polsce rozważano dwa programy wschodnie. Endecja pragnęła włączyć do Polski obszary na których ludność niepolska stanowiłaby mniejszość dającą się zasymilować. Koncepcja federalistyczna Piłsudskiego zakładała utworzenie Litwy, Białorusi i Ukrainy stanowiących przedmurze Polski na wschodzie. Granicę wschodnią II Rzeczpospolitej ustalono jednak w wyniku konfliktów zbrojnych z Ukraińcami i bolszewikami. Do połowy 1919 wojska polskie wyparły oddziały ukraińskie z Galicji Wschodniej ( wojna polsko-ukraińska 1918-19). Po klęsce Niemiec Rosja bolszewicka wypowiedziała pokój brzeski i rozpoczęła marsz na zachód. Do pierwszego starcia z wojskami polskimi doszło II 1919 na Wileńszczyźnie (wojna polsko-bolszewicka 1919-21); IV 1919 Polacy zdobyli Wilno, a Piłsudski w odezwie Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego zadeklarował wolę stworzenia im możliwości samookreślenia państwowego. Ententa popierała Polaków przeciwko bolszewikom, jednak nie akceptowała działań polskich na Białorusi i Ukrainie; obszary te uznawała za część imperium rosyjskiego. W XI 1919 Polska otrzymała mandat Ligi Narodów w Galicji Wschodniej, ale w grudniu Rada paryskiej konferencji pokojowej odmówiła Polsce prawa zorganizowania administracji na wschód od linii Curzona. Na wiosnę 1920 roku Piłsudski zawarł porozumienie z atamanem S. Petlurą i ubiegając atak bolszewicki na Białorusi 25 IV 1920 rozpoczął ofensywę na Ukrainie; 7 V wojska polskie weszły do Kijowa ustanawiając tam przyjazny rząd ukraiński; VII 1920 bolszewicy zaczęli ofensywę na Białorusi; siły polskie rozpoczęły odwrót; na początku sierpnia Armia Czerwona dotarła do Wisły; Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski w Białymstoku zapowiadał utworzenie polskiej republiki sowieckiej. Nastąpiła mobilizacja społeczeństwa, powołano rząd koalicyjny (premier W. Witos); w decydującej warszawskiej bitwie Wojska Polskie obroniło stolicę, a rozpoczęte 16 VIII kontruderzenie znad Wieprza zmusiło oddziałybolszewickie do wycofania; na początku września Polacy nacierali na całym froncie; 12 X obie strony podpisały rozejm i rozpoczęły rokowania; 18 III 1921podpisano ryski traktat pokojowy. Odparcie najazdu bolszewickiego obroniło niepodległość Polski i prawdopodobnie zapobiegło bolszewizacji Europy. Nie mogąc wypracować kompromisu z Litwinami w sprawie Wileńszczyzny, Piłsudski polecił generał L. Żeligowskiemu zajęcie spornego obszaru pod pozorem buntu części wojsk polskich; na zajętym terenie utworzono Litwę środkową, a 1922 przeprowadzono wybory do lokalnego sejmu, który uchwalił przyłączenie Litwy środkowej do Polski.Obszar II Rzeczypospolitej wyniósł 388,6 tys. km2, a ludność liczyła 27,2 mln osób (1921). Polska była państwem silnie zróżnicowanym społecznie i gospodarczo. Poziom startu gospodarki polskiej w 1918 roku był bardzo niski ze względu na ogromne zniszczenia wojenne, a także konieczność zastąpienia utraconych rynków państw zaborczych oraz budowy rynku ogólnopolskiego; wobec wysokich kosztów wojny i odbudowy budżet państwa wykazywał stale deficyt, pokrywany drukiem banknotów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, co prowadziło do inflacji. Położenie międzynarodowe Polski było niepewne, gdyż Niemcy i Rosja sowiecka nie pogodziły się ze skutkami wojny, wysuwały roszczenia terytorialne wobec Polski i współpracowały przeciwko zwycięskiej Entencie; 1922 zawarły traktat w Rapallo. Polska polityka zagraniczna opierała się na sojuszu z Francją (1921), pozostałe państwa zachodnie nie były zainteresowane stosunkami z Polską. Ze względu na różnice interesów nie udało się też zacieśnić współpracy z sąsiadami ze wschodniej Europy. W 17 III 1921 Sejm Ustawodawczy uchwalił konstytucję; charakteryzowała się ona przewagą władzy ustawodawczej (Sejm i Senat) nad wykonawczą (prezydent i rząd), co wynikało z obaw stronnictw prawicy i centrum przed przyznaniem zbyt wielkich uprawnień Piłsudskiemu, którego uważano za głównego kandydata do prezydentury. Wybory parlamentarne z 1922 przyniosły równowagę prawicy (Narodowa Demokracja), centrum Polskie Stronnictwo Ludowe Piast, Chrześcijańska Demokracja w Polsce i Narodowa Partia Robotnicza), lewicy (Polska PartiaSocjalistyczna i Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie) i mniejszości narodowych. Wybór G. Narutowicza na prezydenta spotkał się z gwałtowną reakcją prawicy narodowej, która usiłowała nie dopuścić do jego zaprzysiężenia; 16 XII 1922 prezydent został zamordowany przez jej zwolennika. Nowym prezydentem został wybrany S. Wojciechowski, który wraz z premierem gen. W. Sikorskim doprowadził do uspokojenia atmosfery; Piłsudski usunął się z życia politycznego. W wyniku paktu lanckorońskiego 1923 w maju 1923 powstała koalicja Chjeno-Piasta i drugi rząd Witosa; na jesieni 1923 roku hiperinflacja doprowadziła do załamania gospodarki i masowych wystąpień robotniczych, stłumionych siłą; rząd Witosa ustąpił w warunkach chaosu i zagrożenia państwa. Na czele rządu stanął W. Grabski, który I 1924 rozpoczął reformę skarbowo-walutową; zrównoważywszy budżet, IV 1924 Grabski powołał do życia Bank Polski i wprowadził nową walutę (złoty); sytuację płatniczą Polski osłabiła 1925 wojna celna z Niemcami; nastąpił nawrót inflacji i XI 1925 rząd Grabskiego ustąpił. W tym samym roku uchwalono ostatecznie reformę rolną i podpisano konkordat. Pod koniec 1925 pogorszyła się sytuacja międzynarodowa Polski, bowiem układy z Locarno nie dały pełnej gwarancji granicy polsko-niemieckiej; ponadto Niemcy i ZSRR na mocy układu berlińskiego z IV 1926 zacieśniły współpracę. Rząd A. Skrzyńskiego nie zdołał powstrzymać pogarszania się nastrojów, mimo poprawiającej się od IV 1926 koniunktury gospodarczej. Kolejny rząd Chjeno-Piasta, ostro krytykowany przez lewicę i zwolenników Piłsudskiego, utworzył Witos.12 V 1926 Piłsudski rozpoczął wojskowy zamach stanu i w ciągu trzech dni zajął Warszawę (przewrót majowy); prezydent Wojciechowski i premier Witos ustąpili. Nowym premierem został K. Bartel; 31 V Zgromadzenie Narodowe wybrało prezydentem Piłsudskiego, który nie przyjął wyboru i wysunął kandydaturę I. Mościckiego; jego wybór faktycznie zalegalizował zamach majowy. 2 VIII 1926 Sejm zmienił konstytucję wzmacniając uprawnienia prezydenta (nowela sierpniowa). Stronnicy Piłsudskiego (sanacja) znajdowali się zarówno na lewicy (część PPS, PSL Wyzwolenie i Związek Naprawy Rzeczpospolitej), wśród pracowników administracji, w wojsku, jak i na prawicy (konserwatyści ziemiańscy). Dezorientacja w partiach ułatwiła sanacji opanowanie władzy, jednak stopniowo narastał konflikt między rządem i parlamentem, ograniczanym w swych konstytucyjnych funkcjach. Wybory rozpisane na marzec 1928 nie przyniosły rozstrzygnięcia; Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR), który zdobył 28% mandatów, nie mógł kontrolować parlamentu. Konflikt między rządem i opozycją narastał; IX 1929 PSL Piast, NPR, chadecja, PSL Wyzwolenie, Stronnictwo Chłopskie i PPS zawiązały sojusz dla obrony demokracji ; latem 1930 przywódcy Centrolewu usiłowali doprowadzić do odwołania rządu. Na jego czele stanął jednak Piłsudski, a prezydent Mościcki rozwiązał Sejm i zarządził nowe wybory; kampania wyborcza przebiegała pod wrażeniem aresztowania przywódców Centrolewu, oskarżonych o przestępstwa pospolite i osadzonych w twierdzy w Brześciu, później skazanych w procesie brzeskim; BBWR uzyskał ponad połowę mandatów.Od końca 1929 w kraju narastał kryzys gospodarczy prowadzący do wzrostu napięć społecznych i wpływów ugrupowań skrajnych. W 1931, w wyniku zjednoczenia ruchu chłopskiego, powstało Stronnictwo Ludowe(SL). W 1934 utworzono. Obóz Narodowo-Radykalny(ONR), który rozpadł się następnie na ONR-ABC i ONR-Falangę. Po zamachach terrorystów ukraińskich władze sanacyjne utworzyły obóz w Berezie Kartuskiej, do którego kierowano na podstawie orzeczenia administracyjnego. Mimo pogarszającego się stanu zdrowia Piłsudskiego, sanacja umacniała się u władzy; 1933 Mościcki został ponownie został wybrany prezydentem; 1935 roku, w wyniku manipulacji regulaminem sejmowym, sanacja przeprowadziła uchwalenie nowej konstytucji wzmacniającej pozycję prezydenta; stał się on naczelną władzą wykonawczą, zwierzchnikiem rządu i sił zbrojnych. Ordynacja wyborcza praktycznie odsunęła opozycję od wpływu na kształt organów ustawodawczych i rządu. Na skutek pogorszenia się od końca lat 20. stosunków niemiecko-sowieckich dyplomacja polska mogła prowadzić politykę równowagi; VII 1932 zawarto polsko-sowiecki układ o nieagresji (V 1934 przedłużony na dalsze 10 lat), a I 1934 - polsko-niemiecką deklarację o nieagresji. 