Polityka handlowa i jej narzędzia:

POJĘCIE POLITYKI HANDLOWEJ:

Pojęcie polityki handlowej wykształciło się już w początkach rozwoju gospodarki światowej, czyli w okresie, kiedy międzynarodowe stosunki ekonomiczne sprowadzały się głownie do wymiany towarowej, czyli do handlu. Dopiero później zaczęły wykształcać się międzynarodowe obroty usługami, obroty kapitałowe i, zwłaszcza w ostatnich dziesięcioleciach, transfer technologii w skali międzynarodowej. W związku z tym pojęcie „polityka handlowa” przestało być precyzyjne i dla określenia oddziaływania państwa na obroty gospodarcze z zagranicą coraz częściej zaczęto używać pojęcia „zagraniczna polityka ekonomiczna”. W związku z powyższym, pojęcie „polityki handlowej” dzisiaj występuje w dwóch znaczeniach:

- Pierwsze znaczenie (tradycyjne) - polityka handlowa rozumiana jako polityka państwa w sferze jedynie wymiany towarowej

- Drugie znaczenie - jako synonim zagranicznej polityki ekonomicznej, czyli całości stosunków gospodarczych z zagranicą.

Pojęcia „zagraniczna polityka ekonomiczna” i „polityka handlowa” są często używane zamiennie, przy czym „zagraniczna polityka ekonomiczna” jest pojęciem szerszym, ponieważ obejmuje, obok polityki handlowej, politykę w odniesieniu do transferu kapitału, przepływu usług, itd.

W ujęciu wąskim polityka handlowa polega na realizacji zadań przez państwo w sferze swojej wymiany handlowej z zagranicą, za pomocą określonych instrumentów (narzędzi).

Do celów polityki handlowej zaliczane są m.in.: szeroko rozumiana ochrona krajowej produkcji, ochrona zatrudnienia czy ochrona bilansu płatniczego. Poszczególne cele polityki handlowej mogą być ze sobą niekiedy sprzeczne. W związku z tym zagraniczna polityka ekonomiczna w zakresie w jakim sprowadza się do wytyczania celów w rzeczywistości oznacza wybór spośród wszystkich celów tych priorytetowych, innymi słowy zróżnicowanie wagi przyznanej każdemu z nich.

Wśród instrumentów polityki handlowej można wyróżnić:

- cła

- środki parataryfowe (działają podobnie jak cła, a więc służą ograniczaniu wymiany poprzez podniesienie cen dobra krajowego)

- środki pozataryfowe: (bardzo liczne, ponieważ kraje wprowadzają coraz to nowe bariery, bardziej skuteczne a zarazem mniej przejrzyste)

Często używane jest pojęcie „środków pozataryfowych sensu largo”, które mieści w sobie pojęcie środków parataryfowych i środków pozataryfowych sensu stricte.

Środki polityki handlowej dzielimy na pobudzające eksport (np. subsydia eksportowe) oraz ograniczające import (cła).

Poza wyżej wymienionymi, warto zwrócić uwagę na pewne szczególne instrumenty polityki handlowej, takie jak:

1. Postępowanie antydumpingowe i antysubwencyjne. Nie są to typowe narzędzia protekcji, lecz środki walki z nieuczciwą konkurencją, do których państwo ma pełne prawo. Jednak nierzadko państwa nakładają cła antydumpingowe czy antysubwencyjne w wysokości wyższej niż marża dumpingu lub subsydiów, co sprawia, że cła te stają się poważnym utrudnieniem w handlu.

2. Zmiana kursu waluty. Oddziałuje ona bezpośrednio także na inne niż handel pozycje bilansu płatniczego oraz bardzo istotnie na gospodarkę wewnętrzną danego kraju

3. Jeszcze innym instrumentem polityki ekonomicznej są umowy gospodarcze zawierane z zagranicą (bilateralne i multilateralne). Mogą one określać zasady wzajemnego traktowania się przez partnerów w całokształcie ich stosunków lub w określonej dziedzinie np. w handlu, żegludze, bądź też mogą rozwiązywać określone, konkretne sprawy takie jak obniżka ceł itp.

Politykę handlową, podobnie jak zagraniczną politykę ekonomiczną możemy podzielić na autonomiczną oraz umowną lub konwencyjną. Polityka autonomiczna zmierza do osiągnięcia przez państwo celów za pomocą narzędzi, o których wyborze, formie i skali zastosowania decyduje ono samo bez uzgadniania tego z innymi państwami. Polityka umowna zmierza do osiągnięcia wytyczonych celów przez zawieranie z zagranicą odpowiednich umów gospodarczych. Taka polityka wyklucza zastosowanie pewnych narzędzi, za których uzycie państwu mogą grozić retorsje. W efekcie umów gospodarczych ograniczających używanie pewnych instrumentów dochodzi do częstszego stosowania innych instrumentów, które tymi umowami nie zostały objęte.

CŁO

We współczesnych warunkach rozwoju gospodarczego cła są najbardziej rozpowszechnionymi spośród narzędzi polityki handlowej. Cło to opłata pobierana od towaru zagranicznego w związku z przekroczeniem przez niego granicy celnej. Celem zastosowania tego środka jest głównie ochrona poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej, a czasem bilansu płatniczego. Jest to swego rodzaju podatek zwiększający ceny towarów i obniżający jego konkurencyjność na rynku krajowym. Poprzez wpływ na wysokość cen towarów, cło aktywnie oddziałuje na akumulację kapitału, tempo wzrostu gospodarczego i stopę zysku poszczególnych gałęzi gospodarki a także przyczynia się do zmniejszenia różnic w wewnętrznych i zewnętrznych warunkach produkcji. Ze względu na charakter działania cło należy do rynkowych instrumentów regulowania obrotów handlowych z zagranicą.

Podstawę prawną systemu celnego stanowi prawo celne. W sferze międzynarodowej stosowanie i działanie ceł regulują umowy międzynarodowe. Często dwustronne umowy handlowe zawierają w sobie zobowiązanie umawiających się stron do stosowania klauzuli najwyższego uprzywilejowania (KNU) we wszystkich sprawach związanych z taryfami celnymi. Z reguły KNU wymaga od partnerów nakładania na importowane towary minimalnych stawek celnych.

Taryfa celna to usystematyzowany spis towarów objętych cłem, w którym towary są sklasyfikowane w grupy według pochodzenia lub stopnia przetworzenia, a przy każdym rodzaju towaru ukazana jest wysokość nakładanego cła.

W taryfie celnej cła mogą być ustanawiane na kilka sposobów:

a) Cła przedstawiane pod postacią procentowego udziału w cenie towaru, np. 10% w stosunku do ceny samochodu. Taka stawka celna nazywa się cłem od ceny, względnie cłem od wartości, albo cłem ad valorem

b) Ukazanie stawki celnej pod postacią określonej sumy pobieranej od ciężaru, objętości lub sztuki towaru. Cło wyrażone w ten sposób nazywa się cłem specyficznym.

c) Oprócz tego stosuje się często mieszane stawki celne, gdzie towar objęty jest zarówno cłem ad walorem jak i cłem specyficznym. Cło tego rodzaju nazywa się cłem kombinowanym.

W zależności od kraju pochodzenia towaru cło można podzielić na 3 zasadnicze grupy:

a) maksymalne

b) minimalne

c) preferencyjne

Maksymalne stawki celne ustanawiane są dla wszystkich krajów, minimalne da tych które stosują klauzulę najwyższego uprzywilejowania a cła preferencyjne w stosunku do poszczególnych krajów lub grup krajów objętych systemem preferencji handlowych.

Związany z tym jest podział taryf celnych na taryfy:

1. proste

2. złożone

Prosta taryfa celna przewiduje jedną stawkę celną dla każdego towaru niezależnie od kraju jego pochodzenia. Taryfa taka nie daje dostatecznego pola manewru w polityce celnej. Złożona taryfa celna ustanawia w stosunku do każdego towaru dwie lub więcej stawek celnych. Najwyższą stawką tego rodzaju taryfy jest maksymalne cło a najniższą - cło minimalne.

Biorąc pod uwagę charakter pochodzenia ceł można je podzielić na

a) autonomiczne

b) umowne.

Cło autonomiczne tworzone jest niezależnie od porozumień dwustronnych i wielostronnych. Zazwyczaj autonomiczne stawki celne osiągają znaczne rozmiary. Cło umowne jest cłem, które powstaje w procesie zawierania umowy handlowej z innym krajem.

Cła można również podzielić, ze względu na to czy są pobierane od:

a) importu

b) eksportu

c) tranzytu

Te ostatnie nie są z reguły stosowane. Również nieczęsto spotyka się cła eksportowe. Wyjątkiem są tu państwa rozwijające się, które ustanawiają cła eksportowe na surowce w celu ograniczenia ich wywozu w postaci nie przetworzonej i zachęcenia w ten sposób do ich przetworzenia w kraju, zwiększenia zatrudnienia, uzyskania lepszych cen w eksporcie itp.

Poza tym, taryfy celne przewidują również możliwość wprowadzenia dodatkowych, szczególnie wysokich ceł antydumpingowych i kompensacyjnych.

Im bardziej szczegółowa jest struktura taryfy celnej tym efektywniej może być ona wykorzystywana w celach protekcjonistycznych. Praktyka handlowa wykazała w wielu przypadkach, że zmiana struktury taryfy celnej powodowała wzrost ochrony konkretnych gałęzi gospodarki narodowej. Rozwój stosunków handlowych, powstanie bardziej skomplikowanej struktury handlu międzynarodowego, i inne analogiczne procesy stawały się impulsem do unifikacji norm taryfowych. Przykładem jest brukselska nomenklatura celna, powstała w grudniu 1950 r. w Brukseli znana także pod nazwą nomenklatury rady współpracy celnej. Daje ona państwom pewną swobodę manewru ponieważ istnieje możliwość wyodrębniania poszczególnych, nie zunifikowanych pozycji. Brukselska Nomenklatura Celna jest podstawą taryf celnych krajów europejskich, w tym również Polski a także Japonii.

Jedną z najbardziej złożonych procedur polityki celnej jest ocena wartości towaru importowanego, która służy określeniu rozmiaru pobieranego cła. Stosując różne sposoby określenia wartości celnej towaru można zmienić rozmiary pobieranego cła. Metodologia określania tej wartości jest zróżnicowana. Wzrost ochrony celnej uzyskuje się np. poprzez podniesienie stawki celnej z 10% do 15%. Taki sam efekt można jednak uzyskać w wyniku zmiany bazy oceny towaru (np. cło będzie pobierane nie od ceny importowej a od ceny wewnętrznej co skutkuje wzrostem faktycznego poziomu ochrony taryfowej). Metodologia określania wartości celnej towaru jest zróżnicowana. Niektóre kraje stosują system pobierania cła od ceny FOB = Free On Board, a inne CIF = Cost of Insurance And Freight. W wielu przypadkach eksporter nie jest zorientowany przed sprzedażą jaka metoda określania wartości celnej będzie w stosunku do niego przyjęta.

Artykuł 7. WTO, choć nie zawiera dokładnych reguł określających wartości celnych towaru, zawiera jednak ogólne zobowiązanie do określania wartości celnej na bazie jego faktycznej wartości a nie na bazie dowolnych lub fikcyjnych ocen czy też na bazie wartości pochodzenia krajowego. Pod pojęciem „faktycznej wartości celnej” powinno się rozumieć cenę, wg której ten czy analogiczny towar sprzedaje się lub przedkłada się go do sprzedaży w takim czasie i miejscu, które określone jest prawami kraju importera w warunkach pełnej konkurencyjności. Takie sformułowanie w istocie daje władzom kraju importera do wyboru w charakterze wartości celnej jakiejkolwiek wewnętrznej ceny analogicznego towaru lub jakiejkolwiek jego ceny eksportowej.

Kurs walutowy i rynek walutowy

Kurs walutowy jest ważnym i niezbędnym instrumentem do utrzymania stosunków między krajami. Potrzeba jego istnienia wynika z faktu używania w poszczególnych krajach rożnych walut. Posiadanie własnej waluty narodowej jest współcześnie traktowane jako ważny atrybut suwerenności.

Ogólnie - kurs walutowy to nic innego jak cena jednej waluty wyrażona w drugiej walucie. Przedstawia się go w sposób skrótowy najczęściej z użyciem symbolu danej waluty (1EUR = 3,92 PLN). Ze względu na tradycję o rolę jaką poszczególne waluty odgrywają w międzynarodowych stosunkach finansowych porównując dolar amerykański z jakąkolwiek inna walutą zwykle dolar wymieniany jest jako pierwszy ( tzw. waluta bazowa). Wyjątek stanowi funt brytyjski. Relację wymienne walut nie są odbiciem ani siły określonego pieniądza narodowego, ani danej gospodarki narodowej, gdyż o sile danej waluty świadczy przede wszystkim trwałość jej kursu oraz to, czy dany kraj ma trudności z jego utrzymaniem. Narzędziem ukazującym zachowanie waluty danego kraju w stosunku do jego głównych partnerów handlowych jest tzw. kurs efektywny. Jest to średni kurs ważony, w którym funkcję wagi pełni względny udział poszczególnych partnerów w całkowitym eksporcie i imporcie danego kraju.

