k,MzcwODg2MjMsMzQwOTY4,f,MSG kompilacja


Polityka handlowa i jej narzędzia:

POJĘCIE POLITYKI HANDLOWEJ:

Pojęcie polityki handlowej wykształciło się już w początkach rozwoju gospodarki światowej, czyli w okresie, kiedy międzynarodowe stosunki ekonomiczne sprowadzały się głownie do wymiany towarowej, czyli do handlu. Dopiero później zaczęły wykształcać się międzynarodowe obroty usługami, obroty kapitałowe i, zwłaszcza w ostatnich dziesięcioleciach, transfer technologii w skali międzynarodowej. W związku z tym pojęcie „polityka handlowa” przestało być precyzyjne i dla określenia oddziaływania państwa na obroty gospodarcze z zagranicą coraz częściej zaczęto używać pojęcia „zagraniczna polityka ekonomiczna”. W związku z powyższym, pojęcie „polityki handlowej” dzisiaj występuje w dwóch znaczeniach:

- Pierwsze znaczenie (tradycyjne) - polityka handlowa rozumiana jako polityka państwa w sferze jedynie wymiany towarowej

- Drugie znaczenie - jako synonim zagranicznej polityki ekonomicznej, czyli całości stosunków gospodarczych z zagranicą.

Pojęcia „zagraniczna polityka ekonomiczna” i „polityka handlowa” są często używane zamiennie, przy czym „zagraniczna polityka ekonomiczna” jest pojęciem szerszym, ponieważ obejmuje, obok polityki handlowej, politykę w odniesieniu do transferu kapitału, przepływu usług, itd.

W ujęciu wąskim polityka handlowa polega na realizacji zadań przez państwo w sferze swojej wymiany handlowej z zagranicą, za pomocą określonych instrumentów (narzędzi).

Do celów polityki handlowej zaliczane są m.in.: szeroko rozumiana ochrona krajowej produkcji, ochrona zatrudnienia czy ochrona bilansu płatniczego. Poszczególne cele polityki handlowej mogą być ze sobą niekiedy sprzeczne. W związku z tym zagraniczna polityka ekonomiczna w zakresie w jakim sprowadza się do wytyczania celów w rzeczywistości oznacza wybór spośród wszystkich celów tych priorytetowych, innymi słowy zróżnicowanie wagi przyznanej każdemu z nich.

Wśród instrumentów polityki handlowej można wyróżnić:

- cła

- środki parataryfowe (działają podobnie jak cła, a więc służą ograniczaniu wymiany poprzez podniesienie cen dobra krajowego)

- środki pozataryfowe: (bardzo liczne, ponieważ kraje wprowadzają coraz to nowe bariery, bardziej skuteczne a zarazem mniej przejrzyste)

Często używane jest pojęcie „środków pozataryfowych sensu largo”, które mieści w sobie pojęcie środków parataryfowych i środków pozataryfowych sensu stricte.

Środki polityki handlowej dzielimy na pobudzające eksport (np. subsydia eksportowe) oraz ograniczające import (cła).

Poza wyżej wymienionymi, warto zwrócić uwagę na pewne szczególne instrumenty polityki handlowej, takie jak:

  1. Postępowanie antydumpingowe i antysubwencyjne. Nie są to typowe narzędzia protekcji, lecz środki walki z nieuczciwą konkurencją, do których państwo ma pełne prawo. Jednak nierzadko państwa nakładają cła antydumpingowe czy antysubwencyjne w wysokości wyższej niż marża dumpingu lub subsydiów, co sprawia, że cła te stają się poważnym utrudnieniem w handlu.

  2. Zmiana kursu waluty. Oddziałuje ona bezpośrednio także na inne niż handel pozycje bilansu płatniczego oraz bardzo istotnie na gospodarkę wewnętrzną danego kraju

  3. Jeszcze innym instrumentem polityki ekonomicznej są umowy gospodarcze zawierane z zagranicą (bilateralne i multilateralne). Mogą one określać zasady wzajemnego traktowania się przez partnerów w całokształcie ich stosunków lub w określonej dziedzinie np. w handlu, żegludze, bądź też mogą rozwiązywać określone, konkretne sprawy takie jak obniżka ceł itp.

Politykę handlową, podobnie jak zagraniczną politykę ekonomiczną możemy podzielić na autonomiczną oraz umowną lub konwencyjną. Polityka autonomiczna zmierza do osiągnięcia przez państwo celów za pomocą narzędzi, o których wyborze, formie i skali zastosowania decyduje ono samo bez uzgadniania tego z innymi państwami. Polityka umowna zmierza do osiągnięcia wytyczonych celów przez zawieranie z zagranicą odpowiednich umów gospodarczych. Taka polityka wyklucza zastosowanie pewnych narzędzi, za których uzycie państwu mogą grozić retorsje. W efekcie umów gospodarczych ograniczających używanie pewnych instrumentów dochodzi do częstszego stosowania innych instrumentów, które tymi umowami nie zostały objęte.

CŁO

We współczesnych warunkach rozwoju gospodarczego cła są najbardziej rozpowszechnionymi spośród narzędzi polityki handlowej. Cło to opłata pobierana od towaru zagranicznego w związku z przekroczeniem przez niego granicy celnej. Celem zastosowania tego środka jest głównie ochrona poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej, a czasem bilansu płatniczego. Jest to swego rodzaju podatek zwiększający ceny towarów i obniżający jego konkurencyjność na rynku krajowym. Poprzez wpływ na wysokość cen towarów, cło aktywnie oddziałuje na akumulację kapitału, tempo wzrostu gospodarczego i stopę zysku poszczególnych gałęzi gospodarki a także przyczynia się do zmniejszenia różnic w wewnętrznych i zewnętrznych warunkach produkcji. Ze względu na charakter działania cło należy do rynkowych instrumentów regulowania obrotów handlowych z zagranicą.

