Wykład 7 07.05.2009r
Temat : koncepcja fizjocenozy
Pionierem postrzegania krajobr jako systemu ekologicznego w Pl w poł ХΙХ w był gen Dezyder Chłpowski- wzbogacił przyrodniczo krajobraz uprawny , wprowadził sieć pasmowej roślinności drzewiastej na obszarach polnych.
Analizami struktury przyrodn krajobrazu i próbami podziału jego powierzchni na jednostki przestrzenne zajmowało się wielu autorów od początku ХХ w.
••Prof Adam Wodziczko , wybitny polski botanik poszukując przyr jednostek przestrzennych złożonych z wielu ekosyst , wprowadził termin FIZJOCENOZA. Utożsamił nazwę z pojęciem krajobrazu. W rozumowaniu prof Wodziczki pojęcie krajobraz - fizjocenoza oznacza „organiczną całość w której wszystkie składniki powiązane są węzłami wzajemnych zależności oddziaływań”. Autor ten mówi także o morfologii , fizjologii , higienie , uprawie i ochr krajobrazu. To co dzisiaj nazywamy kształt krajobrazu Wodziczko nazywał uprawą.
↔Rozważania nad ekolog fragmentacją krajobr zbiegły się z nasileniem badań ekosystemu w Pl. Dostrzeżono iż procesy zachodzące w homogennej wewn i zajmującej określony obszar jednostce ekolog jaką jest ekosystem są pod dział innych sąsiadujących ekosystemów. Dostrzeżone zostały problemy przekształceń struktur krajobrazu poprzez zmiany w formach o zasadach użytkowania poszczeg fragmentów ekos oraz problem przerywania ciągłości przyrody barierami techn (drogi,tamy).
Jako jeden z gł kierunków rozw nauk ekolog w Pl przyjęto „rozwój bad ekolog kompleksów ekosyst”(fizjocenoz - krajobr ekolog).
Bad ekol krajobrazu jako niezbędne i potrzebne a b mało rozwinięte , wymagać będą wyraznej stymulacji. Wymagają one wspólpracy z wieloma dyscyplinami: hydrobiologia , planowanie przestrzenne , urbanizacja , meteorologia .
Fizjocenoza jest uznawana za natural jednostkę ekolog
Podstawowe cechy przestrzennych jednostek ekolog R.Andrzejewski przedstawia:
1)Każda jednostka ekolog skł się z elementarnych jednostek niższego rzędu. Jednostki niższego rzędu są zróżnicowane - różnią się pod wzgl cech , które decydują min o ich roli ekolog , wyróżniającej się przekształc swojego środow.
2)Między elementarnymi jednostkami skł się na dany poziom życia zachodzi wzajemne oddziaływ. W wyniku złożonego systemu takich oddział powst określona organizacja zbioru jednostek elementarnych umożliwiająca ich integrację w jednostki wyższego rzędu. Przy czym właściwości i rola jednostek wyższego rzędu różni się od sumy właściwości i ról jednostek niższego rzędu. Na każdym poziomie organizacji przyr system ekolog uzyskuje nowe cechy fizjologiczne , strukturalne. Biorąc pod uwagę mówimy , że krajobraz ma organizację hierarchiczną.
3)W toku przemian zachodzących w czasie jednostki ekolog różnej rangi zwiększają swoją wewn komplikację np sukcesja i dojrzewanie ekosystemu , wzrost komplikacji sieci torficznej , ogólny wzrost biomasy syst ekolog , wzrost różnorodności biolog. Tak funkcjonowałyby system ekolog , gdyby nie czł. I w dużej części tak funkcjonują, tylko czł wykorzyst dla swoich potrzeb. Wraz ze wzrostem komplikacji systemu ekolog wzrasta ich zasobność informacyjna oraz złożność sieci wewn powiązań i zależności.
4)Struktura i organizacja danej jednostki ekolog jest uzależniona od czynników abiot , od bud geolog , rzezby terenu , charakteru gl , klimatu , stos wodnych. Jednocześnie czynniki abiot są w specyf spos przekształc przez żyjące w nich org żywe. To właśnie wzajemne relacje między środ abiot i zasiedlającymi je biocenozami kształt system relacji przestrzennych fizjocenozy.
•••Prace fitosocjologów i fitocenologów miały istotny wpływ na rozw wiedzy o funkcjonowaniu przyrody. Zauważyli oni, że stopień podobieństwa między fitocenozami pozwala na pogrupowanie w określone typy tzw jednostki syntaksonomiczne.
SYNTAKSON-odpowiedni takson w fitosocjologicznej taksonomii zbiorowisk rośl. Jest to jednostka w hierarchicznym systemie zbiorowisk rośl. Syntaksonem jest konkretny zespół rośl.
Zauważono , że pewne synteksony wykazują sprzężenie sąsiedzkie w rozmieszczeniu przestrzennym z niektórymi innymi. Sprzężenie to min jest wynikiem zakresu zmienności środow abiot. Jest to jeden z wielu aspektów przemawiających za wprowadz większej od fizjocenozy jednostki obrazującej organizację przestrzenną roślinności. Matuszkiewicz nazwał ją FITOKOMPLEKSEM KRAJOBRAZOWYM.