Główne funkcje kursu walutowego:

• Informacyjna- informacja dla podmiotów gospodarczych państwa i osób prywatnych, na podstawie, których podejmują oni decyzję gospodarcze ( rozważając zakup samochodu z importu, ważne jest dla nas czy ten import jest dla nas opłacalny w danym momencie, czy może lepiej wstrzymać się z zakupem jakiś czas);

• Cenotwórcza-, gdy kurs walutowy staje się faktycznym przelicznikiem służącym do wyrażenia ceny dobra eksportowanego czy importowanego w pożądanej walucie);

Jeżeli przyjęliśmy, że kurs walutowy jest ceną pieniądza narodowego wyrażoną w innej walucie, będzie on zależał od wielkości podaży i popytu, czyli kształtuje się ona na rynku. nazywamy go rynkiem walutowym. Innymi słowy jest to rynek międzynarodowy na którym dokonują się przepływy walut między krajami. W odróżnieniu od giełd, nie na on ściśle określonej lokalizacji, ani struktury organizacyjnej. Od strony technicznej jest to sieć połączeń telefonicznych i komputerowych, łączących ze sobą zlokalizowane w różnych krajach podmioty zajmujące się kupnem i sprzedażą walut. Zdecydowana większość transakcji zawieranych na tym rynku na formę obrotu bezgotówkowego, sprowadzających się do zapisów na rachunkach bankowych. Bezpośrednimi uczestnikami tego rynku są przede wszystkim banki komercyjne, banki handlowe, oraz brokerzy specjalizujący się w operacjach walutowych. Główne ośrodki to Nowy Jork, Londyn, Tokio, Hongkong, Frankfurt, San Francisco. Podmiotami, które najczęściej dokonują transakcji są banki, przedsiębiorstwa, agendy rządowe, organizacje międzynarodowe i pozarządowe, a także (choć rzadko - osoby prywatne).wynika z tego, że popyt zwykle zgłaszany jest przez importerów zagranicznych dóbr i usług, a także osoby udające się podróż zagraniczną, lub tez podmioty zamierzające kupić zagraniczne aktywa (akcje, obligacje). Nie bez znaczenia są też najważniejsze motywy skłaniające poszczególne podmioty do tworzenia podaży obcych walut. Największą część podaży obcych walut na polskim rynku będą składały podmioty zainteresowane zakupem polskich dóbr i usług. Pojawia się również gdy chętni do kupienia polskich aktywów, zechcą zamienić swoje waluty na złote. Są to np. zagraniczni nabywcy polskich obligacji rządowych czy tez inwestorzy kupujący akcje prywatyzowanych polskich spółek.

Można też wyróżnić takich, którzy zainteresowani są kursami walut z chęci zysku. Możemy wyróżnić dwa rodzaje transakcji z takich pobudek:

• Transakcje spekulacyjne - czyli takie które wynikają się z chęci uzyskania dochodu biorącego się ze zmian kursu walut,

• Transakcje hedgingowe - czyli te które mają na celu przede wszystkim wyeliminowanie ryzyka walutowego;

Jak ustala się kurs walut?

Z racji tego, ze rynkiem walut rządzą dokładnie takie same mechanizmy jak innymi rynkami, kurs poszczególnych walut będą zależeć od popytu i podaży. Popyt wzrasta wraz ze spadkiem cen , a podaż wzrasta wraz ze wzrostem ich cen. Punkt przecięcia dwóch krzywych - podaży i popytu wyznacza kurs jednej waluty wyrażonej w wartości drugiej. Jeżeli poziom inwestycji zagranicznych np. japońskich w Polsce spadnie, automatycznie zmniejszy się ilość jenów japońskich na polskim rynku co zaowocuje wzrostem ich wartości wyrażonym w złotych. Biorąc pod uwagę wynik tego typu operacji możemy mówić o dwóch zjawiskach:

• Aprecjacji waluty - czyli wzrostu wartości jednej waluty względem innej na rynku walutowym ( aprecjacja jena względem złotówki);

• Deprecjacji waluty - czyli spadku wartości waluty względem innej waluty (w naszym przykładzie deprecjacji złotego względem jena)

Zjawiska te zawsze występują łącznie! Różnica zależy od tego z perspektywy której waluty będziemy analizować wahania na rynku walutowym.

Środki parataryfowe

Podatki

Podatki są jednym z najważniejszych instrumentów współczesnego protekcjonizmu handlowego świadczy o tym analiza tak zwanej wartości wwozu towaru. Składa się on z trzech elementów:

1. wydatków eksportera na transport towarów

2.sumy opłaconych ceł

3.sumy podatków pobieranych przy imporcie(często wysokość podatku jest taka sama jak wysokość cła)

Różnica miedzy podatkiem, a cłem

Podatki, podobnie jak cło wpływają na wzrost ceny towaru pochodzącego z zagranicy i utrudniają jego import, ale nie podlegają ustaleniom wynikającym z umów międzynarodowych. Różnica między podatkiem importowym a cłem polega na tym, że cło pobiera się tylko od towarów pochodzenia zagranicznego w momencie przekraczania granicy celnej, a podatek od towarów zagranicznych oraz krajowych- ma charakter wyrównawczy (ART. III GATT).

Stosowanie podatku w praktyce

Praktyka pokazała, ze szereg państw zachodnich w tym kraje UE stosując podatki w sposób wybiórczy stwarzają poważne przeszkody importowe. Opodatkowanie towarów zagranicznych zaczyna się na granicy i towarzyszy towarowi także na rynku wewnętrznym aż do finalnego konsumenta.

Podatek jako główny instrument polityki handlowej

Zróżnicowany system stawek podatkowych w poszczególnych krajach może hamować wywóz towarów z jednych krajów lub tez nasilać eksport do państw w których podatki importowe są niższe. Ponadto kraje UE dążą do takiego stosowania podatku wyrównawczego aby mógł on być wykorzystywany dla uzyskania ustępstw w stosunkach z krajami trzecimi i Stanami Zjednoczonymi.

Podatki pośrednie

Podatek od wartości dodanej (VAT- Value Addend Tax) należy do podatków pośrednich, który w ramach Unii Europejskiej po 1992 roku został ujednolicony. Obecnie obowiauje jednolity rynek wewnętrzny czyli obszarem bez granic, na którym zapewniony jest swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału

Akcyza- podatek konsumpcyjny pośredni. Objęte tym podatkiem towary nie mogą być dopuszczone do sprzedaży do czasu zaopatrzenia się przez sprzedawcę w odpowiednią markę towarów. Pobiera się je zarówno od towarów produkcji krajowej i od towarów importowanych.

Teoria, a praktyka

W praktyce akcyzę pobiera się od towarów nie produkowanych w kraju. Dodatkowo importer natychmiastowo musi wpłacić całą akcyzę, natomiast producent krajowy może uzyskać odroczenie spłaty. Istnieją także różnice w podstawie naliczania akcyz. Dla towarów miejscowych akcyzę oblicza się wg ceny zbytu produkcji, dla importowanych jest to cena importowa plus cła plus opłaty graniczne.

Akcyza podwyższa cenę towarów importowanych, obniżając tym samym jego konkurencyjność lub wpływa na zmniejszenie przywozu danego artykułu, ograniczając konsumpcję.

Generalnie podatki podwyższają cenę towarów importowanych, obniżają ich konsumpcje krajową i wpływają na zmniejszenie importu. Oprócz tego podatki zwiększając cenę towarów importowanych prowadzą do ogólnego wzrostu cen krajowych, w tym również towarów wytworzonych przez miejscowych producentów, co przyczynia się do wzrostu i zysku.

Zmienne opłaty wyrównawcze

Pobierane są przy imporcie towarów i bezpośrednio wpływają na jego cenę, ale ich stawka jest zmienna; uzależniona jest od wzajemnego stosunku cen wewnętrznych do cen światowych. Zmienne opłaty wyrównawcze utrzymują na stałym poziome ceny wewnętrzne. Ich wysokość zwiększa się gdy ceny światowe obniżają się i zmniejsza w przypadku wzrostu cen światowych. Wysokość tych opłat corocznie może ulegać zmianie. Praktycznie mogą one całkowicie izolować ruch cen na tym lub innym rynku od zmian cen światowych, mogą istotnie przyczyniać się do wzrostu konkurencji towarów wytworzonych przez produkcje krajową i mogą zamykać drogę dla towarów z importu.

Zmienne opłaty wyrównawcze SA ważnym elementem polityki rolnej UE. Przyczyniają się do ochrony producentów rolnych UE, do wzrostu cen na artykuły rolne na Rynach krajów UE i wzrostu zysków farmerów. Wspólnej polityce rolnej przyświecają trzy główne cele:

1. izolacja runku UE od rynku światowego przy swobodnym przemieszczaniu się towarów w ramach unii

2. utrzymywanie cen na artykuły rolne w UE na poziomie wyższym niż ceny światowe

3. tworzenie warunków finansowych dla subsydiowania eksportu towarów rolno- spożywczych z krajów Unii na rynki innych państw

ŚRODKI POZATARYFOWE

Definicje i klasyfikacje środków pozataryfowych

Od 1993 roku czyli wejścia w życie Jednolitego Aktu Europejskiego Unia Europejska jest obszarem bez granic na którym zapewniony jest swobodny przepływ osób, kapitału i towarów. Środki pozataryfowe utrzymane jednak zostały w stosunku do krajów trzecich, nie będących członkami i nie mających zawartych z Unią porozumień o stowarzyszeniu czy tez o handlu preferencyjnym. Precyzyjne przedstawienie definicji, klasyfikacji środków pozataryfowych stwarza dosyć duże problemy, gdyż w literaturze można znaleźć ich co najmniej kilka.

R.E.Baldwin: twierdzi, że polityka pozataryfowa zniekształca handel, obejmuje te wszystkie środki, które powodują taką alokację dóbr podlegających wymianie międzynarodowej, tak że ograniczeniu ulega potencjalny dochód międzynarodowy

I.Walter uważa, że bariery pozataryfowe w handlu międzynarodowym obejmują rodzaje polityk i działań tych rządów i podmiotów prywatnych, które powodują zniekształcenie wolumenu struktury towarowej i kierunkowej handlu dobrami i usługami.

UNCTAD(Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju)definiuje środki pozataryfowe jako wszystkie rodzaje regulacji, działań procedur i środków przedsięwziętych przez rządy, które w efekcie mogą wywierać ograniczający wpływ na handel międzynarodowy, są one zarazem barierami w handlu międzynarodowy

Definicja Ławniczaka: bariery pozataryfowe to dyskryminacyjnie stosowane narzędzia i posunięcia polityki rządów, instytucji publicznych oraz przedsiębiorstw prywatnych, które ograniczają lub zniekształcają rozmiary, strukturę towarową i kierunki międzynarodowej wymiany towarów i usług.

Sądzę, że najbardziej przystępna jest definicja środków taryfowych, która mówi, że są to wszystkie stosowane narzędzia oprócz ceł oraz podejmowane działanie instytucji państwowych i prywatnych w interesie określonych gałęzi produkcji, które mogą zniekształcać lub ograniczać rozwój różnych aspektów handlu międzynarodowego w skali światowej; przy czy najbardziej znanymi w praktyce handlu międzynarodowego środkami pozataryfowymi są:

1. Środki finansowe takie jak:

• Subsydia i ulgi finansowe

• Depozyty importowe

• Licencje automatyczne

• Mechanizm kursów walutowych

2. Środki ilościowe takie jak:

• Nieautomatyczne licencje importowe

• Kontyngenty

• Porozumienia ograniczające eksport towarów

3. Środki techniczne

• Standardy krajowe i międzynarodowe

• Systemy pomiaru i kontroli jakości towarów

• Środki ochrony środowiska naturalnego

• Normy sanitarno- higieniczne

• Opakowanie i oznakowanie towarów

• Dokumentacja towarowa i Jednolity Dokument Administracyjny(SAD)

Klasyfikacja środki pozataryfowe wg UNCTAD:

I środki bezposrednio oddziałujące na handel-stosowane w celu ochrony krajowych dostawców(A)śr.oddziałujące na import 1 ilościowe (embargo) 2 działania poprzez koszty i ceny (depozyty improtwe) (B) środ. oddział. na export 1 ilościowe (handel państwowy) 2 działania porzez koszty i ceny (subsydia dla exportu)

II Środki bezpośrednio dyskryminujące: 1 ilościowe (restrykcje dotyczące środków łączności) 2 działania poprzez koszty i ceny (przepisy dotyczące opakowań i etykiet)

III Środki ogólnogospodarcze nie wpływające bezpośrednio na handel: np. polityka państwa stymulująca rozwój regiony lub struktury

SYSTEM WALUTOWY Z BRETTON WOODS

Głównym celem systemu z Bretton Woods było uregulowanie i ustabilizowanie międzynarodowego rynku walutowego.

W lipcu 1944 roku przedstawiciele 42 krajów spotkali się na Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Walutowych i Finansowych w Bretton Woods (New Hampshire), ich celem było stworzenie kompleksowych, światowych ram dla gospodarki światowej. Powołano tam do życia Bank Światowy oraz podpisano statut Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Podjęto tam też próby ustanowienia Międzynarodowej Organizacji Handlu, jednak ze względu na sprzeciw USA, organizacja ta nie powstała. Mimo, że wojna jeszcze trwała, uczestnicy konferencji, pamiętając o kryzysie okresu międzywojennego, który przyniósł brak stabilności w poziomie cen, bezrobocie oraz międzynarodową dezintegracje gospodarczą, mieli nadzieję na zaprojektowanie takiego systemu walutowego, który sprzyjałby pełnemu zatrudnieniu, pozwalając każdemu krajowi na osiąganie równowagi zewnętrznej bez nakładania restrykcji na wymianę międzynarodową (w obliczu wielkiego kryzysu rozwiązywano problem wyboru między równowagą zewnętrzną i wewnętrzna poprzez ograniczenie swych powiązań handlowych z resztą świata). Chciano to osiągnąć poprzez połączenie dyscypliny z elastycznością.