Podstawę prawną systemu celnego stanowi prawo celne. W sferze międzynarodowej stosowanie i działanie ceł regulują umowy międzynarodowe. Często dwustronne umowy handlowe zawierają w sobie zobowiązanie umawiających się stron do stosowania klauzuli najwyższego uprzywilejowania (KNU) we wszystkich sprawach związanych z taryfami celnymi. Z reguły KNU wymaga od partnerów nakładania na importowane towary minimalnych stawek celnych.

Taryfa celna to usystematyzowany spis towarów objętych cłem, w którym towary są sklasyfikowane w grupy według pochodzenia lub stopnia przetworzenia, a przy każdym rodzaju towaru ukazana jest wysokość nakładanego cła.

W taryfie celnej cła mogą być ustanawiane na kilka sposobów:

a) Cła przedstawiane pod postacią procentowego udziału w cenie towaru, np. 10% w stosunku do ceny samochodu. Taka stawka celna nazywa się cłem od ceny, względnie cłem od wartości, albo cłem ad valorem

b) Ukazanie stawki celnej pod postacią określonej sumy pobieranej od ciężaru, objętości lub sztuki towaru. Cło wyrażone w ten sposób nazywa się cłem specyficznym.

c) Oprócz tego stosuje się często mieszane stawki celne, gdzie towar objęty jest zarówno cłem ad walorem jak i cłem specyficznym. Cło tego rodzaju nazywa się cłem kombinowanym.

W zależności od kraju pochodzenia towaru cło można podzielić na 3 zasadnicze grupy:

a) maksymalne

b) minimalne

c) preferencyjne

Maksymalne stawki celne ustanawiane są dla wszystkich krajów, minimalne da tych które stosują klauzulę najwyższego uprzywilejowania a cła preferencyjne w stosunku do poszczególnych krajów lub grup krajów objętych systemem preferencji handlowych.

Związany z tym jest podział taryf celnych na taryfy:

  1. proste

  2. złożone

Prosta taryfa celna przewiduje jedną stawkę celną dla każdego towaru niezależnie od kraju jego pochodzenia. Taryfa taka nie daje dostatecznego pola manewru w polityce celnej. Złożona taryfa celna ustanawia w stosunku do każdego towaru dwie lub więcej stawek celnych. Najwyższą stawką tego rodzaju taryfy jest maksymalne cło a najniższą - cło minimalne.

Biorąc pod uwagę charakter pochodzenia ceł można je podzielić na

a) autonomiczne

b) umowne.

Cło autonomiczne tworzone jest niezależnie od porozumień dwustronnych i wielostronnych. Zazwyczaj autonomiczne stawki celne osiągają znaczne rozmiary. Cło umowne jest cłem, które powstaje w procesie zawierania umowy handlowej z innym krajem.

Cła można również podzielić, ze względu na to czy są pobierane od:

a) importu

b) eksportu

c) tranzytu

Te ostatnie nie są z reguły stosowane. Również nieczęsto spotyka się cła eksportowe. Wyjątkiem są tu państwa rozwijające się, które ustanawiają cła eksportowe na surowce w celu ograniczenia ich wywozu w postaci nie przetworzonej i zachęcenia w ten sposób do ich przetworzenia w kraju, zwiększenia zatrudnienia, uzyskania lepszych cen w eksporcie itp.

Poza tym, taryfy celne przewidują również możliwość wprowadzenia dodatkowych, szczególnie wysokich ceł antydumpingowych i kompensacyjnych.

Im bardziej szczegółowa jest struktura taryfy celnej tym efektywniej może być ona wykorzystywana w celach protekcjonistycznych. Praktyka handlowa wykazała w wielu przypadkach, że zmiana struktury taryfy celnej powodowała wzrost ochrony konkretnych gałęzi gospodarki narodowej. Rozwój stosunków handlowych, powstanie bardziej skomplikowanej struktury handlu międzynarodowego, i inne analogiczne procesy stawały się impulsem do unifikacji norm taryfowych. Przykładem jest brukselska nomenklatura celna, powstała w grudniu 1950 r. w Brukseli znana także pod nazwą nomenklatury rady współpracy celnej. Daje ona państwom pewną swobodę manewru ponieważ istnieje możliwość wyodrębniania poszczególnych, nie zunifikowanych pozycji. Brukselska Nomenklatura Celna jest podstawą taryf celnych krajów europejskich, w tym również Polski a także Japonii.

Jedną z najbardziej złożonych procedur polityki celnej jest ocena wartości towaru importowanego, która służy określeniu rozmiaru pobieranego cła. Stosując różne sposoby określenia wartości celnej towaru można zmienić rozmiary pobieranego cła. Metodologia określania tej wartości jest zróżnicowana. Wzrost ochrony celnej uzyskuje się np. poprzez podniesienie stawki celnej z 10% do 15%. Taki sam efekt można jednak uzyskać w wyniku zmiany bazy oceny towaru (np. cło będzie pobierane nie od ceny importowej a od ceny wewnętrznej co skutkuje wzrostem faktycznego poziomu ochrony taryfowej). Metodologia określania wartości celnej towaru jest zróżnicowana. Niektóre kraje stosują system pobierania cła od ceny FOB = Free On Board, a inne CIF = Cost of Insurance And Freight. W wielu przypadkach eksporter nie jest zorientowany przed sprzedażą jaka metoda określania wartości celnej będzie w stosunku do niego przyjęta.

