Prawo i postępowanie karne skarbowe. Wykład, 2009/2010.

dr hab. V. Konarska-Wrzosek / dr M. Jeż-Ludwichowska

Wykład 1.

Prawo karne skarbowe jest dziedziną skodyfikowaną. Mamy kodeks karny skarbowy, uchwalony 10 września 1999 roku. W ciągu ostatnich 10 lat był wielokrotnie nowelizowany.

Prawo karne skarbowe jest wyspecjalizowaną dziedziną prawa z jednego punktu widzenia: czyny karne skarbowe godzą w jeden rodzaj dobra - w interesy finansowe określonych podmiotów. Tu zawsze pokrzywdzonymi są: Skarb Państwa, budżety jednostek samorządu terytorialnego oraz budżety Wspólnot Europejskich.

Od wieków interesy finansowe państwa były chronione bardzo pieczołowicie. Jednym z pierwszych aktów było ustawodawstwo skarbowe z 1926 roku, które miało za zadanie ujednolicić różne regulacje skarbowe obowiązujące w różnych dzielnicach zaborczych. Polski ustawodawca odrodzonego państwa przejął z aktów obowiązujących w czasach zaborów takie instytucje jak: czynny żal karny skarbowy, który gwarantuje sprawcy przestępstwa uniknięcia kary jeśli po popełnieniu przestępstwa dokona aktu denuncjacji oraz wyrówna należność; odpowiedzialność posiłkową (której nie znajdzie się w obszarze prawa powszechnego); dobrowolnego poddania się karze, która jest przejęta na grunt prawa karnego powszechnego.

Różne instytucje prawa karnego powszechnego są wzorem rozwiązań dla prawa karnego skarbowego. Niekiedy jednak zdarza się odwrotnie - np. dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Instytucja idealnego zbiegu przestępstwa skarbowego z przestępstwem powszechnym - sytuacja, która jest nie do pomyślenia w obszarze prawa powszechnego, gdzie jeden czyn naganny stanowi dwa typy zachowań nagannych, za które sprawca będzie pociągany podwójnie do odpowiedzialności. Można powiedzieć, że tylko z tego powodu, że to jedno zachowanie podpada pod przepis ustawy karnej skarbowej i kodeksu karnego.

Dlaczego na gruncie prawa karnego skarbowego mamy idealny zbieg przestępstwa czy wykroczenia z powszechnym? - Jest to podyktowane tym, że do czasu wejścia w życie kodeksu karnego skarbowego w 1999 roku, przez 70 lat używania ustaw skarbowych na ziemiach polskich, orzecznictwo w sprawach karnych skarbowych sprawowały co do zasady organy finansowe państwa. Kompetencje orzecznicze sądów były bardzo wąskie i dotyczyły tylko przestępstw zagrożonych surowszymi karami - karą pozbawienia wolności lub karą ograniczenia wolności. Ponieważ postępowania przygotowawcze prowadziły organy finansowe państwa i one orzekały w sprawach skarbowych, a w sprawach przestępstw i wykroczeń orzekały inne organy (niezawisłe sądy, kolegia) istniało niebezpieczeństwo, że sprawca uniknie odpowiedzialności w sprawach karnych (jeżeli nie będzie możliwe pociągnięcie do odpowiedzialności w oparciu o przepisy prawa skarbowego i powszechnego). Dziś myśli się o zniesieniu tej instytucji, lecz póki co nadal jest obecna w polskim systemie prawnym.

Żyjemy w strefie prawa kontynentalnego a nie amerykańskiego, gdzie taki zbieg przestępstw jest normą (i w związku z tym za jeden czyn orzekać można wiele kar jak również wymierzać wyroki rzędu 150 lat). Wraca tu kazus R. Polańskiego i jego sprawa. Tu, z powodu jednego czynu postawiono mu aż pięć zarzutów, popełnienia pięciu przestępstw, mimo że czyn polegał na dobrowolnym współżyciu seksualnym z osobą niedojrzałą seksualnie. 5 zarzutów było dlatego, że czyn wyczerpywał znamiona pięciu różnych zachowań nagannych. W Polsce byłby jeden zarzut, lecz kumulatywna kwalifikacja prawna czynu i jedna kara na podstawie przepisów - tych które określają karę najsurowszą. W Polsce uzyskałby karę maks. 12 lat pozbawienia wolności. W Polsce jest możliwość karania za to samo co najmniej 2 razy, ale nie można wykonać obu kar. Można jedynie wykonać karę surowszą.

Prawo karne skarbowe to prawo karne, stąd kary i inne środki reakcji prawno karnej na czyny naganne są niezmiernie ważne. Prawo karne skarbowe to klasyczne prawo karne w tym sensie, że jest to prawo karne sprawcy, którą może być tylko osoba fizyczna, która osiągnęła określony wiek odpowiedzialności karnej. W Polsce ten wiek został określony poczynając od chwili ukończenia 17 roku życia. Zatem są to również osoby, które w obszarze np. prawa cywilnego są małoletni. Tu są już dorośli. Osoby, które nie ukończyły 17. roku życia a naruszyły normę prawną karnego skarbowego - nie odpowiadają, mają status nieletniego. Jednak w pierwszym roku dorosłości (17-18 lat) osobę można potraktować jako nieletnią, jeżeli nie jest zdemoralizowana i uzna się, że środki przeznaczone dla nieletnich będą w danym przypadku reakcją wystarczającą.

Odpowiedzialności karnej skarbowej nie ponoszą osoby prawne, czy inne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. One mogą ponosić jedynie odpowiedzialność posiłkową, która nie jest odpowiedzialnością karną lecz odpowiedzialnością o charakterze majątkowym.

Odpowiedzialność karna - czyn może popełnić tylko osoba fizyczna, w określonym wielu. Odpowiedzialność karna opiera się na winie, jest ściśle osobista, tzn. może jej podlegać tylko ten kto zachował się nagannie a nie ktoś inny.

Kary ograniczające wolność - z reguły polegają na odrobieniu czegoś, np. wykonaniu pewnych prac na cele społeczne.

Rys historyczny

Druga ustawa skarbowa została wydana w 1932 roku. Trzecia regulacja to dekret prezydenta z 3.11.1936 roku. Zatem ustawodawstwo zmieniało się szybko. Wynika to z faktu, że szybko zmieniają się stosunki finansowe i gospodarcze w państwie. Ulegają zmianie interesy finansowe państwa, które chce je jak najlepiej chronić. Ustawodawstwo z okresu międzywojennego nie miało charakteru zupełnego, gdyż obejmowało tylko przestępstwa celne i dotyczące obrotu towarowego z zagranicą, obejmowało przestępstwa akcyzowe, loteryjne, godzące w monopol tytoniowy, spirytusowy. Poza tym ustawodawstwem pozostawały przestępstwa podatkowe, dewizowe, dot. opłat stemplowych. Ta problematyka była regulowana w osobnych ustawach. Efektem tego było to, że do tej materii zastosowanie miały przepisy nie prawa karnego skarbowego lecz powszechnego prawa karnego.

Art. 116 kk: „Przepisy części ogólnej tego kodeksu stosuje się do innych ustaw przewidujących odpowiedzialność karną, chyba że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie”.

Na dzień dzisiejszy jest jedna ustawa, która wyłącza stosowanie reguł przewidzianych w kodeksie karnym do przestępstw, które rodzą odpowiedzialność karną. - To jest kodeks karny skarbowy. Czyli KKS odcina się od ustawodawstwa karnego powszechnego. Ta zasada obowiązywała zawsze w obszarze prawa karnego - uniwersalne zastosowanie miały przepisy części ogólnej kodeksu karnego a ustawodawstwo karne skarbowe dotyczyło tylko przestępstw które miały charakter karny skarbowe. To co co nie było w uks spenalizowane, podlegało pod reżim zwykłej odpowiedzialności karnej. Wówczas sprawca np. przestępstwa podatkowego nie mógł skorzystać z czynnego żalu, który gwarantował mu bezkarność, nie mógł dobrowolnie poddać się karze, nie można było na osoby trzecie nałożyć odpowiedzialności posiłkowej. Jedyne co było korzystne dla przestępcy to fakt, że nie było idealnego zbiegu przestępstw.

Po wyzwoleniu ustawodawstwo karne skarbowe starano się zmienić w całości ze względu na zmiany ustrojowe, gospodarcze. regulacje przedwojenne stały się przestarzałe. W 1947 roku wydano dekret, który regulował tematykę karną skarbową i objął on przestępstwa podatkowe i stemplowe. Zatem nadano im status przestępstw nie powszechnych lecz skarbowych. Kolejnym aktem była ustawa z 13.04.1960 roku, typowy akt socjalistyczny, który dokonywał podziału na jednostki gospodarki uspołecznionej i nieuspołecznionej. Odrębnie regulował odpowiedzialność karną skarbową dokonywanych przez osoby fizyczne prowadzących działalność gospodarczą i osobno podmiotów jednostek gospodarki uspołecznionej (co do zasady finansowanych z budżetu państwa). W ustawie z 1960 charakterystyczne było to, że wzbogaciła się o kolejny pakiet przestępstw skarbowych, tzn. o przestępstwa dewizowe. Łączy się to głównie z tzw. „głodem dewizowym”. Ustawa ta miała już rozbudowaną część ogólną. Ustawodawstwo karne skarbowe zawsze było ściśle związane z kodeksem karnym i albo odsyłało do tego kodeksu albo z niego recypowało, czy przejmowało na swój grunt określone regulacje. Rozbudowana część ogólna powodowała, że ustawa mniej czerpała z kodeksu karnego powszechnego.

Najbardziej rozbudowana ustawa karna skarbowa to z 22.10.1971 roku, którą zastąpił dzisiejszy KKS. Obejmowała już wszystkie czyny naganne, które godzą w interesy finansowe Skarbu Państwa. W związku z tym powinny mieć status czynów skarbowych. Ponadto po raz pierwszy pojawia się na gruncie tej ustawy pojęcie wykroczeń skarbowych. Do tej pory operowano pojęciem przestępstwa w innym sensie, niż miało to miejsce na gruncie prawa powszechnego. Pod pojęciem przestępstwa skarbowego rozumiano: występki skarbowe oraz wykroczenia. Ta ustawa zerwała z tym i penalizuje 2 typy zachowań nagannych, czyli przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe. Różnica jest taka, że ranga tych czynów jest mniejsza. Stopień społecznej szkodliwości czynu, będącym wykroczeniem grożą łagodniejsze kary, waga przestępstw skarbowych i ich szkodliwość społeczna i kary są wyższe.

Te 6 ustaw obowiązujących przed obecnym kodeksem cechuje fakt, że w czasach ich obowiązywania orzecznictwo w sprawach karnych skarbowych co do zasady należało do finansowych organów państwa, podporządkowanych Ministrowi Finansów, który z reguły prowadził politykę fiskalizmu i kazał orzekać surowe kary grzywny. Przez 70 lat „przedkodeksowych”, sądy orzekały tylko w sprawach zagrożonych karą pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności. Lecz tych spraw nie było dużo gdyż w tej materii króluje kara grzywna jako podstawowy i instrument prawnokarnej reakcji na czyn naganny, w myśl zasady: ”zwalczamy to samo tym samym”. Innymi słowy - należy „oddać” to co się należy, np. niezapłacony podatek a do tego ponieść jeszcze karę, najczęściej finansową.

Kara pozbawienia wolności groziła za przestępstwa dużo rzadziej niż kara grzywny. Dziś obserwuje się tendencję do postępującego rygoryzmu. Teraz częściej pojawia się kara pozbawienia wolności, również jej wymiar się zwiększył. Ta tendencja do zaostrzenia kar pojawia się na całym świecie. W Polsce nie ma takiego poczucia w społeczeństwie naganności czynów karno skarbowych. Często się „kibicuje” lub przynajmniej toleruje przypadki gdy komuś uda się oszukać Skarb Państwa. Efektem tego jest dziura w budżecie oraz to, że państwo utrzymują tylko osoby uczciwie płacące podatki.

Od 10.09.1999 roku mamy nowe prawo karne skarbowe, które ma również zmienioną nazwę. Po raz pierwszy uchwalono Kodeks karny skarbowy. KKS jest aktem prawnym w dużej mierze autonomicznym, niezależnym od kodyfikacji prawa karnego powszechnego. Ma duży pakiet przepisów natury ogólnej. Reguluje zasadę odpowiedzialności karnej skarbowej, instytucje, określa katalog kar, środków karnych, środków probacyjnych, zabezpieczających, zawiera słowniczek (art. 53 KKS). KKS ma dwie ważne cechy: autonomiczność regulacji i zupełność regulacji.

Autonomiczność regulacji - art. 20 par. 1 i 46 KKS - formuły i deklaracje: Do przestępstw skarbowych nie mają zastosowania przepisy części ogólnej KK, z wyjątkiem tych, określonych w par. 2. W art. 46: do wykroczeń skarbowych nie maja zastosowania przepisy części ogólnej KW. Oznacza to, że KKS w zagadnieniach materialno prawnych jest samodzielnym aktem prawnym, niezależnym od KK i KW. Chyba, że konkretny przepis przejmuje na grunt KKS.

Zupełność KKS-u - nie ma przestępstw i wykroczeń skarbowych poza KKS-em. Jeśli dany czyn ma mieć status przestępstwa czy wykroczenia skarbowego musi być określony w KKS, konkretnie w części szczególnej.

Ta zasada wynika z art. 53  § 1. Czyn zabroniony jest to zachowanie o znamionach określonych w kodeksie, chociażby nie stanowiło ono przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Określenie czynu zabronionego jako przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego może nastąpić tylko w niniejszym kodeksie.

§ 2. Przestępstwo skarbowe jest to czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności.

§ 3. Wykroczenie skarbowe jest to czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. Wykroczeniem skarbowym jest także inny czyn zabroniony, jeżeli kodeks tak stanowi.

KKS reguluje całą problematykę karną skarbową, a więc kwestie materialno prawne, procesowe i wykonawcze. Ale tylko w zakresie prawa karnego materialnego uregulowanego w części ogólnej i szczególnej jest regulacją zupełną i autonomiczną od prawa powszechnego. Procedowanie jest regulowane w części procesowej KKS, w tytule 2. KKS ma 3 tytuły. Regulacja jest kompleksowa, ale w części procesowej i wykonawczej kodeks nie jest autonomiczny. Wręcz przeciwnie - kodeks jest zależny od KPK i w części wykonawczej od KKW. Art. 113. § 1. „W postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego, jeżeli przepisy niniejszego kodeksu nie stanowią inaczej”. To oznacza, że w KKS w części procesowej znajdziemy tylko odmienności regulacji i stosunków do powszechnej procedury karnej. Analogiczną deklarację mamy w art. 178. „§ 1. Do wykonywania orzeczeń w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu karnego wykonawczego, jeżeli przepisy niniejszego kodeksu nie stanowią inaczej”. Czyli w KKS są tylko odmienności w stosunku do wykonania orzeczeń, tych których wykonanie reguluje kodeks karny wykonawczy.

Wykład 3.

Funkcje prawa karnego skarbowego.

Funkcje to rezultaty, które chcemy by zostały osiągnięte. Co do zasady są społecznie użytecznie. Ale są wyjątki - niekiedy określony dział prawa może pełnić takie funkcje, które ze społecznego punku widzenia nie są korzystne. W obszarze prawa karnego skarbowego występują rzadko, lecz takie istnieją, np. demoralizacja człowieka na wskutek jego uwięzienia - gdzie spotyka się z innymi zdemoralizowanymi ludźmi; przy wymiarze grzywny - gdy jest wysoka często poza intencją może dotykać również rodziny skazanego.

Do pozytywnych funkcji prawa karnego skarbowego należą:

- funkcja ochronna - prawo karne skarbowe przy pomocy swoich norm, zakazów, nakazów chroni określone dobra i wartości, na ochronie których ustawodawcy zależy (czyli budżety, interesy finansowe Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz Wspólnot Europejskich) przed czynami zagrażającymi. Jest to ochrona często spóźniona bo dopiero jest uruchomiona gdy czyn naganny został popełniony.

- funkcja afirmacyjno-motywacyjna - akcent kładzie się na spopularyzowanie w społeczeństwie wiedzy o konieczności ochrony pewnych dóbr - wskazania, że pewne dobra są wartością, które należy chronić przy pomocy sankcji, które zapowiadają pewną dolegliwość na wypadek gdyby ktoś nie chciał zachować się w sposób sugerowany przez prawo. W ten sposób motywuje się większość członków społeczeństwa do szanowania prawa. W Polsce problemem jest fakt, że w świadomości społeczeństwa nie ma poczucia naganności czynu - uchylania się od np. płacenia podatków.

W 2005 roku ustawodawca zdecydował się w wielu przepisach kodeksu skarbowego, gdzie obowiązywała kara pozbawienia wolności do lat trzech podnieść jej wysokość do pięciu lat. Zaobserwować można tendencję do zaostrzenia kar w kodeksie za czyny naganne.

- funkcja represyjno-sprawiedliwościowa - prawo karne skarbowe bez wątpienia jest represyjne. Łączy się z zadawaniem sprawcom określonych dolegliwości - takich by je osobiście odczuł, na swoim ciele, na swojej wolności. W katalogu kar mamy: pozbawienie wolności, ograniczenie wolności oraz grzywnę. Sprawca ma odczuć karę możliwie boleśnie. Drugi element tej funkcji oznacza, że wymierzanie kary musi być sprawiedliwe. Represja nie może być niesprawiedliwa z tego względu, że poza skazanym również społeczeństwo może odczuć tą represję jako niewspółmierną oraz zacząć się utożsamiać z przestępcą a nie z państwem. To jest rezultat bardzo niebezpieczny, bo może to doprowadzić do radykalnych działań przeciwko państwu, np. buntu.

- funkcja gwarancyjna - pewne gwarancje bezpieczeństwa i jasności reguł w stosunku do przestępcy oraz każdego potencjalnego naruszyciela prawa. Dziś państwo jest dla obywatela a nie odwrotnie bo wówczas system nie byłby demokratycznym i wkraczałby w sferę reżimu. W związku z tym państwo musi tak stanowić prawo by ono dobrze służyło dla dobra całego społeczeństwa. Jeżeli ogranicza się jednostce jego prawa - to te reguły muszą być przedstawione jednostce w sposób uprzedzający. Czyli najpierw zakaz, potem czyn zabroniony a potem konsekwencja.

Nie ma przestępstwa bez ustawy - nulla crimen sine lege;

Nie ma wykroczenia bez ustawy - Nulla contraventio sine lege;

Zasada nieretroaktywności działania norm prawa (brak działania prawa wstecz) - Lex retro non agit - Nie jest to bezwzględny zakaz - nie może pogorszyć sytuacji sprawcy (może ją tylko zostawić bez zmian lub polepszyć).

Nie ma przestępstwa, wykroczenia bez winy - Nulla crimen, nulla contraventio sine culpa

Odpowiedzialność opiera się na indywidualnej winie konkretnej osoby. Nie można karać osoby za pewne obiektywne fakty, na które dana osoba nie miała wpływu lub nie zamierzała ich wykonać. Co do zasady karze się za winę umyślną, czyny zamierzone. Za czyny nieumyślne karze się sporadycznie.

Nie ma kary bez przepisu ustawy - Nulla poena sine lege

Nie można dopuścić dowolności w zakresie orzekania. Mimo to, zawsze istnieje sfera wolności wyboru sankcji. Musi to być jednak określone w przepisach prawa.

- funkcja egzekucyjna - w prawie karnym skarbowym polega na tym, że przepisy tego prawa są tak sformułowane, że ich stosowanie ma zapewnić aby sprawca danego czynu, który uszczuplił określoną należność zechciał ja sam jak najszybciej wyrównać. Art. 114 KKS nakłada na organy postępowania przygotowawczego obowiązek informowania sprawców o ich prawach: Art. 114. § 1. Przepisy kodeksu mają ponadto na celu takie ukształtowanie postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, aby osiągnięte zostały cele tego postępowania w zakresie wyrównania uszczerbku finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innego uprawnionego podmiotu, spowodowanego takim czynem zabronionym.

§ 2. Organ prowadzący postępowanie jest obowiązany także pouczyć sprawcę o przysługujących mu uprawnieniach w razie wyrównania uszczerbku finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innego uprawnionego podmiotu.

Jeżeli sprawca wyrówna uszczerbek to zawsze może liczyć na łagodniejsze potraktowanie. W związku z tym, prawo karne skarbowe ma taką specyfikę karania. Niekoniecznie trzeba sprawcę karać, jest wiele rozwiązań, np. można ukarać symbolicznie jeśli tylko wyrówna uszczerbek finansowy. Zatem nie ma intencji karania dla samego karania. Trzeba tu zaznaczyć, że szkody skarbowe najczęściej można naprawić, przeciwnie jak w prawie karnym powszechnym gdzie uszczerbku na zdrowiu lub zabicia kogoś nie da się naprawić. Czyny karne skarbowe mają inną filozofię karania - to jest obowiązek organów ścigania do informowania sprawców o istnieniu takich instytucji, które mogą prowadzić do degresji karania.

- funkcja resocjalizacyjno-wychowawcza - poprzez karanie sprawcy czynu zabronionego daje mu się nauczkę. „Pamiętaj, nie rób tak więcej bo to się nie opłaca!” Kara powinna być na tyle dolegliwa by popełnianie nagannych czynów nie było opłacalne.

Sprawstwo z prawie karnym skarbowym

Odpowiedzialność karno skarbowa to klasyczna odpowiedzialność karna. Sprawcą może być tylko osoba fizyczna, mająca odpowiedni wiek - 17 lat w chwili popełnienia czynu. Ci którzy nie maja tego wieku - maja status nieletniego i nie odpowiadają w oparciu o przepisu KKS. Jeżeli jednak uważamy, że jest to przejaw demoralizacji danego sprawcy - możemy wszcząć wobec niego postępowanie w trybie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Organy, które wykryły czyn muszą dać odpowiedni znak sądowi rodzinnemu. Najczęstszym przypadkiem są przemyty przez granicę przez osoby nieletnie. Jeżeli nieletni jest zmuszany np. przez rodziców do bycia tzw. „mrówką” na granicy to nie ma mowy o zdemoralizowaniu.

Istnieje ukłon w kierunku ludzi 17-18 lat - można ich potraktować jako nieletnich. Art. 5. § 1. Na zasadach określonych w kodeksie odpowiada ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu lat 17, chyba że przepis ustawy stanowi inaczej.

§ 2. W stosunku do sprawcy, który popełnił przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary lub środka karnego stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.

Kategorie sprawstwa

Art. 9. § 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.

§ 2. Każdy ze współsprawców wykonujących czyn zabroniony odpowiada w granicach swej umyślności lub nieumyślności, niezależnie od odpowiedzialności pozostałych sprawców; okoliczność osobistą, wyłączającą lub łagodzącą albo zaostrzającą odpowiedzialność, która nie stanowi znamienia czynu zabronionego, uwzględnia się tylko co do sprawcy, którego ona dotyczy.

§ 3. Za przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe odpowiada, jak sprawca, także ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

Paragraf 3 wskazuje do kogo kierować zarzut popełnienia czynu nagannego, mimo że przepis może wskazywać na inny podmiot. Ukarany może być tylko ten co zawinił, zrealizował czyn.

Nie odpowiada osoba prawna lecz pracownik tej osoby prawnej do której zakresu obowiązku należy np. płacenie podatku w imieniu tego podmiotu.

Przestępstwa lub wykroczenia powszechne - może je popełnić każdy. Wówczas w przepisie jest zaimek „kto” określający podmiot.

Przestępstwa lub wykroczenia indywidualne - uściślony katalog podmiotów, np. art. 77 KKS.

Odpowiedzialność wynikająca z KKS to odpowiedzialność karna - dot. tylko osób fizycznych. W osobach prawnych trzeba imiennie ustalić winną osobę i tę osobę należy ukarać.