Początkowo głównym celem MFW było utrzymanie stabilnych kursów walutowych. Dążąc do efektywnej wielostronnej wymiany, porozumienie to zakładało jak najszybsze wprowadzenie wymienialności walut państw członkowskich. Większość krajów europejskich przywróciła wymienialność dopiero w końcu 1958roku, Japonia w 1964r. W okresie poprzedzającym tę datę funkcjonowała Europejska Unia Płatnicza jako bank rozrachunkowy dla niewymiennych walut europejskich. Ogólna niewymienialność czyniłaby wymianę międzynarodową niezwykle trudną, np. przy braku rynku na niewymienialne franki Niemiec nie byłby w stanie uzyskać waluty francuskiej, aby płacić nią za francuskie produkty.

MFW zakładał wymienialność dolara na złoto, w relacji 35 USD za uncję, pozostałe waluty mogły być wymieniane na złoto, ale dopiero po wymianie na dolara. Nowością ( w porównaniu do systemu waluty złotej) jest fakt, że ta wymienialność nie dotyczyła obywateli amerykańskich, którzy chcieliby wymienić posiadane banknoty na złoto, lecz jedynie banki centralne innych państw. Był to, zatem system złoto- dewizowy, tzw. gold exchange standard, opierający się na pośrednim powiązaniu walut narodowych ze złotem. Wczesna wymienialność dolara (od 1945r.), wraz ze specjalna pozycją tego kraju w systemie z Bretton Woods, uczyniła dolara kluczową walutą w świecie powojennym. Ponieważ dolary można było swobodnie wymieniać, znaczna część handlu międzynarodowego fakturowana była w dolarach. W rezultacie dolar stał się pieniądzem międzynarodowym- uniwersalnym środkiem wymiany. Potęga gospodarki USA w porównaniu ze zdewastowanymi gospodarkami Europy i Japonii także przyczyniła się do dominacji dolara

Za stabilność kursu walutowego odpowiedzialne były banki centralne, miały one obowiązek interweniowania gdyby kursy wychylały się o więcej niż 1% od parytetu ustalonego w złocie lub dolarach (wówczas banki centralne kupowały lub sprzedawały dolary). Gdyby jakiś bank centralny, inny niż System Rezerwy Federalnej, prowadził nadmierną ekspansję pieniężną, straciłby swoje rezerwy międzynarodowe i w końcu nie byłby w stanie utrzymywać stałego kursu wymiennego swej waluty w stosunku do dolara. Ponieważ duży przyrost pieniądza w USA prowadziłby do akumulacji dolarów w bankach centralnych za granicą, sam System Rezerwy Federalnej był ograniczony w swej polityce pieniężnej poprzez swe zobowiązania w zakresie odkupywania tych dolarów za złoto. Oficjalna cena złota równa 35 dolarów za uncję stanowiła dalszy hamulec dla amerykańskiej polityki pieniężnej, ponieważ cena ta wzrastałaby, gdyby emitowano zbyt wiele dolarów.

W ramach MFW utworzono instrumenty ułatwiające odzyskanie równowagi zewnętrznej:

• Pożyczki udzielane państwom przez MFW na 3-5 lat, aby te mogły przetrwać okresy, w których rachunek ich obrotów bieżących był w stanie deficytu, a rygorystyczna polityka fiskalna mogłaby mieć ujemne skutki dla poziomu zatrudnienia w kraju. Dla każdego nowego członka ustalano tzw. kwotę, proporcjonalnie do wielkości jego produktu krajowego brutto i obrotów handlowych. Wielkość kwot określa liczba głosów posiadanych przez poszczególnych członków MFW (te były wielokrotnie podnoszone). Największe kwoty do funduszu wnoszą kraje uprzemysłowione (60%)- USA-17,4%, dla porównania Polska-0,6%. Wielkość kwot określa także możliwość korzystania z kredytów MFW- wyliczanych na podstawie tzw.: transzy rezerwowej (ta była równa kwocie udziałowej) oraz czterech transz kredytowych (te były dostępne pod warunkiem przeznaczenia ich na działania mające poprawić bilans płatniczy; pierwsza transza stanowiła 125% kwoty udziałowej, a następne -od 125 do200% tej kwoty).

• Dostosowanie parytetów- w sytuacji długotrwałego braku równowagi w bilansie płatniczym poszczególne kraje mogły za zgodą MFW dokonać dewaluacji lub rewaluacji swojej waluty, jednak na to MFW rzadko wyrażał zgodę. Dotyczyło to stanów „fundamentalnego niezrównoważenia”, - ale pojęcie to nie zostało zdefiniowane w artykułach porozumienia- dotyczyło krajów doznających trwałych niepomyślnych zmian w popycie na ich produkty na rynku międzynarodowym.

Wytyczne polityki prowadzonej przez MFW:

• Popieranie międzynarodowej współpracy walutowej dzięki powołaniu stałej instytucji konsultacji i współpracy w dziedzinie międzynarodowych problemów walutowych

• Ułatwienie ekspansji i wzrostu handlu międzynarodowego, wzrostu zatrudnienia, utrzymania realnych dochodów i zasobów produkcyjnych krajów członkowskich;

• Popieranie stabilizacji kursów, utrzymywanie uporządkowanej wymiany między krajami członkowskimi, unikanie deprecjacji walut inspirowanych przez rywalizację;

• Dążenie do stworzenia wielostronnego systemu płatności i rozliczeń transakcji bieżących oraz do eliminowania ograniczeń wymiany walutowej, hamujących rozwój handlu;

• Dostarczanie członkom środków finansowych na określony okres i na odpowiednich warunkach w celu wyrównania przejściowej nierównowagi bilansów płatniczych bez środków wywołujących zaburzenia w rozwoju tych krajów i gospodarki światowej;

• Poszukiwanie środków zmniejszenia czasu i wielkości nierównowagi bilansów płatniczych;

Funkcje MFW:

• Regulacyjna- polegająca na nadzorowaniu stosowanych przez kraje członkowskie ograniczeń walutowych i przestrzegania reguł kursowych;

• Kredytową- przez dostarczenie krajom członkowskim dodatkowych źródeł finansowania w postaci różnych kredytów;

• Konsultacyjną- przez usługi konsultacyjne i współpracę krajów członkowskich, m. in. plan Balcerowicza był napisany przez ekspertów MFW;

System walutowy powstały w Bretton Woods działał sprawnie do połowy lat sześćdziesiątych XX wieku. Prze te 20 lat zapewnił dużą stabilność kursów walutowych- limity ich dopuszczalnych wahań były minimalne. Nieco gorzej system ten spełniał kryteria odpowiedniej płynności międzynarodowej, ale było to spowodowane z wolnym wzrostem podaży złota oraz relatywnym osłabieniem pozycji Stanów Zjednoczonych gospodarce światowej. Wzrost płynności międzynarodowej rezerw nie nadążał za tempem rozwoju handlu międzynarodowego.

Zmniejszenie dystansu między USA a zniszczonymi przez wojnę państwami europejskimi spowodowało obniżenie konkurencyjności wyrobów amerykańskich, co doprowadziło do redukcji rozmiarów dodatniego salda bilansu handlowego tego kraju, a w efekcie do przekształcenia go w deficyt handlowy (było to odwrócenie prawidłowości występujących w pierwszych latach po wojnie). Bilans płatniczy USA był dodatkowo obniżany ze względu na koszty utrzymania baz wojskowych na całym świecie (okres zimnej wojny).

Trudności płatnicze USA spowodowały spadek zaufania do dolara, potęgowany przez tzw. eurodolary- denominowane w dolarach amerykańskich wkłady bankowe w bankach europejskich. Obawiano się, że Stany Zjednoczone świadome istniejącej sytuacji, zechcą zwiększyć konkurencyjność swej gospodarki poprzez dewaluację dolara- a to oznaczałoby zmniejszenie, w przeliczeniu na złoto, rezerw utrzymywanych przez inne kraje w dolarach.

Oprócz USA na chroniczny deficyt bilansu płatniczego cierpiały w tamtym okrasie także Włochy.

Rodzaje integracji ze względu na ilość powiązań i głębokość kooperacji.

• Strefa Wolnego Handlu. Najczęściej stosowana i najprostsza forma preferencyjnego porozumienia handlowego. Charakteryzuje ją likwidacja taryf celnych i ograniczeń pozataryfowych. Kraje członkowskie mają natomiast swobodę w stosowaniu narzędzi polityki handlowej w stosunku do państw nie będących członkami stery. Może dotyczyć wszystkich towarów lub tylko niektórych ich rodzajów (EFTA -tylko towary przemysłowe). Towary pochodzące z państw członkowskich (np. świadectw pochodzenie) podlegają wolnemu obrotowi. Towary poza sfery już nie. Państwa decydują się często na strefę wolnego handlu, gdy nie chcą decydować się na dalej idącą integracje, przy jednoczesnym zamiarze osiągnięcia korzyści ekonomicznych i politycznych. NP. CEFTA, NAFTA.

• Unia celna. Wyższa forma porozumienia integracyjnego. Państwa członkowskie eliminują środki taryfowe i pozataryfowe we wzajemnych stosunkach handlowych, prowadzą też wspólna politykę handlową wobec krajów trzecich.(wspólna zewnętrzna taryfa celna). Sprzyja rozwojowi handlu wzajemnego miedzy państwami członkowskimi, ogranicza rozwój handlu z państwami trzecimi. Unia celna, tak jaki i strefa wolnego handlu może wywoływać efekty kreacji i przesunięcia. Np. Niemiecki Związek Celny z 1834, unia państw Beneluksu z 1948.

• Wspólny rynek. Kolejna wyższa forma integracji. Nie tylko zniesienie ceł wewnętrznych i ustanowienie zewnętrznej taryfy celnej. Także swoboda przepływu czynników produkcji (kapitału, siły robocze i technologii) w obrębie ugrupowania. Bardzo zaawansowana forma integracji. W całości udało się go zrealizować tylko UE.

• Unia ekonomiczna (gospodarcza). Wyższa forma wspólnego rynku, w której kraje członkowskie dokonały harmonizacji wszystkich rodzajów polityk mających wpływ na warunki konkurencji na rynkach międzynarodowych, głownie polityka podatkowa, monetarna, społeczna, rolna, przemysłowa, regionalna, fiskalna, transportowa. Także ustawodawstwo gospodarcze. Unia gospodarcza posiada już wspólne organy o kompetencjach pozapaństwowych- namiastkę unii politycznej. W przypadku ustanowienia wspólnej waluty, rezerw monetarnych i banku centralnego - mówimy o unii monetarnej lub pełnej unii ekonomicznej, o unii gospodarczo -walutowej. (unia walutowa może też funkcjonować poza unią ekonomiczną, np. Unia walutowa Luksemburga i Szwajcarii). Także bardzo trudna do realizacji.

• Unia polityczna - integracja lub kooperacja polityki zagranicznej obronnej i wewnętrznej państw członkowskich. Do dziś forma teoretyczna; cel integracji UE.

Efekt kreacji i przesunięcia handlu.

1. Efekt kreacji handlu. Sprzyja rozwojowi obrotów międzynarodowych, prowadzi do racjonalnej lokalizacji produkcji. Przykład: Niemcy i Francja. Sytuacja w Niemczech przed wejściem do unii celnej z Francją: Niemcy stosują określoną stawkę celną na dobro A. Cena towaru A na rynku niemieckim to cena Pc, czyli Ps powiększona o stawkę cła ochronnego. Krzywa popytu Dk i krzywa podaży Sk określają rozmiary tych zjawisk na rynku. Q1 to podaż dobra A na rynku niemieckim, natomiast Q2 to popyt na to dobro. Wartość Q2 - Q1 jest uzupełniana przez import dobra A z Francji. Po wejściu Niemiec do unii celnej z Francją cena towaru A spadnie do Ps, ponieważ we wzajemnych stosunkach handlowych zostaną zniesione cła. Wartość podaży dobra A na rynku krajowym zmieni się z Q1 na Q3, natomiast wartość popytu wzrośnie z Q2 na Q4. Wartość Q4 - Q3 będzie uzupełniana przez import towaru z Francji, już bez opłat celnych. Właśnie ze względu na wzrost obrotów handlowych efekt ten został nazwany efektem kreacji handlu. Łączna korzyść Niemiec z efektu kreacji jest równa różnicy nadwyżki konsumenta (a + b + c + d) i wartości a + c. Pole a obrazuje nadwyżkę konsumenta utraconą po wejściu Niemiec do unii celnej na rzecz konsumentów, a pole c symbolizuje zyski skarbu państwa z tytułu istniejących ceł.

Efekt przesunięcia handlu. Hamuje rozwój handlu międzynarodowego, nie sprzyja tez racjonalnemu rozwojowi produkcji.

Przykład: Niemcy, przed wejściem do unii celnej z Francją, importują dobro A z Polski. Cena dobra A to Ps, z tym, że zostaje ona w Niemczech powiększona o stawkę cła ochronnego. Dobro A osiąga zatem w Niemczech cenę Pc (Ps + stawka celna). Przy istniejących krzywych podaży i popytu podaż dobra A w Niemczech to Q1, natomiast popyt na to dobro wynosi Q2. Wartość Q2 - Q1 jest uzupełniana przez import dobra A z Polski. Sytuacja panująca na rynku dobra A w Niemczech zmieni się diametralnie, gdy państwo to wejdzie do unii celnej z Francja. Po tym wydarzeniu w Niemczech nie będzie się już opłacał import dobra A z Polski, pomimo tego, ze ma ono niższą cenę od dobra A na rynku francuskim. Dobro francuskie nie jest bowiem obciążone cłem, a polskie owszem. Cło sprawia, że na rynku niemieckim towar francuski będzie tańszy od polskiego (towar pochodzący z kraju unii celnej będzie tańszy od towaru spoza unii). Po wejściu Niemiec do Unii celnej zmieni się podaż dobra A z Q1 naQ3, zmieni się też popyt na dobro z Q2 na Q4. Luka Q4 - Q1 będzie uzupełnia przez import dobra A, tyle że z Francji.