Artykuł 7. WTO, choć nie zawiera dokładnych reguł określających wartości celnych towaru, zawiera jednak ogólne zobowiązanie do określania wartości celnej na bazie jego faktycznej wartości a nie na bazie dowolnych lub fikcyjnych ocen czy też na bazie wartości pochodzenia krajowego. Pod pojęciem „faktycznej wartości celnej” powinno się rozumieć cenę, wg której ten czy analogiczny towar sprzedaje się lub przedkłada się go do sprzedaży w takim czasie i miejscu, które określone jest prawami kraju importera w warunkach pełnej konkurencyjności. Takie sformułowanie w istocie daje władzom kraju importera do wyboru w charakterze wartości celnej jakiejkolwiek wewnętrznej ceny analogicznego towaru lub jakiejkolwiek jego ceny eksportowej.

Kurs walutowy i rynek walutowy

Kurs walutowy jest ważnym i niezbędnym instrumentem do utrzymania stosunków między krajami. Potrzeba jego istnienia wynika z faktu używania w poszczególnych krajach rożnych walut. Posiadanie własnej waluty narodowej jest współcześnie traktowane jako ważny atrybut suwerenności.

Ogólnie - kurs walutowy to nic innego jak cena jednej waluty wyrażona w drugiej walucie. Przedstawia się go w sposób skrótowy najczęściej z użyciem symbolu danej waluty (1EUR = 3,92 PLN). Ze względu na tradycję o rolę jaką poszczególne waluty odgrywają w międzynarodowych stosunkach finansowych porównując dolar amerykański z jakąkolwiek inna walutą zwykle dolar wymieniany jest jako pierwszy ( tzw. waluta bazowa). Wyjątek stanowi funt brytyjski. Relację wymienne walut nie są odbiciem ani siły określonego pieniądza narodowego, ani danej gospodarki narodowej, gdyż o sile danej waluty świadczy przede wszystkim trwałość jej kursu oraz to, czy dany kraj ma trudności z jego utrzymaniem. Narzędziem ukazującym zachowanie waluty danego kraju w stosunku do jego głównych partnerów handlowych jest tzw. kurs efektywny. Jest to średni kurs ważony, w którym funkcję wagi pełni względny udział poszczególnych partnerów w całkowitym eksporcie i imporcie danego kraju.

Główne funkcje kursu walutowego:

Jeżeli przyjęliśmy, że kurs walutowy jest ceną pieniądza narodowego wyrażoną w innej walucie, będzie on zależał od wielkości podaży i popytu, czyli kształtuje się ona na rynku. nazywamy go rynkiem walutowym. Innymi słowy jest to rynek międzynarodowy na którym dokonują się przepływy walut między krajami. W odróżnieniu od giełd, nie na on ściśle określonej lokalizacji, ani struktury organizacyjnej. Od strony technicznej jest to sieć połączeń telefonicznych i komputerowych, łączących ze sobą zlokalizowane w różnych krajach podmioty zajmujące się kupnem i sprzedażą walut. Zdecydowana większość transakcji zawieranych na tym rynku na formę obrotu bezgotówkowego, sprowadzających się do zapisów na rachunkach bankowych. Bezpośrednimi uczestnikami tego rynku są przede wszystkim banki komercyjne, banki handlowe, oraz brokerzy specjalizujący się w operacjach walutowych. Główne ośrodki to Nowy Jork, Londyn, Tokio, Hongkong, Frankfurt, San Francisco. Podmiotami, które najczęściej dokonują transakcji są banki, przedsiębiorstwa, agendy rządowe, organizacje międzynarodowe i pozarządowe, a także (choć rzadko - osoby prywatne).wynika z tego, że popyt zwykle zgłaszany jest przez importerów zagranicznych dóbr i usług, a także osoby udające się podróż zagraniczną, lub tez podmioty zamierzające kupić zagraniczne aktywa (akcje, obligacje). Nie bez znaczenia są też najważniejsze motywy skłaniające poszczególne podmioty do tworzenia podaży obcych walut. Największą część podaży obcych walut na polskim rynku będą składały podmioty zainteresowane zakupem polskich dóbr i usług. Pojawia się również gdy chętni do kupienia polskich aktywów, zechcą zamienić swoje waluty na złote. Są to np. zagraniczni nabywcy polskich obligacji rządowych czy tez inwestorzy kupujący akcje prywatyzowanych polskich spółek.

Można też wyróżnić takich, którzy zainteresowani są kursami walut z chęci zysku. Możemy wyróżnić dwa rodzaje transakcji z takich pobudek:

Jak ustala się kurs walut?

Z racji tego, ze rynkiem walut rządzą dokładnie takie same mechanizmy jak innymi rynkami, kurs poszczególnych walut będą zależeć od popytu i podaży. Popyt wzrasta wraz ze spadkiem cen , a podaż wzrasta wraz ze wzrostem ich cen. Punkt przecięcia dwóch krzywych - podaży i popytu wyznacza kurs jednej waluty wyrażonej w wartości drugiej. Jeżeli poziom inwestycji zagranicznych np. japońskich w Polsce spadnie, automatycznie zmniejszy się ilość jenów japońskich na polskim rynku co zaowocuje wzrostem ich wartości wyrażonym w złotych. Biorąc pod uwagę wynik tego typu operacji możemy mówić o dwóch zjawiskach:

Zjawiska te zawsze występują łącznie! Różnica zależy od tego z perspektywy której waluty będziemy analizować wahania na rynku walutowym.

Środki parataryfowe

Podatki

Podatki są jednym z najważniejszych instrumentów współczesnego protekcjonizmu handlowego świadczy o tym analiza tak zwanej wartości wwozu towaru. Składa się on z trzech elementów:

1. wydatków eksportera na transport towarów

2.sumy opłaconych ceł

3.sumy podatków pobieranych przy imporcie(często wysokość podatku jest taka sama jak wysokość cła)

Różnica miedzy podatkiem, a cłem

Podatki, podobnie jak cło wpływają na wzrost ceny towaru pochodzącego z zagranicy i utrudniają jego import, ale nie podlegają ustaleniom wynikającym z umów międzynarodowych. Różnica między podatkiem importowym a cłem polega na tym, że cło pobiera się tylko od towarów pochodzenia zagranicznego w momencie przekraczania granicy celnej, a podatek od towarów zagranicznych oraz krajowych- ma charakter wyrównawczy (ART. III GATT).