12 V 1935 roku zmarł Piłsudski. Jego zwolennicy podzielili się na umiarkowaną grupę prezydenta Mościckiego i bardziej radykalną grupę wojskowych z W. Sławkiem i E. Rydzem-Śmigłym. W 1935 wybory parlamentarne odbyły się według nowej ordynacji, toteż sanacja uzyskała ogromną przewagę w obu izbach. Przedłużający się kryzys potęgował niezadowolenie społeczne; powtarzały się demonstracje robotnicze, prawicowa młodzież organizowała ekscesy antysemickie. W II 1936 roku powstał centrowy Front Morges, a X 1937 NPR i chadecja połączyły się w Stronnictwo Pracy (SP). Sanacja rozwiązała BBWR i II 1937 powołała Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN), którego program opierał się na zasadach solidaryzmu społecznego i podkreślał znaczenie silnego państwa. W związku z napięciami społecznymi i wysokim bezrobociem, rząd przystąpił do realizacji programu aktywizacji gospodarki, w tym budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego; 1936-1939 nastąpiło wyraźne ożywienie koniunktury. Pod koniec lat 30. polska scena polityczna uległa konsolidacji; poza obozem rządzącym istniały cztery główne partie: Stronnictwo Narodowe (SN), SP, SL i PPS. W 1938 nastąpiło złagodzenie napięć społecznych, toteż wybory parlamentarne zakończyły się względnym sukcesem sanacji. Narastanie niebezpieczeństwa wojny sprzyjało zamrożeniu wewnętrznych konfliktów politycznych. Po układzie monachijskim X 1938 Polska zajęła Zaolzie. Niemcy wysunęły propozycję włączenia do Rzeszy Wolnego Miasta Gdańska, budowy eksterytorialnej szosy łączącą Prusy Wschodnie z resztą Niemiec i wspólnych działań na wschodzie. W III 1939 Wielka Brytania, a później Francja udzieliły Polsce gwarancji niepodległości; 28 IV Hitler wypowiedział polsko-niemiecki układ o nieagresji. 23 VIII 1939 zawarto w Moskwie układ o nieagresji między ZSRR i Niemcami zawierający tajny protokół dodatkowy, przewidujący podział stref wpływów w Europie Wschodniej (pakt Ribbentrop-Mołotow); 25 VIII Anglia zawarła z Polską układ o wzajemnej pomocy, który nie powstrzymał Niemiec przed napaścią na Polskę.1 IX 1939 rozpoczęła się agresja niemiecka (kampania wrześniowa 1939); mimo zobowiązań sojuszniczych i wypowiedzenia wojny, Wielka Brytania i Francja nie podjęły działań przeciwko Niemcom. Niemcy wygrali bitwę graniczną i wtargnęli w głąb kraju, złamali obronę na Wiśle i Sanie, podjęli próbę okrążenia wojsk polskich na wschód od Warszawy; próba kontrofensywy polskiej nad Bzurą zakończyła się niepowodzeniem; 17 IX rozpoczęla się agresja sowiecka; w ciągu następnych dwóch tygodni rozproszony opór polski został zdławiony, Warszawa kapitulowała 28 IX, ostatnią bitwę stoczono pod Kockiem. W obliczu przegranej kampanii wrześniowej władze państwa polskiego przeszły do Rumunii, gdzie zostały internowane; prezydent RP Mościcki 29 IX na swojego następcę wyznaczył Władysława Raczkiewicza, który 30 IX mianował premierem gen. Sikorskiego (7 XI został również naczelnym wodzem); 1 X zaprzysiężono rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodzstwie, a 9 XII 1939 powołano Radę Narodową spełniającą rolę parlamentu; rozpoczęto formowanie jednostek Wojska Polskiego. Pod koniec kampanii wrześniowej powstawały organizacje konspiracyjne (konspiracja w Polsce 1939-45); przed kapitulacją Warszawy (27 IX) utworzono Służbę Zwycięstwu Polski (SZP). Trzecia Rzesza i ZSRR 28 IX 1939 zawarły traktat o granicach i przyjaźni, w którym ogłosiły upadek państwa polskich, ustaliły jego podział na linii rzek: San-Bug-Narew-Pisa i w tajnym protokole zobowiązały się do zwalczania polskich dążeń niepodległościowych. Ziemie zajęte przez Niemcy (okupacja niemiecka w Polsce 1939-45) zostały częściowo włączone do III Rzeszy, z pozostałej części utworzono Generalne Gubernatorstwo (GG). Władze niemieckie wprowadziły policyjno- wojskowy reżim okupacyjny, realizowały politykę terroru w celu wyniszczenia elit intelektualnych i przekształcenia społeczeństwa w posłuszną siłę roboczą, Żydów stopniowo izolowały w gettach; dążyły do całkowitej germanizacji ziem włączonych do III Rzeszy; w GG zorganizowały system eksploatacji gospodarki na potrzeby Niemiec i pauperyzacji społeczeństwa. Ziemie zajęte przez ZSRR (okupacja sowiecka w Polsce 1939-41) wcielono w skład ZSRR (z wyjątkiem Wileńszczyzny, przekazanej Litwie i włączonej do ZSRR VIII 1940). Sowieckie władze okupacyjne wprowadziły oparty na terrorze reżim polityczno-policyjny obowiązujący na obszarze ZSRR; obywatelom RP przymusowo nadały obywatelstwo sowieckie; wiele osób aresztowały, część ludności deportowały w głąb ZSRR. W XI 1939 gen. Sikorski powołał Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), którego głównym zadaniem było przygotowanie powszechnego powstania zbrojnego, a w działalności bieżącej prowadzenie wywiadu i propagandy oraz - początkowo tylko w ograniczonym zakresie - walki zbrojnej (Związek Odwetu). Powstały konspiracyjne organizacje zbrojne podporządkowane głównym partiom politycznym obozu rządzącego: Bataliony Chłopskie, Narodowa Organizacja Wojskowa, Gwardia Ludowa WRN; II 1940 ukształtował się reprezentujący opinię stronnictw politycznych Polityczny Komitet Porozumiewawczy; powołano Delegaturę Rządu RP na Kraj. W opozycji do ZWZ i Delegatury Rządu pozostały konspiracyjne organizacje piłsudczyków i obozu narodowego; poza strukturami państwa podziemnego istniały organizacje komunistyczne. Na uchodzstwie V-VI 1940 jednostki Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie walczyły w kampanii norweskiej (Narwik) i francuskiej, po czym część żołnierzy i władze RP ewakuowano do Wielkiej Brytanii; jednostki polskie walczyły w bitwie o Wielką Brytanię (lotnicy) i w bitwie o Atlantyk (okręty).Po napaści na ZSRR VI 1941 III Rzesza okupowała całe terytorium Polski; Niemcy przygotowali plan przesiedlenia większości mieszkańców ziem polskich na Syberię (Generalny Plan Wschodni); rozpoczęli eksterminację Żydów (obozy masowej zagłady: Chełmno, Auschwitz, Sobibór, Treblinka); żydowskie organizacje konspiracyjne podejmowały walkę zbrojną (IV-V 1943 powstanie w getcie warszawskim). Jednocześnie władze niemieckie zaostrzyły reżim okupacyjny i wzmogły eksploatację ekonomiczną (od 1941 wzrosła rola ziem polskich jako zaplecza zaopatrzeniowego frontu wschodniego i obszaru znajdującego się praktycznie poza zasięgiem lotnictwa alianckiego). W konspiracji 14 II 1942 ZWZ przemianowano na Armię Krajową, której 1942 podporządkowała się większość NOW, 1943 pion taktyczny BCh, 1944 część NSZ. AK prowadziła m.in. dywersję i sabotaż (Kierownictwo Dywersji), propagandę (Biuro Informacji i Propagandy), wywiad i działania partyzanckie. 30 VII 1941 rząd RP zawarł układ z rządem ZSRR; na jego podstawie wznowiono stosunki dyplomatyczne, władze ZSRR zwolniły z więzień i łagrów część obywateli RP; zaczęto formowanie Armii Polskiej w ZSRR 1941-42(dowódca gen. W. Anders), która III-VIII 1942 w wyniku starań polskich i porozumienia sowiecko-brytyjskiego została ewakuowana do Iraku. Zwycięska bitwa pod Stalingradem wzmocniła pozycję Stalina w koalicji antyfaszystowskiej