Formy sprawstwa:

Sensu stricto (art. 9 par.1):

- główne (wykonawcze, jednosprawstwo) - sprawca działa sam, własnoręcznie, bez udziału osób trzecich, narusza prawo.

- współsprawstwo - sprawca działa razem i w porozumieniu z innymi osobami, musza być min. 2 osoby. Porozumienie to dotyczy wspólnego popełnienia czynu zabronionego. Osoby mogą się umówić w sposób wyraźny lub na zasadzie gestów, znaków. To porozumienie sprawia, że możemy tym działającym przypisać całość czynu zabronionego, mimo, że każdy z nich nie wyczerpał znamion pełnie czynu zabronionego lecz np. tylko część. Porozumienie sprawia, że sumuje się „wkłady” obu i obaj odpowiadają za czyn, który się razem dopuścili.

- polecające - to sytuacja kiedy jedna osoba na bazie uzależnienia drugiej osoby od siebie poleca jej popełnienia czynu zabronionego. Sprawca polecający sam nie realizuje znamion czynów zabronionych. On poleca zrobienia to innej osobie ale tak naprawdę to jest jego czyn i on osiąga korzyści. Polecenie może mieć różną postać. Może być mniej lub więcej kategoryczne. Naganność tego sprawstwa polega na tym, że sprawca wykorzystuje uzależnienie innej osoby od siebie. Konstrukcja sprawstwa oparta jest często na „propozycjach nie do odrzucenia”. Kto wtedy odpowiada? - Każdy za to co zrobił. Odpowiada tak jakby sam popełnił czyn naganny. Osoba, która wykonała czyn odpowiada za wykonawstwo, czyli za sprawstwo wykonawcze. Im impresja polecenia była większa tym wina „wykonawcy” będzie mniejsza. Może być też tak, że presja była tak wysoka (np. zagrożenie życia) że wyłącza ona wolną wolę i sprawca odpowiadać nie będzie z racji braku winy.

- kierownicze - charakteryzuje się tym, że ten sprawca nie realizuje znamion czynu zabronionego ale kieruje wykonaniem tego czynu przez inne osoby. Kieruje, instruuje osobami, robi plan działania, role, decyduje o zakończeniu akcji przestępczej. Taką osobę traktujemy tak, jakby sama popełniła czyn naganny, mimo, że te czyny popełniali tak naprawdę inne osoby. W tej sytuacji każdy odpowiada za to co każdy zrobił. Najczęściej sprawcy kierowniczemu przypisuje się nieco większą winę.

Generalnie, wszyscy współdziałający przy przestępstwie odpowiadają za sprawstwo ale formułując zarzut do każdego z nich należy ich role przestępne rozgraniczyć.

Współdziałanie przestępne jest pojęciem szerszym niż współsprawstwo. Obejmuje takie konstrukcje jak podżeganie i pomocnictwo. Współsprawstwo jest pojęciem węższym i obejmuje sprawstwo wykonawcze.

Podżeganie i pomocnictwo to postacie sprawstwa szeroko rozumianego. Są to osoby, które nigdy nie realizują znamion czynu zabronionego. Ich zachowanie od tego czynu głównego mocno się różni. KKS nie przewiduje odpowiedzialności za podżeganie i pomocnictwo co do wykroczeń skarbowych a jedynie przewiduje się odpowiedzialność za te formy do przestępstw skarbowych.

Wykład 4.

Formy zjawiskowe popełnienia przestępstwa czy wykroczenia skarbowego - podmiot i formy sprawstwa

Podżeganie i pomocnictwo - na grunt KKS definicje zostały recypowane z art. 18 par 2 i 3.

Istota podżegania polega na tym, że jedna osoba chce żeby druga osoba dokonała czynu zabronionego - nakłania ją do tego. Czyli wzbudza zamiar popełnienia czynu. Jest to zachowanie naganne. Jest inicjatorem popełnienia czynu.

Pomocnictwo - odpowiada za pomocnictwo kto w zamiarze aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie; ułatwianie innej osobie w łamaniu prawa. Pomocnik różni się od sprawcy sensu stricto tym, że w istocie nie jest to jego przestępstwo czy wykroczenie. Np. dostarczenie narzędzi, pomoc rzeczowa, pomoc intelektualna. Za pomocnictwo odpowiada również ten, który swoim zaniechaniem, np. w związku ze swym obowiązkiem, ułatwia innej osobie popełnienie przestępstwa (np. popularny przykład celników). Pomocnikiem można być aktywnym lub biernym.

Odpowiedzialność:

W przypadku wykroczeń skarbowych, więc czynów o niższym stopniu społecznej szkodliwości są to formy zjawiskowe niekaralne. Nie karze się podżegaczy i pomocników, gdyż za dużo osób musiałoby być pociągniętych do odpowiedzialności karnej za stosunkowo drobny czyn. Wykroczenia skarbowe co do zasady są czynami które albo w ogóle nie wyrządzają szkody materialnej albo przysparzają uszczuplenia należności publicznoprawnych na poziomie nieprzekraczającym pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia (1296 zł).

Przy przestępstwach skarbowych penalizacja tych zachowań jest standardem. Nie tylko sprawcy odpowiadają, lecz także ci, którzy nakłaniali lub pomagali. Zakres odpowiedzialności podżegaczy i pomocników: kara w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Z tym, że sąd wymierzając karę pomocnikowi może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (dlatego, że pomocnictwo czasem jest niewielkie).

Kto może ponosić odpowiedzialność karną skarbową i za jakie zachowania?

Odpowiedzialność dotyczy osób fizycznych - każdy odpowiada za siebie, za to co zrobił. Nie można przypisać komuś czegoś czego nie zrobił.

Wyróżnia się jeszcze jeden rodzaj odpowiedzialności, niespotykany na gruncie prawa karnego powszechnego - jest to odpowiedzialność posiłkowa.

Odpowiedzialność posiłkowa nie jest odpowiedzialnością karną skarbową, lecz jest odpowiedzialnością majątkową za karę grzywną czy ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotu, którymi karami został ukarany sprawca przestępstwa skarbowego. Odpowiedzialność posiłkowa przewidziana jest tylko w przypadku popełnienia przestępstw skarbowych. Odpowiedzialność posiłkowa jest odpowiedzialnością niekarną lecz majątkową. Odpowiedzialność posiłkową można nałożyć nie tylko na osobę fizyczną, ale także na osoby prawne lub na jednostki organizacyjne niemających osobowości prawnej. Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie odpowiedzialności posiłkowej za przestępstwa karno skarbowe dlatego by lepiej zabezpieczyć interesy finansowe Skarbu Państwa. Może zdarzyć się tak, ze sprawca przestępstwa skarbowego ukarany grzywną, nie będzie jej w stajnie zapłacić. Nie będzie można jej ściągnąć w drodze egzekucji, wiec by Skarb Państwa nie był stratny - ustanawia się odpowiedzialność posiłkową osób trzecich. Przesłanki jej ustanowienia s a dwie: przede wszystkim można taką odpowiedzialnością obarczyć taką osobę trzecią, jeżeli sprawca czynu był zastępcą tego podmiotu, prowadzącym jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działający w jakimś innym charakterze (zatem jest pewna więź personalna między sprawcą a podmiotem odpowiedzialnym posiłkowo). To jest tytuł do tego by na tą inną osobę nałożyć odpowiedzialność posiłkową. Powód drugi: zastępowany podmiot poniósł lub mógł ponieść z przestępstwa skarbowego jakąkolwiek korzyść majątkową. Jeśli poniósł korzyść to będzie zobowiązany do jej zwrotu a nadto obarczony odpowiedzialnością posiłkową.

Często się zdarza, że przestępcy skarbowi nie działają w swoim interesie, a „kombinują” by podmioty, z którymi są związani, np. pracodawcy - mieli lepsze korzyści. Odpowiedzialność posiłkowa jest orzekana w tym samym wyroku skazującym, w którym skazuje się sprawcę przestępstwa. Podmiotem odpowiedzialnym posiłkowo można uznać za odpowiedzialnego za grzywnę, w całości lub w części. Może zdarzyć się tak, że za grzywnę i równowartość pieniężna przepadku przedmiotu trzeba będzie obarczyć nie jedną osobę trzecią lecz kilka osób. Więc ta odpowiedzialność może być nałożona na kilka podmiotów.

Nie można nakładać odpowiedzialności posiłkowej na państwowe jednostki budżetowe - te, które działają w oparciu o ustawę o finansach publicznych. To wyłączenie wynika z art. 25. Wynika to z faktu, że państwowe jednostki budżetowe są finansowane z budżetu państwa, do którego trafiają grzywny z tytułu przestępstw skarbowych. Więc przepływ tych środków jest pozbawiony sensu.

Dlaczego „odpowiedzialność posiłkowa”? - Dlatego, że odpowiedzialności posiłkowej nie egzekwuje się od razu od osoby trzeciej, lecz najpierw egzekwuje się grzywnę od osoby sprawcy, którego skazało się za przestępstwo. (art. 184) Dopiero jeżeli skazany nie zapłaci w terminie grzywny (a ma na to 30 dni od wezwania do zapłaty) i zostanie stwierdzone, że nie można jej ściągnąć w drodze egzekucji - wzywa się do uiszczenia grzywny podmiot odpowiedzialny posiłkowo. - Stąd odpowiedzialność „posiłkowa”, zastępcza.

Jeżeli podmiot odpowiedzialny posiłkowo zapłaci to staje się on oraz sprawca wolny od uiszczenia grzywny i równowartości pieniężnej przepadku przedmiotu przestępstwa. Jeżeli jednak podmiot odpowiedzialny posiłkowo nie zapłaci zobowiązań, lub zapłaci tylko cześć - wówczas wraca się do sprawcy i egzekwuje się aż do skutku konsekwentnie należności. To pokazuje, że odpowiedzialność karna skarbowa jest odpowiedzialnością osobistą, która musi być wyegzekwowana, jeśli nie w postaci pierwotnej to posiłkowo. Jeżeli sprawca znowu nie zapłaci dobrowolnie oraz widać, ze nie da się także przymusowo wyegzekwować od niego należności można mu zaproponować (ale tylko wtedy gdy grzywna jest niewielka i nie przekracza 120 stawek dziennych) odpracowanie na rachunek grzywny. Ale ta propozycja zależy od sądu. Jeżeli stanie się inaczej wtedy grzywna zamieniana jest na zastępczą kare pozbawienia wolności. Przyjmuje się, że jeden dzień pozbawienia wolności = dwie stawki dzienne. Kara zastępcza nie może przekraczać 12 miesięcy oraz górnej granicy pozbawienia wolności przewidzianej za dane przestępstwo. A gdy za dane przestępstwo nie była przewidziana kara pozbawienia wolności to kara zastępcza nie może przekraczać 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Poza KKS mamy jeszcze jeden rodzaj odpowiedzialności, który nie jest odpowiedzialnością karną ale łączy się z przestępstwami skarbowymi - odpowiedzialność podmiotów zbiorowych za czyny pod groźba kary. W oparciu o specjalna ustawę z 28 października 2002 roku, jest to rodzaj odpowiedzialności podmiotów zbiorowych w związku z popełnieniem czynów zabronionych przez osoby fizyczne. Często za pojedynczymi przestępstwami stoją firmy, przedsiębiorstwa, fabryki, konsorcja i to one głównie skłaniają sprawców do łamania prawa. Pociąganie do odpowiedzialności sprawców i ich karanie nie załatwiało sprawy. Bo karanie osoby fizycznej było odczuwalne tylko dla tych osób fizycznych, natomiast wspomniane firmy nie doznawały w związku z tym uszczerbku i na tych stanowiskach osadzały kolejne osoby, które zmuszone były postępować dokładnie tak samo jak skazani poprzednicy. Zatem zrodziła się potrzeba sankcji dla podmiotów zbiorowych by ich proceder przestępczy przestał się opłacać. Cały katalog tych przestępstw jest wymieniony w art. 16 tej ustawy. Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych jest odpowiedzialnością wtórna, tzn. że najpierw musi być ukarana konkretna osoba fizyczna (sprawca) i po uprawomocnieniu się wyroku na osobie fizycznej skazanej można w ciągu 10 lat od uprawomocnienia się tego wyroku wytoczyć postępowanie przeciwko podmiotowi zbiorowemu. (Podmiotem zbiorowym jest osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, ale mająca zdolność prawną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków).

Przesłanki pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za czyn będący przestępstwem karnym skarbowym osoby fizycznej: sprawca skazany musiał działać w imieniu podmiotu zbiorowego w ramach uprawnień nadanych mu przez ten podmiot, dopuszczony do działań w wyniku przekroczenia uprawnień, działał za zgodą podmiotu zbiorowego. - Jest to warunek merytoryczny. Podmiot zbiorowy poniósł lub mógł ponieść z tego tytułu jakąkolwiek korzyść. Istnieje tu nieograniczenie do korzyści majątkowych (tak jak w odpowiedzialności posiłkowej), tu może być korzyść także typu osobistego, np. zdobycie pozycji na rynku.

Ponieważ jest to odpowiedzialność, która rodzi ujemne konsekwencje dla podmiotu zbiorowego to jeszcze sformułowano specjalne rodzaje winy, które można zarzucić temu podmiotowi zbiorowemu. Ta odpowiedzialność oparta została na winie w wyborze osoby fizycznej, która ten podmiot reprezentuje. Zarzuca mu się, że podmiot zbiorowy nie dołożył należytej staranności przy wyborze (bo wybrał kogoś kto nie ma respektu dla prawa) albo wina w nadzorze (brak należytego nadzoru nad sprawcą przestępstwa skarbowego ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego).

Konsekwencje ujemne dla podmiotu zbiorowego, którego reprezentant naruszył prawo karne skarbowe, a podmiot z tego tytułu odniósł korzyść: Podstawową konsekwencją jest orzeczenie kary pieniężnej wobec tego podmiotu, w przedziale od 1 tys. do 20 mln zł, lecz nie więcej niż 10% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono przestępstwo.

Oprócz tego na podmioty zbiorowe, w związku z przestępstwem skarbowym osoby fizycznej można orzec przepadek, który ma charakter obligatoryjny. Orzeka się przepadek przedmiotów pochodzących przynajmniej pośrednio z czynów zabronionych, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynów zabronionych; przepadek korzyści majątkowych; przepadek równowartości przedmiotu lub korzyści majątkowej pochodzącej chociażby pośrednio z czynu zabronionego. Oprócz tego wobec podmiotu zbiorowego można orzec następujące restrykcje: zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności wytwarzanych lub sprzedawanych towarów, usług lub udzielaniu świadczeń. Można orzec także zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innego rodzaju wsparcia środkami publicznymi; zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których RP jest członkiem; zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, zakaz prowadzenia określonej działalności (podstawowej lub ubocznej, z tym, żer nie orzeka się wówczas gdy mógłby doprowadzić do upadłości); można orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości. Są to konsekwencje ujemne lecz nie stricte karne, dlatego nie jest to odpowiedzialność karna.

Wpływ zmiany ustawodawstwa na sytuację sprawcy

Podstawową kwestią do ustalenia jest czas popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Może być to czas zachowania nagannego jak i czas skutku, czasem są czyny rozciągnięte w czasie, czyny powielane itp. Czas ten z naturalnych względów musi być ustalony bardzo precyzyjnie bo od tego zależy sytuacja prawna sprawcy. Dlatego w art. 2 par. 1.: czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie: czas w którym nastąpiło zachowanie sprawcy zachowanie może być aktywne lub zaniechanie. Czas popełnienia wpływa na konieczność sprawdzenia czy czyn jest zabroniony pod groźba kary, czy sprawca miał wiek odpowiedzialności karnej, czy sprawca w chwili czynu był poczytalny. Najlepiej ustalić czas bardzo precyzyjnie, gdyż np. poczytalność może się zmieniać z minuty na minutę. W kwestii czasu popełnienia należy również pamiętać o zaniechaniach, które także stanowią dość popularne czyny zabronione w prawie karnym skarbowym (np. niedopełnienie obowiązków, uchylanie się od płacenia podatków). Sporna jest odpowiedź na pytanie kiedy następuje popełnienie czynu zabronionego przez zaniechanie. Większość przedstawicieli doktryny uważa, że to ostatni moment, kiedy sprawca mógł zachować się zgodnie z prawem, czyli zrealizować swój obowiązek.

Czyny trwałe - istota czynu trwałego polega na tym, że sprawca wywołuje pewien stan naganny i w tym stanie pozostaje, np. nieprowadzenie ksiąg. Tutaj również można przyjąć, iż momentem popełnienia przestępstwa jest ostatni moment tkwienia w stanie nagannym (np. data kontroli - jako czas popełnienia przestępstwa, mimo że stan naganny trwał np. kilka miesięcy).

Podobny problem występuje przy przestępstwach ciągłych. Czyn ciągły to czyn, który składa w istocie z wielu czynów, takich samych zachowań, w krótkich odstępach czasu (czas krótki uważa się jako czas do 6 miesięcy). Wówczas wiele zachowań nagannych traktujemy jako jeden czyn. Pytanie: który dzień przyjąć za czas popełnienia przestępstwa? Praktyka mówi tak: „od do”. Jest to błędne podejście bo może pojawić się problem, np. w sytuacji gdy w początkowym okresie sprawca był nieletni a potem już dorosły. Musi być zatem sprecyzowany czas. Dlatego uznaje się, że jest to czas ostatniego czynu nagannego składającego się na przestępstwa ciągłe.

Zmiana ustawodawstwa prawa karnego skarbowego między czasem popełnienia przestępstwa a czasem wyroku

Prawo karne skarbowe są często zmieniane bo zmieniają się inne akty, np. prawo dewizowe, ustawy podatkowe. Zawsze miedzy czasem popełnienia przestępstwa a rozstrzygnięciem upływa jakiś czas. Ten stan prawny może zatem wówczas ulec zmianie. Powstaje wtedy dylemat, jaką ustawę skarbową zastosować. Istnieje generalna zasada: stosujemy ustawę nową (art. 2 par. 2). To jest zasada od której jest wyjątek (gdyż stosowanie ustawy nowej jest działaniem prawa wstecz). Również prawo karne skarbowe nie działa wstecz. Jednak nowa ustawa nie może pogarszać sytuacji sprawcy. Należy zastosować ustawę wcześniejsza jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.

Co oznacza sformułowanie „ustawa względniejsza”? - Należy sprawdzić, czy czyn był i jest nadal zabroniony, jego zakres, sankcje; czy przestępca nie należy do grupy przestępców, których się szczególnie surowiej traktuje (art. 37 KKS - sprawcy, którzy: 1. popełnili przestępstwo skarbowe umyślnie i wartość tego przestępstwa jest duża, tzn. przekracza 500-krotność minimalnego wynagrodzenia, 2. inni przestępcy to tacy, którzy z przestępstw skarbowych zorganizowali sobie stałe źródło dochodów, 3. Dopuszcza się ciągu przestępstw skarbowych, 4. Recydywiści skarbowi - kolejny raz wraca do przestępstwa, 5. Ci, którzy działają w związku lub grupie przestępczej, 6. Ktoś kto dokonując przestępstwa skarbowego stosuje przemoc, grozi jej uszyciem lub działa we współpracy z kimś innym, 7. Tacy, którzy wykorzystują innych do popełnienia przestępstwa skarbowego, 8. Sprawcy, gdzie wartość przestępstwa jest wielka, tzn. przekracza 1000-krotnosc minimalnego wynagrodzenia). Wobec nich obligatoryjnie stosuje się nadzwyczajne obostrzenie kary. Do grudnia 2005 roku to obostrzenie było tylko fakultatywne.

Zmiana ustawodawstwa nie ma wpływu na sprawy zakończone prawomocnym wyrokiem. Ale są wyjątki… Jeżeli w nowej czyn zabroniony nie jest już zabroniony pod groźbą kary skazany ulega zatarciu z mocy prawa a wykroczenie uważa się za niebyłe. (Art. 2 par 6. ) Gdyby sprawca został ukarany karą wyższą niż maksymalnie obecnie dzisiaj przewidziana to należy zmienić ta kar e przewidziana w prawomocnym wyroku do najwyższej dzisiaj możliwej. Jeżeli sprawca został ukarany kara pozbawienia wolności a dziś za ten czyn już taka kara nie grozi trzeba Zamienic ja na kare grzywny, przyjmując jeden dzień = dwie stawki dzienne.

Miejsce popełnienia przestępstwa oraz zasięg terytorialny

Miejsce: zasada wszędobylstwa - wiele miejsc może być traktowanych jako miejsce popełnienia przestępstwa czy wykroczenia skarbowego. - Miejsce zachowania się lub zaniechania sprawcy; gdzie nastąpił skutek; miejsce gdzie wg zamiaru sprawca czyn miał nastąpić. Generalnie przepisy KKS obowiązują na terytorium Polski oraz na polskich statkach wodnych i powietrznych, na polskich jednostkach pływających (bez względu gdzie się znajduje). Terytorium to również wody morskie - 12 mil morskich. Do czynów popełnionych za granicą nie stosujemy KKS, mimo to są wyjątki: 1. Gdy sprawca swoim czynem godzi w istotne interesy finansowe państwa polskiego (istotne interesy to takie gdzie szkoda wynikająca z tego działania to 10-krotnosc wielka wartość - ok. 12, 6 mln zł). Wówczas można go pociągnąć do odpowiedzialności karnej skarbowej, niezależnie jakie przepisy obowiązują na terenie na którym się znajduje. UE każe ścigać naszych obywateli, którzy za granicą popełniają jakiekolwiek przestępstwa z grupy podatkowych i celnych. Kiedy przestępstwo i wykroczenie skarbowe z grupy celnej i kilka dewizowych są popełnione za granicą, a zostały ujawnione przez polskie służby w wyniku czynności kontrolnych podejmowanych za granicą - tylko wtedy gdy organy zostały uprawnione na podstawie umowy międzynarodowej.

Wykład 5.

Zbieg przestępstw/wykroczeń oraz zbieg przepisów ustawy.

O zbiegu przestępstw/wykroczeń można mówić wtedy, gdy jest więcej niż jedno zachowanie naganne.

Przy idealnym zbiegu przestępstwa skarbowego z przestępstwem powszechnym czyn jest jeden a traktujemy to zachowanie jakby przestępstw czy wykroczeń było więcej.

Zbieg przepisów ustawy - przy zbiegu przepisów czyn jest jeden a ma wieloraką kwalifikację prawną, czyli znajduje odzwierciedlenie prawne nie w jednym przepisie, lecz co najmniej dwóch.

Zbiegi przestępstw/wykroczeń oraz przepisów mogą być: rzeczywiste, realne lub pozorne (nierzeczywiste).

Pozorny zbieg przestępstw/wykroczeń skarbowych - dotyczy sytuacji gdy czynów jest więcej niż jeden. Mamy do czynienia wtedy gdy ustawodawca tworzy pewną fikcję prawną i przyjmuję koncepcję prawnej jedności przestępstwa/wykroczenia. Zatem łączy się ściśle z prawną jednością czynu, ma to miejsce wtedy, gdy ustawodawca konstruuje przepisy w ten sposób, że każe wiele zachowań nagannych traktować tak, jakby to było jedno przestępstwo czy wykroczenie - redukuje kilka zachowań nakazuje traktować je jako jeden czyn. Kiedy się tak dzieje? - Po pierwsze przy przestępstwach/wykroczeniach przy wieloczynowo określonych znamionach. W w ustawowym opisie zachowania nagannego ustawodawca mówi, że przestępstwem nie jest jednokrotne zachowanie się w określony naganny sposób, lecz dopiero takim czynem jest gdy jest powielany. Np. art. 57, który penalizuje uporczywe niewpłacanie w terminie podatku. Taki czyn podatnika jest wykroczeniem. Ten przykład pokazuje, że nie chodzi o jednokrotne niezapłacenie podatku, lecz powielanie takiego zachowania. Powstaje pytanie: „uporczywe” - to znaczy ile razy? - Przynajmniej trzy razy. Inny przykład wieloszynowego określenia znamion - trudnienie się nielegalnym procederem sprzedaży losów. „Trudnienie się” jest pewnym procederem.