Stosowanie podatku w praktyce

Praktyka pokazała, ze szereg państw zachodnich w tym kraje UE stosując podatki w sposób wybiórczy stwarzają poważne przeszkody importowe. Opodatkowanie towarów zagranicznych zaczyna się na granicy i towarzyszy towarowi także na rynku wewnętrznym aż do finalnego konsumenta.

Podatek jako główny instrument polityki handlowej

Zróżnicowany system stawek podatkowych w poszczególnych krajach może hamować wywóz towarów z jednych krajów lub tez nasilać eksport do państw w których podatki importowe są niższe. Ponadto kraje UE dążą do takiego stosowania podatku wyrównawczego aby mógł on być wykorzystywany dla uzyskania ustępstw w stosunkach z krajami trzecimi i Stanami Zjednoczonymi.

Podatki pośrednie

Podatek od wartości dodanej (VAT- Value Addend Tax) należy do podatków pośrednich, który w ramach Unii Europejskiej po 1992 roku został ujednolicony. Obecnie obowiauje jednolity rynek wewnętrzny czyli obszarem bez granic, na którym zapewniony jest swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału

Akcyza- podatek konsumpcyjny pośredni. Objęte tym podatkiem towary nie mogą być dopuszczone do sprzedaży do czasu zaopatrzenia się przez sprzedawcę w odpowiednią markę towarów. Pobiera się je zarówno od towarów produkcji krajowej i od towarów importowanych.

Teoria, a praktyka

W praktyce akcyzę pobiera się od towarów nie produkowanych w kraju. Dodatkowo importer natychmiastowo musi wpłacić całą akcyzę, natomiast producent krajowy może uzyskać odroczenie spłaty. Istnieją także różnice w podstawie naliczania akcyz. Dla towarów miejscowych akcyzę oblicza się wg ceny zbytu produkcji, dla importowanych jest to cena importowa plus cła plus opłaty graniczne.

Akcyza podwyższa cenę towarów importowanych, obniżając tym samym jego konkurencyjność lub wpływa na zmniejszenie przywozu danego artykułu, ograniczając konsumpcję.

Generalnie podatki podwyższają cenę towarów importowanych, obniżają ich konsumpcje krajową i wpływają na zmniejszenie importu. Oprócz tego podatki zwiększając cenę towarów importowanych prowadzą do ogólnego wzrostu cen krajowych, w tym również towarów wytworzonych przez miejscowych producentów, co przyczynia się do wzrostu i zysku.

Zmienne opłaty wyrównawcze

Pobierane są przy imporcie towarów i bezpośrednio wpływają na jego cenę, ale ich stawka jest zmienna; uzależniona jest od wzajemnego stosunku cen wewnętrznych do cen światowych. Zmienne opłaty wyrównawcze utrzymują na stałym poziome ceny wewnętrzne. Ich wysokość zwiększa się gdy ceny światowe obniżają się i zmniejsza w przypadku wzrostu cen światowych. Wysokość tych opłat corocznie może ulegać zmianie. Praktycznie mogą one całkowicie izolować ruch cen na tym lub innym rynku od zmian cen światowych, mogą istotnie przyczyniać się do wzrostu konkurencji towarów wytworzonych przez produkcje krajową i mogą zamykać drogę dla towarów z importu.

Zmienne opłaty wyrównawcze SA ważnym elementem polityki rolnej UE. Przyczyniają się do ochrony producentów rolnych UE, do wzrostu cen na artykuły rolne na Rynach krajów UE i wzrostu zysków farmerów. Wspólnej polityce rolnej przyświecają trzy główne cele:

  1. izolacja runku UE od rynku światowego przy swobodnym przemieszczaniu się towarów w ramach unii

  2. utrzymywanie cen na artykuły rolne w UE na poziomie wyższym niż ceny światowe

  3. tworzenie warunków finansowych dla subsydiowania eksportu towarów rolno- spożywczych z krajów Unii na rynki innych państw

ŚRODKI POZATARYFOWE

Definicje i klasyfikacje środków pozataryfowych

Od 1993 roku czyli wejścia w życie Jednolitego Aktu Europejskiego Unia Europejska jest obszarem bez granic na którym zapewniony jest swobodny przepływ osób, kapitału i towarów. Środki pozataryfowe utrzymane jednak zostały w stosunku do krajów trzecich, nie będących członkami i nie mających zawartych z Unią porozumień o stowarzyszeniu czy tez o handlu preferencyjnym. Precyzyjne przedstawienie definicji, klasyfikacji środków pozataryfowych stwarza dosyć duże problemy, gdyż w literaturze można znaleźć ich co najmniej kilka.

R.E.Baldwin: twierdzi, że polityka pozataryfowa zniekształca handel, obejmuje te wszystkie środki, które powodują taką alokację dóbr podlegających wymianie międzynarodowej, tak że ograniczeniu ulega potencjalny dochód międzynarodowy

I.Walter uważa, że bariery pozataryfowe w handlu międzynarodowym obejmują rodzaje polityk i działań tych rządów i podmiotów prywatnych, które powodują zniekształcenie wolumenu struktury towarowej i kierunkowej handlu dobrami i usługami.