KONFERENCJA W JAŁCIE I SPRAWA POLSKI 1944

Klęska Niemiec nie unikniona.

Wzrasta liczba ziem wyzwolonych spod okupacji.

Problem powojennego kształtu świata.

Październik - Moskwa- spotkanie Churchill'a ze Stalinem.

wstępny podział wpływów (papierowa serwetka):

Państwo do podziału / kto i ile Wielka Brytania ZSRR

Rumunia 10% 90%

Bułgaria 25% 75%

Jugosławia 50% 50%

Węgry 50% 50%

Grecja 90% -----

Żadne porozumienie nie zostało podpisane.

Sprawy płw. Bałkańskiego, Polski, losy Niemiec, działania na froncie europejskim i daleko wschodnim

musiały czekać na spotkanie Wielkiej Trójki.

4-11 II 1945 Jałta

po raz ostatni obrady w składzie: W. Churchill , F. Roosevelt i J. Stalin.

Miejsce obrad (Jałta) => rosnąca rola ZSRR.

Stalin -gospodarzem konferencji.

Konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie przez historyków nazywana jest konferencją “dwóch i pół”

Wielka Brytania grała znacznie mniejszą rolę

W świecie prym wiodą ZSRR i USA

Postanowienia:

Podział Niemiec na 4 strefy okupacyjne ( także Berlina):

amerykańską

brytyjską

francuską

radziecką.

Sojusznicza Rada kontroli- zarząd terenów okupowanych.

Pojawia się problem reparacji - nie jest do końca rozwiązany.

Roosevelt rezygnacja z projektu podziału Niemiec.

ZSSR ma przystąpić do wojny z Japonią w ciągu 3 m-cy od kapitulacji Niemiec.

W zamian otrzymuje:

Prawo zajęcia wysp Kurylskich

Wpływy w Mongolii i pn. Korei.

Powstanie ONZ. Ma na celu rozstrzygnąć spór o “prawo veta”, trwający wiele m-cy.

Rada Bezpieczeństwa ONZ- składa się z 5 stałych członków:

Chiny

Francja

USA

Wielka Brytania

ZSSR

Zasadniczych decyzje podejmowane jednogłośnie

Każde mocarstwo ma prawo veta

Sprawy wewnętrzne poszczególnych państw (m. in. Polska)

Powstanie rządu koalicyjnego w Jugosławii

Mocarstwa biorą odpowiedzialność za kształt świata

Brak konsultacji z mniejszymi państwami

Określono strategię na ostatni okres wojny oraz zakres działań armii poszczególnych państw =>

Kwiecień 1945 r. gen Eisenhauer:

nie przystępuje do ataku na Berlin

Zatrzymuje ofensywę US. Army, która wyzwalała Czechosłowację (na linii Pilzno-Karlovy Vary).

Sprawa polska na konferencji w Jałcie

Okres spotkania (4-11 II 45r.) to najwięcej zwycięstw ZSRR na froncie wsch. =>

Stalin ma znacznie więcej atutów od aliantów zachodnich.

Alianci zach.

wolne wybory w Polsce

pod kontrolą międzynarodową.

Stalin protestuje twierdząc, że kontrola międzynarodowa stanowi ingerencję w sprawy wewnętrzne P.

Pomału przechodzimy pod faktyczną kontrolę ZSRR.

Alianci zach. - przeciwni granicy na Odrze i Nysie =>

Stalin zobowiązuje się do ponowienia sprawy polskiej granicy zach. na konferencji powojennej

11 II 1945 - ogłoszenie wyników ustaleń “Wielkiej trójki”

ZSRR zobowiązuje się do pomocy w wojnie z Japonią =>

Alianci zach. ustępują w sprawach Europy wsch. i środkowej.

Stalin ustala granicę wsch. Polski

Wzdłuż linii Curzona

Lwów do ZSRR

w zamian za utratę połowy swego terytorium Polska miała otrzymać ziemie na zach. i pn. lecz dokładna granica miała być sprecyzowana na przyszłej konferencji pokojowej

Sprawy wewnętrzne Polski po konferencji w Jałcie

Rząd Tymczasowy w Lublinie staje się jedynym reprezentantem narodu polskiego.

Plany reorganizacji, oraz poszerzenia o ministrów z rządu na uchodźstwie.

RTwL ma przekształcić się w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej

Nowy rząd ma uznawać wszystkie państwa koalicji antyfaszystowskiej

Rozmowy w sprawie TRJN mieli prowadzić Polacy w Moskwie, pod przewodnictwem Mołotowa =>

Przekreślenie nadziei emigracji polskiej

Konferencji w Jałcie podzieliła Europę na dwie strefy wpływów.

Polska znalazła się w strefie podlegającej ZSSR

Wynikiem konferencji jałtańskiej dla Polski są:

Kształt terytorialny

Ustrój

Wiele lat podporządkowania Moskwie

Faszyzm, przyczyny powstania i jego rozwój.

Faszyzm we Wloszech i Niemczech.

"(...)Faszyzm to kierunek i ruch polityczny o charakterze totalitarnym, nacjonalistycznym i rasistowskim, który uksztaltowal sie po I wojnie swiatowej we Wloszech, pózniej takze w innych krajach (postac skrajna przybral w Niemczech). Forma totalitarnej dyktatury nacjonalistycznej wprowadzona w 1922 r. we Wloszech a z czasem i winnych krajach opierala sie na zasadzie wodzostwa, dysponujaca zhierarchizowanym aparatem partyjnym, stosujaca terror wobec przeciwników politycznych(...)".

Dlaczego jednak ten ruch stal sie tak popularny w Europie? Postaram sie odpowiedziec na to pytanie w ponizszej pracy.

Postanowienia Kongresu Wersalskiego uderzaly w Niemcy, duze obszary terytorium niemieckiego zostaly przekazane panstwom pokrzywdzonym przez Rzesze, zredukowano armie, oslabiono gospodarke.

Taka sytuacja spowodowala, ze przez Niemcy przetoczyla sie fala spolecznego niezadowolenia. Rachunek za udzial w przegranej wojnie placily równiez Bulgaria, Wegry, Austria. Panstwa te czuly sie pokrzywdzone, wnosily roszczenia terytorialne. Niezadowolenie to udzielalo sie takze Wlochom, gdzie panowalo przekonanie, ze Italia nie skorzystala z wojny, nie zdobyla spodziewanych lupów. Nie dosyc na tym, po wojnie gospodarka lezala w gruzach i nie bylo ani pieniedzy ani koncepcji na jej wskrzeszenie. Wszystko to skupilo sie w jednym momencie i w jednym miejscu, Europie, trafilo na bardzo podatny grunt i natychmiast zaczal sie rozwijac ruch faszystowski. Zapewnial sobie zwolenników dzieki demagogicznym haslom, mówiacych o jednosci i wspólnocie interesów w ramach rozwijania gospodarki i dobrobytu w panstwie i narodzie. Faszysci jeszcze przed dojsciem do wladzy organizowali i umacniali struktury partyjne, tworzyli bojówki paramilitarne które mialy byc pózniej wykorzystane do wprowadzenia terroru w panstwie. Juz po osiagnieciu celu, dojsciu do wladzy, faszysci likwidowali partie opozycyjne i tworzyli system monopartyjny. Kazde wazniejsze stanowisko panstwowe obsadzali czlonkami swej partii, dzieki wspólpracy tajnej policji i bojówek kontrolowali zycie publiczne jak i prywatne obywateli w celu wyeliminowania opozycjonistów oraz potencjalnych i rzeczywistych wrogów rezimu.

Rozwiazywali wolne zwiazki zawodowe i zastepowali je wlasnymi organizacjami, które byly ogniskiem faszyzmu w zakladach pracy.

Jest to pokrótce schemat dzialania faszystów w propagowaniu i wprowadzaniu faszyzmu w panstwie, gdzie panuje ogólny chaos i niezadowolenie spoleczne. Teraz zajme sie rozwojem tegoz ruchu we Wloszech a pózniej takze i w Niemczech.

Faszyzm wloski nieodparcie kojarzy sie z Benito Mussolini, który jako byly socjalista, zostal zafascynowany ideami faszystowskimi. 23 marca 1919 r. Powoluje w Mediolanie organizacje, która zrzeszala zdemobilizowanych zolnierzy i ludzi niezadowolonych z sytuacji panujacej w kraju. Program tej organizacji zawieral bardzo radykalne zadania spoleczne, silne postanowienia patriotyczne, zmieniajace sie wrecz w nacjonalistyczne postulaty o potrzebie ponownego rozpatrzenia roszczen terytorialnych Wloch.

Pomimo takiego programu Mussolini nie uzyskal poparcia spolecznego i w wyborach parlamentarnych nie uzyskal ani jednego mandatu. Jednakze sytuacja w kraju zaczela sprzyjac Benito. Kraj pod rzadami Francesco Nitti'ego pograzal sie w nieladzie, anarchii, masowych strajkach i wystapieniach ludnosci przeciwko rzadowi.