Z konstrukcją prawnej jedności przestępstwa/wykroczenia skarbowego mamy do czynienia także wtedy gdy ustawodawca alternatywnie określa czynności naganne. Wskazuje, że przestępstwem czy wykroczeniem jest niejeden rodzaj zachowania nagannego lecz cały wachlarz takich zachowań. Zawsze to będzie jednak jedno przestępstwo. Tytułem przykładu można wskazać na np. paserstwo akcyzowe, celne. Art. 65 penalizuje takie zachowania jak: nabywanie, przechowywanie. Kto nabywa, przechowuje, przenosi, przesyła wyroby akcyzowe stanowiące przedmiot czynu zabronionego polegającego na wydawaniu wyrobów akcyzowych bez ich uprzedniego oznaczenia znakami akcyzy, w takich sytuacjach nielegalnych ten podlega karze do 720 stawek dziennych albo karę pozbawienia wolności do lat 3 albo obie te kary łącznie.

Czyn ciągły - traktuje się jako jeden czyn zabroniony, pomimo że tak naprawdę jest ich 2 lub więcej. Definicja znajduje się w art. 6 par. 2. Dotyczy ona zarówno przestępstw jak i wykroczeń. Są to dwa lub więcej zachowań. Jeżeli one są podjęte w krótkich odstępach czasu i są realizowane w wykonaniu tego samego zamiaru lub z wykorzystaniem takiej samej sposobności - traktuje się te zachowania jako jeden czyn zabroniony. Przyjmuję się fikcję prawną, że czyn jest jeden choć w rzeczywistości jest ich więcej. Pod konstrukcję czynu ciągłego podpada również taka sytuacja, gdzie sprawca wykorzystuje taką samą nadarzająca się sytuację. Chodzi tu o powielanie analogicznych zachowań. Te kilka czynów traktuje się jako jedno przestępstwo. Ale biorąc pod uwagę sposób rozwarstwiania czynów karnych skarbowych na przestępstwa i wykroczenia, gdzie bardzo często tym czynnikiem dzielącym czyny jest wartość przedmiotu czynu zabronionego (przy wykroczeniu wartość nie może przekraczać pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia) - gdy ktoś np. przemyca nagminnie, przedmiot ten mu się zsumuje i konstrukcja czynu ciągłego może wtedy się przekształcić w zarzut popełnienia nie kilku wykroczeń lecz zarzut przestępstwa celnego, zagrożonego znacznie surowszą karą. Jeśli czyny zabronione polegają na uszczupleniu lub na narażeniu na uszczuplenie należności publiczno prawnej, to za krótki odstęp czasu uważa się okres do sześciu miesięcy. Z jednej strony jest to „korzystne” dla sprawcy, ale również na skutek kumulacji wartości przedmiotów czynów może ono się przekształcić z wykroczenia w przestępstwo.

Inna sytuacja prawnej jedności czynów występuje wówczas, gdy czynów jest więcej a uważamy i pociągamy do odpowiedzialności, że czyn jest jeden przy konstrukcji tzw. współukaranych czynów uprzednich i następczych. Do tych czynów uprzednich zalicza się czyny, które były popełniane w poszczególnych formach stadialnych (przeddokonaniowych), np. jeśli ktoś najpierw usiłował dokonać np. przemytu, a później dokonał tego przemytu (np. przerwał to bo sytuacja na granicy była niesprzyjająca) - on odpowie za dokonanie tego czynu. Liczy się bowiem finalny czyn, a nie to co miało miejsce wcześniej. Również gdyby się zdarzało, że ktoś podżega kogoś do popełnienia przestępstwa skarbowego lecz ta osoba podżegana nie dała się nakłonić, w związku z tym osoba ta sama dokonuje przestępstwa. Wtedy nie będzie odpowiadać za wcześniejsze podżeganie lecz za dokonanie finalnego czynu. Przy podziale ról nie może być tak, by jeden z naruszycieli prawa uszedł bezkarnie. Art. 97 KKS stanowi, że: „kto wyłudza indywidualne zezwolenie dewizowe przez podstępne wprowadzenie w błąd organu uprawnionego do udzielania takich zezwoleń, podlega karze do 720 stawek dziennych Abo karze pozbawienia wolności do lat 2, labo karze łącznej. Tej samej karze podlega sprawca, który używa takiego wyłudzonego dokumentu. Przepis jest rozpisany na dwa zachowanie naganne - jednak jeżeli ta sama osoba najpierw wyłudza dokument (po to by go użyć) są to dwa zachowania lecz przyjmuje się konstrukcję prawnej jedności czynu przestępstwa. Jeżeli mamy pozorny zbieg przestępstw z powodu prawnej jedności czynu to sprawca odpowiada za jedno zachowanie naganne, mimo że popełnił ich więcej.

Inaczej jest rzecz uregulowana jeśli sprawca ma na swoim koncie kilka czynów i maja one status przestępstw skarbowych; inaczej również jest gdy czyny te maja status wykroczeń skarbowych. Przestępstwa skarbowe: jeżeli sprawca dopuszcza się niejednego przestępstwa skarbowego i do tej pory nie „wpadł” i nie był karany - to w końcu jeśli te czyny zostaną ujawnione (przynajmniej dwa) to ten sprawca za te wszystkie czyny popełnione do danego momentu powinien być pociągnięty do odpowiedzialności razem (za wszystkie czyny w jednym postępowaniu - ze względu na ekonomikę procesową). W zakresie realnego zbiegu przestępstw skarbowych art. 20 par 2 KKS recypuje odpowiednie przepisy KK (art. 85, 86 par. 2 i 3, 87, 88, 89 par.1 i 3, 90, 92).

Realny zbieg przestępstw skarbowych a popełnianie przestępstw w warunkach recydywy skarbowej

O recydywie skarbowej mówimy wtedy, kiedy sprawca ma na swoim koncie niejedno przestępstwo skarbowe ale one są przedzielone skazaniami za poprzednie. Zatem sprawca popełnia przestępstwo skarbowe, zostaje skazany, odbył karę (lub jeszcze nie zdążył) i popełnia kolejne przestępstwo skarbowe w warunkach powrotu do przestępstwa po skazaniu. Jest to traktowane surowo, przy odpowiedzialności karnej obliguje sąd do nadzwyczajnego obostrzenia kary. Uważa się, że kara powinna pobudzić do refleksji, powinna powstrzymać od kolejnego złamania prawa. Inaczej patrzy się na sprawców, którzy popełnili dwa lub więcej przestępstw skarbowych, lecz do tej pory nie stanęli przed obliczem wymiaru sprawiedliwości. Zatem jeszcze nie wiedzą czym jest ponoszenie odpowiedzialności. Traktuje się więc inaczej tę kategorię przestępców, więc jest możliwe ich łagodniejsze potraktowanie, niż by mieli odpowiadać za każde przestępstwo z osobna. Sprawca staje przed sądem, nie jest wtedy istotne czy sprawca dopuszczał się takich samych rodzajowo przestępstw. Sąd skaże go za każde z nich wymierzając tzw. karę jednostkową i później na bazie kar jednostkowych będzie musiał przystać do wymierzenia kary łącznej. Łączymy kary jednorodzajowo: pozbawienie wolności z pozbawieniem wolności, ograniczenie wolności z ograniczeniem wolności, grzywna z grzywną. Ale gdyby się zdarzyło, że sprawca za jeden czyn został skazany na kare pozbawienia wolności a za drugi na kare ograniczenia wolności - wtedy na użytek orzekania kary łącznej trzeba to ograniczenie wolności przeliczyć na pozbawienie wolności, w relacji 2-1, czyli 30 dni ograniczenia wolności równe jest 15 dniom pozbawienia wolności. Zawsze kara pozbawienia wolności jako surowsza - zawsze daje mniejszy czas dolegliwości niż kary „wolnościowe”.

Łączenie kar, np. 2 x pozbawienie wolności - najpierw określa się przedział w jakim kara może się kształtować, zasada jest taka, że kara łączna musi się mieścić przedziale: od najsurowszej z kar orzeczonych do ich sumy. Przy czym ta suma nigdy nie może przekroczyć 15 lat pozbawienia wolności, 18 miesięcy ograniczenia wolności i 1080 stawek dziennych grzywny. Jeżeli sprawca za jedno przestępstwo skarbowe został skazany na rok pozbawienia wolności, za drugie na pól roku pozbawienia wolności to kara łączna będzie oscylować w 1-1,5 roku pozbawienia wolności. Sąd w ramach tego przedziału musi orzec dokładnie ile. Gdyby grzywny pojawiły się wielokrotnie to również trzeba orzec karę łączną, w myśl zasady: minimum to najsurowsza z orzeczonych kar, maksimum to suma kar, która jednak nie może przekraczać 1080 dziennych stawek. Jeżeli oprócz kar były orzeczone środki karne lub środki zabezpieczające za którekolwiek z przestępstw, to również do kary łącznej należy te środki dorzucić. Jeżeli oprócz kary orzeczono środki karne rozciągnięte w czasie, np. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej - należy określić łączny czas działania środka karnego.

Każdy sprawca kilku przestępstw czy wykroczeń skarbowych będących w realnym zbiegu ma prawo do wymierzenia kary łącznej. Wymiar kary łącznej nie może nigdy pogorszyć sytuacji sprawcy.

Przy realnym zbiegu wykroczeń skarbowych - kara za wykroczenia jest grzywna, która zawsze występuje w tej samej wysokości. Ustawodawca w art. 50 KKS, stanowi, że jeżeli sąd orzeka jednocześnie o ukaraniu za dwa lub więcej wykroczeń, sąd od razu wymierza jedną kare łączną, w wysokości nadzwyczajnie obostrzonej do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Więc jeżeli mamy kilka wykroczeń za które sprawca łącznie odpowiada - wtedy orzeka się jedną grzywnę, ale w rozmiarze do trzydziestokrotności minimalnego wynagrodzenia. Nie stoi tu na przeszkodzie orzeczenie także innych środków pozostające w zbiegu wykroczeń.

Sprawca dopuszcza się jednego czynu nagannego ale czyn wyczerpuje znamiona w dwóch lub więcej przepisach kodeksu karnego skarbowego. Istnieje:

1. Pozorny zbieg przepisów ustawy KKS do danego zachowania

2. Rzeczywisty zbieg przepisów.

Pozorny zbieg przepisów ustawy - następuje wtedy, gdy stosując przyjęte w prawoznawstwie reguły wyłączenia wielości ocen możemy na podstawie pewnych zabiegów myślowych wyeliminować część z tych przepisów i zostawić tylko jeden. Zatem jeśli się da wyeliminować pozostałe kwalifikacje prawne, to oznacza, że zbieg jest pozorny i nie będziemy tych przepisów uwzględniać. Do tych reguł wyłączających wielość ocen należą:

1. reguła specjalności - lex specialis derogat legi generali, często spotykany w obszarze prawa karnego, tam gdzie mamy typy przestępstw skarbowych i ich odmiany. Wiele zachowań nagannych są rozwarstwione na typ podstawowy przestępstwa, typ uprzywilejowany, kwalifikowany. Przepis szczególny który uszczegóławia opis ustawowy czynu wypiera przepis ogólny.

2. reguła pochłaniania - lex consumens derogat legi consumptae, w KKS nie ma zastosowania.

3. reguła subsydiarności - lex primaria derogat legi subsidiariae, (przepis zasadniczy wypiera przepis pomocniczy). Sam ustawodawca mówi o tym, że dana regulacja ma charakter przepisu subsydiarnego. Czyli jest tak na „wszelki wypadek” w sytuacji gdyby sprawcy nie można byłoby zarzucić innego zachowania nagannego. Np. art. 84 - kto nie dopełniając obowiązku nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w działalności danego przedsiębiorcy lub innej jednostki organizacyjnej dopuszcza, choćby nieumyślnie do popełnienia czynu zabronionego określonego w tym rozdziale, podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Paragraf 2 zawiera expressis verbis zasadę subsydiarności - Przepisów paragrafu 1 nie stosuje się, jeżeli czyn sprawcy wyczerpuje znamiona innego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego określonego w tym przepisie. - Jeżeli sprawca, który jest kierownikiem danej jednostki namawia np. głównego księgowego do robienia oszustw podatkowych to nie będzie odpowiadał za subsydiarne wykroczenie braku nadzoru nad pracownikami, w wyniku czego dochodzi do naruszeń prawa lecz będzie odpowiadał za nakłanianie do oszustwa podatkowego, bo to jest właśnie jego zasadnicze zachowanie naganne.

Jeżeli dokonano zabiegi myślowe, zastosowano reguły wyłączające wielości ocen, ale nie udało się wyeliminować tej wielości ocen i nadal dane zachowanie podpada pod niejeden przepis ustawy karnej skarbowej - wówczas jest to realny zbieg przepisów ustawy rzeczywisty. Należy wówczas zastosować kumulatywną kwalifikację prawną czynu.

Art. 7 par. 1 i 2. - Jeżeli ten sam czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach kodeksu, przypisuje się tylko jedno przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Np. sprawca dokonuje przemytu do Polski wyrobów alkoholowych bez znaków akcyzy. Czyn ten wypełnia znamiona dwóch przestępstw lub wykroczeń (zależy na jaką skale jest to przemyt) bo jest to import towaru bez akcyzy (podatek akcyzowy), poza tym towar jest przeprowadzany przez granicę nielegalnie (bez przedstawienia organom celnych np. dopuszczenia do obrotu). W tej sytuacji czyn sprawcy podpada pod przepis - z jednej strony - art. 63 par. 2 lub par 7 KKS. Z drugiej strony - art. 86 (o przemycie). W tej sytuacji skazujemy sprawcę za jeden czyn na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Zatem uznajemy go winnym popełnienia czynu, który wyczerpuje znamiona art. 63 i 86 KKS. Powstaje pytanie przy wymiarze kary - sankcje są przecież dwie - art. 63 par 2 (grzywna do 720 stawek dziennych albo kara pozbawienia wolności do lat 2 albo obie te kary łącznie), w art. 86 grozi za to kara grzywny do 720 stawek dziennych, kara pozbawienia wolności do lat 5 albo obie kary łącznie. Sprawcy można wymierzyć tylko jedna karę. W związku z tym wymierza się kare na podstawie przepisu przewidującego kare najsurowszą. Zatem w powyższym przykładzie sankcja będzie zastosowana z artykułu dot. przemytu.

Przy zbiegu - jeżeli na podstawie jednego z przepisów zbiegających się można wymierzyć np. środki karne a drugiego nie można - kare można wymierzyć na podstawie jednego przepisu a środki karne w oparciu o drugi przepis.

Gdyby sankcje byłyby takie same - ustawodawca daje wskazówkę, by kare wymierzyć na podstawie przepisu, którego znamiona najpełniej charakteryzują czyn sprawcy.

Idealny zbieg przestępstwa/wykroczenia skarbowego z przestępstwem/wykroczeniem powszechnym - art. 8 (wspólny dla przestępstw i wykroczeń) - sytuacja idealnego zbiegu jest taka, że czyn jest jeden ale podpada pod przepis KKS i pod przepis np. KK. Np. przekupny celnik weźmie łapówkę za zaniechanie kontroli na przejściu granicznym. Czyli z jednej strony pomaga w paserstwie celnym, co jest zabronione przez KKS, a wzięcie łapówki przez funkcjonariusza publicznego jest przestępstwem z art. 228 KK. Zatem popełnia jeden czyn, który podpada pod dwie kwalifikacje prawne. Ustawodawca w takim przypadku nakazuje stosować każdy z tych przepisów. Oznacza to pociągnięcie do odpowiedzialności z KKS i KK. Zatem sprawca może być dwukrotnie pociągnięty do odpowiedzialności. Nie może jednak cierpieć dwa razy za jeden czyn. Więc art. 8 par. 2 wskazuje, że wykonaniu następuje tylko najsurowsza z kar. Jeżeli obok kary najsurowszej orzeczono jeszcze kare grzywny to również ta kara podlega łącznemu wykonaniu. Gdyby jednak obok najsurowszej kary orzeczono jeszcze kilka grzywien, wykonaniu podlega tylko najsurowsza z grzywien.

Nie ma idealnych zbiegów w ramach danych działów prawa!

Kary i inne środki reakcji karnej na czyn zabroniony

Bogatszy katalog dotyczy przestępstw skarbowych, mniejszy natomiast w przypadku wykroczeń.

Za wykroczenia można ponieść karę grzywny. Jest wymierzana w systemie kwotowym, jej dolna granica to 1/10 minimalnego wynagrodzenia (art. 48), a górna granica to 20-krotność tego minimalnego wynagrodzenia. Zatem, minimum grzywny to 127 zł, a maksimum 25 520 zł.

Jeśli karze się sprawcę w trybie postępowania mandatowego jest pewien limit. Organy dochodzenia mogą ukarać mandatem karnym jeżeli ukaranie grzywną do wysokości dwukrotności minimalnego wynagrodzenia będzie wystarczające, jeśli sprawca wyrazi zgodę na ukaranie w trybie postępowania mandatowego (w innym przypadku czekałoby go postępowanie sądowe).

Przy wykroczeniach skarbowych można ukarać w trybie postępowania nakazowego - bez rozprawy i wtedy również przy karaniu nakazowym mamy ograniczenie wymiaru kary grzywny do wysokości 10-krotności minimalnego wynagrodzenia.

Przy każdej karze grzywny bierze się pod uwagę fakt, jak ten wyrok będzie odebrany przez ogół społeczeństwa. Przy karach grzywny istnieje pewna dyrektywa szczególna, która jest określona w art. 48 par. 4, nakazuje ona uwzględniać stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy oraz jego możliwości zarobkowe. Kara grzywny nie może godzić w sprawcę w sposób, który godzi jednocześnie w podstawowy byt jego rodziny. Nie można przerzucać tej dolegliwości na innych członków rodziny - tak by odczuli karę swojego członka rodziny (sprawcy). Wiadomą kwestią jest fakt, że sprawcy mają różny status majątkowy - od bardzo zamożnych po dość ubogich, stąd należy tak miarkować karę by była jednakowo dolegliwa, mimo zróżnicowanego poziomu.

Kara grzywny jest karą podstawową, która grozi również za przestępstwa skarbowe. Grozi za wszystkie wykroczenia i za wszystkie przestępstwa. Czasem jako samoistna kara a czasem jako alternatywa np. kumulatywnie razem z kara pozbawienia wolności. Grzywna za przestępstwa skarbowe jest co do zasady karą surowszą, wymierzana jest w systemie stawek dziennych. Najpierw sąd musi wymierzyć ile stawek dziennych (minimum 10 stawek, maksimum 720), wówczas sąd musi skonkretyzować kwotowo wysokość jednej stawki. Również ta stawka wynika z uwzględnienia szczególnej dyrektywy wymiaru kary - tak samo jak przy wykroczeniach. Jedna stawka dzienna nie może być niższa niż 1/30 wartości minimalnego wynagrodzenia, czyli ok. 42,5 zł. Natomiast maksymalna wysokość tej stawki dziennej to 400-krotność tej 1/30-stej (art. 23 par.3), czyli 400 x 42,5 zł = 17 013 zł.

Kara ograniczenia wolności jest przewidziana jest tylko w jednym przepisie, dotyczącym przestępstwa loteryjnego - nielegalnej sprzedaży losów (art.110 KKS). Mimo to, kara ograniczenia wolności może być szeroko stosowana jako kara zamienna w zamian za widniejące w sankcji pozbawienie wolności. Art. 26 - zawsze za kare pozbawienia wolności można orzec karę ograniczenia wolności, co nie stoi na przeszkodzie by dorzucić jeszcze karę grzywny.

Z możliwości zamiany kary pozbawienia wolności na kare ograniczenia wolności nie mogą skorzystać pewne grupy przestępców, uznanych jako szczególnie groźnych, wymienieni w art. 37: przestępcy zawodowi - ci, którzy uczynili sobie z przestępstw źródło dochodów, recydywiści, sprawcy ciągu przestępstw skarbowych; sprawcy - członkowie zorganizowanej grupy przestępczej; sprawcy stosujący jednocześnie przemoc; sprawcy, którzy wykorzystali do dokonania zabronionego czynu inne osoby; sprawcy, którzy popełnili przestępstwa powodując szkody dużej wartości. Sąd może zastosować zamienne karę pod warunkiem, że w wyroku określi obowiązek wyrównania uszczerbku finansowego i określi termin.

W przypadku kary ograniczenia wolności mamy recepcję uregulowań KK - art. 26 par. 4. Kara ograniczenia wolności wynosi minimum 1 miesiąc, maksimum 12 miesięcy, przy nadzwyczajnym obostrzeniu kary może sięgnąć 18 miesięcy. Kara ta polega na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie. Wyjątkowo, w stosunku do osób, które pracują zawodowo sąd może orzec ten obowiązek w formie potrącenia z wynagrodzenia za pracę (od 10 do 25%). W związku z karą ograniczenia wolności bez zgody sądu nie można zmieniać miejsca stałego pobytu, stawiać się na każde wezwanie sądu.

Kara ograniczenia wolności spotykana jest również przy okazji instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary. Złagodzenie kary odnośnie sprawców przestępstw skarbowych może polegać m.in. na tym, że zamiast wymierzania sprawcy kary pozbawienia wolności - zastępuje się to karą ograniczenia wolności.

Kara pozbawienia wolności - w KKS ma nietypowy wymiar, szczególnie w przypadku minimum - wynosi tylko 5 dni (art. 27 par 1. KKS), maksimum 5 lat. Minimum 5 dni jest ustalone z tego względu, że przestępcy skarbowi nie są typowymi kryminalistami, zagrażającymi najważniejszym dobrom, np. życiu - stąd nie ma potrzeby długiego przetrzymywania ich we więzieniu. Tak krótka kara ma być „terapia szokową”, ma ostudzić sprawcę, pokazać, że skoro nie zapłacono grzywny - nauczkę ktoś dostanie we więzieniu, a tam rzadko kto czuje się dobrze. Kilkudniowy, przymusowy pobyt z nietypowym towarzystwem może być przykrym doświadczeniem.

W obszarze prawa karnego skarbowego możliwe do zastosowania są środki probacyjne:

1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego - jest korzystne dla sprawcy. Jest tu wyrok warunkowo umarzający postępowanie, który jest rejestrowany w Krajowym Rejestrze Karnym, lecz tylko po to, by śledzić okres próby. Ten wyrok jednak sprawy nie osądza, nie przesądza o winie, nie ma wymiaru kary. Jest to wyrok, który nie jest skazujący. Tej instytucji nie odnosimy do wykroczeń. Konieczne są następujące przesłanki: instytucję można stosować gdy społeczna szkodliwość czynu jest nie jest znaczna. Sprawca nie może być karany do tej pory za przestępstwo umyślne (prawie wszystkie przestępstwa karne skarbowe są umyślne - stąd instytucja ta nie dotyczy recydywistów). Nie ma tu ograniczenia zagrożenia karą. Czyli nawet przy przestępstwach zagrożonych najsurowszą karą - można ta instytucję zastosować. Przestępcy z art. 37 są wyłączeni z tej instytucji. Korzystne rozwiązania stosuje się dla sprawców, którzy na to „zasługują”, dla katalogu przestępców z art. 37 stosuje się obostrzenie kary. Można warunkowo umorzyć postępowanie gdy czyn sprawcy polegał na uszczupleniu należności publiczno prawnej, lecz musi on uregulować w całości uiścić należność w określonym terminie. Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, trwa on 1-3 lata. Jeśli sprawca nie uiści tej należności w określonym terminie, uważa się, że uchybił obowiązkowi i wówczas postępowanie odwiesza się i można ukarać sprawcę za czyn za który pierwotnie miał odpowiadać.

2. Warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary - art. 69 par 1 i 2 KK. Zawieszenie wykonania kary polega na tym, że w jednym punkcie orzeka się karę a w drugim punkcie zawiesza się jej wykonanie. Zatem kar zawieszonych się nie wykonuje. W ten sposób daje się sprawcy szansę, nakłada się na sprawcę obowiązki probacyjne, np. obowiązek wyrównania uszczuplenia należności. Zawiesić można wszystkie typy kar. Zazwyczaj karę się zawiesza przy pozytywnej prognozie kryminologicznej, czyli jeśli uzna się, że z uwagi na właściwości sprawcy, rokuje on pozytywnie na przyszłość i cel kary zostanie osiągnięty.

3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie - osadzeni mogą się ubiegać o warunkowe uwolnienie po połowie orzeczonej kary. Wynika to z recepcji art. 78 par 1 KK. Odnośnie recydywistów skarbowych istnieją specjalne uregulowanie - art. 42 - recydywiści skarbowi mogą być warunkowo zwolnieni z zakładu karnego po odbyciu 2/3 kary, nie wcześniej niż po sześciu miesiącach, a sprawcy zawodowi lub działający w strukturach zorganizowanej grupy mogą być zwolnieni po odbyciu nie wcześniej niż ¾ kary, nie wcześniej niż po roku.

Wobec sprawców przestępstw skarbowych mogą zostać zastosowane środki zabezpieczające o charakterze leczniczym lub nieleczniczym, a do sprawców wykroczeń skarbowych tylko jeden środek zabezpieczający o charakterze nieleczniczym - przepadek przedmiotu tytułem środka zabezpieczającego.

Środki zabezpieczające mają na celu zabezpieczyć społeczeństwo przed niebezpiecznym sprawcą przestępstwa, czyli takim, co do którego istnieje przekonanie, że będzie naruszał prawo w przyszłości. Środki zabezpieczające sa przewidziane dla takich kategorii sprawców, którzy z jakiś powodów karać nie można. Zatem, chodzi o osoby niepoczytalne, nieletnie. Można w przypadku sprawców przestępstw stosować środki lecznicze (np. umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym, odwykowym, zakładzie karnym, w którym oferuje się środki lecznicze lub rehabilitacyjne), przepadek przedmiotów oraz zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska. Środki zabezpieczające można orzec jako środek karny, ale środek karny jest zawsze terminowy. Natomiast środki zabezpieczające są co do zasady bezterminowe. Stosuje się je tak długo jak to jest potrzebne.

Przepadek przedmiotu jako środek zabezpieczający - można go zastosować zgodnie z art. 43 zastosować w stosunku do sprawcy, który w chwili popełnienia czynu był niepoczytalny, jak również w stosunku do tego, którego czyn był społecznie o znikomej szkodliwości, ale na poziomie zbyt małym by miał status przestępstwa czy wykroczenia skarbowego. W razie warunkowego umorzenia postępowania karnego - nie można ukarać środkiem karnym, lecz przepadkiem tytułem środka zabezpieczającego tak. Zatem ten przepadek może być w dwojakiej roli orzeczony. Przepadek przedmiotu tytułem środka zabezpieczającego stosuje się również także w razie umorzenia postępowania w razie nie wykrycia sprawców, zasila on wówczas skarb państwa.

Środki karne

Art. 2 par. 2. Katalog obejmuje 8 środków, w tym 3 za wykroczenia. Wspólne środki karne to: dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, przepadek przedmiotów, ściągniecie równowartości pieniężnej w przypadku przedmiotów. Środki dotyczące wyłącznie przestępstw to: przepadek korzyści majątkowej, ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej, zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub obejmowania określonego stanowiska, podanie wyroku do publicznej wiadomości oraz pozbawienie praw publicznych. Środki karne maja wzmocnić represję karną, lecz niekiedy są przewidziane do samoistnego stosowania. Samoistnym środkiem karnym jest np. dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, przy czym dziwne jest to że ustawodawca zaliczył tą instytucje do środków karnych. Zaletą tej instytucji jest to, że sprawca uchodzi za osobę niekaraną. Nie jest odnotowywany w Krajowym Rejestrze Karnym. Poddanie się odpowiedzialności zostało zakwalifikowane do rozdziału nazwanego „zaniechanie ukarania sprawcy”. Jednak faktycznie sprawca sam się karze, a władza na to łaskawie pozwala. Instytucja uregulowana jest w części ogólnej i przepisach procesowych. Trzeba podkreślić, że instytucja ta jest prawem sprawcy i to od niego zależy czy chce z tego prawa skorzystać. Jeśli tak - może to zrobić ustnie do protokołu lub na piśmie. Organ postępowania przygotowawczego ma obowiązek prawny pouczyć sprawcę o przysługującym mu prawie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, o korzyściach itp. Może się poddać każdy sprawca wykroczenia, a w przypadku przestępców skarbowych - dotyczy wyłącznie sprawców, zagrożonych wyłącznie kara grzywny. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą ograniczenia czy pozbawienia wolności, ta możliwość nie istnieje. Z tej instytucji nie mogą również skorzystać sprawcy przestępstw, które są zagrożone grzywną, lecz sprawcy należą do tej kategorii „groźnych”. Gdy osoba trzecia złożyła interwencję co do przedmiotu zagrożonego przepadkiem. Interwenient jest to podmiot, który nie będąc podejrzanym ani oskarżonym w postępowaniu o przestępstwo czy wykroczenie skarbowe, zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do przedmiotu podlegającemu przepadkowi. Warunki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności: art. 17, 143 - trzeba uiścić należność publiczno prawną, w przypadku kary grzywny - trzeba uiścić min. 1/3 minimalnego wynagrodzenia - jeśli czyn stanowił przestępstwo. W przypadku wykroczeń skarbowych - trzeba uiścić kwotę tytułem kary grzywny, co najmniej 1/10 minimalnego wynagrodzenia, opłacić koszty sądowe. Jeżeli za dany czyn grozi przepadek przedmiotu - ma on charakter obligatoryjny - sprawca musi jeszcze wyrazić zgodę na przepadek tych przedmiotów i złożyć je do dyspozycji, lub złożyć równowartość tych przedmiotów. Do rozpatrzenia tego wniosku upoważnione są finansowe organy dochodzenia. Gdyby się sprawa toczyła przed organem niefinansowym to można ukarać go mandatem, lub dobrowolnie poddać się karze i przekazać sprawę finansowemu organowi dochodzenia. Złożony wniosek o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może być cofnięty ale nie wcześniej niż po upływie miesiąca od daty jego złożenia i nie później niż po wniesieniu do sądu przez finansowy organ dochodzenia wniosku o udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Często oferty sprawców jako kary nie są akceptowane przez organy, gdyż są zbyt niskie by wyrazić zgodę na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Wtedy zaczyna się faza negocjacji co do warunków na jakich sprawca podda się karze. Art. 146 par. 2. - dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie może przekraczać średniego poziomu zagrożenia grzywną. Gdy wniosek trafi do sądu, ma on wówczas dwie możliwości: albo się do niego przychyla albo nie zaakceptuje. Jeśli zaakceptuje to musi orzec w taki kształcie jakim ustalono we wniosku.

Wykład 7.

Przepadek przedmiotów - przewidziany jest zarówno dla przestępstw jak i wykroczeń skarbowych. Zakres tego przepadku przedmiotów jest prawie taki sam. Przepadek przedmiotów obejmuje cztery grupy przedmiotów:

1. pochodzące bezpośrednio z przestępstwa czy wykroczenia skarbowego - czyli te przedmioty, które sprawca na skutek popełnienia czynu zabronionego zyskuje, np. przemycone egzotyczne zwierzęta, nielegalna produkcja produktów akcyzowych.

2. Przedmioty, narzędzia stanowiące mienie ruchome, które służyły lub były wykorzystane do popełnienia czynu zabronionego - podlegają przepadkowi, gdyż istniałoby zagrożenie ponownego ich wykorzystania, np. samochody, samoloty, łodzie. Czasem taki przepadek może być bardziej bolesny niż sama kara. Art. 31 par. 3 stanowi, że nie orzeka się przepadku, jeżeli jego orzeczenie nie byłoby współmierne do wagi popełnionego czynu. W przypadku wykroczeń skarbowych, przepadek nie dotyczy co do zasady środka przewozowego, chyba że został on specjalnie przysposobiony do popełnienia czynu zabronionego. „Specjalne przystosowanie środków przewozowych do popełnienia czynu zabronionego” oznacza tworzenie tzw. schowków, podwójnych ścian, dna itp.

3. Opakowania, przedmioty połączone z przedmiotem przestępstwa czy wykroczeń w taki sposób, że nie można dokonać ich rozłączenia bez uszkodzenia któregokolwiek z tych przedmiotów - orzeka się przepadek przedmiotu wraz z tymi opakowaniami, częściami składowymi by nie przysparzać organom ścigania czy sprawiedliwości dodatkowej pracy w postaci rozdzielania elementów. Poza tym, przedmiot zdemontowane są już zniszczone, mniej atrakcyjne dla potencjalnych nabywców. Te przedmioty z chwilą uprawomocnienia się wyroku zasilają skarb państwa. Jednak samo składowanie jest dość kłopotliwe więc państwo stara się spieniężyć ten majątek.

4. Przedmioty tzw. zakazane - to przedmioty, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione. Np. broń, materiały wybuchowe, promieniotwórcze, narkotyki, odpady toksyczne, materiały pornograficzne, egzotyczne zwierzęta, wyroby z ich skór czy kości, niektóre nasiona roślin, dzieła sztuki, które maja status zabytków (generalnie dzieła tworzone przed 1945 rokiem), farmaceutyki i produkty do ich wyrobu. Pozostawienie tych przedmiotów w rękach przestępców byłoby ze społecznego punktu widzenia groźne, szkodliwe.

Warunki orzekania przepadku: łączy się z pozbawieniem prawa własności do tych przedmiotów właściciela czy osób uprawnionych. Zatem, zgodnie z konstytucja może się to odbyć tylko z za pomocą prawomocnego wyroku sądowego skazującego. Art. 30: przepadek sąd może orzec tylko w wypadkach przewidzianych w kodeksie a orzeka się go gdy kodeks ta stanowi. Zatem można orzekać obligatoryjnie lub fakultatywnie, ale tylko gdy mamy wyraźne upoważnienie do tego w kodeksie. To upoważnienie wygląda w ten sposób, że ustawodawca w kolejnych artykułach tegoż art. 30 podaje typy przestępstw i wykroczeń i ich odmiany, przy których trzeba orzec przepadek, ewentualnie można orzec przepadek i który z tych 4 kategorii przedmiotów.

Ustawodawca pozwala na orzekanie przepadku przedmiotów, które nie są własnością sprawcy. Może mieć to charakter obligatoryjny jak i fakultatywny. Podstawa jest wskazanie takiej możliwości w ustawie. Zgodnie z art. 31, np. przepadek samochodu, który służył jako środek transportu do przemytu towarów. Załóżmy, że samochód nie jest własnością sprawcy, lecz jego rodziców. Samochód wówczas jest zagrożony przepadkiem. Istnieje możliwość orzeczenie jego przepadku, mimo, że sprawcą nie był właściciel - jeśli właściciel lub inna uprawniona osoba przewidywała lub mogła przewidzieć, gdyby zachowała dostateczne środki ostrożności, że może ono posłużyć do popełnienia czynu sprzecznego z prawem. Jeśli nie można przewidzieć, np. ktoś działał w tajemnicy - w takiej sytuacji np. samochód nie jest zagrożony przepadkiem.

Czasami z przepadkiem łączy się możliwość lub konieczność zniszczenia przedmiotów objętych przepadkiem. Nie wszystkie przedmioty się spienięża - np. zarekwirowanych produktów tytoniowych. Ze zniszczeniem przedmiotów objętych przepadkiem wiążą się często dość duże koszty. Jest to dodatkowa dolegliwość dla sprawcy, gdyż to on ponosi te koszty. Powstaje pytanie: dlaczego wyroby tytoniowe - tak, a inne wyroby, np. alkoholowe nie podlegają zniszczeniu. Odpowiedź jest taka, że np. papierosy często produkowane są w nielegalnych wytwórniach, z produktów nieznanych, niespełniających standardów - nikt nie będzie badał ich składu ze względu na koszty. Papierosy co do zasady są szkodliwe dla zdrowia więc orzeka się obligatoryjnie ich zniszczenie. Przy innych produktach - można zarządzić ich zniszczenie w całości lub w części jeśli sprzedaż tych produktów jest niemożliwa, znacznie utrudniona lub nieuzasadniona lub gdy przedmioty te nie odpowiadają warunkom dopuszczenia do obrotu w kraju.

Jeżeli z jakiś powodów nie można orzec przepadku przedmiotów, gdyż np. te przedmioty zostały ukryte czy zniszczone sąd orzeka zamiast przepadku środek karny ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotu. Jest to korzystniejsza forma z punktu widzenia państwa.

Przepadek korzyści majątkowej pochodzących bezpośrednio i pośrednio z przestępstwa

Pojecie korzyści majątkowej jest pojęciem szerszym, obejmuje również np. udziały w firmach, odsetki od kapitału, nieruchomości.

Jeżeli sprawca z popełnienia przestępstwa skarbowego osiągnął choćby pośrednio korzyść majątkową niepodlegającą przepadkowi, sąd orzeka środek karny przepadku tej korzyści. Jeśli nie można jej orzec - orzeka się substytut, czyli ściągnięcie równowartości pieniężnej tej korzyści. Z korzyściami majątkowymi uzyskanymi choćby pośrednio z przestępstwa (np. domy, samochody kupione za pieniądze z przemytu) - ich pochodzenie zaznacza się tym, że nieważna jest odległość tych korzyści od samego przestępstwa. Należy wykazać związek przyczynowy i więź miedzy faktem popełnienia przestępstwa a wejściem w posiadanie tych składników majątkowych.

Niektórzy nagminnie dokonują przestępstw skarbowych - w sytuacji jeżeli sprawce pociąga się do odpowiedzialności i chce się skazać na karę za popełnienia przestępstwa w wyniku którego sprawca osiągnął korzyść majątkową dużej wartości - przyjmuje się pewne domniemania.

Unia Europejska i społeczność międzynarodowa wyraziły zgodę by wprowadzić do ustawodawstwa domniemania, które pozwalają sięgać po majątki przerzucając na sprawcę o obowiązek udowodnienia, że to co posiadają - posiadają legalnie. Jeśli nie udowodnią tego - można orzec ich przepadek. W sytuacji gdy z przestępstwa określono majątek dużej wartości, tzn. przekraczającą 500-krotność minimalnego wynagrodzenia.

W art. 33 par 2 - pierwsze domniemanie - w razie skazania przestępcy za przestępstwo skarbowe z którego osiągnął korzyść co najmniej dużej wartości uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł, w czasie od popełnienia przestępstwa skarbowego lub po jego popełnieniu do chwili orzekania w sprawie przy wydawaniu np. nieprawomocnego wyroku, stanowi to korzyść majątkową uzyskaną z popełnienia przestępstwa skarbowego, chyba że sprawca (lub Inna osoba) przedstawi dowód przeciwny. Wszystko co sprawca uzyskał od popełnienia przestępstwa do momentu wyrokowania uważa się, że jest z nielegalnego źródła i może podlegać przepadkowi. To domniemanie dotyka również osób trzecich, jeżeli ze sprawy wynika duże prawdopodobieństwo, że sprawca skazywany za przestępstwo skarbowe przeniósł na osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa. Uważa się, że te rzeczy, które są aktualnie samoistne w posiadaniu tej osoby czy jednostki, należą nie do nich lecz do sprawcy. Chyba, że zainteresowana osoba przedstawi dowód zgodnego z prawem ich uzyskania. Przedmioty można objąć przepadkiem nie tylko na etapie wyrokowania lecz także na początku postępowania. Zatem domniemania działają również na użytek postępowania - zabezpieczenia środku karnego - przepadku korzyści majątkowej. W razie współwłasności orzeka się przepadek udziału należący do sprawcy, a jeśli nie da się podzielić - równowartość pieniężną tego udziału.

Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska

W przypadku zakazu wykonywania określonego zawodu czy piastowania określonych stanowisk w związku z faktem popełnienia przestępstwa skarbowego - mamy tu recepcję odpowiednich unormowań na grunt KKS z KK, art. 41 par 1 KK. Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu jeżeli sprawca użył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub zawodu albo wskazał że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem, np. stanowisko prezesa, dyrektora, zawód głównego księgowego. Taki zakaz utrudnia tym osobom przez najbliższy czas łamać prawo. Te zakazy mogą być orzeczone na czas od roku do lat pięciu.

Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej - zakaz określony jest już w KKS. Można go orzec tylko wtedy gdy kodeks tak stanowi. Musi wyraźnie wskazywać że przy danej sytuacji można orzec ten zakaz. Trzeba zauważyć, iż środek ten mocno uderza w wolność prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego od wol ustawodawcy zależy kiedy można a kiedy wręcz trzeba zakaz orzec. Ustawodawca w art. 34 par. 2 określił przypadki kiedy orzeczenie tego zakazu jest możliwe: wtedy gdy sprawca należy do kategorii osób zasługujących na surowe potraktowanie (z art. 37, nadzwyczajne obostrzenie kary), w przypadku przestępstw wymienionych w art. 34 par. 2.

Wobec sprawców przestępstw skarbowych można niekiedy orzec pozbawienie praw publicznych. Ono jest zastrzeżone tylko dla bardzo poważnych przestępstw, czyli tylko wtedy gdy stosujemy nadzwyczajne obostrzenie kary dla szczególnie groźnych sprawców, skazując ich na kary pozbawienia wolności na min 3 lata. Można jeszcze wówczas „dorzucić” jako dodatkowa dolegliwość pozbawienie praw publicznych do lat 5.

Możliwość podania wyroku do publicznej wiadomości w sposób określony - przesłanka orzekania tego środka jest szeroka - w uzasadnionych przypadkach, czyli wtedy gdy sąd uzna to za stosowne.

Wymiar kary

Powinien być zwyczajny - art. 12 par. 2 KKS, który ma zastosowanie również do wykroczeń skarbowych. Sąd orzeka w oparciu o uznanie w granicach przewidzianych przez ustawę, kierując się 4 dyrektywami:

1. Współmierność kary do stopnia szkodliwości czynu;

2. Współmierność kary do stopnia winy sprawcy;

3. Prewencja ogólna - czyli jak to odbierze ogół społeczeństwa, oby pozytywnie;

4. Prewencja indywidualna - czyli pozytywne oddziaływanie kary na sprawcę by spowodować u niego zniechęcenie do naruszania prawa.

Niekiedy ustawodawca wskazuje sądom szczególnie ostre potraktowanie sprawców i obliguje sąd do nadzwyczajnego obostrzenia kary, czyli nie tej kary która widnieje w sankcji, lecz surowszą. Surowiej karze się sprawców wymienionych w art. 37 KKS.

Wymiar kary nadzwyczajnie obostrzonej - wynika z art. 38 KKS. Sąd stosując nadzwyczajne obostrzenie kary, wymierza sprawcy karę pozbawienia wolności do sześciu miesięcy albo kare ograniczenia wolności w sytuacji gdy przestępstwo było zagrożone tylko karą grzywny w wysokości do 360 stawek dziennych. Jeżeli przestępstwo było zagrożone tylko kara grzywny ale w wysokości min. 360 stawek dziennych, to wymierza się kare pozbawienia wolności do roku lub ograniczenia wolności i można do tego „dorzucić” jeszcze grzywnę. Gdyby sprawca popełnił czyn z sankcją pozbawienia wolności to w tej sytuacji trzeba wymierzyć mu karę pozbawienia wolności min. miesiąc (gdzie normalnie to jest 5 dni) do górnej granicy ustawowego zagrożenia, zwiększonego o połowę, czyli np. z 3 lat robi się 4,5 roku pozbawienia wolności. Do tego można dorzucić grzywnę, z takim samym obostrzeniem.

Gdyby sprawca dopuścił się wymienionych w KKS przestępstw a kwota uszczuplonej należności publiczno prawnej jest wielka (przekracza 1000-krotność minimalnego wynagrodzenia) to wtedy to nadzwyczajne obostrzenie kary jest jeszcze surowsze, wymierza się wówczas karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 miesiące do górnej granicy ustawowego zagrożenia powiększonej podwójnie.

Możliwe jest również łagodniejsze potraktowanie sprawcy - nadzwyczajne złagodzenie kary. Przesłanki to recepcja art. 60 par 1 i 2. Oznacza to, że nadzwyczajne złagodzenie kary można stosować:

1. ilekroć ustawa na to pozwala;

2. W stosunku do młodocianego - gdy względy wychowawcze za tym przemawiają;

3. Gdy nawet najniższa kara przewidziana w sankcji za przestępstwo jest niewspółmiernie surowa.

W KKS w art. 36 są wskazane sposoby nadzwyczajnego złagodzenia kary. Mocno się jednak różni od prawa karnego, gdyż może ono polegać na zamianie kary pozbawienia wolności na kare ograniczenia wolności. Żeby orzec karę ograniczenia wolności zamiast pozbawienia wolności niezbędne jest zobowiązanie sprawcy przez sąd do uiszczenia należności publiczno prawnej w określonym terminie, jeśli sprawca swoim czynem takie uszczuplenie dokonał. Drugi sposób zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary może polegać na odstąpieniu od wymierzenia kary i na samoistnym orzeczenia środka karnego. Czyli sąd skazuje kogoś, lecz odstępuje od wymierzenia kary. Nadzwyczajne złagodzenie kary może polegać na odstąpieniu zastosowania środka karnego, nawet gdyby jego orzeczenie byłoby obligatoryjne. Inny specyficzny rodzaj nadzwyczajnego złagodzenia kary polega na tym, że łączy się z faktem, gdzie sprawca swoim czynem przestępczym spowodował uszczuplenie należności publiczno prawnej jednak przed wydaniem wyroku tą należność w całości uiścił. Wtedy nadzwyczajne złagodzenie kary może polegać tylko na orzeczeniu kary grzywny, nieprzekraczającej połowy górnej granicy ustawowego zagrożenia. Do tego można orzec któryś ze środków karnych. Istnieje pewna sytuacja, gdy nadzwyczajne złagodzenie kary ma charakter obligatoryjny, czyli nie zależy od uznania sądu, który musi ta karę zastosować. Dotyczy ona, tzw. „małego świadka koronnego” - art. 36 par. 3: Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z inną osobą lub osobami w popełnieniu przestępstwa skarbowego, jeżeli ujawnił przed organem postępowania przygotowawczego wszystkie istotne informacje dotyczące tych osób oraz okoliczności jego popełnienia. Taki sprawca, który pójdzie na współpracę z organami ściągania ma zapewnione nie tylko nadzwyczajne złagodzenie kary lecz nawet sąd może zawiesić wykonanie tej kary, mimo że przesłanki do zawieszenia nie są spełnione. Obligatoryjnego nadzwyczajnego złagodzenia kary nie stosuje się jeżeli sprawca, który poszedł na współprace z organami ścigania nie potwierdził w postępowaniu w sprawie o przestępstwo skarbowe ujawnionych przez siebie informacji a został wezwany do złożenia takich zeznań lub wyjaśnień. Warunkowe zawieszenie wykonania kary osoby, która poszła na współpracę z organami ścigania - nie stosuje się tego „dobrodziejstwa” w stosunku do sprawców zawodowych i działających w strukturach zorganizowanych.