UNCTAD(Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju)definiuje środki pozataryfowe jako wszystkie rodzaje regulacji, działań procedur i środków przedsięwziętych przez rządy, które w efekcie mogą wywierać ograniczający wpływ na handel międzynarodowy, są one zarazem barierami w handlu międzynarodowy

Definicja Ławniczaka: bariery pozataryfowe to dyskryminacyjnie stosowane narzędzia i posunięcia polityki rządów, instytucji publicznych oraz przedsiębiorstw prywatnych, które ograniczają lub zniekształcają rozmiary, strukturę towarową i kierunki międzynarodowej wymiany towarów i usług.

Sądzę, że najbardziej przystępna jest definicja środków taryfowych, która mówi, że są to wszystkie stosowane narzędzia oprócz ceł oraz podejmowane działanie instytucji państwowych i prywatnych w interesie określonych gałęzi produkcji, które mogą zniekształcać lub ograniczać rozwój różnych aspektów handlu międzynarodowego w skali światowej; przy czy najbardziej znanymi w praktyce handlu międzynarodowego środkami pozataryfowymi są:

1. Środki finansowe takie jak:

2. Środki ilościowe takie jak:

3. Środki techniczne

Klasyfikacja środki pozataryfowe wg UNCTAD:

I środki bezposrednio oddziałujące na handel-stosowane w celu ochrony krajowych dostawców(A)śr.oddziałujące na import 1 ilościowe (embargo) 2 działania poprzez koszty i ceny (depozyty improtwe) (B) środ. oddział. na export 1 ilościowe (handel państwowy) 2 działania porzez koszty i ceny (subsydia dla exportu)

II Środki bezpośrednio dyskryminujące: 1 ilościowe (restrykcje dotyczące środków łączności) 2 działania poprzez koszty i ceny (przepisy dotyczące opakowań i etykiet)

III Środki ogólnogospodarcze nie wpływające bezpośrednio na handel: np. polityka państwa stymulująca rozwój regiony lub struktury

SYSTEM WALUTOWY Z BRETTON WOODS

Głównym celem systemu z Bretton Woods było uregulowanie i ustabilizowanie międzynarodowego rynku walutowego.

W lipcu 1944 roku przedstawiciele 42 krajów spotkali się na Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Walutowych i Finansowych w Bretton Woods (New Hampshire), ich celem było stworzenie kompleksowych, światowych ram dla gospodarki światowej. Powołano tam do życia Bank Światowy oraz podpisano statut Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Podjęto tam też próby ustanowienia Międzynarodowej Organizacji Handlu, jednak ze względu na sprzeciw USA, organizacja ta nie powstała. Mimo, że wojna jeszcze trwała, uczestnicy konferencji, pamiętając o kryzysie okresu międzywojennego, który przyniósł brak stabilności w poziomie cen, bezrobocie oraz międzynarodową dezintegracje gospodarczą, mieli nadzieję na zaprojektowanie takiego systemu walutowego, który sprzyjałby pełnemu zatrudnieniu, pozwalając każdemu krajowi na osiąganie równowagi zewnętrznej bez nakładania restrykcji na wymianę międzynarodową (w obliczu wielkiego kryzysu rozwiązywano problem wyboru między równowagą zewnętrzną i wewnętrzna poprzez ograniczenie swych powiązań handlowych z resztą świata). Chciano to osiągnąć poprzez połączenie dyscypliny z elastycznością.

Początkowo głównym celem MFW było utrzymanie stabilnych kursów walutowych. Dążąc do efektywnej wielostronnej wymiany, porozumienie to zakładało jak najszybsze wprowadzenie wymienialności walut państw członkowskich. Większość krajów europejskich przywróciła wymienialność dopiero w końcu 1958roku, Japonia w 1964r. W okresie poprzedzającym tę datę funkcjonowała Europejska Unia Płatnicza jako bank rozrachunkowy dla niewymiennych walut europejskich. Ogólna niewymienialność czyniłaby wymianę międzynarodową niezwykle trudną, np. przy braku rynku na niewymienialne franki Niemiec nie byłby w stanie uzyskać waluty francuskiej, aby płacić nią za francuskie produkty.

MFW zakładał wymienialność dolara na złoto, w relacji 35 USD za uncję, pozostałe waluty mogły być wymieniane na złoto, ale dopiero po wymianie na dolara. Nowością ( w porównaniu do systemu waluty złotej) jest fakt, że ta wymienialność nie dotyczyła obywateli amerykańskich, którzy chcieliby wymienić posiadane banknoty na złoto, lecz jedynie banki centralne innych państw. Był to, zatem system złoto- dewizowy, tzw. gold exchange standard, opierający się na pośrednim powiązaniu walut narodowych ze złotem. Wczesna wymienialność dolara (od 1945r.), wraz ze specjalna pozycją tego kraju w systemie z Bretton Woods, uczyniła dolara kluczową walutą w świecie powojennym. Ponieważ dolary można było swobodnie wymieniać, znaczna część handlu międzynarodowego fakturowana była w dolarach. W rezultacie dolar stał się pieniądzem międzynarodowym- uniwersalnym środkiem wymiany. Potęga gospodarki USA w porównaniu ze zdewastowanymi gospodarkami Europy i Japonii także przyczyniła się do dominacji dolara

Za stabilność kursu walutowego odpowiedzialne były banki centralne, miały one obowiązek interweniowania gdyby kursy wychylały się o więcej niż 1% od parytetu ustalonego w złocie lub dolarach (wówczas banki centralne kupowały lub sprzedawały dolary). Gdyby jakiś bank centralny, inny niż System Rezerwy Federalnej, prowadził nadmierną ekspansję pieniężną, straciłby swoje rezerwy międzynarodowe i w końcu nie byłby w stanie utrzymywać stałego kursu wymiennego swej waluty w stosunku do dolara. Ponieważ duży przyrost pieniądza w USA prowadziłby do akumulacji dolarów w bankach centralnych za granicą, sam System Rezerwy Federalnej był ograniczony w swej polityce pieniężnej poprzez swe zobowiązania w zakresie odkupywania tych dolarów za złoto. Oficjalna cena złota równa 35 dolarów za uncję stanowiła dalszy hamulec dla amerykańskiej polityki pieniężnej, ponieważ cena ta wzrastałaby, gdyby emitowano zbyt wiele dolarów.