Faszysci wykorzystujac ten okres przeprowadzali liczne akcje zbrojne skierowane glównie przeciwko komunistom stojacym na drodze do wladzy. Na kongresie, który odbyl sie w Rzymie w listopadzie 1921 r. F faszysci oglosili sie jako Narodowa Partia Faszystowska. Juz wtedy Mussolini nie kryl, ze chce objac wladze bez wzgledu na to czy zgodzi sie na to ówczesny rzad czy nie. Rok pózniej, 24 X, na kolejnym kongresie wydaje rozkaz "marszu na Rzym", który zostaje wypelniony 28 tego samego miesiaca kiedy to uzbrojone oddzialy faszystów w czarnych koszulach skierowaly sie do stolicy Wloch. W wyniku takiej sytuacji król, pomimo rad ministrów sklada na barki Mussoliniego zadanie sformowania rzadu. W roku 1924 po kolejnych wyborach faszysci zdobywaja przewage i juz pod koniec lat 20 przejmuja calkowita wladze w panstwie. Sprawdzianem spójnosci partii i narodu byl wygrany konflikt w Abisynii, która miala wielkie gospodarcze dla Wloch. Niedlugo po tym ogloszono powstanie wloskiego Imperium, gdzie B.M. byl twórca imperialnej potegi.

W Niemczech odbywalo sie to wszystko bardzo podobnie. W 1919 powstaje NSDAP (na kartce) której program zostaje opisany przez Hitlera w ksiazce "Mein kampf". Zaklada on, ze wszelkie niepowodzenia Niemiec sa spowodowane "dyktatem wersalskim" , dzielem "swiatowego zydostwa", które mialo niby dazyc do zniszczenia Niemiec. Uwazal, ze Niemcy sa rasa panów, z której wywodza sie pozostale narody Europy i nalezy zapewnic im wlasciwa "przestrzen zyciowa" a na dodatek wytepic calkowicie zydów. Nigdzie nie rozwinal sie az taki rasizm jak w Niemczech gdzie przyjal najbardziej radykalna forme. Powstaje paramilitarna bojówka SA Skladajaca sie glównie z zdemobilizowanych zolnierzy.

W styczniu 1932 odbywa sie w Dueseldorfie spotkanie wladz NSDAP i grupy 300 przemyslowców, którzy bali sie o utrate swych majatków i byli przerazeni dzialalnoscia komunistów . Poparli Hitlera i jego dazenie do wladzy. Otrzymal on duze srodki finansowe na prowadzenie kampanii propagandowej. Po niedlugim czasie Faszysci niemieccy pod przewodem Hitlera mieli wiekszosc w parlamencie. 30 I Hitler zostaje kanclerzem Rzeszy i rozwiazuje parlament. Po pozarze Reichstagu-prowokacji NSDAP zostaje wprowadzone zarzadzenie o specjalnym nadzorze panstwa nad obywatelami. Aresztowano wielu opozycjonistów. Hitler likwiduje wszystkie partie prócz NSDAP. Na podstawie (podobno sfalszowanego) testamentu Hindenburga Hitler przejmuje kontrole nad panstwem i jako Fuerer stanowi najwyzsza wladze w panstwie. W tym samym czasie rozgrywa sie znana "noc dlugich nozy"czyli eliminacja opozycji w S.A. Kiedy SS i policja zabija o.300 przeciwników H.

Jak widac faszyzm to wielkie zlo, które zrodzilo sie w umyslach chorych i wypaczonych. Ogarnelo w przeszlosci Europe i sprowadzilo na ludzkosc straszne tortury, ból, nieszczescie i cierpienie. Nie powinno to nigdy miec miejsca i oby sie nie powtórzylo bo wtedy na pewno swiat znów pograzy sie w anarchii, nienawisci i amoku zabijania sie ludzi nawzajem.

Bitwa o Wielką Brytanię.

22 czerwca 1940 roku zostało podpisane francusko- niemieckie zawieszenie broni. Tym samym Europa Zachodnia była zajęta przez wojska III Rzeszy i ich siły sprzymierzone. Jedynym zagrożeniem w tym rejonie była Wielka Brytania, oddzielona od Francji kanałem La Manche. To właśnie tam zostały przeniesione w lipcu 1940 roku wojska alianckie(między innymi polskie) po przegranej kampanii francuskiej. 16 lipca Hitler rozkazał przygotować plan inwazji na Anglię. Nosił on kryptonim "Lew morski". Plan ten zakładał desant 25 dywizji pancernych w rejonach od Dover do Portsmouth. Miał on być poprzedzony atakami floty powietrznej, której samoloty miały zniszczyć lotnictwo i flotę morską Wielkiej Brytani, uniemożliwiając jej obronę przed wojskami desantowymi. Do realizacji tego planu Luftwaffe(kierowane przez Goringa) rzuciła 1600 maszyn w pierwszej lini,w tym około 700 myśliwców. Tak właśnie 8 sierpnia 1940 roku rozpoczęła się największa bitwa powietrzna wszechczasów zwana "Bitwą o Wielką Brytanię" (Battle of Brithan).W kolejnych dniach Luftwaffe rzuciła do walki dalsze 1000 maszyn.Przeciwko tej sile ze strony Royal Air Forces(RAF) staneły 42 dywizjony myśliwskie uzbrojonych w nowoczesne samoloty Harricane i Spitfire. RAF posiadał też 10 dywizjonów z samolotami typu Blenheim i Defiant, przeznaczonych do lotów nocnych.Marszałek RAFu Hugh Dowding miał do dyspozycji ponadto 35 dywizjonów bombowych(około 400 maszyn),w większości jednak przestarzałych.Przewagę(przeszło trzykrotną) miała więc Luftwaffe.Niemcy spodziewali się w ciągu kilku dni zniszczyć lotniska i porty.Wysyłali dziennie około 400 samolotów,bombowców nurkujących Junkers 87,Junkers 88,oraz ciężkich bombowce typu Dornier i Heinkel. Stanowiły one więc łatwy łup dla brytyjskich myśliwców. Niemcy zaczęli więc wysyłać silne eskorty myśliwców Messerschmitt Me 109 oraz nowych Me 110(które okazały się wielkim niewypałem tej bitwy).Niemieckie lotnictwo w tym czasie ponosiło ogromne straty, których zręcznie unikał RAF dzięki wprowadzeniu radaru.Sztab niemiecki przesunął termin inwazji i skupił całą siłę nalotów na lotniskach wokół Londynu.Od 19 sierpnia rozpoczął się drugi etap bitwy.Goring zamierzał zniszczyć RAF w powietrzu bąd na ziemi.W tej fazie straty niemieckie nieco zmalały.Z końcem sierpnia sytuacja RAF-u wyglądała znacznie gorzej niż w lipcu.Marszałek Dowding zmószony był wprowadzić do działań bojowych dywizjony sojusznicze.30 sierpnia podczas lotu ćwiczebnego porucznik Ludwik Paszkiewicz zestrzelił pierwszego swojego Niemca.Dzięki temu 31 VIII po raz pierwszy wyleciał na pierwsze zadanie bojowe polski dywizjon 303,zaliczając 4 pewne i 2 prawdopodobne strącenia.Od 7 września bitwa weszła w trzecią fazę. Niemcy uderzyli całą siłą na miasta,głównie na Londyn. Spodziewali się załamać ludność i doprowadzić do kapitulacji. W niedzielę 15 września doszło do przełomu w bitwie.Niemcy wysłali nad Londyn 500 maszyn.Straty zadane Luftwaffe tego dnia były ogromne. Sam polski 303 strącił 15 maszyn,a debiutujący 302(też polski) 8 maszyn wroga.Był to dzień chwały polskich pilotów(łącznie zestrzelili 23 samoloty nieprzyjaciela).Niemcy musieli odzyskać siły. Większe naloty wzowiono dopiero 18 września.27 września w trzech wielkich wyprawach zaatakowało na Londyn i fabrykę w lotniczą w Filton 850 samolotów niemieckich. Dzień ten uchodzi za ostatni dzień bitwy o Londyn. Od 6 paśdziernika Niemcy odstąpili od wielkich nalotów dziennych. Uderzali nocą małymi formacjami powietrznymi.Nie zmieniło to już jednak niczego.Bitwa o Wielką Brytanię wygasła ostatecznie 31 paśdziernika 1940 roku. Niemcy odwołali operację "Lew morski" i zaczęto szykować Luftwaffe do wojny z Rosją.W bitwie Luftwaffe straciła 1773 samoloty, a RAF 915.Niemcy utracili jednak swych czołowych asów lotnictwa i ich flota powietrzna nigdy nie odzyskała swej wcześniejszej siły i świetności. Polscy piloci zanotowali 203 pewne,35 prawdopodobnych strąceń, oraz 36 ciężkich uszkodzeń samolotów wroga,czyli 13 procent wszystkich zestrzeleń w bitwie.110 pewnych strąceń zanotowął sam 303 dywizjon. Po bitwie Churchill powiedział: "Nigdy tak wielu nie zawdzięczało aż tyle tak nielicznym".

Działania wojenne w Europie w latach 1939-1941.

Dziwna wojna na Zachodzie.

Dziwną wojną na Zachodzie nazwano czas, jaki upłynął od wypowiedzenia przez Francję i Wielką Brytanię wojny Niemcom, do niemieckich działań ofensywnych na zachodzie Europy wiosną 1940 roku.