W obszarze prawa karnego skarbowego istnieją trzy instytucje, które ustawodawca określa wspólnym mianem „zaniechania ukarania sprawcy”. Pod tym szyldem mieszczą się:

1. Czynny żal karny skarbowy;

2. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności;

3. Odstąpienie od wymierzenia kary.

Wszystkie trzy instytucje różnią się i w różnych sytuacjach stawia sprawcę. Instytucje te mają zastosowanie i do przestępstw i do wykroczeń skarbowych. Najkorzystniejszy jest czynny żal karno skarbowy i jego skutki. Nie dochodzi tu do ukarania sprawcy. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności - to nie państwo lecz sprawca sam poddaje się karze, na co sąd łaskawie pozwala. Ale należy pamiętać, że dobrowolne poddanie się odpowiedzialności choć nie daje piętna skazania (czyli sprawca uchodzi za niekaranego) to jednak określone dolegliwości ponosi, np. grzywna, przepadek, koszty postępowania itp.

Odstąpienie od wymierzenia kary jest instytucją najmniej korzystną. Sprawca jest skazany prawomocnym wyrokiem sadowym, ma piętno osoby karanej, tyle, że kary się nie orzeka. Można poprzestać na orzeczeniu środków karnych. Kary nie ma - ale wyrok skazujący i jego skutki są.

Wykład 8.

Czynny żal karny skarbowy - jest „wielkim dobrodziejstwem” dla sprawców, którzy naruszyli normę prawa karnego skarbowego, ale zreflektowali się zanim organ ścigania dowiedział się o popełnieniu przestępstwa przez te osoby i sami dokonali samodenuncjacji do organu. W rezultacie mają „premię” w postaci ustawowo zagwarantowanej bezkarności.

Uregulowanie to nie ma swojego odpowiednika w prawie karnym powszechnym, gdyż tu zawsze trzeba ponieść odpowiedzialność karną za swoje czyny naganne, nawet jeśli tego czynu się następnie żałuje. W prawie karnym skarbowym szkody są co do zasady o charakterze materialnym, więc można je naprawić także po czasie.

Instytucja czynnego żalu karno skarbowego dotyczy wszystkich typów czynów. Ma uniwersalne zastosowanie, zarówno do przestępstw jak i wykroczeń skarbowych. Warunkiem jest samodenuncjacja - należy złożyć zawiadomienie o fakcie naruszenia przez siebie prawa - na piśmie lub ustnie do protokołu, w czasie gdy organ ścigania nie posiadał jeszcze wyraźnej, udokumentowanej wiadomości o popełnieniu czynu zabronionego. Należy podać istotne okoliczności popełnienia tego czynu. W razie współdziałania z innymi osobami należy podać osoby współdziałające.

Nie można zadeklarować chęci ze skorzystania czynnego żalu karnego skarbowego po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowych, np. kontroli, przeszukania. Prawo to „odżywa” wówczas gdy czynność te nie doprowadziły do wykazania nieprawidłowości.

Istnieją pewne wyłączenia z korzystania z instytucji czynnego żalu karnego skarbowego. Mają one charakter personalny. Ustawodawca zabrania korzystania z tej instytucji:

1. Ten, kto kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego (sprawca kierowniczy);

2. Sprawca polecający, który polecił innej osobie wykonanie czynu;

3. Ten, kto zorganizował lub kierował związkiem przestępczym ((jeśli jednak dokona samodenuncjacji wraz z innymi członkami grupy może wówczas skorzystać z instytucji czynnego żalu);

4. Prowokator - ten, który nakłaniał inną osobę do tego by popełniła czyn zabroniony i do niej było skierowane postępowanie.

W art. 16 przy okazji nowelizacji ustawy wprowadzono uproszczoną formę czynnego żalu, który skutkuje niepodleganiem karze. Dotyczy on grupy przestępstw podatkowych, tych gdzie wiąże się to ze składaniem deklaracji podatkowych. Dotyczy to oszustw podatkowych, gdzie osoba sama musi określić swoje dochody. W razie nierzetelnej deklaracji, podczas gdy organ jeszcze o tym nie wie - osoba może z własnej inicjatywy złożyć korektę swojej deklaracji, wraz z podaniem przyczyny tej korekty. Jeżeli uiści w całości niezwłocznie lub w terminie wskazanym przez organ należności - ma zagwarantowaną bezkarność.

Odstąpienie od wymierzenia kary

Aby odstąpić od wymierzenia kary należy przesądzić fakt popełnienia przestępstwa czy wykroczenia, istnienie winy i skazać sprawcę. Dopiero w dalszej części wyroku, który normalnie jest poświęcony postanowieniom wymiary kary, zawiera się formułę: „sąd postanowił odstąpić od wymierzenia sprawcy kary”.

Jeśli będzie to odstąpienie związane z faktem popełnienia przestępstwa to odstąpienie może dotyczyć kary grzywny, kary ograniczenia wolności czy pozbawienia wolności. W przypadku wykroczeń będzie to odstąpienie dotyczące wymiaru kary grzywny. W obszarze prawa karnego skarbowego należy pamiętać, że sporą dolegliwość mogą zadać środki karne. Czasami mogą być bardzo drakońskie - np. przepadek przedmiotu. Może to powodować duże straty majątkowe sprawcy. Zatem samo odstąpienie od wymierzenia kary jest pewnym „dobrodziejstwem” lecz nie tak wielkim jak by się chciało. Odstąpienie to może być zupełne (całkowite), czyli polegać na odstąpieniu wymierzenia kary i odstąpieniu od wymierzenia środka karnego, nawet wtedy gdy jego orzeczenie jest obligatoryjne. Może zajść również odstąpienie częściowe (niezupełne) - odstępuje się od orzeczenia kary ale orzekamy wobec sprawcy środek karny, który niekiedy jest bardzo dolegliwy.

Zasadniczo nie można z tej instytucji korzystać w przypadku ukarania za przestępstwo skarbowe tylko wtedy gdy ono jest zagrożone karą powyżej 3 lat pozbawienia wolności, czyli w przypadku popełnienia najcięższych przestępstw. Jeśli przestępstwa są zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności lub karą łagodniejszą - wówczas nie ma przeszkód do zastosowania tej instytucji. Wyłączona możliwość odstąpienia wymierzenia kary jest również wobec 7 kategorii przestępców uważanych za szczególnie groźnych wobec porządku finansowoprawnego, o których mowa w art. 37. Wobec nich ustawodawca przewidział nadzwyczajnie surowe traktowanie.

Można odstąpić od wymierzenia kary jeżeli sprawca swoim czynem wywołał uszczuplenie należności publicznoprawnej pod warunkiem, że wymagalna należność została uiszczona przez sprawcę przed wydaniem wyroku. (Art. 19 par. 2.). Zatem mamy tu do czynienia z przewagą celu egzekucyjnego nad ukaraniem sprawcy.

Instytucja odstąpienia od wymierzenia kary jest szeroko stosowana w postępowaniu w stosunku do nieobecnych. Takie postępowanie toczy się wtedy gdy mamy ujawniony fakt popełnienia przestępstwa czy wykroczenia skarbowego, znamy osobę sprawcy, natomiast fizycznie nie możemy go postawić przed sądem. Np. jest to osoba, która na stałe mieszka za granicą i jest poza zasięgiem naszych organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. W tej sytuacji ustawodawca przewiduje bardzo pragmatyczne rozwiązanie. Po co prowadzić proces i wydawać wysokie wyroki, skoro z góry wiadomo, że nie będzie można ich wykonać (?) W związku z tym, art. 19 par. 4 postanawia, że w takim przypadku orzeczenie co do kary czy środka można ograniczyć tylko co do przepadku przedmiotu.

Przedawnienie karalności i wykonania orzeczonej kary

Jest to instytucja bardzo ważna, szczególnie dla sprawców czynów zabronionych.

Przedawnienie karalności przestępstw skarbowych - terminy przedawnienia określone są w art. 44 KKS. Polega na tym że, że po upływie czasu wskazanego w ustawie, liczonego od czasu popełnienia czynu - nie można już wszcząć postępowania karnego przeciwko sprawcy. Zatem nie można już go ścigać i karać. Po nowelizacji z 2005 rku te terminy zostały wydłużone. Obecnie wynosi 5 lat gdy czyn jest zagrożony karą grzywny, karą ograniczenia wolności czy pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat. Tam, gdzie sankcją jest do 5 lat pozbawienia wolności, wówczas termin wynosi 10 lat, licząc od czasu popełnienia przestępstwa skarbowego. Termin wydłużono z tego powodu, że organy nie nadążają ze ściganiem i sądzeniem sprawców.

Przedawnienie karalności wykroczeń skarbowych - zgodnie z art. 51 par. 1 - następuje gdy od czas jego popełnienia upłynął jeden rok.

Istnieje pewna pułapka w terminach przedawnienia - w wielu przypadkach terminy są jednak dłuższe, gdyż istnieją różne sposoby liczenia początku bieg terminu przedawnienia. Przy czynach skarbowych, gdzie skutek następuje później gdy samo zachowanie naganne, to początek biegu terminu przedawnienia liczy się od nastąpienia skutku. Jeżeli czyn karny skarbowy polega na uszczupleniu należności publicznoprawnej to ten termin zaczyna się z końcem roku, w którym upłynął termin płatności tej należności.

Przy popełnieniu czynu uszczuplającego należność celną - bieg przedawnienia tych czynów rozpoczyna się z dniem, w którym powstał dług celny. Dług celny może powstać np. w momencie zgłoszenia celnego, momencie nielegalnego wprowadzenia towaru na obszar unijny itp.

Jeżeli w czasie biegu terminów przedawnienia karalności organy ścigania rozpoczną ściganie konkretnego sprawcy, to karalność popełnionych czynów wydłuża się o kolejne lata, o kolejne 5, 10 lat. Zatem zarzut wobec kolejnego sprawcy sprawia kolejny czas na prawomocne osądzenie. Drugi okres jest nieprzekraczalny, sprawca musi zostać prawomocnie osądzony.

Przedawnienie wykonania orzeczonych kar i środków karnych

Państwo nie ma nieskończenie długiego czasu na wykonanie wyroku wydanych w sprawach karnych skarbowych. W Polsce jest to problem, gdyż istnieje przepełnienie w więzieniach i nie ma miejsca na osadzenie sprawców. Ok. 50 tys. czeka na odbycie kary. Nie jest to sytuacja komfortowa, gdyż jeśli np. ktoś czeka na odbycie krótkiego wyroku, nie płynie termin do zatarcia skazania. W zakresie wykonywania kar istnieje recepcja art. 103. Jeżeli sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającej 5 lat, musi upłynąć 15 lat. Przy nadzwyczajnym obostrzeniu kary karze łącznej sprawca może dostać karę większą niż 5 lat, wówczas musiałby czekać na przedawnienie aż 30 lat.

Terminy przedawnienia kar odwleczonych za wykroczenia - wynosi 3 lata od uprawomocnienia się orzeczenia.

Terminy przedawnienia środków karnych - orzeczone z faktem popełnienia przestępstwa - 10 lat (art. 45 KKS). Dla środków karnych orzeczonych w związku z wykroczeniami termin wynosi 3 lata.

Terminy przedawnienia wykonania orzeczonych środków zabezpieczających - przy przestępstwa - 10 lat; przy wykroczeniach - 3 lata. Po upływie tych terminów orzeczeń nie można już wykonać.

Zatarcie skazania z przestępstwo czy wykroczenie skarbowe

Łączy się z przyjęciem pewnej fikcji prawnej, że sprawca dotąd karany nie był. Czyli odzyskuje „czysta kartę” - nie ma piętna skazania. Uważa się skazanie za niebyłe, automatycznie usuwa się informacje o skazaniu z rejestrów. Osoba może uważać się za niekaraną. Nie można również zarzucić osobie, że jest recydywistą, może podejmować wybrane działalności gospodarcze. Terminy zatarcia są zróżnicowane - dostosowane są do wagi czynu popełnionego. Ustawodawca rozróżnia zatarcie skazania z mocy prawa i zatarcie skazania na wniosek. Na wniosek może nastąpić wcześniej.

Zatarcie skazania za przestępstwa skarbowe - mamy recepcję art. 107 i następne kk. Termin wymagany wynosi 10 lat od wykonania kary. Jeżeli państwo zbyt długo zwleka z wykonaniem kar to nie można wykonać kary. Jeżeli skazany dostał wyrok grzywny lub ograniczenia wolności t termin wymagany do zatarcia wynosi 5 lat, licząc od wykonania, darowania, przedawnienia. Sprawca może się ubiegać o wcześniejsze zatarcie - musi złożyć wniosek do sądu. Jeżeli otrzymał karę w wymiarze nie wyższym niż trzy lata to może ubiegać się o wcześniejsze zatarcie skazania po upływie 5 lat od wykonania kary. Zatarcie nie może być zastosowane gdy wyrok był surowszy. W przypadku kary grzywny lub kary ograniczenia wolności termin wynosi 3 lata.

Jeżeli obok kary orzeczono środek karny - zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem czy przedawnieniem jego wykonania.

Za wykroczenie skarbowe skazanie uważa się za niebyłe po upływie 2 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary. Najkrótszy termin przewidziany jest wtedy gdy wobec sprawcy sąd wydał orzeczenie o odstąpieniu od wymierzenia sprawcy kary. Takie orzeczenie może zapaść w przypadku przestępstw i wykroczeń skarbowych, wtedy zatarcie skazania następuje po upływie roku od wydania prawomocnego orzeczenia.

Gdy sprawca został ukarany nie przez sąd, lecz w trybie postępowania mandatowego, przez organy dochodzenia (mają do tego prawo, gdy sprawca wyraża na taką formę ukarania zgodę) - ukaranie mandatem uważa się za niebyłe z upływem roku od uiszczenia lub ściągnięcia grzywny lub jej przedawnienia.

Amnestia, abolicja, ułaskawienie - są to instytucje, które są bardzo korzystne dla sprawcy.

Amnestia to zbiorowy akt łaski, wydawany przez Parlament w drodze ustawy. Dotyczy określonych grup sprawców lub grup przestępstw. Polega na darowaniu lub złagodzeniu prawomocnych orzeczeń skazujących. Amnestia zawsze dotyczy orzeczeń skazujących i obejmuje sprawców, którzy za swoje czyny naganne zostali skazani. Z reguły w drodze amnestii daruje się kary niskie a łagodzi wyższe. Groźni przestępcy nigdy nie są objęci amnestią.

W ustawach amnestyjnych niekiedy zawierane są normy abolicyjne. Normy abolicyjne samodzielne - akt ustawowy uchwalany przez Parlament. Abolicja zawsze dotyczy czynów nieosądzonych, czyli popełnionych przez sprawców, z reguły czynów o których organy ścigania nie wiedza kto je popełnił, lecz wiedzą, że jest to problem społeczny na szerszą skalę. Ustawodawca chce masowo stosuje formułę, która brzmi: „przebacza się i puszcza w niepamięć”. Abolicja zawsze jest związana z aktem samodenuncjacji. Osoby, które się ujawnią w oznaczonym terminie mają zagwarantowana bezkarność - nie będą pociągnięte do odpowiedzialności karnej.

Ułaskawienie - prerogatywa Prezydenta RP. Jest to indywidualny akt łaski, na wniosek osoby skazanej, niekiedy na zarządzenie Prezydenta, a także z inicjatywy Prokuratora Generalnego. Procedura jest dość skomplikowana i zaczyna się na szczeblu sądu, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji. To tam należy złożyć wniosek i nadaje się bieg. Prokurator Generalny wraz ze swoją opinią przedstawia Kancelarii Prezydenta. Instytucja ułaskawienia dotyczy wyłącznie orzeczeń wyroków skazujących, czyli może być uruchomiona po prawomocnym skazaniu sprawcy. Często wnioski o ułaskawienie dotyczą zredukowania czasu trwania środa karnego.

Część szczególna KKS zawiera 5 grup przestępstw i wykroczeń skarbowych.

Wykład 9.

Karnym skarbowym czynem jest tylko to co jest spenalizowane w kodeksie. Zatem komplet zachowań nagannych zawarty jest w części szczegółowej.

Przestępstwa podatkowe

Uchylanie się od obowiązku podatkowego. Czyn może mieć rangę przestępstwa w odmianie uprzywilejowanej oraz rangę wykroczenia. Ustawodawca rozwarstwia czyny karne skarbowe według jednolitego kryterium. Jeśli uszczuplenie należności publicznoprawnej nie przekracza ustawowego progu, czyli pięciokrotnej wartości minimalnego wynagrodzenia - czyn jest wykroczeniem. Jeśli przekracza ten próg, czyn jest przestępstwem. Jeśli uszczuplenie to przekracza 200-krotność minimalnego wynagrodzenia, ustawodawca uznaje czyn za poważny i opatruje go karą do 720 stawek dziennych, w alternatywie z kara pozbawienia wolności albo możliwość orzeczenia tych kar łącznie.

Czyn polega na uchylaniu się od opodatkowania. Można to robić na różne rodzaje: nieujawniając właściwemu organowi przedmiotu podstawy opodatkowania albo nieskładanie deklaracji. To uchylanie się ma skutkować narażeniu na uszczuplenie. Jeśli nie ma skutku - można mówić o usiłowaniu danego typu czynu zabronionego. Uchylać się od opodatkowania mogą się tylko niektóre osoby, gdyż czyn ma charakter indywidualny. Sprawcą może być tylko podatnik, na którym ciąży obowiązek podatkowy w zakresie określonego obowiązku podatkowego. W grę tutaj wchodzi każdy rodzaj podatku. Czyn polegający na uchylaniu się od opodatkowania wymaga umyślności zachowania sprawcy, gdyż przestępstwem są co do zasady czyny umyślne.

Ustawodawca penalizuje trzy sposoby uchylania się od opodatkowania, które może polegać na nieujawnieniu przedmiotu lub podstawy opodatkowania. Przedmiot opodatkowania to np. prowadzenie działalności gospodarczej, wykonywanie pracy zarobkowej, nieruchomość. Podstawą opodatkowania jest dochód, zysk, który powinien być ujawniony w celach podatkowych. Należy pamiętać, że w Polsce obowiązuje zasada samoopodatkowania i samoobliczania podatku. Na osobie, która ma status podatnika, leży obowiązek zgłoszenia danego przedmiotu do opodatkowania. Samemu należy obliczyć podatek i odprowadzić go do właściwego fiskusa. Jeżeli ktoś ma status pracownika - szereg tych obowiązków wypełnia za pracownika pracodawca. Niekiedy status podatnika zaczyna się gdy składamy określony rodzaj deklaracji.

Firmanctwo - art. 55, polega na podszywaniu się pod inny podmiot, by zminimalizować swoje obciążenia podatkowe. Jest to typ zachowania nagannego, który jest przestępstwem czy wykroczeniem wtedy, jeśli będąc zobowiązanym do zapłacenia podatku, działa się w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługując się nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu. Przez to zachowanie naraża się podatek na uszczuplenie. Osoby zachowują się w ten sposób, gdy np. mając status emeryta czy rencisty, „wcześniejszych” emerytów, mając ograniczenia z tego tytułu w zarobkowaniu starają się „dorobić” i zataić te dochody. Ustawodawca stosuje znane już kryterium - jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, czyn jest wykroczeniem. Jeśli przekracza próg, ale nie przekracza wartości małej - czyn jest przestępstwem w odmianie uprzywilejowanej. Jeżeli przekracza kwotę małej wartości czyn jest przestępstwem z paragrafu 1 - za który grozi grzywna do 720 stawek dziennych, kara pozbawienia wolności do lat 3, albo obie te kary łącznie.

Jeżeli ustawodawca wyraźnie nie ogranicza rozmiaru kary (co robi np. w art. 55 - za firmanctwo grozi do 3 lat pozbawienia wolności), to w pozostałych przypadkach mamy kary w widełkach minimum - maksimum ustawowe.

Firmanctwo jest typowym zachowaniem nagannym umyślnym. Przy umyślności istnieje zamiar popełnienia czynu zabronionego. Jest typem przestępstwa czy wykroczenia skutkowego (jeśli nie ma skutku w postaci narażenia podatku na uszczuplenie - to nie ma firmanctwa). Istnieje również możliwość usiłowania popełnienia tego czynu.

W przypadku, gdy podatnik prowadzi działalność gospodarczą pod szyldem innej osoby, ale nie po to, by uchylić się od opodatkowania czy narazić podatek na uszczuplenie, lecz dlatego że z jakiś powodów nie chce prowadzić pod swoim nazwiskiem danego rodzaju działalności (np. radny miasta prowadzi sex-shop, ale z oczywistych względów nie chce kojarzenia go z własnym nazwiskiem) nie można zarzucić mu firmanctwa. Żeby można było komuś postawić zarzut popełnienia danego czynu zabronionego, to wszystkie znamiona, które znajdują się w dyspozycji, składające się na ustawowy opis czynu muszą być zrealizowane. Jeśli brak jakiegoś elementu - to czyn jest albo usiłowaniem, albo w ogóle nie można zarzucić popełnienia danego czynu.

Skutek narażenia podatku na uszczuplenie - art. 53 par. 28 - narażenie na uszczuplenie należności publicznoprawnej czynem zabronionym jest to spowodowanie konkretnego niebezpieczeństwa takiego uszczuplenia, czyli jest wysokie ryzyko prawdopodobieństwo uszczuplenia takiego podatku, które jednak nie musi wcale nastąpić.

Należność publicznoprawna uszczuplona czynem zabronionym jest to wyrażona liczbowo kwota pieniężna od której uiszczenia lub zadeklarowania uiszczenia w całości lub w części osoba zobowiązana uchyliła się i w rzeczywistości ten uszczerbek finansowy nastąpił.

Oszustwa podatkowe

Może się dopuścić tylko ten, kto ma status podatnika. Oszukiwać można w zakresie wszystkich podatków. Ten typ zachowania nagannego ma charakter uniwersalny. Podatnik składając organowi podatkowemu czy innemu organowi czy płatnikowi deklarację czy oświadczenie podaje nieprawdę lub zataja prawdę albo niedopełnia obowiązku zawiadomienia o objętych nimi danych, przez co naraża podatek na uszczuplenie. Kara - z pozbawieniem wolności do lat 5 włącznie. Czyn rozwarstwiony według schematu na typ podstawowy przestępstwa, typ uprzywilejowany przestępstwa i na wykroczenia. Od strony zachowania nagannego czyn jest taki sam, różni tylko wartość należności publicznoprawnej uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie. Jeśli wartość nie przekracza ustawowego progu czyn jest wykroczeniem, jeśli przekracza (mała wartość) - czyn jest czyn jest uprzywilejowaną odmianą przestępstwa, jeżeli przekracza małą wartość - jest typem podstawowym przestępstwa.

Czym się różni oszustwo podatkowe od uchylania się od opodatkowania? - Przy uchylaniu się od opodatkowania podatnik, który de facto taki status powinien mieć, zataja fakt uzyskiwania jakiś dochodów. Natomiast przy oszustwie podatkowym zgłasza się dochody czy prowadzoną działalność dochodową, lecz potem składając np. deklarację podaje się nieprawdę lub zataja prawdę, przez co naraża się podatek na uszczuplenie. Np. ktoś podejmuje działalność gospodarczą na własny rachunek, ma określone dochody, działalność jest zgłoszona do urzędu skarbowego, ale ten ktoś wykazuje, że uzyskał w danym miesiącu mniej dochodu niż to było w rzeczywistości.

Art. 56 par. 4. Wykroczeniem jest także czyn podatnika, który mimo ujawnienia przedmiotu lub podstawy opodatkowania nie składa w terminie organowi podatkowemu lub płatnikowi deklaracji lub oświadczenia. Powstaje pytanie: dlaczego nieterminowe składanie deklaracji w zakresie jakiegoś podatku jest traktowane jako oszustwo podatkowe? - Z reguły nieterminowe składanie deklaracji wynika nie z chęci oszukania państwa, lecz z zabiegania podatników, którzy często nie są w stanie sprostać terminom określonym w ustawie. Przekroczenie terminów powoduje konflikt z prawem i następuje wykroczenie skarbowe. Trudno jednak umotywować dlaczego ustawodawca en czyn zalicza do oszustwa podatkowego.