W ramach MFW utworzono instrumenty ułatwiające odzyskanie równowagi zewnętrznej:

Wytyczne polityki prowadzonej przez MFW:

Funkcje MFW:

System walutowy powstały w Bretton Woods działał sprawnie do połowy lat sześćdziesiątych XX wieku. Prze te 20 lat zapewnił dużą stabilność kursów walutowych- limity ich dopuszczalnych wahań były minimalne. Nieco gorzej system ten spełniał kryteria odpowiedniej płynności międzynarodowej, ale było to spowodowane z wolnym wzrostem podaży złota oraz relatywnym osłabieniem pozycji Stanów Zjednoczonych gospodarce światowej. Wzrost płynności międzynarodowej rezerw nie nadążał za tempem rozwoju handlu międzynarodowego.

Zmniejszenie dystansu między USA a zniszczonymi przez wojnę państwami europejskimi spowodowało obniżenie konkurencyjności wyrobów amerykańskich, co doprowadziło do redukcji rozmiarów dodatniego salda bilansu handlowego tego kraju, a w efekcie do przekształcenia go w deficyt handlowy (było to odwrócenie prawidłowości występujących w pierwszych latach po wojnie). Bilans płatniczy USA był dodatkowo obniżany ze względu na koszty utrzymania baz wojskowych na całym świecie (okres zimnej wojny).

Trudności płatnicze USA spowodowały spadek zaufania do dolara, potęgowany przez tzw. eurodolary- denominowane w dolarach amerykańskich wkłady bankowe w bankach europejskich. Obawiano się, że Stany Zjednoczone świadome istniejącej sytuacji, zechcą zwiększyć konkurencyjność swej gospodarki poprzez dewaluację dolara- a to oznaczałoby zmniejszenie, w przeliczeniu na złoto, rezerw utrzymywanych przez inne kraje w dolarach.

Oprócz USA na chroniczny deficyt bilansu płatniczego cierpiały w tamtym okrasie także Włochy.

Rodzaje integracji ze względu na ilość powiązań i głębokość kooperacji.

Efekt kreacji i przesunięcia handlu.

  1. Efekt kreacji handlu. Sprzyja rozwojowi obrotów międzynarodowych, prowadzi do racjonalnej lokalizacji produkcji. Przykład: Niemcy i Francja. Sytuacja w Niemczech przed wejściem do unii celnej z Francją: Niemcy stosują określoną stawkę celną na dobro A. Cena towaru A na rynku niemieckim to cena Pc, czyli Ps powiększona o stawkę cła ochronnego. Krzywa popytu Dk i krzywa podaży Sk określają rozmiary tych zjawisk na rynku. Q1 to podaż dobra A na rynku niemieckim, natomiast Q2 to popyt na to dobro. Wartość Q2 - Q1 jest uzupełniana przez import dobra A z Francji. Po wejściu Niemiec do unii celnej z Francją cena towaru A spadnie do Ps, ponieważ we wzajemnych stosunkach handlowych zostaną zniesione cła. Wartość podaży dobra A na rynku krajowym zmieni się z Q1 na Q3, natomiast wartość popytu wzrośnie z Q2 na Q4. Wartość Q4 - Q3 będzie uzupełniana przez import towaru z Francji, już bez opłat celnych. Właśnie ze względu na wzrost obrotów handlowych efekt ten został nazwany efektem kreacji handlu. Łączna korzyść Niemiec z efektu kreacji jest równa różnicy nadwyżki konsumenta (a + b + c + d) i wartości a + c. Pole a obrazuje nadwyżkę konsumenta utraconą po wejściu Niemiec do unii celnej na rzecz konsumentów, a pole c symbolizuje zyski skarbu państwa z tytułu istniejących ceł.

Efekt przesunięcia handlu. Hamuje rozwój handlu międzynarodowego, nie sprzyja tez racjonalnemu rozwojowi produkcji.

Przykład: Niemcy, przed wejściem do unii celnej z Francją, importują dobro A z Polski. Cena dobra A to Ps, z tym, że zostaje ona w Niemczech powiększona o stawkę cła ochronnego. Dobro A osiąga zatem w Niemczech cenę Pc (Ps + stawka celna). Przy istniejących krzywych podaży i popytu podaż dobra A w Niemczech to Q1, natomiast popyt na to dobro wynosi Q2. Wartość Q2 - Q1 jest uzupełniana przez import dobra A z Polski. Sytuacja panująca na rynku dobra A w Niemczech zmieni się diametralnie, gdy państwo to wejdzie do unii celnej z Francja. Po tym wydarzeniu w Niemczech nie będzie się już opłacał import dobra A z Polski, pomimo tego, ze ma ono niższą cenę od dobra A na rynku francuskim. Dobro francuskie nie jest bowiem obciążone cłem, a polskie owszem. Cło sprawia, że na rynku niemieckim towar francuski będzie tańszy od polskiego (towar pochodzący z kraju unii celnej będzie tańszy od towaru spoza unii). Po wejściu Niemiec do Unii celnej zmieni się podaż dobra A z Q1 naQ3, zmieni się też popyt na dobro z Q2 na Q4. Luka Q4 - Q1 będzie uzupełnia przez import dobra A, tyle że z Francji.