Rachunek korzyści i strat Niemiec: korzyści są równie różnicy przyrostu nadwyżki konsumenta (a + b +c +d ) pomniejszonej o wartość a (nadwyżkę producentów utraconą na rzecz konsumentó) i wartość c + e (dochody skarbu państwa z tytułu ceł). Utracona przez producentów wartość a jest wyrównywana przez wartość nadwyżki konsumenta, tak samo jak wartość c. Aby więc kraj odnosił korzyści z członkostwa w unii celnej, wartość b + d musi być większa od wartości e. Jest to bardziej prawdopodobne, gdy wartości ceł stosowanych jeszcze przed wejściem do Unii były większe (w ten sposób pola b i d są większe). Osiągniecie zysku z unii celnej jest natomiast utrudnione, gdy istnieją duże różnie pomiędzy ceną Ps dobra A, a ceną Pu.

Podsumowując, kraje osiągają krótkookresowe korzyści z członkostwa w unii celnej, gdy efekt kreacji handlu przeważy nad efektem przesunięcia handlu. Efekt kreacji handlu ma miejsce w ugrupowaniach zrzeszających państwa uprzemysłowione o podobnej strukturze produkcji i poziomie rozwoju gospodarczego. Natomiast efekt przesunięcia handlu wiąże się z organizacjami zrzeszającymi państwa o nierównym poziomie rozwoju, różnej strukturze produkcji, rozwoju gospodarczym. W tym właśnie tkwi tajemnica sukcesu EWG (początkowo sześć państw wysoko rozwiniętych), a także tajemnica porażki RWPG. (w jej skład wchodziły państwa uprzemysłowione- NRD, Czechosłowacja, częściowo Polska; kraje mniej rozwinięte - np. Bułgaria; kraje rozwijając się - Kuba, Mołdawia)

Znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej

Inwestycje bezpośrednie są jednym z najbardziej dynamicznych elementów współczesnej gospodarki światowej. Dynamiczny wzrost tych inwestycji występował
w zasadzie od połowy lat osiemdziesiątych XX wieku. O tempie tego wzrostu świadczyć mogą lata 1985-1998 kiedy to skumulowana wielkość zagranicznych inwestycji bezpośrednich wzrosła 6-krornie. Rekordowy pod tym względem był rok 1998, przyrost przepływów kapitałowych w postaci inwestycji bezpośrednich wyniósł 38,7%. Jednakże w latach 1990-1995 tempo wzrostu wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) obniżyło się. Sytuacja ta powtórzyła się pod koniec XX wieku. Obecnie jednak po trzech latach spadku rok 2004 przyniósł nieznaczny wzrost wartości BIZ na świecie.

Wraz ze szybkim tempem wzrostu BIZ rosło także ich znaczenie dla gospodarki światowej. Równocześnie nastąpiła zasadnicza zmiana struktury branżowej BIZ. Wiązała się ona ze zmianami zachodzącymi w gospodarce krajów uprzemysłowionych gdzie wzrastała rola usług a malała rola przemysłu wydobywczego. Ponadto BIZ stały się istotnym czynnikiem zwiększającym internacjonalizację procesu gospodarowania. Potwierdzeniem tego może być fakt, iż w latach 90 wielkość sprzedaży na rynek krajowy i międzynarodowy zagranicznych filii osiągnęła poziom porównywalny ze światowym eksportem dóbr i usług.

Przyczyn tak dużego wzrostu BIZ oraz ich znaczenia jest kilka. Główną z nich jest postępująca informatyzacja, rozwój techniczny oraz zmiany w sektorze przetwarzania
i przenoszenia informacji. Przedsiębiorstwa zyskały dzięki temu możliwość łatwego komunikowania się i zarządzania swoimi oddziałami w innych krajach. Istotne znaczenie ma także łatwość pozyskiwania informacji. Dodatkowo czynnikiem przyspieszającym tempo wzrostu BIZ były procesy integracyjne, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Eliminacja ograniczeń ruchu kapitału między krajami Wspólnoty, najpierw w ramach EWG a następnie UE, przyczyniły się do rozwoju BIZ. Postępująca integracja spowodowała,
że przedsiębiorstwa spoza Wspólnoty coraz częściej dążyły do otwarcia na jej obszarze swoich oddziałów (wzrost znaczenia regionu, obawy przed zamianami warunków wejścia na rynek).

Innym aspektem związanym ze znaczeniem BIZ w gospodarce światowej są pewne procesy zachodzące w dziedzinie polityki ekonomicznej. Zaliczamy do nich proces masowej prywatyzacji i deregulacji niektórych branż czy gałęzi gospodarki będących w rękach państwa czy w rękach przedsiębiorstw z dominującym kapitałem państwowym. Proces masowej prywatyzacji wystąpił w szczególności w krajach Europy Środkowej i Wschodniej i wiązał się z zachodzącym tam procesem transformacji systemowej.

W światowym wywozie kapitału w postaci BIZ dominują kraje uprzemysłowione.
W eksporcie przypada na nie ok. 95% a w imporcie ok. 80%.

Nawiązując do Światowego Raportu Inwestycyjnego 2005, stwierdzić można, iż rok 2004 przyniósł nieznaczny wzrost wartości BIZ na świecie. Odwrócenie spadkowego trendu było efektem większego napływu BIZ do krajów rozwijających się. W państwach rozwiniętych wartość BIZ zmalała kolejny rok z rzędu. Tak więc ubiegłoroczna, łączna wartość napływających BIZ wyniosła 648 miliardów dolarów, przekraczając o 2% poziom z 2003 roku. Wartość inwestycji napływających do krajów rozwijających się skoczyła o 40% do poziomu 233 miliardów dolarów (to drugi co do wysokości roczny poziom BIZ w tych krajach), podczas gdy w krajach rozwiniętych wartość BIZ zmalała o 14%, do poziomu 380 miliardów dolarów. Innymi słowy, w 2004 roku do krajów rozwijających się trafiło prawie 36% wartości wszystkich BIZ na świecie. Spośród dziesięciu krajów, które odnotowały największy wzrost BIZ, siedem zalicza się do kategorii państw rozwijających się lub państw transformacji, natomiast spośród dziesięciu państw, w których nastąpił największy spadek, wszystkie należą do kategorii państw rozwiniętych. Największym odbiorcą BIZ pozostały Stany Zjednoczone, a kolejne miejsca zajęły: Wielka Brytania i Chiny.

Największe wzrosty i spadki BIZ, 2003,2004 (w mld dolarów)

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2005

Wśród rozwijających się regionów świata największy wzrost pod względem napływu BIZ odnotowała Azja z Oceanią (46%), której niewiele ustępowała Ameryka Łacińska z regionem Morza Karaibskiego (44%). W Afryce napływ BIZ nie zmienił się. Wartość BIZ napływających do najmniej rozwiniętych krajów wzrosła do 11 miliardów dolarów, osiągając rekordowy poziom dla tej grupy państw. Ich udział w globalnej wartości BIZ nie przekracza jednak 2% i jest jak na ogólnoświatowe standardy stosunkowo niewielki. Grupę pięciu największych odbiorców BIZ wśród krajów rozwijających się tworzą: Chiny, Hong Kong (Chiny), Brazylia, Meksyk i Singapur. Z raportu wynika również, że poziom BIZ w państwach rozwiniętych był bardzo zróżnicowany. Napływ BIZ do Stanów Zjednoczonych skoczył aż o 62% (do poziomu 96 miliardów dolarów), a wartość BIZ w Wielkiej Brytanii potroiła się do 78 miliardów dolarów. Na zmianę sytuacji w obu krajach częściowy wpływ miał wzrost liczby dużych fuzji i przejęć. Gwałtowny wzrost napływających BIZ nastąpił również w Australii, gdzie osiągnęły one rekordowy poziom 43 miliardów dolarów. W tym kraju o wzroście zadecydowały inwestycje kapitałowe i większa aktywność pod względem fuzji i przejęć.

Duże zróżnicowanie pod względem napływu BIZ wystąpiło w Unii Europejskiej. W grupie 15 "starych" członków Unii wartość BIZ spadła aż o 40%, osiągając najniższy poziom od 1998 roku. Dla odmiany: łączna wartość BIZ w nowych krajach członkowskich Unii Europejskiej wzrosła do 20 miliardów dolarów, przekraczając o niemal 70% poziom z 2003 roku. W tej grupie państw największy udział w napływie BIZ miały: Polska, Czechy i Węgry. Największymi inwestorami w nowych państwach członkowskich były firmy z grupy państw UE-15, takich jak Austria, Francja, Niemcy i Holandia. Tym niemniej wartość BIZ w całej Unii Europejskiej uwzględniając nowe państwa członkowskie - zmalała aż o 38%, do 216 miliardów dolarów.

Przewiduje się, iż napływ BIZ do krajów rozwijających się prawdopodobnie utrzyma się na wysokim poziomie. Powodem takiego stanu rzeczy są transnarodowe korporacje (TNK), które starają się poprawić swoją konkurencyjność poprzez ekspansję na szybko rozwijających się wschodzących rynkach i poszukiwanie nowych sposobów ograniczenia kosztów. Wzrost BIZ związany jest więc w sposób szczególny z rozwojem wielkich korporacji transnarodowych. Warto dodać, iż największe z nich osiągają obroty zbliżone do PKB średniej wielkości krajów europejskich. W czołówce TNK znajdują się firmy naftowe, samochodowe i elektroniczne. Co ciekawe, TNK o największych obrotach nie należą do najbardziej „umiędzynarodowionych”.

Przepływ globalnych BIZ w latach 2003,2004; 10 krajów , w których przepływy BIZ są największe (w mld dolarów)

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2005

W rzeczywistości prawie połowa BIZ była dziełem firm pochodzących z trzech krajów: Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Luksemburga a więc z krajów rozwiniętych.
Po raz pierwszym ważnym źródłem BIZ okazały się również niektóre kraje rozwijające się, zwłaszcza z Azji np. Chiny. Firmy z tych krajów, tj. rozwijających się, rozszerzają działalność w krajach rozwiniętych o czym świadczyć mogą np. napływające z Chin oferty nabycia amerykańskich firm.

Na liście 100 największych pod względem wartości zagranicznych aktywów TNK na świecie są tylko cztery firmy z krajów rozwijających się. Największą z nich jest firm Hutchinson Whampoa (Hongkong, Chiny). Największą transnarodową korporacją świata pozostaje koncern General Electric ze Stanów Zjednoczonych, który wyprzedza brytyjski Vodafone i amerykański Ford Motor Company. Czołowe TNK mają filie średnio - w 39 krajach, przy czym najwięcej takich filii znajduje się w Holandii i Wielkiej Brytanii. W kategorii państw rozwijających się najwięcej filii 100 czołowych TNK znajduje się w Brazylii. Trwającej ekspansji TNK towarzyszą istotne zmiany w sferze kształtowania polityki na szczeblu krajowym i międzynarodowym czyli trend obejmujący szersze otwarcie narodowych i regionalnych gospodarek i wprowadzanie rozwiązań sprzyjających zagranicznym inwestorom.

Wraz z ekspansją TNK następuje wzrost znaczenia BIZ dla gospodarki światowej.
O tym jak duże jest to znaczenie świadczą zagraniczne obroty TNK, które wynoszą szacunkowo 19 bilionów dolarów i które zatrudniają za granicą prawie 57 milionów pracowników.