Uporczywe nie wpłacanie w terminie podatku

Art. 57 penalizuje takie zachowanie. Kto nie wpłaca w terminie podatku nie jednorazowo, lecz uporczywie. Taki czyn ma status wykroczenia. Przyjmuje się, że trzecia próba niezapłacenia podatku traktowana jest już jako uporczywość. Wszystkie podatki są płacone z pewną regularnością, więc o ile można jeden lub dwa razy nie wywiązać się obowiązku, trzeci raz może skończyć się już zarzutem popełnienia wykroczenia. Ustawodawca przewidział możliwość odstąpienia od wymierzenia sprawcy kary jeśli sprawca w całości wpłaci należny podatek na rzecz właściwego organu. Jest to nowy typ wykroczenia w KKS, wcześniej nie był penalizowane. W związku z tym, poza karnymi odsetkami za zwłokę naraża się na odpowiedzialność wykroczeniową karna skarbową.

Zachowania związane z prowadzeniem ksiąg

Księgi to urządzenia księgowe, w których dokumentuje się zdarzenia gospodarcze istotne z punktu widzenia wysokości należnych podatków. Księgami są: księgi rachunkowe, podatkowa księga przychodów i rozchodów, ewidencja, rejestr i inne urządzenia (kasy fiskalne). Przestępstwem jest nieprowadzenie księgi wbrew obowiązkowi, tzn. niezałożenie jej lub założenie lec nie kontynuowanie regularnych zapisów w tych księgach. Dla różnych rodzajów działalności są przewidziane różne księgi. Ten kto nie prowadzi księgi podlega karze grzywny do 240 stawek dziennych. Prowadzenie dokumentacji księgowej pozwala na dokonywanie kontroli oraz sprawdzanie wiarygodności podatkowej podatnika przez organy finansowe, dlatego też penalizuje się inne zachowania związane z księgami i konkretnie z miejscem ich prowadzenia czy przechowywania. Art. 60 par 2 stanowi, że kto wbrew obowiązkowi nie przechowuje księgi w miejscu wykonywania działalności lub w miejscu wskazanym przez podatnika jako jego siedziba, przedstawicielstwo lub oddział, a jeżeli prowadzenie księgi zostało zlecone biuru rachunkowemu lub innemu podmiotowi w miejscu określonym w umowie to tez jest to zachowanie przestępne, zagrożone kara grzywny. Tak sama grzywna, do 240 stawek dziennych grozi temu kto nie zawiadamia we właściwym terminie organu o prowadzeniu księgi przez doradcę podatkowego lub inny podmiot upoważniony do prowadzenia ksiąg w jego imieniu i na jego rzecz. Księgi należy przechowywać przez 5 lat po zakończeniu roku podatkowego, którego dotyczyły. Organ kontrolny ma możliwość wejścia na teren danego podmiotu gospodarczego i wglądu w każdej chwili w księgi.

Penalizowane jest również nierzetelne prowadzenie księgi. Art. 53 par 22 - księga nierzetelna to księga prowadzona niezgodnie ze stanem rzeczywistym. Zatem również zawierająca niepełne dane, wykazująca poziom działalności gospodarczej odbiegający od rzeczywistości. Nierzetelność może odbywać się w dwóch kierunkach: zaniżanie dochodów, ale również tzw. „pranie brudnych pieniędzy”.

Wadliwe prowadzenie księgi jest wykroczeniem skarbowym (art. 61 par 3). Księga jest wadliwa wtedy gdy jest prowadzona niezgodnie z przepisem prawa. Każda księga ma określony kształt, rubryki, oznaczenia itp.

Wystawianie faktur, rachunków

Art. 62 penalizuje niewystawianie faktury pomimo istnienia takiego obowiązku lub rachunku za wykonanie świadczenia, wystawienie go w sposób wadliwy lub odmowa jego wydania. Czyn ten jest nagminnie wydawany, np. przed fachowców. Obowiązkiem jest również przechowywanie otrzymanych lub wystawionych faktur lub rachunków przez 5 lat. Penalizowane jest również dokonanie sprzedaży z pominięciem kasy fiskalnej lub niewydanie dokumentu fiskalnego.

Od art. 63 zaczyna się pakiet przepisów związanych z podatkiem akcyzowym. Podatek akcyzowy płaci się d towarów luksusowych (np. wyroby jubilerskie, futra, samochody) bądź od towarów strategicznych (paliwa, oleje opałowe) oraz używek (alkohol, papierosy). Podatek akcyzowy obciąża nabywcę ale za odprowadzenie podatku akcyzowego odpowiedzialny jest z reguły producent. Z tego podatku państwo czerpie bardzo duże zyski.

Zmiana przeznaczenia oleju opałowego i przeznaczenie go do celów napędowych - art. 70a - kto w użyciu wyrobu akcyzowego zmienia jego przeznaczenie, a w szczególności używa oleju opałowego jako napędowego, przez co naraża podatek akcyzowy na uszczuplenie, podlega karze do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat dwóch, obu tym karom łącznie. Art. 52 KW - kto zużywa olej opałowy do celów napędowych podlega karze grzywny do 500 zł.

Domaganie się bezpodstawnie zwrotu podatku

Czyn naganny, art. 76, kto przez podanie danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajenie rzeczywistego stanu rzeczy wprowadza w błąd właściwy organ narażając na nienależny zwrot należności publicznoprawnej, w szczególności podatku naliczonego w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług, podatku akcyzowym, zwrotu nadpłaty itp. Chodzi o jakikolwiek podatek, choć na dużą skalę zdarzają się wyłudzenia podatku VAT. Czyny te są surowo karane, odpowiednio, z kara pozbawienia wolności do lat 5 włącznie.

Ten kto przez podanie danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym lub zatajenie rzeczywistego stanu rzeczy wprowadza w błąd właściwy organ narażając na nienależny zwrot wydatków o których mowa w przepisach dotyczących o zwrocie osobom fizycznym niektórych wydatków związanych z budownictwem mieszkaniowym podlega się karze z pozbawieniem wolności do lat 5 włącznie.

Płatnik to ten, kto ma obowiązek naliczyć podatek należny od osób szczególnie zatrudnionych (ale także np. notariusz). Inkasent nalicza określoną należność, np. opłatę targową. Pobiera ją i ma obowiązek odprowadzenia do odpowiedniego budżetu. Taki płatnik lub inkasent, którego pobranego podatku nie wpłaca w terminie podlega karze, nawet do 3 lat pozbawienia wolności. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary a nawet odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego, jeżeli przed wszczęciem sprawy wpłacono w całości podatek.

W konflikcie z prawem może być również płatnik, który nie pobierał podatku, albo pobierał go w kwocie niższej od należnej. Za to również grozi do 2 lat pozbawienia wolności. W określonych jednostkach organizacyjnych należy wyznaczyć osobę, która jest odpowiedzialna za naliczanie, potrącanie i odprowadzanie ich do właściwego urzędu skarbowego. Płatnik lub inkasent, który nie wyznacza w określonym terminie osoby do której obowiązków należy obliczanie i pobieranie podatku oraz terminowe wpłacanie do fiskusa, lub nie zgłasza wymaganych danych podlega karze grzywny. Również takiej karze podlega ten kto w terminie nie skład deklaracji.

Wykład 2.

Art. 113 i następne - dotyczą procedury.

W postępowaniach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego, jeżeli przepisy niniejszego kodeksu nie stanowią inaczej. - Z tej regulacji jasno wynika, że regulacje dotyczące procesu karnego skarbowego, zawarte w kodeksie karnym skarbowym nie są autonomiczne. Musimy stosować przepisy kodeksu KPK, chyba że KKS stanowi inaczej. W KKS unormowane są tylko te instytucje, które zostały uregulowane odmiennie niż w KPK.

Materialne prawo karne skarbowe określa jakie czyny stanowią przestępstwo lub wykroczenie skarbowe a także normuje skutki karne w postaci kar i innych środków, które mogą być używane w związku z popełnieniem czynu zabronionego. Ponadto materialne prawo karne skarbowe reguluje także zasady odpowiedzialności. W prawie karnym skarbowym unormowane są dwie kategorie czynów zabronionych: przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe. W prawie karnym materialnym unormowane są kary jakie grożą za przestępstwo lub wykroczenie oraz zasady odpowiedzialności. Zastosowanie jakiejkolwiek konsekwencji prawnej wymaga uprzedniego ustalenia rzeczy jaka została popełniona. Postępowanie karne uruchamia się tylko wówczas, gdy istnieją określone warunki. Aby zastosować normy prawa karnego materialnego należy najpierw stwierdzić rzeczy jakie zostały popełnione, musi ono stanowić przestępstwo bądź wykroczenie skarbowe, należy również stwierdzić, że zostały stwierdzone warunki do tego aby zastosować wszystkie przewidziane środki. Takie ustalenia są prowadzone przez powołane do tego wyspecjalizowane organy państwa.

Postępowanie karne skarbowe - z punktu widzenia dynamiki, jest to ogół czynności podejmowanych przez uczestników procesu. Natomiast z punktu widzenia stosunków prawnych, postępowanie karne skarbowe to ogół stosunków procesowych zachodzących między uczestnikami procedury karnej.

Od tego pojęcia należy rozróżnić termin procesowe prawo karne. Działalność uczestników, która służy realizacji materialnego prawa karnego skarbowego jest regulowana przepisami prawa. Ogół norm prawnych regulujących postępowanie karne skarbowe i jednocześnie stanowiących podstawę prawną działania wszystkich uczestników procesu nosi nazwę procesowego prawa karnego skarbowego. Procesowe prawo karne skarbowe stanowi część szeroko rozumianego prawa karnego procesowego, na które składa się ogół norm regulujących w sprawach o wszystkie czyny zabronione prawem. Natomiast procesowe prawo karne skarbowe zajmuje się tylko postępowaniem w sprawach o te czyny, które stanowią przestępstwa bądź wykroczenia o charakterze skarbowym. Ustawodawca reguluje prawo procesowe po to, by jasna była sekwencja czynności, które trzeba podjąć w postępowaniu karnym skarbowym, oraz by jasne były role uczestników postępowania, a także by określone ustawowo były formy dokonywanych przez organy czynności.

Procesowe prawo karne skarbowe spełnia rozmaite funkcje:

Funkcja porządkująca - określa sekwencje czynności, procesowe role uczestników procesu i formy dokonywanych przez nich czynności.

Funkcja gwarancyjna - nie ma takiej procedury w ustawodawstwie polskim poza postępowaniem karnym, która by tak mocno wkraczała w sferę praw i wolności obywatelskich. Normy gwarancyjne, które są zawarte w procesowym prawie karnym są ważne, gdyż wyznaczają ramy ograniczania swobód i wolności obywatelskich. W tych normach zapisane są warunki, według których można dokonywać ingerencji w sferę praw i wolności podmiotów.

Funkcja wychowawcza - konsekwencje w prawie karnym skarbowym mają działać nie tylko na samego oskarżonego lecz także na całe społeczeństwo. Mówiąc kolokwialnie: „Uważaj, bo sam poniesiesz takie same konsekwencje jeśli zrobisz to samo!” W szerszym rozumieniu tej funkcji - ustawy powinny być tak ukształtowane, by sprzyjały temu, że społeczeństwo będzie wychowywane w duchu przestrzegania prawa karnego skarbowego. Funkcja ta ma mocny związek ze społecznym przyzwoleniem na istnienie tzw. „szarej strefy”.

Funkcja profilaktyczna - procedura karna skarbowa powinna być przygotowana tak, by służyła zapobieganiu popełnianiu przestępstw i wykroczeń skarbowych.

Przedmiot postępowania karnego skarbowego

Procesowe prawo karne skarbowe normuje działalność nazywaną postępowaniem karnym skarbowym. Przez to postępowanie w życie wcielane jest materialne prawo karne skarbowe. Ta działalność, która uruchamiana jest wraz z postępowaniem karnym skarbowym zmierza do osiągnięcia celu, czyli rozstrzygnięcia przedmiotu sprawy. Celem nie jest ukaranie sprawcy lecz sprawiedliwe rozstrzygnięcie. Przedmiotem procesu, do którego zmierza postępowanie karne jest określona kwestia prawna. Tą kwestią prawną jest kwestia odpowiedzialności karnej skarbowej w związku popełnieniem czynu zabronionego. Jeżeli w procesie karnym zapada jakieś rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu, niezależnie od tego jaką ma postać, zawsze ma charakter merytoryczny.

Rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu karnego skarbowego wymaga wcześniejszego ustalenia i udowodnienia tzw. „faktu głównego”. Faktem głównym jest fakt przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Jest on przedmiotem postępowania dowodowego. W jego toku przeprowadza się dowody, w oparciu o które rekonstruuje się obraz zdarzeń, które może być kwalifikowane jako przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Ustalenia w zakresie faktu głównego stanowią podstawę subsumcji, czyli podciągnięcia tego zdarzenia faktycznego pod właściwy przepis prawa materialnego. To stanowi niezbędny warunek w kwestii rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnej. To rozstrzygnięcie jest głównym przedmiotem procesu karnego.

Warunkiem wszczęcia postępowania karnego skarbowego jest istnienie postawy procesu. Podstawą jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Tak rozumiana podstawa procesu ma swoją stronę faktyczną i prawną. Strona faktyczna to dane, które czynią prawdopodobne te podejrzenia co do zajścia czynu będącego zagrożonym odpowiedzialnością karną skarbową. Strona prawna wiąże się z uzasadnieniem podejrzenia popełnienia takiego czynu, który może być kwalifikowany jako konkretny czyn, zabroniony przez przepisy kodeksu.

Rola podstawy procesu wynika z art. 303 KKS, który w związku z art. 113 par.1 KKS pozwala na konstrukcję takiej normy: postępowanie karne skarbowe wszczyna się jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Oznacza to, że musi istnieć pewne minimum prawdopodobieństwa, że przestępstwo lub wykroczenie skarbowe zostało popełnione, aby proces można było wszcząć. Jeśli nie ma tych faktów, które tworzą podejrzenie popełnienia czynu zabronionego, to podjęcie działania organu byłoby nielegalne.

Art. 17 par. 1 pkt. 1 KPK w związku z art. 113 par. 1 KKS - Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia. Podstawa procesu badana jest nie tylko w chwili wszczęcia lecz także w trakcie przebiegu procesu, aż do zakończenia. Wyrok skazujący może zapaść tylko wówczas, gdy wina i okoliczności popełnienia czynu są niebudzące wątpliwości.

In dubio pro reo - zasada ta nakazuje w przypadku wątpliwości orzekać na korzyść oskarżonego. Zatem podstawa procesu musi być udowodniona, natomiast jeśli nie zostanie udowodniona to nastąpi rozstrzygniecie o przedmiocie procesu, lecz przybierze postać wyroku uniewinniającego. W przypadku, gdy w trakcie prowadzonego procesu odpada podstawa procesu - zapada wyrok uniewinniający.

W postępowaniu karnym skarbowym rozstrzyga się w kwestii odpowiedzialności karnej danej osoby z powodu popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego i w związku z tym to postępowanie jest rodzajem postępowania karnego. Regulacje zawarte w KKS zawierają szereg odmienności od zwykłego biegu procesu karnego. W związku z tym, tryb szczególny postępowania karnego to taki, którego przedmiot różni się w sposób istotny i od z góry ustawowo ustalonego modelu postępowania. Modelowe postępowanie karne jest uregulowane w KPK. W KKS są odmienności od tego modelowego, dlatego jego unormowania są trybem szczególnym postępowania karnego. Jest to tryb szczególny pierwszego stopnia - to znaczy, że jest to postępowanie karne, gdzie w kwestii nieuregulowanych odwołujemy się do modelowego postępowania karnego. Jest to także postępowanie o charakterze ekwiwalentnym, dlatego, że w swoim podstawowym przebiegu - ono nie odbiega pod względem formalizmu procesowego od postępowania typowego. Jest to także tryb obligatoryjny, dlatego, że jeśli mamy do czynienia z rozstrzyganiem przestępstwa czy wykroczenia skarbowego to jedynym postępowaniem, które może się toczyć to postępowanie karne skarbowe.

Wykład 10.

Tryb szczególny pierwszego stopnia to taki tryb, dla którego punktem wyjścia jest postępowanie zwykłe. Tryby szczególne drugiego stopnia to takie, które przewidują odmienności od trybu szczególnego pierwszego stopnia, np. postępowanie uproszczone, nakazowe, postępowanie w stosunku do nieobecnych czy mandatowe.

Katalog trybów według których może się toczyć postępowanie o przestępstwa skarbowe nie jest tożsamy z katalogiem postępowań o wykroczenia skarbowe. W sprawach o przestępstwa skarbowe postępowanie może toczyć się w trybie zwykłym, uproszczonym, nakazowym oraz w stosunku do nieobecnych. Z uwagi na wysokość zagrożeń jakie są przewidziane w części szczególnej KKS, postępowania o przestępstwa skarbowe co do zasady toczą się w trybie uproszczonym, z pewnymi wyjątkami, które są przewidziane w art. 325c KPK. Wszystkie sprawy o przestępstwa skarbowe rozpatrywane w sądach wojskowych toczą się trybie zwykłym.

W sprawach o wykroczenia skarbowe postępowania mogą toczyć się w trybie uproszczonym, nakazowym, w stosunku do nieobecnych i wyjątkowo w rybie mandatowym. Wyjątkowo mogą się toczyć postępowania o wykroczenia w trybie zwykłym, jeżeli w trybie uproszczonym zostanie przekroczony termin przerwy rozprawy (zdarza się to wyjątkowo rzadko).

Cel postępowania karnego skarbowego

Cele zostały sformułowane w art. 2 par. 1 KPK, który ma odpowiednie zastosowanie do KKS na mocy przepisu art. 113 par 1. Materialna część kodeksu jest autonomiczna, natomiast procesowe rozwiązania są zupełnie odmiennie uregulowane w KKS, gdyż kodeks odszedł od reguły autonomiczności rozwiązań dotyczących prawa karnego skarbowego w części procesowej i przyjął założenie, że postępowanie toczy się w sprawach karnych skarbowych na podstawie przepisów KPK, z uwzględnieniem zmian wynikających z KKS. Zatem tylko odmienności regulowane są w KKS.

Unormowania zawarte w art. 2 KPK zostały uzupełnione art. 114 par 1 KKS. Te przepisy ustalają cel procesu karnego. Postępowanie powinno być tak ukształtowane, że sprawca winien zostać wykryty, pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła odpowiedzialności. Dyrektywę tę czasem zlicza się do naczelnych zasad procesu karnego. Według Ludwichowskiej powinno się ją traktować nie jako nadrzędną zasadę, lecz jako nadrzędny cel procesu, gdyż owym celem jest udzielenie prawidłowej odpowiedzi na pytanie o odpowiedzialność oskarżonego. Wyodrębnia się grupę 4 dyrektyw:

Nikt niewinny nie powinien ponieść odpowiedzialności.

Nikt winny nie powinien ponosić odpowiedzialności większej niż na to zasłużył.

Nikt winny nie powinien uniknąć odpowiedzialności.

Nikt winny nie powinien ponosić odpowiedzialności mniejszej niż na jaką zasłużył.

Proces karny oparty jest o naczelną zasadę domniemania niewinności. Ze względu na to nie wszystkie z tych dyrektyw mają jednakową moc. Skoro istnieje zasada domniemania niewinności to pierwsza i druga zasada dyrektywa mają większe znaczenie.

Art. 2 par. 1 pkt. 2 KPK - przez prawne stosowanie środków przewidzianych w prawie karnym skarbowym osiągnięte powinny zostać nie tylko cele w zwalczaniu przestępstw, lecz także zapobieganie im, by realizować umacniania celu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.

Trzeci cel, unormowany w art. 2 par. 1 pkt. 4 KPK, w związku z art. 113 to takie ukształtowanie prawa by rozstrzygnięcie nastąpiło w rozsądnym terminie. Jest to sformułowana zasada szybkości postępowania.

Art. 114 KKS - dążenie do wyrównania uszczerbku finansowego skarbu państwa, jednostek samorządu terytorialnego bądź innego uprawnionego podmiotu spowodowanego przestępstwem bądź wykroczeniem skarbowym. Jest to strategiczny cel procesu karnego skarbowego. W tym przepisie została ustalona zasada wzmożonej ochrony publicznego interesu finansowego. Podstawowym dążeniem organu jest uzyskanie takiego stanu, gdzie naprawiony zostanie uszczerbek finansowy państwa. Przepis ten zobowiązuje również samego ustawodawcę do realizacji założonego celu w zakresie interesów finansowych państwa.

Postępowanie karne skarbowe jest trybem szczególnym pierwszego stopnia procesu karnego. Odmienności sprowadzają się do:

- szczególnej ochrony finansowego interesu publicznego;

- odmienności organów prowadzących postępowanie przygotowawcze, KKS wyróżnia obok prokuratora organy finansowe i niefinansowe postępowania przygotowawczego;

- istnienie stron szczególnych, niewystępujących w innych procesach karnych. Np. tylko w procesie karnym skarbowym występuje podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej, który jest tzw. bierną stroną procesu oraz interwenient będący czynną stroną procesu. Nie ma tych instytucji w żadnym innym trybie procesu karnego;

- brak pokrzywdzonego w procesie karnym skarbowym;

- szczególny charakter przybiera zabezpieczenie majątkowe oraz przepadek w prawie karnym skarbowym;

- istotnie odmienne są regulacje dotyczące oskarżyciela publicznego w procesie karnym skarbowym;

- znacznie większe znaczenie konsensualizmu, czyli uzgodnień, porozumień, np. dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej w procesie karnym skarbowym.

- silniejsze powiązanie wykroczeń z przestępstwami;

- dopuszczono w procesie karnym skarbowym postępowanie wobec osób nieobecnych (w powszechnym procesie karnym wyeliminowano ten tryb postępowania, a utrzymano go w skarbowym);

- możliwość wydania wyroku zaocznego, również w stosunku do podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej;

- KKS nie tylko utrzymuje podział czynów karno skarbowych na przestępstwa i wykroczenia, lecz podkreśla go również w przepisach przez użycie zwrotu: „przestępstwo skarbowe i wykroczenie skarbowe”. Kwalifikacja czynu jako przestępstwo skarbowe czy wykroczenie nie przesądza w postępowaniu przyjęcia odmiennego trybu postępowania. Przyjęto założenie jednolitości postępowania przy obu typach czynów zabronionych.

Źródła procesowego prawa karnego skarbowego:

- KKS z 1999 roku;

- przepisy wprowadzające KKS;

- Kodeks Postępowania Karnego i przepisy go wprowadzające;

- Kodeks Karny Wykonawczy regulujący kwestie wykonywania kary i środków karnych;

- Konstytucja RP, art. 87 ust. 1 - źródłami powszechnie obowiązującego prawa są konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia. Art. 8 - zawarte w Konstytucji przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

- ustawa o Policji, o prokuraturze, o ABW, o radcach prawnych, prawo o adwokaturze itp.

Naczelne zasady procesu karnego skarbowego

Założenia, które określają główne cechy procesu karnego skarbowego i w związku z tym kształtują jego model, nazywamy naczelnymi zasadami procesu karnego skarbowego. Pojęcie naczelnych zasad procesu jest używane w znaczeniu zasad abstrakcyjnych i konkretnych.

W ujęciu abstrakcyjnym naczelne zasady procesu to pewne ukształtowane stosunki i formułowane w teorii idee, które nie są związane z konkretnym systemem prawa.