Walter podkreślał , że krajobrazy pokryte są zawiłymi układami ekosystemów determinowanymi przez:
Kompozycję florystyczną , rozmaitością , strukturą , stabilnością regionalnego klimatu , lokalnymi war podłoża , interakcjami biotycznymi , wpływem czł
•••W rozw wiedzy o przestrzennym funkcjonow przyr dużą rolę odegrała sformuowana przez MacArthura i Wilsona teoria wysp.
Levis i Arvill podkreśla , że dla prawidłowego funkcjonowania przyr niezbędne jest zachowanie ekolog ciągłości funkcjonalno-przestrzennych pomiędzy określonymi gr ekosyst i zapewnienie:
-swobodnej migracji gat
-wzajemnego wzbogac w mat organ
Koncepcję fizjocenozy jako odrębnego poziomu organizacji przyr rozważa Andrzejewski i Tadeusz J Chmielewski. Istotną rolę w integracji ekosystemów w ukł wyższego rzędu-fizjocenoza odgrywa:
1)gradienty zmienności war abiot
2)powinnowactwo ekosystemów
3)związków trof i paratrof
4)międzyekosyst przepływ materii , en i informacji
Andrzejewski opiera swoją teorię na 5 tezach:
1)Wokół ekos istnieje strefa jego zewn oddziaływ o różnej szerokości , zależnej od war panujących w obszarach granicznych
2)Istnieje kierunkowa „wiązanka” lub „front” oddziaływania między ekosystemami o zanikającej sile , proporcjonalnej do kwadratu odległ(gdy czynnik rozprasza się koliście lub do odległ , gdy czynnik jest kierunkowy)
3)Ekosystem ma swoje „pole informacyjne”, analogicznie jako osobnik w popul
4)Jedna para różnych ekos może mieć do siebie większe powinnowactwo niż inna para ekosystemów (jedenym ze wskazników powinowactwa jest liczba wspólnych gat)
5)Ekosystemy wykazujące powinowactwo mogą się zasilać wzajemnie wytwarzając silne związki funkcjonalno-przestrzenne.
Grupowanie ekosystemów o podobnym charakterze połączonych takimi związkami pozwala odzwierciedlić ogólną strukturę fizjocenozy i funkcjonowania krajobrazu.
Strukturę i funkcjonowanie krajobrazu (fizjocenozy) w spos uproszczony opisali Forman i Gordon. W ich ujęciu podst elementami struktury są:
1)płaty 2)korytarze ekolog 3) matrix-otaczające tło , substancja łącząca poszczeg elem systemu
PŁAT-pojedynczy ekosystem lub wyodrębniona gr ekosys o zbliżonym charakterze np pojedyncze pole , jezioro. W pewnym stopniu terytorialnie płat odpowiada stos w architekturze krajobr jednostce archtektoniczno-krajobrazowej.
KORYTARZ-różne struktury pasmowe np rzeka , dolina. Najcenniejszym rodz korytarza ekol jest natural dolina rzeczna , stanowi krwiobieg krajobrazu. Musi mieć charakter natural , nieprzekształcony.
Funkcjonowanie fizjocenozy jest określane przez przepływ materii , en i inf w odrębie i między elementami strulturalnymi. Ruch ten jest zależny od „porowatości” krajobr a kierunek przepływu jest związany z ukształt terenu oraz wzajemną kompozycją i kształtem płatów.
Fizjocenoza może wyst w kilku stanach równowagi lub po załamaniu się jej zdolności homeostazy może ulegać przemianom kierunkowym , jeśli presje wewn będą tak silne , że przełamią wł homeostat fizjocenozy , cały ukł fizjocenozy lub najważniejsze jego ogniwa szybko zmienią swój charakter , walory i spos funkcjonowania.
Löw zaproponował szereg szczegółów do obrazu struktury i funkcjonowania fizjocenozy Formana i Gordona:
Na tle matrix wyróżnia on :
-biocentra(stanowiące gł zgrupowanie gat i biomasy)
-biokorytarze(łączące różne biocentra , umożliw przepływ mat , en i inf)
-bariery jako struktury liniowe i pasmowe(umożliwiające lub utrudniające funkcjonow biokorytarzy)
-sfery stabilizujące
Liczni autorzy zwracają uwagę na ekotony i ich rolę na funkcjonowanie krajobrazowych ukł poliekosystemu szczeg ekotony woda - ląd
Ekotony :
Strefy przejściowe pomiędzy poszczeg ekosystemami lub płatami ekolog odznaczające się podwyższoną różnorodnością biolog i mobilnością składu gatunkow oraz wysoką dynamiką przepływu mat , en , inf. Na obszarze ekotonu kształt się gros gradientów środowisk. W dużym stopniu zal funkcjonowanie fizjocenoz.
Ekotony: pole-las , woda-las , nieużytek-pole.
Dwa sąsiadujące ze sobą ekosystemy mogą mieć do siebie mniejsze lub większe powinowactwo i zasięg przestrzenny niż 2 inne ekosystemy np pomiędzy 2 róznymi ekosystemami leśnymi może istnieć dużo większy udział wspólnych gat. Rzezba terenu.