POWSTANIE, CELE I ZNACZENIE GATT / WTO

GATT (General Agreement on Tariffs and Trade)

- Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu,

• porozumienie dotyczące polityki handlowej, którego podstawowym zadaniem była liberalizacja handlu międzynarodowego

• obowiązywało do 1 stycznia 1995 roku, kiedy to zaczęła funkcjonować Światowa Organizacja Handlu (WTO)

GENEZA

• po II wojnie światowej państwa, a w szczególności, USA zaczęły zastanawiać się nad sposobem zorganizowania handlu międzynarodowego

• w dniach1-22 VII 1944 roku odbyła się konferencja w Bretton Woods (New Hampshire) w USA, która miała w sposób kompleksowy uregulować zagadnienia związane z handlem międzynarodowym i gospodarką światową po II wojnie światowej

• zajmowano się:

1. kwestiami związanymi z walutą międzynarodową

→ w tym celu powołano Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund, IMF)

2. pomocą państwom w odbudowie ich gospodarek po II wojnie światowej

→ powołano Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (The International Bank for Reconstruction and Development, IBRD

3. uregulowaniem handlu międzynarodowego

→ powołano Międzynarodową Organizację Handlu (International Trade Organisation, ITO)

→ jednakże brak zgody między państwami, a zwłaszcza sprzeciw USA (który mimo, że był motorem napędowym tych rozmów nie chciał uczestniczyć w handlu światowym na równi z innymi państwami) nie pozwolił na wejście w życie statusu ITO

Dlatego też zdecydowano się utworzyć GATT, który był umową, porozumieniem międzynarodowym, a nie organizacją międzynarodową. 30 października 1947 roku w Genewie 23 państwa podpisały to porozumienie. GATT wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1948 roku, jako tymczasowe porozumienie do momentu utworzenia ITO. Niemniej GATT przetrwało 50 lat, kiedy to powstała WTO, a w tym czasie GATT nabrał charakteru stałej organizacji (sekretariat, siedziba - Genewa, budżet)

Zasadniczy cel GATT (dziś WTO)

• wspieranie i regulowanie otwartego handlu opartego na czytelnych, czystych i stabilnych regułach wyprowadzonych z zasad rzetelnej konkurencji oraz równowagi wzajemnych praw i obowiązków

• GATT/WTO obejmuje przede wszystkim sprawy związane z obniżaniem ceł i zmniejszaniem ograniczeń pozataryfowych w handlu międzynarodowym

ZASADY GATT

1. KLAUZULA NAJWIĘKSZEGO UPRZYWILEJOWANIA (KNU)

= jeżeli przyzna się jakiekolwiek ulgi jednemu partnerowi handlowemu to należą się one również pozostałym partnerom

• jest to zasada niedyskryminacji i równości traktowania w handlu

• wszystkie korzyści, ulgi, przywileje, zwolnienia przyznawane przez jakąkolwiek stronę muszą być bezwarunkowo rozciągnięte na pozostałych członów GATT

• każdy z krajów należących do GATT miał prawo do wszystkich ustępstw handlowych udzielanym innym krajom bez żadnych warunków

• bardzo korzystna zasada dla mniejszych państw, o których często mówiło się „free raiders” (jadący na gapę) - korzystali z ustępstw innych, w zamian zaś samemu nic nie oferując

• wyjątek od KNU - nie trzeba jej stosować przy tworzeniu stref wolnego handlu i unii celnych

1. KLAUZULA NARODOWA

= produkt importowany nie może być gorzej traktowany niż podobne produkty pochodzenia krajowego

2. ZASADA WZAJEMNOŚCI (RÓWNOŚCI KORZYSCI I KONCESJI)

= żaden członek GATT nie jest zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych bez uzyskania ustępstw ze strony partnera handlowego

• wyjątek - można jednostronnie redukować stawki celne dla państw najsłabiej rozwiniętych (tzw. powszechny system preferencji celnych, państw te same uzyskują , ale same nie muszą same obniżać stawek)

1. STOSOWANIE CEŁ JAKO PODSTAWOWEGO INSTRUMENTU INGERENCJI W HANDEL

• cło, ponieważ jest to najbardziej sprawiedliwy i przejrzysty instrument

• założono iż jeżeli już jakieś ograniczenia w handlu międzynarodowym ,to właśnie cła są najbardziej przejrzystym środkiem

RUNDY NEGOCJACYJNE GATT

• decyzje w ramach GATT podejmowane były w ramach tzw. rund negocjacyjnych, których było dotąd 8

1. Runda Założycielska - Genewa 1947

2. Annecy 1949

3. Torquay 1950-51

4. Genewa 1955-56

5. Runda Dillona 1960-61

6. Runda Kennedy'ego 1963-67

7. Runda Tokijska 1973-79

8. Runda Urugwajska 1986-94

9. (w 2001 roku w Doha rozpoczęła się Runda Katarska, która trwa do dziś)

• do Rundy Tokijskiej brak znacznych redukcji stawek celnych

• do Rundy Kennedy'ego metoda „produkt za produkt” (kolateralna)

• od Rundy Kennedy'ego metoda liniowa (jednakowe cięcia stawek celnych na całe linie towarowe

• rundy negocjacyjne trwały tak długo ze względu na zasadę kompromisu jednomyślności

• najważniejsza jest Runda Tokijska, z wyszcza Urugwajska

RUNDA TOKIJSKA 1973-79

• otwarta, brały w niej udział także państw spoza GATT

• 2/3 uczestniczących państw to były państwa rozwijające się, był to przełom

• duże przestoje w rokowaniach, ze względu na problemy wewnętrzne wielu państw, a także kryzys naftowy (powodował protekcyjną politykę gospodarczą, co powoduje oczywiście, że państwa nie chcą liberalizować handlu)

• porozumienie 1979 (w życie 1980)

• obniżenie stawek celnych na artykuły przemysłowe średnio o 34% w ciągu 8-10 lat

• ograniczono możliwości stosowania najróżniejszych barier pozataryfowych; w tym celu przyjęto tzw. „Kodeks GATT”, obejmujący 6 kodeksów:

1. kodeks w sprawie dumpingu i procedur antydumpingowych

2. kodeks w sprawie subwencji i procedur antysubwencyjnych

3. kodeks w sprawie licencji importowych

4. kodeks w sprawie zamówień rządowych

5. kodeks w sprawie barier technicznych w handlu

6. kodeks w sprawie wyceny wartości towarów na potrzeby wymiaru cła (wycena celna)

- nie wszyscy członkowie GATT przyjęli ten Kodeks, stąd nie obowiązuje on wszystkich członków GATT

RUNDA URUGWAJSKA 1986-94

• tzw. „Runda Wzrostu”

• do rozpoczęcia tej rundy zajmowano się we wszystkich poprzednich jedynie obniżką stawek celnych na artykuły przemysłowe, nie zajmowano się artykułami rolnymi, usługami, własnością intelektualną (patenty, prawa autorskie)

• Runda Urugwajska była pierwszą rundą, gdzie zajęto się także liberalizacją handlu artykułami rolnymi, usługami, własnością intelektualną, handlowymi aspektami polityki inwestycyjnej

• wcześniej nie zajmowano się rolnictwem, ponieważ

• jest to specyficzny sektor gospodarki, zależny od natury, bardzo wrażliwy

• stanowisko Unii Europejskiej, która ma zamknięty rynek artykułów rolnych (Wspólna Polityka Rolna), niezgodny z liberalizmem w handlu. UE obawiała się, iż gdyby otworzyła rynek to produkty rolne z krajów biedniejszych jako tańsze zalałyby rynek UE, co groziło by upadkiem rolnictwa w UE (np. Francja)

• porozumienie 1993

• zlikwidowanie w handlu artykułami spożywczymi ograniczeń pozataryfowych (niecelnych) i zastąpienie ich cłami

- uznano, iż skoro całkowita liberalizacja jest niemożliwa, to niech bariery będą jak najbardziej przejrzyste (a cła są najbardziej sprawiedliwym i przejrzystym instrumentem ingerencji w handel)

• cła na artykuły spożywcze ograniczone średnio o 36% w ciągu 6 lat (dla państw rozwiniętych) i o 24% w ciągu 15 lat dla państw rozwijających się

• państwa rozwinięte miały zmniejszyć subsydia o 36%, a państwa rozwijające się o 24%

• kolejna obniżka stawek celnych na artykuły przemysłowe do poziomu 3,9%

• Układ Ogólny w Sprawie Handlu Usługami (GATS)

• Układ w Sprawie Handlowych Aspektów Własności Intelektualnych (TRIPS)

• Układ w Sprawie Polityki Inwestycyjnej (TRIMS)

• Utworzenie Światowej Organizacji Handlu (WTO), zaczęła funkcjonować 1 I 1995 roku

GATT A WTO - RÓŻNICE

• GATT miał charakter tymczasowy (porozumienie), WTO ma charakter trwały, jest organizacją międzynarodową, co oznacza, że jest podmiotem prawa międzynarodowego

• podmiotami GATT były „układające się strony”, podmiotami WTO są „państwa członkowskie”

• GATT zajmował się przede wszystkim wymianą towarową, WTO ma znacznie szerszy zakres przedmiotowy (usługi, rolnictwo, własność intelektualna)

• sprawniejszy system rozstrzygania sporów w WTO

• obecnie GATT jest tylko jednym z filarów WTO

WTO (World Trade Organisation)

- Światowa Organizacja Handlu

• organizacja międzynarodowa określająca podstawowe zasady rządzące światowym handlem

• obejmuje większość krajów świata (obecnie 148 członków)

• forum wymiany informacji o polityce handlowej krajów

• forum wymiany zobowiązań do liberalizacji handlu opartym na wielostronnych negocjacjach handlowych

• została ustanowiona w celu wzmocnienia globalnego systemu handlowego, uzyskując silniejsze uprawnienia niż GATT, dla wprowadzania w życie postanowień Rundy Urugwajskiej

• głównym zadaniem WTO jest nadzorowanie wprowadzania w życie przez poszczególne kraje postanowień Rundy Urugwajskiej

• żeby zostać członkiem WTO trzeba przyjąć wszystkie ustalenia z Rundy Urugwajskiej

• na czele WTO stoi Dyrektor Generalny (dziś Francuz - Pascal Lamy); na 6 lat, ale kadencja dzielona w praktyce (3 lata przedstawiciel państw rozwiniętych, 3 lata państw rozwijających się); niewielkie kompetencje, bardziej administruje; +Sekretariat, +Rada Generalna

• siedziba - Genewa

• wszyscy członkowie WTO spotykają się co najmniej raz na 2 lata na tzw. Konferencjach Ministerialnych - Singapur 1996, Genewa 1998

• pod koniec roku 1999 w Seatlle doszło do poważnych protestów i zamieszek, i w rezultacie nie doszło do rozpoczęcia 1 stycznia 2000 roku nowej rundy rokowań, nazwanej wcześnie Rundą Milenijną

• kryzys spowodowany także poprzez protest państw rozwijających się wobec tzw. „zasady zielonego pokoju” (tajne uzgadnianie rozstrzygnięć przez bogate państwa)

↓

koniec WTO?

• nie, odrodziło się, konferencja ministerialna w listopadzie 2001 roku w Doha, rozpoczęła się tzw. Runda Katarska i trwa do dziś; jest to runda nastawiona na pomoc państwom rozwijającym się:

• rolnictwo (spór między państwami rozwiniętymi a rozwijającymi się; UE - najbardziej restrykcyjny system z perspektywy handlu światowego; USA dotuje rodzimych wytwórców bawełny, co powoduje, że bawełna jako główny produkt eksportowy Afryki, nie ma praktycznie dostępu do tego rynku zbytu)

• generyki (tanie odpowiedniki drogich leków) - działania w celu redukcji patentów, aby można było produkować leki na AIDS, czy malarię; i to się udało, np. Brazylia czy Indie mogą produkować niektóre leki generyczne, pod warunkiem, że nie będą ich sprzedawać do państw bogatych, lecz produkcja dla własne potrzeby i na sprzedaż by pomóc państwom najsłabszym

• dalsza obniżka stawek celnych na artykuły przemysłowe

• przyjęcie w 2001 roku Chin do WTO

• lipiec 2004 - cząstkowe „porozumienie lipcowe”

• kolejna konferencja ministerialna w ramach Rundy Katarskiej zaplanowana jest na grudzień 2005 roku w Hongkongu

ROLA GATT I WTO

• siła napędowa światowej liberalizacji handlu

• obniżenie stawek na towary przemysłowe (dziś tak niskie, iż prawie nieodczuwalne - 3,9%)

• podjęcie rokowań w obrębie handlu artykułami rolnymi

• objęcie regułami handlu międzynarodowego obszarów tj. usługi, własność intelektualna

• pomoc techniczna i szkoleniowa dla państw rozwijając się, by były osoby, które będą mogły reprezentować i wdrażać regulacje w swoich państwach

MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW SIŁY ROBOCZEJ

1. Przyczyny przepływu

1. Ekonomiczne

• Zapewnienie rodzinie minimum egzystencji w przypadku braku możliwości zdobycia pracy SONDAZE O POLAKACH

• Kilkukrotne podwyższenie stopy życiowej

2. Pozaekonomiczne

• Polityczne (religijne, narodowe, rasowe, ideologiczne)

2. Bariery przepływu

1. Polityka ograniczania przepływu siły roboczej (kwoty imigracyjne w USA, okresy przejściowe w UE)

2. Adaptacja imigranta w kraju osiedlenia

3. Przeszkody formalne (uznawanie dyplomów i uprawnień)

4. Wrogość i niechęć wobec imigrantów

3.Główne kierunki migracji

• XIX / XX w.

1. Emigracja międzykontynentalna ( USA, Kanada, Brazylia)

W latach 1820 - 1914 z Europy wyemigrowało około 50 mln ludzi; początkowo z wielkiej Brytanii, Irlandii, Niemiec; na przełomie wieków dominowali emigranci z Włoch, Portugalii, Europy Środkowej, w tym z Polski.

Do wybuchu I wojny światowej do USA z ziem polskich wyemigrowało 2,2 mln ludzi, kilkaset tysięcy do Brazylii, Argentyny i Kanady.

Chińczycy zasiedlali głownie wybrzeże zachodnie USA, Hindusi wybierali południową i zachodnią Afrykę.