W ujęciu konkretnym naczelna zasada to norma ogólna prawa obowiązującego. Nie każda norma ogólna może być uznawana za zasadę naczelną, lecz tylko taka która charakteryzuje się szczególną doniosłością. Tzn. jest doniosła społecznie i wpływa na kształtowanie innych norm. Niektórzy twierdzą, że jako zasady konkretne w konkretnych procesach funkcjonują zasady skodyfikowane oraz nieskodyfikowane. Ludwichowska jest przeciwna temu stanowisku. Twierdzi, że wszystkie zasady konkretne muszą być skodyfikowane i występują w postaci zasad zdefiniowanych albo niezdefiniowanych. Zdefiniowane występują wówczas, gdy w konkretnym przepisie zasada jest wyrażona expressis verbis, natomiast niezdefiniowane są wówczas, gdy rekonstruuje się normę z szeregu przepisów.

Wykład 11.

Zasada prawa do sądu - zasada konstytucyjna, stanowiła przyczynek do zerwania z funkcjonującym do niedawna w polskim porządku prawnym takim rozwiązaniem, w którym orzecznictwo w sprawach karnych skarbowych sprawowały organy finansowe państwa. Standardy rzetelnego procesu zmusiły do zerwania z takim stylem.

Prawo do sądu wynika z art. 45 konstytucji, który stanowi, że każdy ma każdy ma prawo do jawnego i sprawiedliwego rozpoznania sprawy, bez nieuzasadnionej zwłoki, przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezależny sąd.

Art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności wyznacza standardy rzetelnego procesu.

Prawo do sądu jest realizowane wówczas kiedy cały proces toczy się przed sądem. W polskim porządku prawnym przyjęto taki model, gdzie postępowanie przygotowawcze prowadzą organy niesądowe. Tam, gdzie w grę wchodzi rozstrzyganie odpowiedzialności karnej skarbowej określonego podmiotu, musi ono należeć już wyłącznie do sądów. Np. instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności zezwala sąd.

Zasada rzetelnego procesu

Problematyce tej poświęca się coraz więcej publikacji. Pojęcie rzetelnego procesu pojawiło się w Anglii, w połowie XIV wieku. Koncepcja rzetelnego procesu oznacza zespół wyznaczników pozwalających uznać dany model procesu w konkretnym systemie prawnym za rzetelny. W ostatnich kilku latach temat tej koncepcji w Polsce przeżywa duże zainteresowanie doktryny. Nie wszyscy jednak uznają ją za zasadę, lecz za zespół wyznaczników, które pozwalają uznać rozwiązania prawne za mieszczące się w standardach owego rzetelnego procesu. Zdaniem Ludwichowskiej można zaliczyć ją do rangi zasad.

Rzetelny proces nie oznacza jedynie sprawiedliwego procesu, lecz także tzw. sprawiedliwość proceduralną. Oznacza to, że sama procedur jest ukształtowana w taki sposób, że proces można uznać za rzetelny. Treść tej zasady wypełnia szereg dyrektyw szczegółowych. Niektóre z nich same stanowią zasady naczelne. Rzetelny proces to proces jawny, zarówno dla stron procesowych jaki publiczności. Rzetelny proces to taki, w którym oskarżony ma prawo realizacji prawa do obrony.

Do podstawowych wyznaczników zasady rzetelnego procesu należą:

- konieczność zapewnienia każdemu sprawiedliwego i jawnego rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Zatem jeśli proces jest przewlekły to oznacza, że proces jest nierzetelny;

- zaskarżalność orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Musi być przewidziany środek odwoławczy;

- nakaz poszanowania godności człowieka, np. procedura przeszukania człowieka odbywa się przez kogoś tej samej płci, przeszukiwanie pomieszczeń dokonywane są nie w porze nocnej;

- nakaz poszanowania prawa do prywatności (istnieje tu problem dopuszczalności stosowania podsłuchów);

- nietykalność i wolność osobista;

- wyłączne kompetencje sądów do stosowania środków pozbawienia wolności;

- wolność i tajemnica komunikowania się;

- nienaruszalność mieszkania;

- prawo do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności;

Treść ograniczeń standardów musi być analizowana pod kątem zachowania rzetelnego procesu. Tryb postępowania wobec osób nieobecnych został wyeliminowany z kodeksu karnego ze względu na niespełnianie standardów rzetelnego procesu, zwłaszcza nie realizował gwarancjo prawa do obrony. Po wprowadzeniu nowego KKS jeden z sądów zadał pytanie Trybunałowi Konstytucyjnemu: czy rozwiązania z art. 173-177 KKS są zgodne ze standardem rzetelnego procesu, a zwłaszcza czy są zgodne z zasadą prawa do obrony. Zdaniem sądu rejonowego przepisy, które stosuje się w stosunku do osób nieobecnych naruszają prawo oskarżonego do: powiadomienia go o istocie i przyczynie aktu oskarżenia; naruszają prawo do posiadania czasu i możliwości do przygotowania do obrony; naruszają prawo do obrony osobistej; naruszają prawo oskarżonego do przesłuchania świadków w jego obecności i możliwości zadawania pytań. TK uznał, że zasada rzetelnego procesu to zasada, która pozwala na wypośrodkowanie decyzji podejmowanych w sferze praw człowieka, chronionych przez konwencje, które uwzględniałyby zachowanie optimum pomiędzy wymogami sprawiedliwości proceduralnej oraz sprawności procesu. TK uznał, że jedna z zasad procesu karnego skarbowego jest zasada legalizmu. Oznacza ona obowiązek ścigania przestępstw. Skoro organy mają obowiązek ścigania przestępstw to temu właśnie służy ten tryb wobec osób nieobecnych. TK dostrzegł w trybie tym pewne ograniczenia zasad postępowania karnego, ale uznał je za czasowe. Tryb ten jest tak ukształtowany, że jeżeli zapadnie prawomocny wyrok, a oskarżony zgłosi się do dyspozycji sądu - wówczas doręcza mu się odpis takiego prawomocnego wyroku i może on je zakwestionować. jeżeli stawi się na rozprawę wyznaczoną pod swoją nieobecność, to uprzednio wydany wyrok utraci moc a postępowanie będzie się toczyło od początku.

Zasada prawdy

To dyrektywa zgodnie z którą wszelkie rozstrzygnięcia organów procesowych powinny opierać się na prawdziwych ustaleniach faktycznych, zgodnych z rzeczywistością. Zasada ta wynika z treści art. 2 par. 2 KPK w związku z art. 113 par. 1 KKS, który nakazuje odpowiednie stosowanie tego przepisu KPK. Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne. Regulację tę wspiera art. 92 KPK w związku z art. 113 par. 1, zgodnie z którym podstawę orzeczenia może stanowić jedynie całokształt okoliczności ujawnionych w postępowaniu, mający znaczenie dla rozstrzygnięcia. Dyrektywa ta odnosi się do ustalania faktów w procesie.

Zasada prawdy nakłada na organy procesowe obowiązek poznania owej prawdy. Dotyczy to nie tylko organów rozstrzygających lecz także np. organów postępowania przygotowawczego. Wyrazem tej zasady jest także przepis art. 167 KPK w związku z 113 par. 1 KKS, z którego wynika uprawnienie organów procesowych do przeprowadzania dowodów z urzędu. W art. 170 KPK normuje się sytuację, w których dopuszczalne jest oddalenie wniosku dowodowego.

Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli:

  1)   przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne,

  2)   okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy,

  3)   dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności,

  4)   dowodu nie da się przeprowadzić,

  5)   wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania.

§ 2. Nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić.

§ 3. Oddalenie wniosku dowodowego następuje w formie postanowienia.

§ 4. Oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu, chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności.

Jeżeli duchowny jest świadkiem czegoś to może występować w charakterze świadka. Istnieje jednak zakaz przesłuchania co do tych faktów o których dowiedział się podczas spowiedzi. Tego typu zakazów jest więcej, np. zakazy zawodowe.

Można wyróżnić zakazy bezwzględne, takie jak np. zakaz przesłuchania wspomnianego duchownego w zakresie faktów usłyszanych podczas spowiedzi. Ale np. tajemnica służbowa czy państwowa może zostać już uchylona. Zatem są to tzw. zakazy względne.

Nie można przesłuchiwać świadka gdy ten jest najbliższą osobą dla świadka i korzysta z prawa odmowy zeznań bądź odpowiedzi na poszczególne pytania. Jeżeli skorzysta z tego prawa, wówczas organ nie może z takiego dowodu skorzystać.

Zasada ścigania z urzędu

Zasada ta związana jest z inicjowaniem procesu. Polega na tym, że organy prowadząc postępowanie karne działają niezależnie od czyjegokolwiek wniosku. Zatem podejmują ściganie z własnej inicjatywy. Zasada opiera się na założeniach, że przestępstwo skarbowe, które chroni interes Skarbu Państwa czy Innego podmiotu narusza porządek prawny, więc powinno się spotkać z automatyczną reakcją państwa na takie zachowania.

Zasada ścigania z urzędu obowiązuje także w toku procesu. Dalszy bieg procesu nie jest uzależniony od impulsu czy woli podmiotu zewnętrznego. W zakresie tej zasady mają odpowiednie zastosowanie przepisy KPK. KPK wyraźnie stanowi, że organy procesowe prowadząc postępowanie dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je np. od wniosków czy innych organów. W procesie karnym skarbowym nie stosuje się m.in. przepisów dotyczących pokrzywdzonego. Przestępstwa karne skarbowe nie ściga się na wniosek ani w trybie prywatnoskarbowym. Zatem nie ma wyjątków od zasady ścigania z urzędu.

Instytucja immunitetu nie pozwala na wszczęcie postępowania wobec określonej osobie. Jeżeli sprawcą czynu karno skarbowego jest osoba, której przysługuje immunitet, by można było ścigać taką osobę niezbędne jest uzyskanie odpowiedniego zezwolenia, np. Sejmu czy Senatu.

Art. 10 par. 2 wzmacnia zasadę ścigania z urzędu określając, że z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie (czytaj: immunitetów) nikt nie może być zwolniony z odpowiedzialności za popełnione przestępstwo. Wzmocnieniem tej zasady są również regulacje dotyczące obowiązku zawiadomienia o przestępstwie. Ten obowiązek w polskim procesie karnym jest dwojaki - społeczny oraz prawny. Społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie karnym skarbowym ciąży na każdym z nas. W polskim społeczeństwie brak jest jednak wewnętrznej potrzeby zawiadomienia o czynach karnych skarbowych. Społeczny obowiązek tym się różni od prawnego, że jego niewypełnienie nie rodzi ujemnych konsekwencji karnoprawnych w stosunku do tej osoby, która ów obowiązek narusza. Prawny obowiązek zawiadomienia został nałożony na instytucje państwowe lub samorządowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa karnego skarbowego. Instytucje te mają obowiązek zawiadomienia odpowiednich organów skarbowych. Poza tym zobowiązane są do przedsięwzięcia wszelkich czynności koniecznych do zabezpieczenia świadków, dowodów. Niewypełnienie obowiązku prawnego zawiadomienia stanowi przestępstwo. Jest to niedopełnienie obowiązków i działanie na szkodę dobra wspólnego (tzw. przestępstwo urzędnicze).

Wykład 12.

Zasada legalizmu

Zasadzie legalizmu nadaje się znaczenie specjalne. W procesie karnym skarbowym legalizm ma węższe znaczenie niż nadaje się temu pojęciu w innych działach prawa. Oznacza postępowanie zgodne z prawem oraz obowiązek ścigania przestępstw. Znaczy to, że organy powołane do ścigania przestępstw i wykroczeń skarbowych mają obowiązek wszczęcia i prowadzenia postępowania. Zasada legalizmu została unormowana w art. 10 par. 1 KPK, mając zastosowanie w procesie skarbowym na mocy art. 113 KKS. Organ, który jest powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i prowadzenia postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny jest zobowiązany do wniesienia oskarżenia o czyn ścigany z urzędu.

Art. 13 KPK nakłada na oskarżyciela publicznego obowiązek podjęcia działań o uzyskanie zezwolenia na ściganie określonej osoby. Zasada legalizmu przejawia się procesie karnym skarbowym w czterech płaszczyznach:

- Płaszczyzna wszczynania postępowania

- Płaszczyzna prowadzenia postępowania przygotowawczego

- Płaszczyzna wnoszenia aktu oskarżenia

- Płaszczyzna popierania aktu oskarżenia przed sądem.

Jeżeli organ dochodzi do wniosku, że zostało popełnione przestępstwo bądź wykroczenie skarbowe ma obowiązek dokonać powyższych czynności.

Wyjątki od zasady legalizmu:

art. 151 KKS - przepis ten przewiduje odstępstwo od zasady na rzecz ustalenia celowości ścigania przy czynach drobniejszych, ze względu na tzw. absorpcję przy wykonywaniu orzeczonych kar. Art. 8 KKS - idealny zbieg, zatem wykonaniu podlega tylko kara najsurowsza. Zatem kara orzeczona nie byłaby wykonana w przypadku kary za np. wykroczenie w zestawieniu z przestępstwem. Stąd, art. 151 przewiduje odmowę wszczęcia lub umorzenia postępowania o wykroczenie skarbowe, w określonych warunkach.

Art. 116 par. 4. KKS - zastąpienie odpowiedzialności karnej skarbowej odpowiedzialnością dyscyplinarną przewidzianą w wojskowych przepisach dyscyplinarnych. Zatem, można odstąpić od prowadzenia postępowania karnego skarbowego i zastąpić je odpowiedzialnością dyscyplinarną. Jest to przejaw tzw. oportunizmu kodeksowego. Oportunizm jest przeciwieństwem legalizmu.

Zasada domniemania niewinności

Nakazuje uważać oskarżonego za niewinnego dopóki wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.

Domniemanie faktyczne to takie domniemanie, które można uzasadnić doświadczeniem życiowym. Domniemania niewinności nie da się potwierdzić doświadczeniem życiowym.

Domniemanie prawne to domniemanie przewidziane w przepisach prawa. Domniemanie niewinności jest fundamentem każdego procesu karnego. Unormowane zostało w art. 5 par. 1 KPK. Uzupełnieniem jest par. 2, który zawiera regułę, nazywaną In dubio pro reo. Nie dających się usunąć wątpliwości należy tłumaczyć na korzyść oskarżonego. Jest tu zatem podkreślona zasada prawdy. Jeżeli w dowodach potwierdzających podejrzenie istnieją luki, których nie da się usunąć, wówczas musi zapaść wyrok uniewinniający. To istotnie wpływa na kształt rozstrzygnięć, które zapadają w procesach karnych skarbowych. Wyrok skazujący w tym procesie może zapaść tylko wtedy, gdy tezy oskarżenia zostaną udowodnione w sposób nie budzący wątpliwości.

Konsekwencje domniemana niewinności są bardzo skomplikowane. Z mocy przepisów prawa istnieje od razu taki stan, że oskarżonego należy traktować jako niewinnego. W procesie karnym skarbowym domniemanie jest regułą, która odpowiednio rozkłada ciężar dowodu. Winę zatem musi udowodnić oskarżyciel.

Zasada domniemania niewinności działa nie tylko w procesie karnym skarbowym, lecz jej skutki spotyka się również na zewnątrz. Stąd organy, obywatele, prasa czy inne środki masowego przekazu nie mogą nikogo traktować jako winnego dopóki nie zostanie ona stwierdzona prawomocnym wyrokiem (kazus Z. Ziobro v dr G).

Wyroki zapadające w sądzie pierwszej instancji nie są wykonalne dopóki nie uzyskają cechy prawomocności. Zatem w procesach karnych skarbowych nie ma klauzuli natychmiastowej wykonalności.

Zasada prawa do obrony

Zasada została unormowana w art. 6 KPK. Jest kolejną zasadą konstytucyjną. Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony i skorzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć. Organ przedstawiając osobie zarzuty musi przedstawić mu również wszystkie jego prawa. Prawo to obrony przysługuje podejrzanemu w toku całego procesu. Zgodnie z art. 71 par. 3 KPK, prawo to rozpoczyna swój byt od momentu, gdy ktoś staje się podejrzanym. Najpełniej realizowane jest w toku postępowania jurysdykcyjnego. Postępowanie przygotowawcze w dużej mierze toczone jest w oparciu o elementy inkwizycyjności, czyli tajności.

Prawo do obrony może być również realizowane przy zakończeniu procesu, a nawet po wykonaniu kary. Zawsze istnieje potencjalna możliwość złożenia nowych faktów czy dowodów.

Prawo do obrony ma swoje dwa aspekty:

1) aspekt aktywny (obrona aktywna)

- możliwość wypowiadania się co do wszelkich zarzutów oskarżenia oraz co do wszelkich kwestii rozstrzyganych przez sąd;

- możliwość podejmowania wszelkich czynności procesowych zmierzających do obalenia oskarżenia lub złagodzenia odpowiedzialności karnej;

- możliwość zwalczania na ustawowej drodze uciążliwych środków procesowych, które są stosowane wobec oskarżonego, np. składanie środków odwoławczych od np. stosowania środków zapobiegawczych w procesie karnym skarbowym;

- możliwość skorzystania z pomocy obrońcy (ustawa przewiduje obligatoryjny udział obrońcy w określonych przypadkach). Obrońca obligatoryjny występuje np. w postępowaniu wobec osób nieobecnych.

- udział w czynnościach dowodowych;

- możliwość składania środków odwoławczych;

2) aspekt bierny (obrona pasywna)

- oskarżony ma prawo składania wyjaśnień, może bez podania powodu odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania bądź odmówić składania wyjaśnień w ogóle;

- „nikt nie ma obowiązku sam siebie oskarżać” - oskarżony może powstrzymać się od wszelkich działań, które mogłyby go pogrążyć;

- postawa biernej obrony nie może być przesłanka do zaostrzenia kary czy wywołać inne niekorzystne skutki;

- swoiste prawa do obrony w procesie karnym skarbowym przysługuje również podmiotowi pociągniętemu do odpowiedzialności posiłkowej. Stosuje się tu odpowiednio przepisy dotyczące podejrzanego, oskarżonego i jego obrońcy. Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej nie może być przesłuchiwany w charakterze świadka, bo wówczas miałby przymus mówienia prawdy;

Zasada bezstronności (obiektywizmu)

Unormowana w art. 4 KPK, stosowana na mocy art. 113 KKS. Oznacza, że wszystkie organy procesowe powinny badać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść jak i niekorzyść osoby przeciwko której toczy się postępowanie. Organy maja obowiązek obiektywnego zachowania się wobec sprawy oraz wszystkich uczestników postępowania. Ta dyrektywa nakazuje wyłączać stronniczość w sprawie. Zasada ma swe aksjologiczne uzasadnienie w szeregu instytucji procesowych, głównie tych związanych z wyłączeniem sędziów, oskarżycieli, organów dochodzenia, biegłych i innych podmiotów z postępowania.

Zasadę bezstronności wyrażają również przepisy, które dają sędziom inicjatywę dowodową. Nie może on być biernym sędzią. Zasada bezstronności jest nieodzownym warunkiem realizacji prawdy w procesie karnym.

Zasada swobodnej oceny dowodów

Unormowana w art. 7 KPK. Jest ściśle powiązana z zasadą prawdy. Tam gdzie nie ma swobodnej oceny dowodów - tam nie ma możliwości ustalenia prawdy. „Nie ma lepszych i gorszych dowodów”. Nie jest lepszym dowodem od innych nawet przyznanie się oskarżonego. Zatem, żaden dowód nie ma prymatu nad innymi dowodami.

Sędziowie kształtują swoje przekonanie na podstawie wszystkich przytoczonych dowodów. Uwzględniają przy tym wiedzę, zasady prawidłowego rozumowania oraz doświadczenie życiowe.

Zasada swobodnej oceny wiąże się z samodzielnością jurysdykcyjną organów procesowych. Ograniczeniem owej samodzielności jest tzw. prejudycjalność, czyli związanie prawomocnymi orzeczeniami innych organów. W procesie karnym instytucja ta została unormowana w art. 8 par. 1 i 2. KPK. Sądy karne orzekające w sprawach karnych są związane jedynie prawomocnymi rozstrzygnięciami kształtującymi prawo lub stosunek prawny.

Należy przyjąć, że w postępowaniach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe zasada samodzielności jurysdykcyjnej sądów nie doznaje ograniczeń.

Wykład 13.

Zasada lojalności (zasada informowania uczestników procesu o ich obowiązkach i uprawnieniach)

Zasada ta przewidziana jest również w posterowaniu administracyjnym i cywilnym. W przeciwieństwie jednak do tego ustawodawstwa w postępowaniu karnym skarbowym przewidziane są skutki jej zaniedbania. Zasada została unormowana w art. 16 KPK w związku z art. 113 par. 1 KKS. Jeżeli organ prowadzący postępowania jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania o obowiązkach i uprawnieniach, to brak takiego zachowania lub mylne nie może spowodować ujemnych konsekwencji dla osoby, której pouczenie dotyczy. W myśl par. 2 organ prowadzący postępowanie powinien w miarę potrzeby udzielać uczestnikom postępowania informacji o wiążących obowiązkach czy przysługujących uprawnieniach, nawet wtedy gdy ustawa wyraźnie o tym nie stanowi. Potrzebę udzielania podmiotom informacji należy rozstrzygać zgodnie z kryteriami obiektywnymi. Organ musi badać czy w danej sytuacji zachodzi taka potrzeba.

W procesie karnym skarbowym istnieje pewna specyfika w związku z tą zasadą. Organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć sprawcę o przysługujących mu uprawnieniach razie wyrównania przez owego sprawce uszczuplenia należności finansowo prawnej. Zatem w KKS przewiduje się obowiązek informowania o korzyściach jakie przysługują sprawcy, w przypadku kiedy on wyrównał uszczerbek. Nie chodzi tu jednak o pouczeniu o konstrukcjach prawnych, lecz określeniu wprost jakie korzyści można osiągnąć jeśli ktoś np. wyrówna uszczerbek.

Obowiązek ciąży na organie prowadzącym postępowanie: pouczenie o korzyściach przy dobrowolnym poddaniu się odpowiedzialności; sprawcę, który dokonał samodenuncjacji trzeba pouczyć po uregulowaniu uszczuplonej należności nie będzie podlegał karze - instytucja czynnego żalu. Zasada ta nie ma związku z poradnictwem, lecz dotyczy informacji niezbędnej.

Uczestnicy postępowania karnego skarbowego

Uczestnikiem postępowania karnego skarbowego jest podmiot biorący udział w tym procesie, broni przez kogoś określonej sprawy skarbowej. Wyróżnia się dwie podstawowe grupy uczestników postępowania:

1) organy procesowe

2) strony procesowe.

Organy procesu karnego skarbowego:

- sąd;

- prokurator (postępowanie przygotowawcze przeprowadza tylko czasami 0 jeżeli przepis tak stanowi), ma kompetencje organu oskarżycielskiego;

- finansowe organy postępowania przygotowawczego, o których mowa w art. 53 par. 37 KKS;

- niefinansowe organy postępowania przygotowawczego, wymienione w art. 53 par. 38 KKS;

- organy nadrzędne nad organami postępowania przygotowawczego, art. 53 par. 39 KKS;

- organy nadrzędne nad niefinansowymi organami postępowania przygotowawczego, poza Żandarmerią Wojskową;

- Prokurator Wojskowy;

Sąd - organami orzekającymi w sprawach karnych skarbowych są sądy - rejonowe oraz wojskowe. Sądy wojskowe orzekają w sprawach o czyny popełnione przez żołnierzy. Jeżeli sprawcą przestępstwa jest osoba posiadająca stopień majora lub wyższy - w pierwszej instancji orzeka Wojskowy Sąd Okręgowy. W pozostałych przypadkach, również dotyczy wykroczeń skarbowych, orzekają Wojskowe Sady Garnizonowe. Jeżeli sąd wojskowy uzna, że postępowanie dyscyplinarne będzie wystarczające, wówczas nie wszczyna się procesu karnego skarbowego.