Rachunek korzyści i strat Niemiec: korzyści są równie różnicy przyrostu nadwyżki konsumenta (a + b +c +d ) pomniejszonej o wartość a (nadwyżkę producentów utraconą na rzecz konsumentó) i wartość c + e (dochody skarbu państwa z tytułu ceł). Utracona przez producentów wartość a jest wyrównywana przez wartość nadwyżki konsumenta, tak samo jak wartość c. Aby więc kraj odnosił korzyści z członkostwa w unii celnej, wartość b + d musi być większa od wartości e. Jest to bardziej prawdopodobne, gdy wartości ceł stosowanych jeszcze przed wejściem do Unii były większe (w ten sposób pola b i d są większe). Osiągniecie zysku z unii celnej jest natomiast utrudnione, gdy istnieją duże różnie pomiędzy ceną Ps dobra A, a ceną Pu.

Podsumowując, kraje osiągają krótkookresowe korzyści z członkostwa w unii celnej, gdy efekt kreacji handlu przeważy nad efektem przesunięcia handlu. Efekt kreacji handlu ma miejsce w ugrupowaniach zrzeszających państwa uprzemysłowione o podobnej strukturze produkcji i poziomie rozwoju gospodarczego. Natomiast efekt przesunięcia handlu wiąże się z organizacjami zrzeszającymi państwa o nierównym poziomie rozwoju, różnej strukturze produkcji, rozwoju gospodarczym. W tym właśnie tkwi tajemnica sukcesu EWG (początkowo sześć państw wysoko rozwiniętych), a także tajemnica porażki RWPG. (w jej skład wchodziły państwa uprzemysłowione- NRD, Czechosłowacja, częściowo Polska; kraje mniej rozwinięte - np. Bułgaria; kraje rozwijając się - Kuba, Mołdawia)

Znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej

Inwestycje bezpośrednie są jednym z najbardziej dynamicznych elementów współczesnej gospodarki światowej. Dynamiczny wzrost tych inwestycji występował
w zasadzie od połowy lat osiemdziesiątych XX wieku. O tempie tego wzrostu świadczyć mogą lata 1985-1998 kiedy to skumulowana wielkość zagranicznych inwestycji bezpośrednich wzrosła 6-krornie. Rekordowy pod tym względem był rok 1998, przyrost przepływów kapitałowych w postaci inwestycji bezpośrednich wyniósł 38,7%. Jednakże w latach 1990-1995 tempo wzrostu wartości bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) obniżyło się. Sytuacja ta powtórzyła się pod koniec XX wieku. Obecnie jednak po trzech latach spadku rok 2004 przyniósł nieznaczny wzrost wartości BIZ na świecie.

Wraz ze szybkim tempem wzrostu BIZ rosło także ich znaczenie dla gospodarki światowej. Równocześnie nastąpiła zasadnicza zmiana struktury branżowej BIZ. Wiązała się ona ze zmianami zachodzącymi w gospodarce krajów uprzemysłowionych gdzie wzrastała rola usług a malała rola przemysłu wydobywczego. Ponadto BIZ stały się istotnym czynnikiem zwiększającym internacjonalizację procesu gospodarowania. Potwierdzeniem tego może być fakt, iż w latach 90 wielkość sprzedaży na rynek krajowy i międzynarodowy zagranicznych filii osiągnęła poziom porównywalny ze światowym eksportem dóbr i usług.

Przyczyn tak dużego wzrostu BIZ oraz ich znaczenia jest kilka. Główną z nich jest postępująca informatyzacja, rozwój techniczny oraz zmiany w sektorze przetwarzania
i przenoszenia informacji. Przedsiębiorstwa zyskały dzięki temu możliwość łatwego komunikowania się i zarządzania swoimi oddziałami w innych krajach. Istotne znaczenie ma także łatwość pozyskiwania informacji. Dodatkowo czynnikiem przyspieszającym tempo wzrostu BIZ były procesy integracyjne, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Eliminacja ograniczeń ruchu kapitału między krajami Wspólnoty, najpierw w ramach EWG a następnie UE, przyczyniły się do rozwoju BIZ. Postępująca integracja spowodowała,
że przedsiębiorstwa spoza Wspólnoty coraz częściej dążyły do otwarcia na jej obszarze swoich oddziałów (wzrost znaczenia regionu, obawy przed zamianami warunków wejścia na rynek).

Innym aspektem związanym ze znaczeniem BIZ w gospodarce światowej są pewne procesy zachodzące w dziedzinie polityki ekonomicznej. Zaliczamy do nich proces masowej prywatyzacji i deregulacji niektórych branż czy gałęzi gospodarki będących w rękach państwa czy w rękach przedsiębiorstw z dominującym kapitałem państwowym. Proces masowej prywatyzacji wystąpił w szczególności w krajach Europy Środkowej i Wschodniej i wiązał się z zachodzącym tam procesem transformacji systemowej.

W światowym wywozie kapitału w postaci BIZ dominują kraje uprzemysłowione.
W eksporcie przypada na nie ok. 95% a w imporcie ok. 80%.

Nawiązując do Światowego Raportu Inwestycyjnego 2005, stwierdzić można, iż rok 2004 przyniósł nieznaczny wzrost wartości BIZ na świecie. Odwrócenie spadkowego trendu było efektem większego napływu BIZ do krajów rozwijających się. W państwach rozwiniętych wartość BIZ zmalała kolejny rok z rzędu. Tak więc ubiegłoroczna, łączna wartość napływających BIZ wyniosła 648 miliardów dolarów, przekraczając o 2% poziom z 2003 roku. Wartość inwestycji napływających do krajów rozwijających się skoczyła o 40% do poziomu 233 miliardów dolarów (to drugi co do wysokości roczny poziom BIZ w tych krajach), podczas gdy w krajach rozwiniętych wartość BIZ zmalała o 14%, do poziomu 380 miliardów dolarów. Innymi słowy, w 2004 roku do krajów rozwijających się trafiło prawie 36% wartości wszystkich BIZ na świecie. Spośród dziesięciu krajów, które odnotowały największy wzrost BIZ, siedem zalicza się do kategorii państw rozwijających się lub państw transformacji, natomiast spośród dziesięciu państw, w których nastąpił największy spadek, wszystkie należą do kategorii państw rozwiniętych. Największym odbiorcą BIZ pozostały Stany Zjednoczone, a kolejne miejsca zajęły: Wielka Brytania i Chiny.