2. Przymusowe przesiedlenia (Syberia, przywóz niewolników murzyńskich do obu Ameryk)

• Po II wojnie światowej

1. Powrót do metropolii kolonialnych związany z procesem dekolonizacji

2. Napływ ludności żydowskiej do powstającego państwa Izrael

3. Wewnątrzkontynentalna migracja zarobkowa w Europie z biedniejszych i słabiej uprzemysłowionych regionów wschodnich

4. W latach 50-tych bogatsze państwa zachodnie otworzyły rynek pracy dla obywateli Europy Południowej, głownie z Włoch, Hiszpanii i Jugosławii; pojawiło się pojęcie „gastarbeiter”; znaczna cześć powróciła do swoich krajów, gdy poprawiła się ich sytuacja ekonomiczna; miejsce tych pracowników zajęli w późniejszych latach imigranci z Turcji, Portugalii i Afryki Północnej

5. W latach 70-tych załamała się koniunktura gospodarcza, co skutkowało wprowadzeniem obostrzeń w kwestii zatrudniania cudzoziemców

6. Inny przykład emigracji wewnątrzkontynentalnej to Ameryka Północna (migracje Meksykan do USA) oraz Bliski Wschód (siłę roboczą importują potentaci naftowi - Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie)

7. W latach 1990-1995 imigranci stanowili w europie Zachodniej 88% ogólnego przyrostu ludności; charakteryzują się wyższym wskaźnikiem dzietności niż ludność osiadła danego państwa;

4. Ekonomiczne skutki migracji siły roboczej dla kraju macierzystego

• Pozytywne

1. Zmniejszenie jej podaży na rynku wewnętrznym, sposób ograniczania bezrobocia

2. Podniesienie poziomu płac w państwie - eksporterze siły roboczej

3. Transfer części zarobków emigrantów do ich macierzystego kraju - podnoszenie poziomu życia ich rodzin, zwiększenie konsumpcji (Jordania, Pakistan, Turcja)

4. Pracownicy zdobywają za granicą kwalifikacje i kapitał, co procentuje po ich powrocie do kraju macierzystego

• Negatywne

1. Zmniejszenie podaży siły roboczej może powodować brak chętnych do podejmowania pracy w trudnych warunkach oraz zmniejszenie mobilności terytorialnej pracowników

2. Zwiększenie płac działa na niekorzyść przedsiębiorców

3. Wyjeżdżają głównie ludzie młodzi, którzy skorzystali z pewnych świadczeń nieodpłatnych jak np. studia, ale nie pracowali na tyle długo, żeby zrównoważyć koszty państwa płaconymi przez siebie podatkami

4. Odpływ specjalistów, ludzi zdolnych, wykształconych, znających języki obce (brain drain)

5. Ekonomiczne skutki migracji siły roboczej dla kraju przyjmującego

• Pozytywne

1. Zwiększenie podaży siły roboczej w przypadku jej niedoboru przyspiesza wzrost gospodarczy

2. Przyjeżdżają ludzie młodzi, wykształceni za pieniądze innego państwa

3. Dostęp do unikatowych kwalifikacji

• Negatywne

1. Spadek poziomu płac

2. Groźba bezrobocia dla obywateli państwa

3. Koszty dostosowania imigrantów do nowych warunków

4. Koszty społeczne - niepokoje związane z niechęcią do obcych; ludność przyjezdna ze względów kulturowych oraz wyrównanego poziomu zarobków zamieszkuje wspólnie pewne dzielnice miast; może nastąpić proces ich izolacji i powstawania, tzw. gett.

MIĘDZYNARODOWY TRANSFER TECHNOLOGII

Wiedza techniczna jest dziś traktowana jako niezależny czynnik produkcji.

W latach trzydziestych XX w. japoński ekonomista K. Akamatsu sformułował teorię doganiania cyklu produktu nazywaną również teorią szyku lotu dzikich gęsi. Opisuje ona procesy zachodzące w państwie o niskim poziomie własnych technologii. Takie państwo początkowo zaspokaja swoje potrzeby na drodze importu towarów. Na bazie ich sposobu wyprodukowania, uruchamia produkcję własną najpierw dla rynku wewnętrznego, z czasem na eksport.

Teoria zawłaszczalności Magee'go - dopóki przedsiębiorstwa innowatorzy utrzymują przodownictwo techniczne w danej gałęzi, dopóty ta gałąź jest nowoczesna, wytwarza ciągle nowe towary. Jeżeli w jakiś sposób myśl technologiczna przedostanie się w ręce konkurencji, rentowność innowacji spadnie i wówczas produkcja przedsiębiorcy-innowatora a zarazem jego kraju macierzystego przesuwa się w kierunku bardziej standardowych, starszych gałęzi.

Występują trzy drogi transferu technologii: przez bezpośrednie inwestycje zagraniczne, przez eksport oraz licencjonowanie. Praktyka pokazuje, iż jeśli podmiot dąży do wykorzystania wiedzy technicznej w zakresie tzw. innowacji produktowych, dokonuje tego przede wszystkim za pomocą bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Doskonalenie techniki i organizacji procesów wytwórczych towarów już znanych dokonuje się w większości przypadków na drodze eksportu. Jeżeli przyjąć za kryterium wyróżnienia nowoczesność technologii, można zaobserwować, że tzw. innowacjom przełomowym sprzyjają bezpośrednie inwestycje zagraniczne, podczas gdy starsza myśl techniczna jest transferowana w drodze udzielania licencji.

Dopływ technologii do państwa rozwijającego się gospodarczo jest wyraźnym motorem wzrostu gospodarczego. Jednakże jest to zjawisko pozytywne tylko wtedy, gdy technologia nie jest zbyt nowoczesna w stosunku do gospodarki danego państwa. W takim przypadku nie może pośrednio (np. przez więzi kooperacyjne) wpływać na przemysł. Odbiorca musi posiadać odpowiedni potencjał własny, aby zidentyfikować zapotrzebowanie na technologie, źródła ich pochodzenia i wreszcie, aby adaptować nową myśl techniczną na własnym gruncie. Ponadto dla państwa korzystniejsza jest niezależność gospodarcza od innych państw, której warunkiem jest rozwijanie własnych technologii. Dlatego kraje takie jak Polska powinny szczególną wagę przywiązywać do podnoszenia kwalifikacji własnych zespołów inżynierów, ekonomistów i naukowców odpowiedzialnych za zdolności inwestycyjne i innowacyjne kraju.

Rodzaje transakcji na rynku walutowym

Kurs walutowy jest jednym z niezbędnych instrumentów do utrzymywania stosunków gospodarczych i finansowych między krajami. Potrzeba jego istnienia wynika z faktu używania w poszczególnych krajach odmiennych walut. Liczba walut jest niemalże równa liczbie krajów, gdyż państwa traktują swoja walutę jako szczególny atrybut suwerenności( wyjątki: np.: kraje UE, Panama, San Marino, Monako). Dało się to zauważyć po rozpadzie ZSRR. Mianowicie jednym z pierwszych kroków państw postkomunistycznych było wprowadzenie walut narodowych. Natomiast wprowadzenie wspólnej waluty euro w Europie Zachodniej jest ukoronowaniem trwającego kilkadziesiąt lat procesu integracji gospodarczej.

Przepływy walut między krajami dokonują się na rynku walutowym, który nie jest rynkiem o ściśle określonej lokalizacji i strukturze organizacyjnej, jak np. giełdy. Tylko niewielka ilość transakcji odbywa się tam poprzez kupno zagranicznych walut w postaci banknotów. Zdecydowana większość transakcji na międzynarodowym rynku walutowym ma formę obrotu bezgotówkowego, czyli zapisów na rachunkach bankowych.

Ponadto rynek walutowy, ze względu na dwa podstawowe rodzaje kursów walutowych, można określić jako połączenie dwóch rynków: transakcji bieżących (spot market) i transakcji terminowych (forward market).

Rynek transakcji bieżących to rynek, na którym kupno i sprzedaż walut następuje z myślą o ich natychmiastowej dostawie. Faktycznie oznacza to, ze obie strony stawiają do dyspozycji waluty będące przedmiotem obrotów natychmiast lub najpóźniej w ciągu dwóch dni roboczych od zawarcia transakcji. Od strony technicznej, tzn. sieci połączeń telefonicznych i komputerowych banków, jest to wystarczająco długi okres do zawarcia transakcji.

Kursy rynku transakcji bieżących w ważniejszych walutach są codziennie publikowane w większości liczących się gazet na całym świecie. W Polsce np. w „Ekonomii i rynku”, dodatku do „Rzeczypospolitej”, „Gazecie Wyborczej”, czy w „Życiu”, a w dziennikach światowych przykładowo w „Wall Street Journal” czy też w „Handelsblatt”. Przykładem transakcji bieżących mogą być np. zakupy walut zagranicznych w postaci banknotów, najczęściej przez osoby wyjeżdżające poza granice własnego kraju.

Rynek transakcji terminowych to rynek, na którym kupno i sprzedaż walut następują z myślą o dostawie w przyszłości. Są to transakcje, w których w chwili zawarcia ustala się kurs, po którym w ściśle określonym momencie w przyszłości nastąpi transakcja kupna i sprzedaży. Termin takiej transakcji jest na ogół wyznaczany na 30, 90 i 180 dni, zdarzają się jednak też i transakcje zawierane na dłuższy okres.

Postać liczbowa kursów terminowych jest taka sama jak kursów bieżących. Codziennie są też one publikowane w wielu dziennikach na całym świecie, np. w zestawieniu „Kursy terminowe walut obcych” publikowane codziennie w „Rzeczpospolitej”.

Kursy obu transakcji terminowych jak i bieżących są różne. Różnicę tą można podawać w formie różnicy miedzy kursami spot i forward. Jeżeli kurs terminowy waluty określanej (wymienianej na pierwszym miejscu) jest niższy od kursu bieżącego, to różnicę tę nazywamy dyskontem. Jeżeli natomiast kurs terminowy waluty określanej jest wyższy od kursu bieżącego, to różnicę tę nazywamy premią.

Kolejną z ważniejszych transakcji na rynku walutowym są transakcje arbitrażu procentowego. Są to transakcje zakupu i sprzedaży aktywów z zamiarem osiągnięcia zysku z różnic w stopie procentowej, występujących między poszczególnymi krajami. Podmiotami dokonującymi takich transakcji na rynku walutowym są przede wszystkim banki, mogą je również zawierać także przedsiębiorstwa. Przykładem transakcji arbitrażu politycznego może być np. zakup terminowych bonów skarbowych w Polsce przez inwestora niemieckiego, ze względu na wysoką różnicę w stopie procentowej obu krajów (tzn. Polska musiałaby mieć wyższą stopę procentową niż Niemcy), która pozwala na zwiększenie zysku.

Warunkiem osiągnięcia zysku w transakcjach arbitrażowych jest jednak to, by w okresie utrzymywania kapitału w papierach wartościowych denominowanych w walucie zakupionej na rynku walutowym nie miała miejsca jej deprecjacja o stopie wyższej niż różnica w stopach oprocentowania wkładów w kraju pochodzenia kapitału i kraju lokaty kapitału. Gdyby tak się stało, to transakcja arbitrażowa pociągałaby za sobą straty. Z kolei deprecjacja o stopie niższej oznaczałaby zmniejszenie oczekiwanego zysku. Odwrotnie, aprecjacja waluty lokaty kapitału w stosunku do waluty kraju jego pochodzenia umożliwiałaby właścicielowi kapitału osiągnięcie zysku większego niż spodziewany.

Jak widać takie transakcje związane są z pewnym ryzykiem poniesienia strat przez inwestora. Możliwością zabezpieczenia przed nimi jest m.in. połączenie arbitrażu walutowego z równoległym przeprowadzaniem operacji na rynku transakcji terminowych. W związku z tym, iż zadaniem tych ostatnich jest zabezpieczenie transakcji arbitrażu walutowego przed ryzykiem, ten rodzaj arbitrażu określa się jako ubezpieczeniowy arbitraż procentowy.

Oddzielny podział transakcji na rynku walutowym można dokonać ze względu na cel podmiotów biorących w nich udział. Są to transakcje hedgingowe, czyli transakcje walutowe mające na celu wyeliminowanie ryzyka walutowego oraz transakcje spekulacyjne, tzn. transakcje zakupów i sprzedaży walut wynikające z chęci uzyskania dochodu biorącego się ze zmian kursu. Podmiot przeprowadzający ostatnia transakcję przewiduje, że w przyszłości nastąpi wzrost kursu kupowanej przez niego waluty i kupuje ją obecnie z myślą o uzyskaniu w przyszłości zysku z jej sprzedaży. Dokonując tej operacji podejmuje on jednak świadome ryzyko, że kurs nie wzrośnie, a być może nastąpi nawet jego obniżenie, co pociągałoby za sobą straty. Zarówno transakcje hedgingowe jak i spekulacyjne dokonywane są zarazem na rynku transakcji bieżących, jak i terminowych. Większość transakcji spekulacyjnych odbywa się jednak na rynku transakcji terminowych..

Transakcje spekulacyjne stanowią pewien rodzaj hazardu ekonomicznego stwarzającego szanse szybkich zysków. Mogą również wywierać wpływ na stan równowagi na rynku walutowym, czyli na poziom kursu. Wpływ ten może być stabilizujący, czyli przeciwdziałający zmianom kursu, lub destabilizujący, czyli przyspieszający te zmiany. W związku z tym rozróżniamy spekulację stabilizującą lub spekulację destabilizującą.

Do spekulacji stabilizującej zaliczymy spekulacyjne zakupy waluty, której kurs spada oraz spekulacyjna sprzedaż waluty, której kurs rośnie. W obu przypadkach transakcje spekulacyjne przyczyniają się do wyhamowania zmian, intensyfikują, bowiem działania czynnika działającego w przeciwnym kierunku niż ten, który decyduje o bieżących zmianach.

Podobnie można wyróżnić dwa rodzaje transakcji składających się na spekulację destabilizującą. Polega ona na spekulacyjnym zakupie waluty, której kurs wzrasta, lub spekulacyjnej sprzedaży waluty, której kurs spada. W obu przypadkach transakcje spekulacyjne przyczyniają się do przyspieszenia zmian. Intensyfikują, bowiem działania czynnika decydującego o istniejącym kierunku zmian kursowych- popytu w pierwszym przypadku i podaży w drugim.