Francja, która po I wojnie światowej była bardzo osłabiona i poniosła duże straty w ludziach, nie myślała o ataku Niemiec, lecz o własnej obronie. W tym celu wybudowano na granicy z Niemcami pas umocnień o długości 450 kilometrów. Ten system fortyfikacji nazwany Linią Maginota składał się z betonowych bunkrów przeznaczonych do prowadzenia ognia artyleryjskiego i z karabinów maszynowych. Podziemia kryły magazyny, sale dowodzenia i szpitale.

Z końcem 1939 roku, Hitler ufny w swoje siły chciał natychmiast uderzyć na Francję lecz pod naciskiem swoich generałów zrezygnował z tego pomysłu. Miesiące zimowe 1939 i 1940 roku Niemcy poświęcili na przygotowanie ataku i wzmocnienie sił przed uderzeniem na Francję.

Wojna radziecko-fińska.

W paśdzierniku 1939 roku Stalin domagał się od Finlandii odstąpienia części jej terytorium. Żądanie to Finlandia odrzuciła. Związek Radziecki zareagował zerwaniem z nią stosunków dyplomatycznych. Ostatniego dnia listopada Armia Czerwona zaatakowała Finlandię. W skutek ostrej zimy atak się nie powiódł i Rosjanie ponieśli spore straty. Wiosną 1940 roku żołnierze radzieccy ponowili ataki i zaczęli posuwać się w głąb terytorium Finlandii. W dniu 13 marca 1940 roku zawarto rozejm, w wyniku którego Finlandia utraciła 10% swojego państwa.

Niemiecka inwazja na Danię i Norwegię.

Dziwna wojna na zachodzie zakończyła się, kiedy Niemcy uderzyli na Danię w kwietniu 1940 roku. Wojska hitlerowskie działały z zaskoczenia, które pozwoliło im zająć Danię po walce trwającej zaledwie kilka godzin. Podobny plan nie powiódł się w Norwegii. Walki przeciągnęły się aż do czerwca 1940 roku, kiedy to oddziały wojsk Sprzymierzonych (brytyjskich, polskich, francuskich) wycofały się z Norwegii.

Agresja niemiecka na Holandię, Belgię i Francję.

Miesiąc po ataku na Danię, tzn. w maju 1940 roku, oddziały niemieckich spadochroniarzy wylądowały w Holandii. Armia holenderska po 5 dniach samotnej walki skapitulowała.

Uderzenie Niemców skierowane było również na Belgię i Luksemburg. Oddziały pancerne sforsowały obronę armii belgijskiej i parły w kierunku kanału La Manche. Niemcy rozbijając kolejno francuskie dywizje wkroczyli do Paryża w czerwcu 1940 roku. Układ o zawieszeniu broni pomiędzy Francją a Niemcami podpisano 22 czerwca 1940 roku.

Włączenie krajów bałtyckich do ZSRR.

Po wkroczeniu wojsk radzieckich jesienią 1939 roku na tereny Litwy, Łotwy i Estonii, Rosjanie zaczęli umacniać tam swoją pozycję. Po wyborach parlamentarnych, władze Litwy, Łotwy i Estonii postanowiły przyłączyć swoje kraje do ZSRR. W wyniku tej decyzji , w sierpniu 1940 roku państwa te utraciły niepodległość.

Bitwa o Anglię.

Po zdobyciu Danii, Norwegii, Holandii, Belgii i Francji Hitler postanowił uderzyć na Wielką Brytanię. Główny atak miał się odbyć z powietrza. Najważniejszym celem Niemców było zniszczenie brytyjskich lotnisk, stacji radarowych i zakładów lotniczych. Prócz nalotów na te obiekty, zaplanowano bombardowanie dużych ośrodków miejskich. Walka powietrzna o Anglię trwała 3 miesiące. Niemcy ponieśli duże straty i zrezygnowali z dalszych nalotów. Była to pierwsza przegrana kampania Hitlera.

Działania na Bałkanach.

Niemcy dążyli do zagarnięcia Bałkanów,by odciąć tę część Europy od swoich przeciwników,zyskać bazy wypadowe do działań na morzu śródziemnym,oraz by zaopatrywać się z tych obszarów w naftę,żywność i siłę roboczą.Dyplomacja Hitlera zdołała pokłócić tamtejsze państwa, faworyzując Węgry i Bułgarię kosztem Rumunii i Jugosławi,dawnych sprzymierzeńców Francji.Pierwszym krokiem był arbitraż wiedeński z dnia 30 sierpnia 1940 roku,mocą którego państwa "osi" odebrały Rumunii obszary uzyskane w poprzedniej wojnie,oddając Węgrom północny Siedmiogród,a Bułgarii południową Dobrudżę.Gdy W Rumuni doszło do rozruchów na znak protestu,król Karol abdykował(3 września 1940r.). Genrał Antonescu,popierany przez jedyną dopuszczoną partię polityczną Żelazną Gwardię,ogłosił się dyktatorem,i 14 września oddziały hitlerowskie wkroczyły do Rumunii,która przyłączyła się do "osi" 23 listopada 1940 roku.Pod presją propagandy niemieckiej,reklamującej sukcesy swej armii w Polsce,Norwegi i Francji,jako dowód,co dzieję się z narodami przeciwstawiającymi się Rzeszy,do przymierza Rzym-Berlin-Tokio dołączyły Węgry razem ze Słowacją (20,24 listopada 1940 r.).Również premier Bułgarii uległ presji,i po podpisaniu paktu z "osią" 1 marca 1941 roku,wojska niemieckie wkroczyły na teren Bułgarii. Nie tylko Niemcy chcieli zagarnąć Bałkany.Mussolini chciał poszerzyć swoje imperium o Grecję,skąd mógł atakować na Egipt,cel ataków jego oddziałow w Libii.Atak na Grecję wyszedł z Albanii 27 paśdziernika 1940 r.,kierując się pięciu kolumnami poprzez pasma górskie ku głównej linii kolejowej wiodącej do Aten.W przeciągu pierwszych dwóch tygodni oddziały włoskie doszły do rzeki Acheron,na południe od miasta Janina. Tam jednak wojska greckie odparły Włochów z powrotem do Albanii.Grecką kontrofensywę przerwały dopiero ciężkie burze śnieżne,i to ocaliło wojska włoskie.Podkreślić trzeba ,że grecka piechota górska nie posiadała ani czołgów,ani ciężkich dział,a i pozostałe uzbrojenie było bardzo skromne,i głównie przestarząłe.Pomimo braku wyposażenia i osłony samolotowej,armia grecka trzymała się dzielnie,a nawet groziła Włochom, którzy zaszyli się w górach Albanii,aż do czasu,gdy Niemcy przyszli im na pomoc.Do ataku na Grecję i Jugosławię Niemcy zebrali,głównie w Bułgarii,około 30 dywizji,zaopatrzonych w lekkie czołgi,przystosowane do działań w górach oraz dwie ammie powietrzne z 3000 samolotów. Trzy armie zmotoryzowane wyruszyły z punktu wypadowego od rzeki Struma w Bułgarii na zachód poprzez przesmyki górskie dnia 9 kwietnia 1941r. Zajęcie Niszu i Skopje przez dwie armie północne podzieliło Jugosławię, odcięło ją od jej sprzymierzeńców oraz otworzyło dolinę rzeki Wardar, wiodącej ku Grecji.Dodać należy,że w Jugosławi trwały walki wewnętrzne między Serbami,Chorwatami i Słoweńcami.Poza tym niedozbrojona,słaba armia jugosłowiańska rozciągneła swe linie wzdłuż dłudiej linii granicznej,zamiast skoncentrować się w górach,czego póśniej nauczyły się oddziały partyzanckie. Niemiecka armia na południu posuwała się przez przejście Strumnicy do dolnego biegu rzeki Wardar i dalej ku Salonikom.Posunięcia te w przeciągu 72 godzin zdecydowały o losie całej kampanii.Jugosławia została podbita w 11 dni(17 kwietnia 1941r.).Belgrad,stolica Jugosławi,została zniszczona przez bombowce,a następnie zajęta manewrem oskrzydlającym 14 kwietnia 1941r. Odziały włoskie dołączyły się na zachodzie w Raguzie,by zamknąć wybrzeże Adriatyku przed możliwością interwencji wojsk sprzymierzonych. Atak niemiecki na Grecję,na linię Metaxy,chroniącą kraj od strony Bułgarii zatrzymany został tylko na dwa dni.Przedarcie sięnieprzyjaciela na zachód przez przejście koło Strumnicy zmusiło oddziały jugosłowiańskie do wycofania się,aby mogły odsłonić lewe skrzydło greckie.Niemiecka dywizja pancerna przedarła się przez dolinę Wardaru do Salonik 8 kwietnia 1941 r.,okrążając linię Metaxy oraz odcinając dywizje greckie.Obrana spoczywała obecnie na oddziałach brytyjskich,ponieważ większość armii greckiej trzymała swe stanowiska w Albani przeciwko Włochom.Brytyjska armia ekspedycyjna o sile 14000 żołnierzy gen.Maitlanda Wilsona nie była w stanie powstrzymać Niemców. Dwie niemieckie dywizje pancerne parły na południe przez przełęcz koło Monastyru w kierunku na Florynę,wdzierając się pomiędzy oddziały brytyjskie i greckie.By uniknąc oskrzydlenia,wojska brytyjskie musiały się wycofać na górskie pozycje obronne,opierając się na wschodzie o wzgórze Olimp. Wycofujące się kolumny brytyjskie były nękane przez ogień nurkujących bombowców Luftwaffe.Lotnictwo niemieckie zniszczyło port Aten,Pireus,ważny dla dostaw wojennych.RAF nie mógł nawiązać walki z Luftwaffe,gdyż Niemcy zajęli jego wysunięte bazy lotnicze.Anglicy chcąc uniknąc okrążenia wycofali się przez równiny Tessalii do Peloponezu,gdzie 2 kwietnia 1941 r. zarządono ewakuacje wojsk brytyjskich.Niemcy zaczęli okrążać Brytyjczyków,którzy korzystając z bezksiężycowych nocy pomiędzy 24-30 kwietnia 1941r. przerzucili 44000 swych wojsk z wybrzeży południowych(Raftis,Navplion i okolice) na Kretę i do Egiptu.W Grecji Brytyjczycy stracili około 30000 żołnierzy. Kolejnym sukcesem Niemców,było zajęcie Krety z powietrza, przez piechotę przewiezioną z baz greckich oddalkonych o 270 kilometrów w dniach 23-30 maja 1941 r.Mimo iż brytyjska flota na wchodnim obszarze Morza śródziemnego dwókrotnie rozproszyła konwoje niemieckie(21 i 22 maja 1941), musiała się wycofać z wód wokół Krety,gdyż była nękana przez lotnictwo niemieckie,które zadawało jej powarzne straty.Większość zrzuconych spadochroniarzy niemieckich zginęła,lecz zdobyli oni lądowiska,na których w ciągu kilku dni zostało przewiezione około 35000 wojska.Ewakuacja Krety zajęła trzy dni(27-30 maja 1941). Oddziały brytyjskie przedarły się do Skafia na południowym wybrzeżu,skąd pod osłoną nocy były przewożone do Aleksandrii pod gradem bomb nieprzyjacielskich. Ocalono połowę brytyjskiego garnizonu składającego się z 27000 żołnierzy. Niemcy stracili na Krecie 17000 wojska,ale mogli kontrolować sytuację na Morzu śródziemnym,co było ogromnym sukcesem taktycznym.