Największe wzrosty i spadki BIZ, 2003,2004 (w mld dolarów)

0x01 graphic

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2005

Wśród rozwijających się regionów świata największy wzrost pod względem napływu BIZ odnotowała Azja z Oceanią (46%), której niewiele ustępowała Ameryka Łacińska z regionem Morza Karaibskiego (44%). W Afryce napływ BIZ nie zmienił się. Wartość BIZ napływających do najmniej rozwiniętych krajów wzrosła do 11 miliardów dolarów, osiągając rekordowy poziom dla tej grupy państw. Ich udział w globalnej wartości BIZ nie przekracza jednak 2% i jest jak na ogólnoświatowe standardy stosunkowo niewielki. Grupę pięciu największych odbiorców BIZ wśród krajów rozwijających się tworzą: Chiny, Hong Kong (Chiny), Brazylia, Meksyk i Singapur. Z raportu wynika również, że poziom BIZ w państwach rozwiniętych był bardzo zróżnicowany. Napływ BIZ do Stanów Zjednoczonych skoczył aż o 62% (do poziomu 96 miliardów dolarów), a wartość BIZ w Wielkiej Brytanii potroiła się do 78 miliardów dolarów. Na zmianę sytuacji w obu krajach częściowy wpływ miał wzrost liczby dużych fuzji i przejęć. Gwałtowny wzrost napływających BIZ nastąpił również w Australii, gdzie osiągnęły one rekordowy poziom 43 miliardów dolarów. W tym kraju o wzroście zadecydowały inwestycje kapitałowe i większa aktywność pod względem fuzji i przejęć.

Duże zróżnicowanie pod względem napływu BIZ wystąpiło w Unii Europejskiej. W grupie 15 "starych" członków Unii wartość BIZ spadła aż o 40%, osiągając najniższy poziom od 1998 roku. Dla odmiany: łączna wartość BIZ w nowych krajach członkowskich Unii Europejskiej wzrosła do 20 miliardów dolarów, przekraczając o niemal 70% poziom z 2003 roku. W tej grupie państw największy udział w napływie BIZ miały: Polska, Czechy i Węgry. Największymi inwestorami w nowych państwach członkowskich były firmy z grupy państw UE-15, takich jak Austria, Francja, Niemcy i Holandia. Tym niemniej wartość BIZ w całej Unii Europejskiej uwzględniając nowe państwa członkowskie - zmalała aż o 38%, do 216 miliardów dolarów.

Przewiduje się, iż napływ BIZ do krajów rozwijających się prawdopodobnie utrzyma się na wysokim poziomie. Powodem takiego stanu rzeczy są transnarodowe korporacje (TNK), które starają się poprawić swoją konkurencyjność poprzez ekspansję na szybko rozwijających się wschodzących rynkach i poszukiwanie nowych sposobów ograniczenia kosztów. Wzrost BIZ związany jest więc w sposób szczególny z rozwojem wielkich korporacji transnarodowych. Warto dodać, iż największe z nich osiągają obroty zbliżone do PKB średniej wielkości krajów europejskich. W czołówce TNK znajdują się firmy naftowe, samochodowe i elektroniczne. Co ciekawe, TNK o największych obrotach nie należą do najbardziej „umiędzynarodowionych”.

Przepływ globalnych BIZ w latach 2003,2004; 10 krajów , w których przepływy BIZ są największe (w mld dolarów)

0x01 graphic

Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2005

W rzeczywistości prawie połowa BIZ była dziełem firm pochodzących z trzech krajów: Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Luksemburga a więc z krajów rozwiniętych.
Po raz pierwszym ważnym źródłem BIZ okazały się również niektóre kraje rozwijające się, zwłaszcza z Azji np. Chiny. Firmy z tych krajów, tj. rozwijających się, rozszerzają działalność w krajach rozwiniętych o czym świadczyć mogą np. napływające z Chin oferty nabycia amerykańskich firm.

Na liście 100 największych pod względem wartości zagranicznych aktywów TNK na świecie są tylko cztery firmy z krajów rozwijających się. Największą z nich jest firm Hutchinson Whampoa (Hongkong, Chiny). Największą transnarodową korporacją świata pozostaje koncern General Electric ze Stanów Zjednoczonych, który wyprzedza brytyjski Vodafone i amerykański Ford Motor Company. Czołowe TNK mają filie średnio - w 39 krajach, przy czym najwięcej takich filii znajduje się w Holandii i Wielkiej Brytanii. W kategorii państw rozwijających się najwięcej filii 100 czołowych TNK znajduje się w Brazylii. Trwającej ekspansji TNK towarzyszą istotne zmiany w sferze kształtowania polityki na szczeblu krajowym i międzynarodowym czyli trend obejmujący szersze otwarcie narodowych i regionalnych gospodarek i wprowadzanie rozwiązań sprzyjających zagranicznym inwestorom.

Wraz z ekspansją TNK następuje wzrost znaczenia BIZ dla gospodarki światowej.
O tym jak duże jest to znaczenie świadczą zagraniczne obroty TNK, które wynoszą szacunkowo 19 bilionów dolarów i które zatrudniają za granicą prawie 57 milionów pracowników.

POWSTANIE, CELE I ZNACZENIE GATT / WTO

GATT (General Agreement on Tariffs and Trade)

- Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu,

GENEZA