Z punktu widzenia inwestora transakcje na rynku walutowym jawią się jako jedne z łatwiejszych operacji, które mogą przynieść czasem nawet bardzo wysoki zysk. Rozwój technologii spowodował, że inwestycje walutowe są dzisiaj dostępne dla wszystkich, a nowoczesne narzędzia dają równe szanse bankom, rekinom finansowym i mądrym inwestorom, którzy dokonują zyskownych transakcji w zaciszu domowego gabinetu. Rynek walutowy jest przejrzysty, płynny i otwarty dla każdego gracza. Wiele par walut, brak prowizji, brak takich pojęć jak bessa czy hossa dają szansę wielokrotnego otwierania i zamykania pozycji z zyskiem w ciągu dnia. Rozwinięte systemy transakcyjne oferowane przez największe na świecie firmy brokerskie to potężne narzędzia z modułami składania zleceń, bieżącymi wykresami kursów, analizami, aktualnymi wiadomościami spływającymi z całego świata, które dzisiaj dla każdego inwestora są bazą zyskownej gry na rynku transakcji walutowych.

Bilans płatniczy to jedno z pojęć stosunkowo często pojawiających się w relacjach mediów, zwłaszcza gospodarczych. Jest on zestawieniem wszystkich transakcji, dokonywanych między rezydentami krajowymi (osoby lub podmioty prawne zamieszkałe na stałe na obszarze danego kraju) a zagranicą. Przedmiotem jego zainteresowania jest to czy mamy nadwyżkę czy też deficyt.

Dochody z transakcji międzynarodowych interesowały ludzi już u samych zaczątków refleksji nad działalnością gospodarczą. Nieprzypadkowo pierwszy w historii nurt myśli ekonomicznej - merkantylizm - stworzył teorię bilansu handlowego, zestawienia wartości importu i eksportu danego kraju. W kolejnych wiekach, gdy międzynarodowe stosunki gospodarcze wyszły daleko poza wymianę towarową, potrzebne było stworzenie bardziej rozbudowanego wykazu transakcji z zagranicą.

W ten sposób otrzymano dzisiejszy bilans płatniczy, w którym wykazane są wszystkie obroty gospodarcze z zagranicą w danym okresie. Dotyczy to zarówno transakcji finansowych, jak i niefinansowych. Rejestrowane jest zarówno kupno lub sprzedaż towaru, czy usługi, jak i wymiana towaru za towar lub przekazanie towaru nieodpłatnie (na przykład wysłanie paczki). To samo dotyczy międzynarodowych operacji finansowych. Zakup obligacji za pieniądze zdeponowane w zagranicznym banku ujmowane jest jako zamiana jednego elementu finansowego na inny.

Z bilansu płatniczego można wnioskować, jaki jest stopień otwarcia gospodarki danego kraju na zagranicę i rynki światowe. Jego struktura informuje, jaki rodzaj powiązań danej gospodarki ze światem zewnętrznym dominuje: czy przeważają płatności z tytułu wymiany handlowej, czy też większe znaczenie mają przepływy kapitału w formie kredytów lub inwestycji. Z kolei saldo pokazuje końcowe efekty ekonomiczne operacji z udziałem zagranicy.

Struktura bilansu płatniczego. Wyróżniamy 3 podstawowe części:

1. Bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący)

2. Bilans obrotów kapitałowych

3. Bilans obrotów wyrównawczych

Ad. 1

To zestawienie płatności danego kraju wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów jednostronnych. Transakcje księgowane w tym bilansie nie powodują powstania przyszłych zobowiązań. Przy zastosowaniu kryterium rodzaju transakcji możemy w nim wskazać:

• Bilans handlowy to zestawienie wartości wywozu (eksportu) i przywozu (importu) towarów, tzn. dóbr materialnych i usług, w danym okresie (najczęściej roku), sporządzany na podstawie fizycznego ich przemieszczenia przez granice celne kraju. Może obejmować także przeniesienie praw własności towarów (np. reeksport bez przywozu do kraju). Bilans handlowy może być dodatni (aktywny, czynny), gdy występuje przewaga wartości eksportu nad wartością importu, lub ujemny (bierny), gdy wartość importu jest wyższa od wartości eksportu. (W przypadku, gdy wpłaty uzyskane z eksportu przewyższają wypłaty wynikające z importu, mamy do czynienia z nadwyżką obrotów handlowych. Jeśli jest odwrotnie mówimy o ich deficycie). Tym samym ma decydujący wpływ na bilans obrotów bieżących, ale i na cały bilans płatniczy.

• Bilans usług, czyli zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami krajowymi i zagranicą. Najważniejszym elementem są tu transakcje zakupu i sprzedaży usług transportowych. W większości krajów jego wielkość nie ma decydującego wpływu na bilans obrotów bieżących.

• Bilans procentów i dywidend (saldo dochodów), czyli zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału i pracy (krajowej za granicą i zagraniczną w kraju). Księgowane są dywidendy od inwestycji bezpośrednich i odsetki od udzielonych kredytów oraz zarobki uzyskane za granicą. Transakcje takie są bardzo ważne dla kraju zadłużonego, zmuszonego do wypłaty odsetek przeznaczonych na opłatę długu.

• Bilans transferów jednostronnych (transfery bieżące). To zestawienie transakcji, będących jednostronnym przepływem dóbr, usług lub środków finansowych (nie ma tu przepływu w drugą stronę). Zaliczamy tu transfery rządowe i prywatne. W przypadku Polski byłyby to, np. bezpłatne dostawy żywności i sprzętu medycznego do krajów byłej Jugosławii, składki w ONZ.

Ad. 2

To zestawienie transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów, dokonywanych przez sektor prywatny i bank centralny. Jest zestawieniem transakcji, które przewidują powstanie przyszłych zobowiązań. Wyróżniamy:

• Rachunek kapitałowy - bezzwrotne transfery kapitałowe przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenia długu, nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukowanych, np. praw autorskich.

• Rachunek finansowy - zestawienie aktywów i pasywów finansowych: inwestycji bezpośrednich, portfelowych oraz pozostałych inwestycji (wszelkie kredyty zagraniczne udzielone i uzyskane przez rezydentów danego kraju, uwzględniające podział na krótko- i długoterminowe; inne zobowiązania i należności, takie jak lokaty w bankach).

Ad. 3

Zawiera zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie. W systemie kursów stałych środki te wykorzystuje się bezpośrednio do pokrycia deficytu bilansu płatniczego, w systemie kursów płynnych natomiast pośrednio oddziałuje się na poziom kursu waluty.

Równowaga bilansu płatniczego. Rozróżnia się transakcje autonomiczne, zawierane niezależnie od stanu bilansu płatniczego i dokonywane tylko pobudek ekonomicznych, oraz transakcje wyrównawcze, które dochodzą do skutku z myślą o wyrównaniu bilansu płatniczego (J.E. Mead). Kiedy transakcje autonomiczne się równoważą, a wyrównawcze nie mają miejsca, możemy mówić o równowadze bilansu płatniczego.

Równowaga rzeczywista występuje natomiast wtedy, gdy równowaga bilansu (w znaczeniu ekonomicznym) jest utrzymywana przez dłuższy czas bez interwencji państwa (utrzymywana wyłącznie w wyniku działania sił rynku).

Zasada podwójnego zapisu. Wszelkie transakcje zapisywane są podwójnie, po stronie debetowej (pociągają za sobą płatność wobec rezydenta zagranicznego) i kredytowej (pociągają za sobą otrzymanie płatności z zagranicy). Transakcje debetowe w przypadku Polski to, np. import japońskiego samochodu, kupno biletu na przelot samolotem Lufthansy do Frankfurtu. Transakcją kredytową będzie, np. zakup biletu przez obcokrajowca na przelot samolotem LOT-u do Warszawy, eksport węgla przez spółkę węglową.

Równolegle zapisuje się transakcję debetową i kredytową, np. wywóz polskiego węgla do Niemiec księguje się jako transakcję kredytową. Sprzedający węgiel otrzymuje zapłatę, którą może przekazać na konto tej spółki we frankfurckim oddziale Banku Handlowego. Przyrost na koncie określa się jako wywóz kapitału krótkookresowego, a więc zapisuje się go jako transakcję debetową.

System nie gwarantuje równowagi obu stron, gdyż zapisu ich dokonuje się oddzielnie, często w dużym odstępie czasu.

W Polsce sporządzaniem bilansu zajmuje się Narodowy Bank Polski. Przygotowywane są zestawienia miesięczne, kwartalne i roczne w złotych, dolarach i euro. Od początku 2004 roku dla wszystkich okresów bilanse sporządzane są na bazie transakcji, co oznacza, że źródłem informacji poza płatnościami zrealizowanymi przez system bankowy są sprawozdania polskich firm uczestniczących w obrocie z zagranicą, przeznaczonych dla służb celnych oraz badań statystyki publicznej.

Międzynarodowe przepływy wiedzy technicznej

Założenie teorii Heckschera-Ohlina, że wszystkie kraje dysponują jednakową technologią, nie zawsze jest słuszne. Na podstawie empirycznej weryfikacji teorii Heckschera-Ohlina zauważono, że do wytwarzania dóbr nie wystarczą obfite zasoby pracy czy kapitału. Potrzebne są również techniczne możliwości produkcji.

Dwie hipotezy wiążą obroty handlowe z różnicami w dostępie do technologii.

Pierwszą - opóźnienia naśladowczego - sformułował Posner w 1961 r. Twierdził, że przyczyną istnienia handlu międzynarodowego może być występowanie odstępu czasowego między rozpoczęciem produkcji dobra w dwóch krajach. Dla wyjaśnienia wprowadził dwa dodatkowe pojęcia:

• opóźnienie popytu (odstęp czasu miedzy pojawieniem się danego dobra w kraju, który go pierwszy wytworzył, a powstaniem nań popytu w drugim kraju),

• opóźnienie reakcji (odstęp czasu między powstaniem popytu na dany towar na rynku drugiego kraju a podjęciem produkcji tego towaru przez lokalnych producentów).

Kraj-innowator będzie eksportował dany produkt do innego kraju w okresie równym różnicy między opóźnieniem popytu i opóźnieniem reakcji, a więc gdy będzie występował na niego wzmożony popyt z uwagi na różnice w rozwoju technologicznym.

t₁ t₂ t₃

















_{OP OR}






_{EX PT}

t₁ - pojawieniem się danego dobra w kraju, który go pierwszy wytworzył,

t₂ - powstaniem popytu na dany towar w drugim kraju,

t₃ - podjęciem produkcji towaru przez lokalnych producentów w drugim kraju,

OP - opóźnienie popytu,

OR - opóźnienie reakcji,

EX - eksport produktu,

PT - przepływ technologii.

Druga hipoteza - cyklu życia produktu - została sformułowana w 1966 r. Przez R. Vernona. Polega na powiązaniu handlu międzynarodowego z uwarunkowanymi technicznie zmianami w specjalizacji poszczególnych krajów w produkcji konkretnych dóbr.

W latach trzydziestych XX w. Ekonomista japoński K. Akamatsu sformułował teorię doganiania cyklu produktu (teoria szyku lotu dzikich gęsi). Zgodnie z nią, kraje pozostające w tyle za czołówką światową zaspokajają początkowo swoje potrzeby na określone towary poprzez import, a następnie - uzyskawszy z zagranicy ucieleśnioną wiedzę techniczną potrzebną do wytwarzania tych towarów - uruchamiają własną, często udoskonaloną produkcję, która stopniowo zaspokaja popyt krajowy i staje się ewentualnie odskocznią do ekspansji eksportowej.







P, D, Ex, Im P

D

Ex

Im

t₀ t₁ t₂ t₃ t

P - produkcja,

D - popyt krajowy,

Ex - eksport,

Im - import.

Przyczyny przepływu wiedzy technicznej:

• zaspokajanie popytu: potrzeb, gustów, przyzwyczajeń,

• znaczne zróżnicowanie w poziomie technologii między poszczególnymi krajami,

• autonomiczny rozwój nauki i techniki oraz związane z tym zjawisko upodabniania się wiedzy technicznej,

• przepływ lub transfer technologii,

• dążenie krajów rozwijających się do podniesienia ogólnego poziomu technicznego i przyspieszenia swojego rozwoju ekonomicznego,

• oszczędność wysiłków i nakładów oraz chęć szybszego osiągnięcia celów,

• chęć wyznaczania przez wielkie koncerny warunków i granic rozpowszechniania (rozmiarów produkcji i sprzedaży na określonych rynkach),

• wymiana między koncernami zmniejsza koszty ich rozwoju,

• zwiększenie skali produkcji i zwrot kosztów,

• rozszerzanie rynków zbytu dla nowych towarów,

• rosnąca konkurencja.

Transfer technologii








Transfer pionowy - przekazywany jest cały zasób kompleksowej informacji, poczynając od badań podstawowych poprzez badania stosowane, wytwarzanie produkcji prototypów, wprowadzanie ich do produkcji aż do rozwinięcia produkcji na skalę przemysłową.

Transfer poziomy - przekazuje się technologię zastosowaną przy produkcji określonego wyrobu w danym kraju do produkcji takiego samego wyrobu w innym kraju. (najczęściej stosowany w stosunkach międzynarodowych).