Działania wojenne w latach 1943-1945. Klęska państw osi.

I. Działania aliantów zachodnich.

Przełom w działaniach wojennych przeciwko państwom osi.

Zacznę od przypomnienia jakie państwa należały do państw osi i które były ich sojusznikami. Były to: Niemcy, Włochy, Finlandia, Węgry, Rumunia, Bułgaria. Tereny wielu państw zajętych przez oś były pod jej wpływami a były to: Hiszpania, Francja, Norwegia, tereny Polski i zachodniej ZSRR. Natomiast państwami sprzymierzonymi były Anglia i ZSRR oraz Stany Zjednoczone Na dołączonych mapkach można zobaczyć jak to wyglądało (Witold Supiński str. 111).

Rok 1943 stanowił przełom w dziejach drugiej wojny światowej. Obszary Niemieckie i ich sojuszników osiągnęły swoją maksymalną rozciągłość. Cała niemal Europa, jak również większość północnej Afryki znajdowały się pod kontrolą niemiecką. Już jednak w tym okresie dały się zauważyć pewne objawy wskazujące na to, że możliwości strategiczne mocarstw Osi były na wyczerpaniu.

Front wschodni przebiegał wzdłuż linii wytyczonej punktami Murmańsk-Leningrad-Stalingrad-Groźny na Kaukazie. Na froncie tym Niemcy skupiały tam przeszło 80% swoich wojsk lądowych mimo to było można się spodziewać, że Niemcy nie będą długo stroną atakującą wobec rosnącej w szybkim tempie armii radzieckiej.

Również na Morzu Śródziemnym Niemcom nie udało się wykorzystać okresu początkowej słabości Anglii. Na Atlantyku szalała jeszcze w pełni wojna podwodna, lecz pewne objawy wskazywały na zbliżające się przesilenia Niemcy w znacznym stopniu zaczęli tracić wielke ilości okrętów podwodnych nawet sięgające do 16 okrętów miesięcznie.

Na zachodnioeuropejskim froncie powietrznym nastąpił całkowity niemal zanik niemieckiej działalności zaczepnej, podczas gdy naloty angielskie dorównywały swą siłą bombardowaniom niemieckim dokonanym w czasie bitwy o Wielką Brytanię.

Inwazja Europy przez państwa sprzymierzone stawiała się realną groźbą. Niemcy zostali zmuszeni do obrony na poprzednio zdobytym przez siebie ogromnym terytorium. Linie obrony rozciągały się na nieprawdopodobne odległości, a ich osadzenie stawało się trudne ze względu na brak odpowiednio wielkich sił. Armia niemiecka choć jeszcze ilościowo potężna, gdyż na przełomie 1942/43 składała się przeszło z 9 milionów ludzi mimo to pod koniec maja 1943 było już tylko 1 milion 680 tysięcy ludzi. Armia ta przechodziła również kryzys jakościowy uzbrojenia.

Słaba była także gospodarka Niemiec. Niemcy miały od samego początku wojny dotkliwy brak surowców i stan ten nie ulegał zasadniczej zmianie. Tereny które zdobyłi nie nadawały się do wykorzystania pod względem gospodarczym na skutek przeprowadzonej na czas ewakuacji maszyn , taboru kolejowego i celowo przeprowadzonych zniszczeń. Przemysł odczuwał także dotkliwy brak robotników. Mimo przeprowadzonej mobilizacji przemysł niemiecki nie dotrzymywał kroku szybkiemu rozwojowi produkcji wojennej Sprzymierzonych.

Wielkie znaczenie do osłabienia armii niemieckiej odegrały walki partyzantów radzieckich.

Podczas gdy sytuacja Niemiec stale się pogarszała, mocarstwa sprzymierzone przeprowadzały swój olbrzymi program uzbrojenia. Jasne się stało, że wobec miażdżącej przewagi liczebnej i materialnej Sprzymierzonych, państwa osi ostatecznie przegrają wojnę.

Zakończenie działań wojennych w Afryce Północnej.

Znaczne działania przeciwko Niemcom były prowadzone także w Afryce Północnej. Po rozpoczęciu przez Niemców w lecie 1942 roku wielkiej ofensywy w Afryce, Anglicy przystąpili natychmiast do znacznego wzmocnienia swych sił na tamtych terenach. Anglikom pomogły Stany Zjednoczone dostarczając im drogą powietrzną 700 bombardowców i 1000 myśliwców. Największe znaczenie miało jednak dostarczenie przez Amerykę przeszło 300 czołgów, które znacznie przewyższały czołgi niemieckie.

23 października 1942 Generał Montgomery rozpoczął ofensywę pod El Alamein. Walki zakończyły się klęską Niemców. Siły niemiecko-włoskie utraciły w czasie walk potężną ilość ludzi. Klęska generała Rommala była tak kompletna, że nie zdołał już on zorganizować poważniejszego oporu. Przegrany generał z resztkami wojsk zaczął się wycofywać

Podczas gdy Rommel znajdował się już w trakcie pospiesznego odwrotu, nastąpiło nowe potężne uderzenie Aliantów, które zagroziło jego tyłom i stanowiło kompletne zaskoczenie strategiczne.

Dnia 8 listopada 1943 140 tyś. żołnierzy brytyjskich i amerykańskich rozpoczęło pod osłoną floty wojennej i samolotów zaokrętowanych lądowanie w Maroko, zarówno od strony Atlantyku jak i Morza Śródziemnego oraz w rejonie Algeru.

Niemcy po otrzęsieniu się z wrażenia, wywołanego zaskoczeniem, rozpoczęli energiczną kontrakcję. Wojska niemieckie wkroczyły do nie okupowanej południowej Francji i zajęły Tulon, bazę francuskiej floty wojennej.

Na początku roku 1943 cała północna Afryka znajdowała się w rękach alianckich.

Konferencja w Casablance, która odbyła się w dniach 14-26 stycznia 1943 roku, przy udziale prezydenta Stanów Zjednoczonych Roosevelta, premiera Wielkiej Brytanii Churchilla, oraz wiele innych osobistości politycznych i wojskowych, sformułowała pod adresem państw Osi żądanie bezwarunkowej kapitulacji. Żądanie to, oparte na ostatnich zwycięstwach Sprzymierzonych pod Stalingradem, w Afryce i na Pacyfiku było wysoce uzasadnione, lecz zostało zlekceważone. Niemcy za wszelką cenę pragnęli utrzymać Tunis.

Decydująca ofensywa Sprzymierzonych rozpoczęła się 21 marca 1943 roku na odcinku południowym. Montgomery na czele swej 8 armii, zdobył kombinowanym atakiem frontowo-skrzydłowym linię stałych fortyfikacji Mareth i ruszył szybkim marszem ku północy w pościg za Niemcami, którzy cofali się naciskani z boku przez Amerykanów. Na początku kwietnia siły niemiecko-włoskie zostały stłoczone na małej przestrzeni w rejonie portów: Tunis i Bizerta.

Ostatecznie walki zakończyły się 12 maja, gdy do niewoli dostał się generał von Arnim, który został po odwołaniu Rommla głównodowodzącym sił Osi w Afryce. Nieprzyjaciel stracił w bitwie o Tunis 15 dywizji, z czego wzięto do niewoli 267 tyś. żołnierzy niemieckich i włoskich.