Do finansowych organów postępowania przygotowawczego należą: urząd skarbowy, urząd celny oraz Inspektor Kontroli Skarbowej.

Niefinansowe organy postępowania przygotowawczego to: straż graniczna, policja, ABW, CBA, żandarmeria wojskowa. ABW i CBA - dotyczy tylko przestępstw skarbowych. KKS uregulował kompetencje urzędów celnych i stwierdził, że w pozostałych sprawach postępowanie przygotowawcze prowadzi urząd skarbowy, chyba że przeprowadza się kontrolę skarbową - wówczas prowadzi ją Inspektor Kontroli Skarbowej. Urząd Skarbowy - ma kompetencje w każdej wykrytej przez siebie sprawie.

Nadrzędne organy finansowe:

- Miejscowo właściwa izba celna, w sprawach które leżą w właściwości urzędu celnego;

- Miejscowo właściwa izba skarbowa, w sprawach które należą do właściwości urzędu skarbowego;

- Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, w sprawach w których postępowanie przygotowawcze prowadzi Inspektor Kontroli Skarbowej;

- Minister właściwy ds. Finansów Publicznych;

Śledztwo ze względów podmiotowych prowadzi się wtedy, gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz ABW lub CBA. Prokuratorskie śledztwo jest obligatoryjne gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz straży granicznej, żandarmerii wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego.

Art. 151. Jeżeli prokurator wszczął śledztwo, może powierzyć organowi finansowemu jego prowadzenie w całości lub w części lub dokonanie określonych czynności.

Przewidując możliwość negatywnych sporów kompetencyjnych, ustawodawca w art. 133 par. 2 daje możliwość wszczęcia postępowania przez organ finansowy w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, które nie należy do jego właściwości rzeczowej. Wówczas organ po zabezpieczeniu dowodów obligatoryjnie przekazuje sprawę do prowadzenia właściwemu organowi. Możliwości konfliktu kompetencji dotyczy także art. 135 par. 1-5 KKS. Ten przepis rozstrzyga ewentualna konkurencje właściwości funkcjonalnej kilku organów postępowania przygotowawczego w przypadku zarzuceniu sprawcy kilku czynów. Wówczas właściwy jest, ten organ, który pierwszy wszczął postępowanie.

W KKS nie zostały określone skutki prowadzenia postępowania przez organ niewłaściwy. Należy jednak uznać, że z chwilą wniesienia do sądu przez prokuratora aktu oskarżenia, niewłaściwość doznaje naprawienia. Nie jest do końca jasne czy to samo ma miejsce wówczas, gdy taki akt oskarżenia do sądu wniósł organ finansowy.

Strony postępowania karnego skarbowego

W doktrynie nie ma powszechnie akceptowanej definicji strony procesowej. W procesie karnym istnieje długi katalog storn. Zarówno czynnych jak i biernych. Najczęściej stosowana definicja literaturze strony:

Strona procesu karnego skarbowego jest podmiot, który w procesie występuje sam w swoim imieniu bądź w którego imieniu występuje przedstawiciel i który ma interes prawny, korzystny dla siebie w rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu, a ponadto, który jest wyposażony przez ustawę w co najmniej minimalny standard uprawnień właściwych stronie procesowej.

Prokurator jest jednym z rzeczników interesu społecznego, działającym na prawach strony.

Katalog stron w sprawach o przestępstwa skarbowe nie jest identyczny z katalogiem stron w sprawach o wykroczenia skarbowe. W postępowaniu o przestępstwa skarbowe stronami są:

- oskarżyciel publiczny;

- oskarżony;

- podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej;

- interwenient.

W postępowaniu o wykroczenie skarbowe:

- oskarżyciel publiczny;

- oskarżony;

- interwenient.

Oskarżyciel publiczny

Art. 121 par. 1. KKS ustanawia generalną zasadę, że oskarżycielem publicznym jest oprócz prokuratora ten organ, który wnosi i popiera oskarżenie. Mogą nimi być organy, zależnie w jakiej formie było prowadzenie postępowanie przygotowawcze, a także w jakim trybie ma się toczyć postępowanie przed sądem, jak również faktu czy sprawa dotyczy przestępstwa czy wykroczenia skarbowego.

W sprawach o przestępstwa skarbowe - jeżeli sprawa należy do trybu uproszczonego, ów organ finansowy sam sporządza akt oskarżenia. Prokuratora powiadamia się o tym fakcie przez doręczenie odpisu aktu oskarżenia. Akt oskarżenia powinien być utworzony terminie siedmiu lub czternastu dni od daty zamknięcia postępowania przygotowawczego.

Organ finansowy - organ sporządza akt oskarżenia i przekazuje go wraz z aktami sprawy prokuratorowi, który wnosi go do sądu, może także zarządzić uzupełnienie akt, bądź również umorzyć postępowanie. Jeżeli dochodzenie prowadziła żandarmeria wojskowa, wówczas po zamknięciu postępowania przygotowawczego przekazuje ona sprawę prokuratorowi wojskowemu, który jest wyłącznym oskarżycielem publicznym w sprawach o przestępstwa skarbowe podlegające orzecznictwu sądom wojskowym.

Organy oskarżycielskie w sprawach o wykroczenia skarbowe

Finansowe organy postępowania przygotowawczego maja prawo do wnoszenia aktu oskarżenia i popierania go w sądzie w sprawach o wykroczenia skarbowe. Organ sam sporządza w każdej sprawie akt. Spośród organów niefinansowych postępowania przygotowawczego, tylko dwa organy maja prawo wniesienia aktu oskarżenia - policja i straż graniczna.

Akt oskarżenia musi zawierać wskazanie finansowego organu postępowania przygotowawczego, któremu przysługują uprawnienia oskarżyciela publicznego. Organ taki musi być niezwłocznie zawiadomiony o wniesieniu aktu oskarżenia do sądu przez doręczenie mu odpisu tego aktu oskarżenia. Art. 155 par. 2.

Zgodnie z art. 157 par. 2. KKS - w sprawach o przestępstwa skarbowe, których akt oskarżenia wniósł prokurator, finansowy organ postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciel mogą działać obok prokuratora w charakterze oskarżyciela publicznego. Mogą oni wykonywać różne koncepcje roli oskarżyciela publicznego. Mogą się nawet różnić w koncepcjach, są niezależni od siebie. W praktyce prokurator „wsłuchuje się” w stanowisko organu finansowego.

W trybie uproszczonym, w którym rozstrzygana jest większość spraw karnych skarbowych, udział w rozprawie w charakterze oskarżyciela publicznego finansowego organu postępowania przygotowawczego, który wniósł akt oskarżenia jest obligatoryjny. Wynika to z art. 157 par. 1. KPK. Wszystkich oskarżycieli publicznych obowiązuje w procesie skarbowym zasada bezstronności, która wynika z art. 4 KPK w związku z art. 113 KKS.

W procesie karnym skarbowym istnieje reguła określona w art. 14 par. 2 KPK, która decyduje o pozycji sądu w procesie karnym skarbowym. To nie oskarżyciel jest dysponentem przedmiotu procesu. Odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu. Każdy z oskarżycieli publicznych jest stroną czynna i ma wszystkie uprawnienia uczestniczenia w posiedzeniach sądu, składania wniosków dowodowych, ma prawo do wypowiadania się co do wszystkich czynności dowodowych w procesie, ma prawo do zadawania pytań przesłuchiwanym, ma prawo do składania wniosków o przeprowadzenie dowodu z biegłych, ma prawo do tzw. przemówień końcowych.

Wykład 14.

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej

Należy do tzw. stron szczególnych procesu karnego skarbowego, czyli stron występujących tylko w szczególnych trybach procesu. Podmiot ten występuje wyłącznie w sprawach o przestępstwa skarbowe. Art. 63 par. 40 KKS - jest nim osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka niemająca osobowości prawnej, którą organ prowadzący w sprawie o przestępstwo skarbowe wezwał do udziału w postępowaniu tym charakterze. Zatem decyzja organu polegająca na wezwaniu konkretnej osoby powoduje pojawienie się szczególnej strony procesowej - podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej. Nie każdy podmiot może być wezwany do udziału w tym charakterze. Kodeks precyzuje warunki bycia podmiotem pociągniętym posiłkowo do odpowiedzialności. Jest to osoba niebędąca sprawcą przestępstwa, ale musi tę osobę wezwaną wiązać pewne zależności. Np. osoba wezwaną może być zastępcą, która odniosła lub mogła odnieść z popełnionego przestępstwa jakakolwiek korzyść majątkową. Przykład: sprawcą przestępstwa skarbowego jest księgowy, który wadliwie prowadzi księgi podatkowe, w związku z czym należności płacone do państwa przez firmę w której był zatrudniony ulegają znacznemu zaniżeniu. Sprawcą zatem jest księgowy, lecz istnieje tu możliwość nielegalnego wzbogacenia się przez spółkę, stąd może być ona pociągnięta do odpowiedzialności posiłkowej. Odpowiedzialność posiłkowa nie oznacza odpowiedzialności za przestępstwo. Jest ona tylko odpowiedzialnością osobistą, majątkową za grzywnę wymierzoną sprawcy przestępstwa. Obejmuje ona również możliwość ściągnięcia od podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo równowartości pieniężnej przepadku przedmiotu. Wynika to z treści art. 24 par. 2 KKS.

Nie można pociągnąć do odpowiedzialności posiłkowej tej osoby, która ponosi odpowiedzialność karną za konkretne przestępstwo, w związku z którą orzeczono karę grzywny.

Odpowiedzialność posiłkową można nałożyć na kilka podmiotów. Wówczas jest ona odpowiedzialnością solidarną. W sensie prawnym odpowiedzialność solidarna oznacza, że można żądać spełnienia świadczenia przez dane podmioty, które między sobą ustalają zakres odpowiedzialności każdego z nich.

Pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej nie wyklucza możliwości orzeczenia w stosunku do osoby trzeciej zwrotu uzyskanej przez nią korzyści z cudzego przestępstwa. Jest to przejaw wzmożonej ochrony interesu publicznego.

Zgodnie z art. 24 par. 5 KKS na podmiot odpowiedzialny posiłkowo można nałożyć obowiązek zwrotu na rzecz skarbu państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innego uprawnionego podmiotu korzyści które zostały uzyskane z przestępstwa skarbowego.

Procedura wymaga niezwykłej precyzji w formułowaniu elementów konstrukcji danej instytucji procesowej. Należy odróżnić pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej od nałożenia odpowiedzialności posiłkowej.

Pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej oznacza postawienie określonego podmiotu w roli określonej strony procesowej. Przybiera ono postać postanowienia, które w postępowaniu przygotowawczym wydaje organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, a po wniesieniu aktu oskarżenia - sąd. To postanowienie nie jest zaskarżalne. Jeżeli postanowienie zostało wydane w postanowieniu przygotowawczym i nie zostało uchylone do chwili wniesienia aktu oskarżenia, wówczas organ wnoszący akt oskarżenia powinien dołączyć do takiego postanowienia wniosek nałożenie odpowiedzialności posiłkowej. Zatem, pociągnięcie do odpowiedzialności to wezwanie do udziału w roli odpowiedzialnego posiłkowo.

Jeżeli w trakcie postępowania przygotowawczego okaże się, że miedzy osobą wezwaną w charakterze osoby odpowiedzialnej posiłkową a sprawcą przestępstwa skarbowego nie istnieje żaden węzeł, wówczas postanowienie należy uchylić. Jeżeli jednak nie zostanie uchylone i cały czas istnieje w procesie przygotowawczym strona bierna postępowania - podmiot odpowiedzialny posiłkowo, to do aktu oskarżenia należy dołożyć wniosek o nałożenie odpowiedzialności posiłkowej, ewentualnie również wniosek o zobowiązanie tego podmiotu do zwrotu uzyskanej korzyści majątkowej.

Może być tak, że okoliczności uzasadniające wezwanie określonej osoby do udziału w postępowaniu w charakterze podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo ujawnią się dopiero w postępowaniu przed sądem. W takiej sytuacji dopiero sąd będzie wydawał postanowienie o wezwaniu określonego podmiotu do udziału w postępowaniu s charakterze podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo. Nastąpi zatem pociągniecie do odpowiedzialności posiłkowej.

Treść postanowienia o pociągnięciu do odpowiedzialności posiłkowej - muszą znajdować się takie elementy, które spowodują pojawienie się szczególnej strony procesu karnego skarbowego. Postanowienie musi wskazać oskarżonego, zarzucany mu czyn będący przestępstwem skarbowym, kwalifikację prawną tego czynu, musi wskazywać podmiot który jest pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej oraz podstawy do jej pociągnięcia.

Postanowienie to może ulec zmianie, które dokonywane są poprzez wydanie kolejnego postanowienia o pociągnięciu do odpowiedzialności posiłkowej.

W przypadku stwierdzenia w toku procesu braku podstaw do pociągnięcia do odpowiedzialności posiłkowej podmiotu uprzednio wydane postanowienie należy uchylić. Uchylenie takiego postanowienia wcale nie stoi na przeszkodzie późniejszemu wydaniu kolejnego postanowienia, jeżeli znowu pojawią się w toku postępowania kolejne okoliczności stanowiące podstawę wydania postanowienia.

Z momentem wezwania podmiotu do udziału w procesie w charakterze podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo, podmiot ten uzyskuje status strony procesowej, a jego pozycja jest zbliżona do biernej strony. Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej nigdy nie może wezwany w charakterze świadka. Składa wyłącznie wyjaśnienia, bez względu na kształt nałożonych na niego ciężarów. Do podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej należy stosować odpowiednio przepisy KPK o oskarżonym. W związku z tym, ma on określone uprawnienia:

- należy mu doręczyć postanowienie o pociągnięciu do odpowiedzialności, również postanowienia wraz z tłumaczeniem;

- nie musi dowodzić braku podstaw swojej odpowiedzialności;

- nie można obarczać tego podmiotu obowiązkiem aktywnego udziału w ustalaniu okoliczności które mogłyby postawić go na miejscu podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo (prawo do milczenia, brak obowiązku samooskarżenia);

- ma obowiązek stawienia się na każde wezwanie organu procesowego;

- musi zawiadamiać o zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu;

- można zarządzić jego przymusowe doprowadzenie;

- może być reprezentowany przez przedstawiciela ustawowego;

- może korzystać z pomocy pełnomocnika (może mieć ich trzech);

- może żądać ustanowienia pełnomocnika z urzędu, jeśli wykaże to odpowiednio (kwestie finansowe) lub gdy jest np. głuchy, niemy - pełnomocnik obligatoryjny;

- może żądać wydania doręczenia mu nieodpłatnie odpisu każdego wydanego w sprawie orzeczenia;

- może odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania;

- w postępowaniu przygotowawczym, przed pierwszym przesłuchaniem powinien zostać pouczony na piśmie o swoich podstawowych obowiązkach i uprawnieniach;

- na żądanie należy go przesłuchać w obecności pełnomocnika;

- ma prawo do składania wniosków dowodowych;

- ma prawo do uczestnictwa w tych czynnościach dowodowych, o których przeprowadzenie wnioskował;

- ma prawo do końcowego zaznajomienia z materiałami sprawy;

- powinien być powiadomiony o przesłankach aktu oskarżenia;

- w trakcie postępowania przed sądem jest przesłuchiwany bezpośrednio po oskarżonym;

- przysługują mu środki odwoławcze od wyroku sądu w pierwszej instancji;

- ma prawo domagać się zwrotu kosztów pomocy prawnej w przypadku, jeśli nastąpi uwolnienie go od odpowiedzialności posiłkowej;

Jeżeli sąd wydaje orzeczenie kończące postępowanie karne, wówczas może w tym orzeczeniu nałożyć odpowiedzialność posiłkową na określony podmiot. Tym orzeczeniem musi być zawsze wyrok skazujący sprawcę przestępstwa skarbowego, na karę grzywny. W takim wyroku można nałożyć odpowiedzialność posiłkową na podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej. W przypadku, gdy ta odpowiedzialność jest nałożona na kilka podmiotów, odpowiadają oni solidarnie.

Od nałożenia odpowiedzialności posiłkowej należy rozróżnić realizację nałożonej odpowiedzialności posiłkowej. Odpowiedzialność posiłkową kształtuje się w wyroku skazującym na karę grzywny, ale realizacja będzie miała miejsce tylko wówczas gdy sprawca przestępstwa skarbowego nie uiścił tej grzywny w terminie. W postępowaniu egzekucyjnym musi być ustalone, że nie możliwe jest ściągnięcie ze skazanego prawomocnym wyrokiem.

Odpowiedzialności posiłkowej nie stosuje się wobec państwowych jednostek budżetowych.

Interwenient

Szczególna strona procesu karnego skarbowego, występuje zarówno w sprawach o przestępstwa jak i wykroczenia skarbowe. Interwenientem jest podmiot, który nie będąc podejrzanym ani oskarżonym w postępowaniu, zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do przedmiotu, które ulegają przepadkowi (art.53 par. 41 KKS). Instytucja ta jest znana już od 1926 roku. Instytucja ta umożliwia interwenientowi ochronę jego prawa własności, które podlega przepadkowi w postępowaniu karnym skarbowym. Treścią żądania interwenienta jest wyłączenie przedmiotu spod przepadku. To roszczenie skierowane jest przeciwko Skarbowi Państwa. Interwenient jest najczęściej właścicielem rzeczy.

Orzeczenie środka karnego przepadku przedmiotu nie narusza praw rzeczowych. Wyjątkiem tu jest hipoteka i zastaw, które wygasają. Interwenient może żądać ustalenia, że na przedmiocie, którego przepadek ma być orzeczony, służą mu prawa, które będą naruszone jeżeli zostanie orzeczony przepadek.

Dopuszczalność interwencji wcale nie jest uzależniona od obligatoryjności przepadku. Zgłaszającym interwencję może być również podmiot będącym podmiotem pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej.

W postępowaniach o przestępstwa lub wykroczenia skarbowe może wystąpić więcej niż jeden interwenient., np. współwłaściciele. Interwencja może być złożona w szczególności wtedy, gdy interwenient twierdzi, że sprawca uzyskał przedmiot objęty przepadkowi w drodze przestępstwa czy wykroczenia skarbowego. Roszczenie interwenienta należy uwzględnić także wtedy, gdy oskarżony lub inna osoba dokonywała czynności wbrew umowie, w celu dokonania czynu zabronionego.

W toku całego postępowania interwenientowi przysługują uprawnienia wyłącznie w granicach interwencji. Zatem nie ma wszelkich uprawnień związanych z rozstrzyganiem kwestii odpowiedzialności karnej skarbowej. Jego uprawnienia procesowe muszą mieścić się w granicach interwencji.

Interwenient może zgłosić swoje żądanie tylko do pewnego momentu biegu procesu, najpóźniej w chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, czyli odczytania aktu oskarżenia. Potem traci możliwość wystąpienia z interwencją. Jeżeli została wniesiona interwencja i nie została ona cofnięta do chwili skierowania aktu oskarżenia do sądu, wówczas niedopuszczalne jest zastosowanie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Nie jest też możliwe wydanie wyroku nakazowego. Nie można uwzględnić wniosku o orzeczenie przepadków przedmiotów, jeśli interwenient się temu sprzeciwi na piśmie lub ustnie do protokołu.

Interwencja powinna być zgłoszona albo na piśmie albo ustnie do protokołu. Nie jest przewidziana żadna szczególna forma zgłaszania interwencji. Jeśli jednak strona wybierze już formę pisemną, wówczas musi ono już spełniać wymogi pism procesowych. Zgłoszenie można dokonać osobiście lub przez pełnomocnika. Na organie spoczywa szczególny obowiązek niezwłocznego zawiadomienia potencjalnego interwenienta i umożliwienia zgłoszenia mu tej interwencji.

Interwencję można cofnąć przez wniesienie aktu oskarżenia. Wówczas otwiera to drogę do zastosowania instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Interwenientowi doręcza się niezwłocznie odpis wyroku, orzeczeń przepadku. Chodzi tu o zapewnienie interwenientowi ochrony swoich interesów.

Odpis aktu oskarżenia w przypadku gdy interwenient pojawił się przed wniesieniem aktu oskarżenia doręcza się właśnie temu podmiotowi.

Interwenient może być przesłuchany w charakterze świadka. Oznacza to, że stosuje się wobec niego przepisy dotyczące uprawnień i obowiązków świadka. Wyjątkowo nie może być przesłuchany w charakterze świadka - wtedy gdy równocześnie jest podmiotem pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej.

Interwenient ma prawo uczestniczyć w rozprawie, być zawiadamianym o terminach. Nie stawienie się w wyjątkowych sytuacjach prowadzi do odroczenia rozprawy. Jeżeli interwenient nie stawi się na rozprawie bez usprawiedliwienia to nie jest to przeszkoda do wydania orzeczenia. Jeżeli interwenient oraz jego pełnomocnik jest nieobecny, to wyrok wydany wobec interwenienta jest zaoczny, więc należy mu go dostarczyć.

W przypadku uwzględnienia interwencji, koszty ponosi skarb państwa, ale jeśli interwencja nie zostanie uwzględniona to koszty ponosi interwenient. Skarb państwa ponosi koszty w sytuacji, kiedy interwencja zostanie uwzględniona, a jednocześnie interwenient zostanie zwolniony z ponoszenia kosztów procesu. Co do zasady koszty zasądza się wobec oskarżonego.

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

W procesie karnym skarbowym skarga może oprócz aktu oskarżenia i wniosku o warunkowe umorzenie, przybrać postać wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Zgodnie z treścią art. 145 KKS, zamiast aktu oskarżenia, finansowy organ postępowania przygotowawczego może wnieść do sądu wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Wniosek powinien zawierać: imię i nazwisko sprawcy oraz dane określające tożsamość, dokładne określenie czynu ze wskazaniem czasu, miejsca; okoliczności popełnienia czynu; wskazanie wysokości należności uszczuplonej lub narażonej; wskazanie przepisów; wskazanie właściwego sądu. Wniosek przypomina akt oskarżenia.

Istnieją okoliczności, które powodują nadzwyczajne obostrzenie kary. Jeżeli zachodzą wobec niej przesłanki, wówczas niedopuszczalne jest zastosowanie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności.

Uzasadnienie wniosku może ograniczyć się do wskazania dowodów, i stwierdzenia że w danej sprawie jest możliwość udzielenia dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, w szczególności trzeba wykazać że będzie to wystarczające dla zaspokojenia interesu publicznego, finansowego.

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest klasyczną instytucją, zaliczoną do tzw. porozumień karnoprocesowych. Z wnioskiem o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przesyła się sądowi akta postępowania wraz załącznikami. Po wniesieniu do sądu wniosku o zezwolenie finansowy organ niezwłocznie zawiadamia sprawcę.

Mimo, że wniosek jest surogatem aktu oskarżenia, to nie mówi się o oskarżonym, lecz o podejrzanym. Postawą decyzji sądu są wyniki postępowania dowodowego z postępowania przygotowawczego. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest alternatywą wobec wyroku skazującego i powoduje większość skutków wyroku skazującego. Obala zatem domniemanie niewinności.

Sens tej instytucji polega na tym, że sprawca wykroczenia czy przestępstwa skarbowego, może w określonych warunkach uzyskać orzeczenie właściwego organu, które zezwala na zakończenie postępowania. Korzyścią dla sprawcy jest to, że nie ma wpisu do rejestru sądowego, nie jest w przyszłości traktowany jak recydywista, organ szybciej zakończy postępowanie, koszty procesu są niższe. W praktyce często stosuje się tą instytucję. Sąd wyrokiem zezwala na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Wyrok zapada na posiedzeniu.

---