Kanały transferu technologii:

• zakup gotowego towaru zagranicą i rozpoczęcie produkcji w kraju,

• transfer w ramach korporacji transnarodowych (zakładanie filii i przedsiębiorstw pomocniczych w innych krajach i kompletne przeniesienie produkcji: metod wytwarzania, maszyn, urządzeń, materiałów, personelu technicznego i kierowniczego, wysoko wykwalifikowanych pracowników fizycznych),

• tworzenie spółek o kapitale mieszanym,

• kooperacja przemysłowa (wieloletni kontrakt o wzajemnej współpracy przemysłowej i technicznej przy produkcji określonego produktu czy półproduktu; wzajemne uzależnienie się partnerów),

• sprzedaż licencji i patentów (doradztwo techniczne),

• leasing (finansowanie użytkowania określonych przedmiotów)

Leasing obejmuje:

1. dobra inwestycyjne: ruchomości i nieruchomości,

2. dobra konsumpcyjne trwałego użytku,

3. kompletne linie produkcyjne lub kompletne obiekty przemysłowe.

Leasing wykształcił się, rozprzestrzenił i jest szeroko stosowany, ponieważ występuje:

• konieczność unowocześniania procesu produkcji,

• konieczność wdrażania innowacji,

• rozszerzanie skali produkcji i zbytu,

• rosnąca konkurencja,

• konieczność szybkiego przystosowania się do rosnących wymagań rynku.

Innowacje techniczne

Przez innowację rozumie się:

• wprowadzenie do produkcji wyrobów nowych lub doskonalenie dotychczas istniejących,

• wprowadzenie nowej lub udoskonalonej technologii produkcyjnej,

• zastosowanie nowego sposobu sprzedaży lub zakupów,

• otwarcie nowego rynku,

• zastosowanie nowych surowców lub półfabrykatów,

• wprowadzenie zmian w organizacji produkcji.

W sferze wdrażania procesu technicznego wyróżnia się dwa procesy:

• innowacje techniczne czyli przekształcenia wiedzy technicznej w urządzenia materialne,

• dyfuzje czyli dalsze rozprzestrzenianie techniki

Wyróżnia się dwa modele innowacji:

1. Model liniowy - model przejrzysty i logiczny, ponieważ wyodrębnia poszczególne funkcje podmiotów, które uczestniczą w procesach innowacyjnych. Placówki badawcze odpowiedzialne są za prowadzenie badań, które stają się coraz mniej teoretyczne, a co raz bardziej praktyczne. Nie dubluje zadań i nie powiela ich kosztów.

2. Model nieliniowy - jest odwróceniem modelu liniowego. Ogniwem decydującym o kierunku rozwoju są producenci lub sprzedawcy. Określają oni potrzeby nowych produktów oraz usług itd. Formułują też wstępne wyobrażenia o produkcie finalnym. Ich zapotrzebowania i wyobrażenia przekazywane są ogniwom konstrukcyjnym, projektowym i badawczym. Model zakłada możliwość duplikacji zadań i powielania ich kosztów.

TECHNICZNE ŚRODKI KONTROLI HANDLOWEJ

Tworzone w wyniku ich stosowania przeszkody ograniczające import towarów wynikających z istniejących na rynku standardów, systemów pomiaru i kontroli jakości towarów, wymogów bezpieczeństwa technicznego, norm sanitarno- weterynaryjnych, zasad dotyczących opakowań, oznakowania danego towaru, a także innych formalności panujących na rynku przeznaczenia. Techniczne środki hamują import, zmuszają producenta do kosztownych prac dostosowawczych swojego produktu i tym samym powodują wzrost ceny wyrobów zagranicznych.

Standardy krajowe i międzynarodowe

Standaryzacja jednocześnie otwiera drogę do wymiany międzynarodowej i może tworzyć warunki do powstania nowych barier w handlu międzynarodowym.

Standardy krajowe

Jeżeli towar zagraniczny nie odpowiada standardowi krajowemu, wówczas może powstać przeszkoda nie do pokonania na drodze do rynku wewnętrznego danego kraju. Różnice w standardach poszczególnych krajów i firm działających na rynkach wykorzystywane SA dla tworzenia barier protekcjonistycznych skierowanych przeciwko importowi produkcji zagranicznej i ochrony interesów producentów krajowych

Producenci w celu przezwyciężenia tych barier tworzą różnego rodzaju modyfikacje tego samego podstawowego modelu, próbując dostosować się do określonego rynku. Proces ten nazywa się proliferacją.

Standardy międzynarodowe

Tworzenie standardów międzynarodowych ma duży wpływ na wzrost konkurencyjności w handlu międzynarodowym, ponieważ pozwala na wytwarzanie produkcji w mniejszej liczbie modyfikacji, obniża koszty produkcji i podnosi wydajność pracy. Oszczędności wynikające z ujednolicenia standardów 10 razy przewyższają koszty wynikające z różnych czynności wynikających ze standaryzacji.

Zainteresowanie standaryzacja przejawiają m.in.: kraje Unii Europejskiej, USA, Japonia, a także wielkie korporacje międzynarodowe. Coraz częściej państwa przechodza do bezpośredniego stosowania standardów międzynarodowych w miejsce krajowych.

Organizacje międzynarodowe zajmujące się problemami standaryzacji

Międzynarodowa Organizacja do spraw Standaryzacji(MOS)

Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna(MKE)

Międzynarodowa Organizacja Miar i Wag(MOMW)

Standaryzacja w Unii Europejskiej

W końcu 1972 roku ustanowiono jednolite dla krajów Unii standardy na sprzęt elektryczny powszechnego użytku, środki czystości, traktory, wyroby tekstylne i szereg innych towarów. Do koordynacji polityki standaryzacji utworzono Europejski Komitet do spraw Koordynacji Standardów Elektrotechnicznych.

Idea standaryzacji na zasadach regionalnych wiąże się z formowaniem nowych zasłon protekcjonistycznych, utrudniających dostęp do rynków UE, przede wszystkim konkurującej z nimi amerykańskiej i japońskiej produkcji.

Systemy pomiaru i kontroli jakości towarów

Różnice w systemach pomiaru i jakości towarów wykorzystywane są przy produkcji towarów i ocenie ich parametrów. Różnice te sprowadzają się do tego, że artykuły przemysłowe wytworzone zgodnie z jednym systemem miar nie odpowiadają towarom, których parametry są określane przez inny system towarowy. W ten sposób system pomiarów przekształca się w ograniczenie pozataryfowe wobec towarów pochodzących z zagranicy.

Jakość

Aby towar był konkurencyjny na światowym rynku, powinien posiadać wysoki poziom jakości, ale co bardzo istotne, poziom ten powinien odpowiadać normom jakościowym, które obowiązują na rynku wewnętrznym kraju do którego jest on wysyłany. Takie obostrzenia spowodowane są potrzebą przestrzegania norm higienicznych i sanitarnych, przepisów administracyjnych, a także zasad bezpieczeństwa technicznego.

Grupa jakościowych środków kontroli pozataryfowej ma zastosowanie przede wszystkim w odniesieniu do sprzętu i urządzeń elektrycznych, artykułów chemicznych i farmaceutycznych, a także urządzeń górniczych, czy sanitarno-technicznych. Pozataryfowy środek kontroli może w tym przypadku stanowić sama procedura weryfikacji jakości towarów.

Czasami stosuje się „wizę techniczną”, czyli kontrolę towaru przed eksportem. Taką kontrolę przeprowadzają w kraju eksportera eksperci z kraju importera. Ta procedura ma często na celu dyskryminacje towarów zagranicznych.

W związku z tym wagi nabierają próby opracowania międzynarodowego systemu wydawani opinii o jakości towaru. Mimo, iż nie udało się doprowadzić do wzajemnego akceptowania atestów na skalę globalną, to w wyniku podjętych starań powstała duża liczba porozumień regionalnych i dwustronnych (chociażby między krajami UE)

Środki ochrony środowiska naturalnego

W ostatnich latach coraz więcej państw ustanawia specjalne restrykcje prawne dotyczące zabezpieczenia środowiska naturalnego dewastacją. W rezultacie przepisy te doprowadziły do znacznego ograniczenia stosowania środków chemicznych i wyrzucania do wody lub w powietrze środków trujących.

Można wyróżnić dwie grupy środków ochrony środowiska naturalnego. W pierwszej grupie zawierają się: budowa urządzeń oczyszczających, a także opracowywanie nowych materiałów, źródeł energii, czy procesów produkcyjnych. Ten kierunek działań doprowadził dorozwoju specjalnych urządzeń i pojawienia się nowego chłonnego rynku towarowego. Z drugiej jednak strony konieczność wyposażania przedsiębiorstwa w środki oczyszczające nieuchronnie musi prowadzić do zwiększenia kosztów produkcji, a co za tym idzie również cen produkowanych towarów.

Druga grupa to przede wszystkim reglamentowanie i ograniczanie na mocy ustawy kontynuacji procesów produkcyjnych i importu szkodliwych dla środowiska towarów. Normy te stosowane są wobec samochodów, zbiornikowców, samolotów i wielu innych towarów.

Za wprowadzaniem przez rządy poszczególnych państw restrykcji handlowych na rzecz ochrony środowiska, lobują różnorakie organizacje ekologiczne. Z jednej strony widzą one takie działania jako szansę na podwyższenie standardów ochrony środowiska, z drugiej jako możliwość wywierania wpływu na państwa, by te podpisywały porozumienia międzynarodowe w tej sprawie. Paradoksalnie obostrzenia te mogą przyczynić się do wzrostu konkurencyjności towarów z krajów o niskich standardach w dziedzinie środowiska.

Kwestie szukania konsensusu pomiędzy liberalizacja handlu międzynarodowego, a ochroną środowiska stały się istotnym zagadnieniem GATT/WTO, co zostało potwierdzone w preambule w sprawie utworzenia nowej organizacji handlowej.

Normy sanitarno-higieniczne

W krajach zachodnich obowiązują określone normy sanitarno-higieniczne. Ich zadaniem jest ochrona zdrowia ludności, zwierząt i rolnictwa danego kraju. Kontrolę dotyczącą przestrzegania tych norm przeprowadza służba weterynaryjna i władze celne. W zasadzie są one jednakowe dla towarów zagranicznych i krajowych. Jednakże w praktyce stosowanie tych przepisów przekształca się w pozataryfowe środki protekcjonizm państwowego.

Normy sanitarno-weterynaryjne jako bariera w polityce handlowej.

Dwa cele stosowania tych norm:

- ochrona zdrowia konsumentów

- ochrona pozycji producentów na rynku wewnętrznym (motyw polityczny)

Ponadto normy sanitarno- weterynaryjne są różne w różnych krajach, co powoduje nasilenie się ich efekty protekcjonistycznego.

Szczególnie restrykcyjne normy obowiązują artykuły farmaceutyczne, a także drogeryjne i kosmetyczne. raje UE szeroko stosują tego rodzaju ograniczenia także w odniesieniu do produktów mięsnych, cukierniczych i rolnych.

W wielu przypadkach normy te staja się trudnymi do pokonania pozataryfowymi barierami protekcjonizmu handlowego

Opakowanie i oznakowanie towarów

Niektóre kraje opracowały własne systemy wymogów dotyczących opakowania i oznakowania towarów, które określają m.in. rozmiary, wagę, kształt, kolor opakowań, czy np. ilość informacji, które powinny być na oznakowaniu towaru.

Normom tym powinno odpowiadać oznakowanie i opakowanie towarów importowanych do danego kraju. Oznacza to w praktyce, iż eksporter musi przeznaczyć dodatkowy czas i środki na spełnienie tych wymogów. Tak więc, protekcjonistyczny charakter wymogów dotyczących opakowania i oznakowania towarów sprowadza się do tego, że przystosowanie produktów do wspomnianych wymogów powoduje wzrost kosztów produkcji, a w efekcie wzrost ceny produktu pochodzenia zagranicznego.

Dokumentacja towarowa

Obecnie handel międzynarodowy nie może istnieć bez dokumentów. Potrzeba uzyskania i wypełnienia dokumentów transportowych, płatniczych, charakteryzujących towar i innych, powoduje, iż dokumentacja towarowa w wielu krajach stała się elementem ochrony handlowej.

Wśród wykorzystywanych wymogów najczęściej pojawiają się te określającą obowiązującą ilość dokumentów, które winien przedstawić właściciel towarów władzom celnym. W drugiej kolejności należy wymienić konieczność uiszczania władzom celnym i konsularnym określonych środków finansowych.

Obecnie w krajach zachodnich mamy do czynienia z dwiema, z goła odmiennymi tendencjami. I tak, z jednej strony, procesy globalizacyjne wymagają uproszczenia procedur związanych z dokumentacją towarową, drugiej strony spora grupa państw nadal nie może oprzeć się pokusie wykorzystywania tych środków w celu ochrony handlowej.

W zakresie upraszczania procedur sporą aktywność przejawia WTO, jednakże póki co jej wytyczne w tej dziedzinie mają formę zaleceń.

Większymi osiągnięciami w tej mierze może pochwalić się UE, która w 1985 roku podjęła decyzję o wprowadzenie w życie jednolitego wielofunkcyjnego dokumentu, który pozwoliłby na rozwiązanie wszelkich problemów związanych z administrowaniem międzynarodowycm obrotem towarowym. Dokumentowi o skróconej nazwie SAD nadano mocą obowiązującą od 1 stycznia 1988 roku. W praktyce wprowadzenie SAD oznaczało ominięcie barier językowych i szerokie zastosowanie technik komputerowych w obsłudze handlu zagranicznego (ujednolicenie deklaracji celnej, procedur handlowych, wykorzystywanie kodów zamiast zapisów tekstowych).

Dokument ten skłania również kraje, które szykują się do akcesji z UE do dostosowywania ich procedur do krajów członkowskich tej organizacji.

Według stanu z 2000 roku

Jacek Klejdysz, gr. III

1

6

---