Wojna we Włoszech i ich kapitulacja.

Sycylia, która była broniona przez trzy dywizje niemieckie i dziesięć włoskich stała się pierwszym obiektem ofensywy alianckiej. Wielka flota wyruszyła z portów afrykańskich wioząc na swoich pokładach dwie armie: jedną brytyjską i jedną amerykańską które obejmowały łącznie 12 dywizji. flota włoska choć silna liczebnie nie ukazała się na morzu podobnie jak i w czasie poprzednich operacji tego roku. Dziewiątego lipca 1943 roku rozpoczęło się lądowanie poprzedzone poprzednim bombardowaniem z powietrza i morza. Natarcie nie trafiało na poważniejszy opór i z łatwością uchwycono przyczółki desantowe, później nastąpiły silne kontrataki nieprzyjacielskie. Z chwilą zajęcia Rzymu zamierzenia strategiczne i polityczne aliantów które doprowadziły do inwazji na Włochy zostały zrealizowane.

Zdobycie Sycylii przez wojska Sprzymierzonych przyspieszyło załamanie się rządów faszystowskich we Włoszech. 25 lipca 1943 roku Mussolini został zmuszony przez króla Wiktora Emanuela do ustąpienia ze stanowiska premiera. Nowy rząd włoski utworzony przez marszałka Pietro Badoglio podpisał zawieszenie broni ze Sprzymierzonymi. Nowy premier wezwał naród włoski do wystąpienia przeciwko Niemcom. Wiele jednostek floty włoskiej i oddziałów armii przeszło na stronę Sprzymierzonych.

Dowództwo wojsk niemieckich we Włoszech podjęło natychmiastowe przeciwdziałanie. Niemcy wprowadzili we Włoszech stan wojenny i rozbili oddziały włoskie. Po wysadzeniu mostów i zaminowaniu dróg Niemcy zajęli przygotowane pozycje obronne w Apeninach na tzw. Linii Gustawa z kluczową pozycją na Monte Cassino.

Nie przyniosły rozstrzygnięcia dwa uderzenia aliantów na tę pozycję, blokującą drogę na Rzym. Dopiero trzecie natarcie w maju 1944 roku z udziałem II Korpusu Polskiego doprowadziło do zdobycia Monte Cassino i przełamania linii Gustawa. 4 czerwca 1944 roku wojska Sprzymierzone zajęły Rzym. Po zdobyciu Florencji w sierpniu 1944r. Front we Włoszech znów stanął na kilka miesięcy.

W północnych Włoszech Mussolini uwolniony z więzienia przez niemieckich spadochroniarzy, na krótko przed wydaniem go w ręce aliantów, powołał do życia Włoską Republikę Społeczną w Salo. Jego rządy, oparte na niemieckich oddziałach okupacyjnych, nie zdobyły żadnego uznania i poparcia w społeczeństwie włoskim.

Lądowanie aliantów we Francji. Mapka do tego tematu (Witold Supiński str. 177)

Na początku 1944 roku nasiliły się naloty lotnictwa Sprzymierzonych na Niemcy. W pierwszej kolejności atakowano fabryki produkujące paliwa syntetyczne. Dokonano także szeregu nalotów na wielkie miasta niemieckie, licząc na osłabienie woli walki żołnierzy niemieckich. Lotnictwo Sprzymierzonych uzyskało w tym czasie pełne panowanie w powietrzu.

6 czerwca 1944 roku nadszedł długo oczekiwany dzień. Rozpoczęła się operacja "Overlord" - lądowanie wojsk alianckich we Francji. Tego dnia o świcie na plaży Normandii lądowały oddziały 1 Armii USA i 2 Armii brytyjskiej. Dezorganizację komunikacji potęgowały masowe akcje sabotażowe i dywersyjne francuskiego ruchu oporu.

Sprzymierzeni powoli rozszerzali przyczółki we Francji. Pod koniec lipca wojska Sprzymierzonych przerwały front niemiecki we Francji. W krwawej bitwie pod Falaise (czyt. :falez) zniszczono wiele otoczonych niemieckich jednostek pancernych. W bitwie tej odznaczyły się jednostki polskie i kanadyjskie.

14 sierpnia 1944 roku w stolicy Francji, Paryżu wybuchło antyniemieckie powstanie. Po kilku dniach miasto wyzwolili sami Francuzi. 24 sierpnia 1944 roku do Paryża dotarły oddziały francuskiej dywizji pancernej. Gen de Gaulle mógł odbyć triumfalny przemarsz ulicami wolnej od okupacji stolicy Francji. Dalsze działania wojsk Sprzymierzonych doprowadziły w połowie września 1944 roku do wyzwolenia niemal całej Francji. Niemcy bronili się jeszcze w Alzacji i Lotaryngii oraz w kilku blokowanych portach wybrzeża atlantyckiego.

Zamach na Hitlera. (Zdjęcie z książki "Historia Niemiec" str. 702)

Latem 1944 roku było już wiadomo, że rządy Hitlera w Niemczech zbliżają się do końca. Na południu Europy Sprzymierzeni zajęli Rzym, pomyślnie rozwijała się ofensywa we Francji, na froncie wschodnim zbliżali się do Bugu Rosjanie.

Pod wrażeniem klęski na froncie wschodnim i sukcesu operacji inwazji we Francji część niemieckich oficerów postanowiła obalić totalitarne rządy nazistów, aby ocalić Niemcy. Uznano, że należy zgładzić Hitlera i przejąć władzę w Niemczech.

W dniu 20 lipca 1944 roku płk. Klaus Schenk von Stauffenberg (czyt. :sztaufenberg), szef sztabu armii rezerwowej, dokonał zamachu na Hitlera z użyciem bomby zegarowej, w głównej kwaterze Hitlera koło Kętrzyna, która była zespołem potężnych bunkrów zbudowanych na początku wojny wśród mazurskich jezior i lasów. Stauffenberg bombę podłożył w imieniu spisku w którym brali udział inni wyżsi dowódcy wojskowi.

Zamach na Hitlera nie powiódł się, gdyż narada odbyła się nie jak zwykle w bunkrze nazwanym Wilczym Szańcem, ale w lekkim baraku w którym skutki bomby były znacznie mniejsze i Hitler wyszedł z niego niemal bez szwanku. Na skutek niezdecydowanego działania nie udała się także akcja przejęcia przez zamachowców władzy w Berlinie. Aresztowanego płk. Stauffenberga rozstrzelano. Na rozkaz Hitlera gestapo zorganizowało istne polowanie na pozostałych uczestników zamachu i działaczy opozycji. Choć liczba wtajemniczonych sięgała kilkuset osób, aresztowano tysiące ludzi w całych Niemczech, których po okrutnych przesłuchaniach w katowniach gestapo przekazało tzn. sądowi ludowemu. Tam w "imieniu narodu niemieckiego" skazano na karę śmierci trudną dziś do oszacowania liczbę osób oskarżonych o udział w spisku.

Działania na froncie zachodnim.

W drugiej połowie lipca 1944 r. stany liczebne dywizji niemieckich były znacznie niższe, Alianci dysponowali znaczną przewagą. W zachodniej Europie znajdowały się jeszcze dalsze 33 dywizje, lecz Niemcy z jednej strony oczekiwali desantów na innych odcinkach, z drugiej - napotykali na trudności przy przesuwaniu swych wojsk.

Sytuacja dojrzała i dnia 25 lipca Amerykanie rozpoczęli wielkie natarcie pod Saint Lo, poprzedzone pozorowaną ofensywą angielską pod Caen. Po trzech dniach walki nieprzyjaciel znalazł się w pełnym odwrocie. Wykorzystując dokonany przełom, utworzona 3 armia amerykańska uderzyła zupełnie nieoczekiwanie dla Niemców przez Avranche w kierunku zachodnim i w błyskawicznej kampanii opanowała do 10 sierpnia całą Bretanię aż po Loarę ,z wyjątkiem kilku twierdz nadmorskich. Dnia 3 sierpnia Niemcy przez atak wydzielonymi z sił w Normandii czterema dywizjami pancernymi usiłowali odciąć 3 armię w kierunku Avranche. Kontrofensywa niemiecka załamała się po dziesięciu dniach zaciętych walk na skutek zdecydowanego oporu 1 armii amerykańskiej. Równocześnie główne siły 3 armii amerykańskiej, uderzając z Bretanii w kierunku wschodnim ,wyszły na dalekie tyły głównych sił niemieckich w Normandii, które znalazły się w ten sposób w kleszczach. Z południa nacierali Amerykanie, a z północy 2 armia kanadyjska, w skład której wchodziła także polska 1 dywizja pancerna.

Dywizja ta, sformowana w Wielkiej Brytanii pod dowództwem generała Maczka, posiadała znaczną siłę bojową. Wzięła ona wybitny udział w całej kampanii zachodniej aż do samego jej końca.

Dywizja polska odcięła wprawdzie zdecydowanym natarciem odwrót Niemcom, lecz sama została potem otoczona i znalazła się przejściowo w bardzo trudnej sytuacji. Akcja polska przyczyniła się jednak w wysokim stopniu do tego, że znaczna część sił niemieckich nie mogła się wydostać z worka.

Bitwa pod Falaise, trwająca 11 dni, skończyła się 23 sierpnia. Od początku inwazji do tego dnia Niemcy stracili 200 000 zabitych i rannych, drugie tyle jeńców, a wojska ich cofały się na wschód, atakowane przez lotnictwo i ścigane przez broń pancerną. Dnia 12 września połączyły się siły nacierające z południa i północy. Do dnia 20 września oswobodzono całą Francję, z wyjątkiem kilku twierdz nadmorskich oraz Alzacji i Lotaryngii, posiadających potężne fortyfikacje. Również Belgia została uwolniona i Alianci stanęli naprzecie Wału Zachodniego.

Niemcy pobici na wschodzie, zagrożeni ze wszystkich możliwych kierunków , nie mogli już skoncentrować odpowiednich sił na nowym froncie. Rozpoczęła się teraz bitwa o Niemcy, do której przygotowywali się sojusznicy, stojący zarówno od zachodu jak i wschodu do granicy Rzeszy.

W marcu 1945 roku Sprzymierzeni po obsadzeniu lewego brzegu Renu przeszli przez rzekę i rozbili kilkadziesiąt dywizji niemieckich otoczonych w Zagłębiu Ruhry. Na froncie zachodnim ustał zorganizowany opór sił niemieckich.

26 kwietnia 1945 roku czołowe oddziały amerykańskie spotkały się z Armią Radziecką w Torgau nad Łabą.

II Działania Związku Radzieckiego.

Bitwa na łuku kurskim. (pokazać gdzie leży na mapie)

Niemcy, mimo poniesionych kolosalnych strat, dysponowali ciągle jeszcze na froncie wschodnim wielkimi siłami, dzięki przeprowadzonej totalitarnej mobilizacji. W tym stanie rzeczy Hitler pokusił się raz jeszcze na przechylenie szali zwycięstwa na swoją stronę.

Do wykonania decydującego uderzenia latem 1943 roku, które miało wyjść na tyły Armii Czerwonej nad Donem, dowództwo niemieckie wybrało odcinek frontu w rejonie Kurska. Do lata 1943 roku Niemcy skoncentrowali na tym odcinku frontu potężne siły pancerne.

Wielka ofensywa niemiecka na łuku kurskim rozpoczęła się 5 lipca 1943 roku. Po kilku dniach natarcie niemieckie zostało powstrzymane, a następnie Armia Czerwona przeszła do kontruderzenia. W rejonie Kurska, pod Prochowską, doszło do największej bitwy pancernej drugiej wojny światowej. Niemcy ponieśli tam dotkliwe straty, zwłaszcza w sprzęcie. Zacięte walki kosztowały ich 2600 czołgów i 1000 samolotów. Po niepowodzeniu na łuku kurskim Niemcy utracili również inicjatywę strategiczną na froncie wschodnim, mimo to aby doszło do ostatecznego zwycięstwa nad Niemcami był jednak potrzebny jeszcze ogromny wysiłek.

Ofensywa zimowa 1944.

Wykorzystując zwycięstwo na łuku kurskim, wojska radzieckie rozpoczęły na początku 1944 roku ofensywę na froncie o szerokości 1400km.

Armia Radziecka liczyła w tym czasie 6 milionów 740 tyś żołnierzy, dysponowała prawie 100 tyś. dział, ponad 5600 czołgów i prawie 9 tysięcy samolotów. Niemcy w owym czasie utrzymywali na froncie wschodnim prawie 5 milionów żołnierzy wyposażonych w 55 tyś. dział, 5500 czołgów i ponad 3 tyś. samolotów.

W wyniku ofensywy Armia Radziecka zadała nieprzyjacielowi straty w ludziach które sięgały przeszło 90 tyś. ludzi. Armia Radziecka oswobodziła ostatecznie Leningrad, mogący spełniać swoje pełne zadania jako wielkie centrum przemysłu zbrojeniowego. Po paru miesiącach front przesuną się z gór kaukaskich i znad Wołgi nad Dniestr. Zniknęło bez śladu długotrwałe zagrożenie obu głównych miast Zwiazku Radzieckiego, a cała niemal Rosja i Ukraina były oswobodzone od nieprzyjaciela. Ogółem od początku wojny do maja 1944 roku Niemcy stracili 3 miliony 285 tyś. ludzi z czego olbrzymią większość na froncie wschodnim.

Operacja białoruska-ofensywa letnia w 1944 roku.

Operacja białoruska Armii Radzieckiej rozpoczęła się 23 czerwca 1944 roku i trwała prawie 2 miesiące. Już pierwsze uderzenie 250 dywizji rosyjskich, wspartych czołgami w ilości 4600 i 44 tyś. dział i moździerzy oraz samolotami których było przeszło 6300 przełamało obronę niemiecką na szerokim froncie. Rozmach był tak potężny, że w ciągu 10 dni padło wiele miast strzeżonych i umocnionych przez 50 dywizji niemieckich. Dnia 3 lipca armia radziecka zdobyła Mińsk, stolicę Białorusi. Operujące dalej wojska marszałka Rokossowskiego zdobyły 23 lipca Lublin, Dęblin i Siedlce. Armia ta posuwając się na przód wzięła do niewoli przeszło 158 tyś. jeńców w tym 22 generałów. Wojska frontów radzieckich zbliżały się do granicy Prus Wschodnich. Drugie uderzenie wykonał 1 Front Białoruski, którego wojska 20 lipca 1944 roku przekroczyły Bug, wkraczając na Lubelszczyznę, a 24 lipca doszły już do Wisły. Na północy równocześnie nacierały wojska 2 Frontu Białoruskiego które przeprowadziły operację wileńsko -kowieńską oraz białoruską. Do Wisły dotarł również 1 Front Ukraiński, który toczył walki przeszło cały sierpień ale w ostateczności zdobył przyczółek w okolicach Sandomierza.

Gdy 1 sierpnia 1944 roku wybuchło Powstanie Warszawskie wojska 1 Frontu Białoruskiego zdobyły część Warszawy - Pragi i przerwał dalsze natarcie.

Działania wojsk radzieckich na ziemiach polskich.

Przygotowane przez armię radziecką ostatnie, decydujące uderzenie na Berlin mogło być zagrożone od północy przez znaczne siły niemieckie, trzymające się w Prusach Wschodnich i na Pomorzu. Prusy Wschodnie, baza zaczepna Niemiec od niepamiętnych czasów posiadała doskonałe naturalne warunki obronne dzięki wielkiej ilości pogranicznych jezior, bagien i lasów. Ofensywa na Niemcy rozpoczęła się 12 stycznia 1945 roku pierwsze ruszyły do natarcia wojska 1 Frontu Ukraińskiego. W ciągu pierwszych dni działań wojska przełamały obronę niemiecką na długości 60km. I posunęły się na przód 40km. Kolejno ruszyły dwie grupy armii radzieckiej jedna ruszyła ze wschodu na Królewiec a dowodził nimi marszałek Czerniakowski. Druga zaś dowodzona przez marszałka Rokossowskiego ruszyła z nad Narwi i nacierała w kierunku Olsztyna i Bałtyku. Wojska te przełamały opór na jeziorach mazurskich i zdobyły Malbork. Armie wyzwoliły w sumie miej więcej 350 miejscowości polskich. !7 stycznia została zajęta cała Warszawa a 19 Łódź i Kraków. Po możliwościach zdobycia Wrocławia i Poznania 21 stycznia Armia Radziecka przekroczyła dawną granicę polsko-niemiecką a 28 stycznia pierwsze oddziały dotarły do Odry.

Operacja berlińska i kapitulacja III Rzeszy.

Losy frontu wschodniego i całej Rzeszy zostały już rozstrzygnięte właściwie w lutym, gdy armia radziecka osiągnęła Odrę i utworzyła za nią przyczółki mostowe w pobliżu Berlina. Operacja berlińska miała przełamać obronę niemiecką za pomocą kilku potężnych uderzeń, rozbić siły niemieckie na mniejsze i zdobyć stolicę Niemiec Berlin. Jedynie niepojętemu Hitlerowi należy przypisać fakt, że w beznadziejnej sytuacji militarnej zdecydował się uczynić stolicę Rzeszy terenem ostatniej bitwy wojny.

25 kwietnia 1945 roku wojska radzieckie zamknęły pierścień okrążenia wokół Berlina. Nocą 26-go 45 roku artyleria radziecka zaczęła ostrzeliwać Kancelarię Rzeszy. 30 kwietnia większość Berlina została już zdobyta przez Rosjan. Broniło się jeszcze śródmieście w którym znajdowało się większość urzędów i gmachów III Rzeszy z przywódcami nazistowskimi. Hitler właśnie wtedy popełnił samobójstwo.

2 maja 1945 roku w nocy niemieckie dowództwo obrony Berlina poprosiło o zawieszenie broni a wszystkie oddziały niemieckie do końca dnia złożyły broń. Berlin skapitulował.

Kapitulację Niemiec przyjęli przedstawiciele sojuszników w głównej kwaterze dowództwa Alianckich Sił we Francji. Na żądanie Związku Radzieckiego akt Bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy powtórzono 8 maja 1945 roku w kwaterze dowództwa radzieckiego w Berlinie.

Upadek stolicy Rzeszy zakończył praktycznie działania militarne na obszarze Niemiec.

---