•Wykład 4
•Teoria wymiany
międzynarodowej
•Wykład 4
•Teoria wymiany
międzynarodowej
2
2
Rozważania wstępne na temat
istoty teorii handlu
międzynarodowego
Teoria wymiany międzynarodowej jest częścią międzynarodowych
stosunków
gospodarczych, która poświęcona wyjaśnieniu przyczyn i
struktury wymiany
handlowej z zagranicą oraz korzyści z tej wymiany.
Stara się znaleźć odpowiedzi na poniższe pytania:
1)
Dlaczego różne kraje ze sobą handlują?
2) Jaki korzyści czerpią poszczególne kraje z wymiany handlowej z
zagranicą?
3) Co decyduje o kierunkach i strukturze handlu międzynarodowego?
4) Jak kształtują się ceny towarów eksportowanych i importowanych
przez poszczególne kraje?
Starożytność
• Brak intensywnego handlu
międzynarodowego
• Brak bezpiecznych i tanich środków
transportu
• Rozproszone ośrodki handlu
międzynarodowego
• Handel na dużych odległościach tylko
dobrami luksusowymi
• Stabilność struktury towarowej
praktycznie do okresu podbojów
kolonialnych
III-IV wiek
Szlak Jedwabny
III-IV wiek
Szlak Bursztynowy
III-IV wiek
Koncepcja psychozy lęku przed
brakiem towarów
Pierwszą mało zwartą, dogmatyczną
koncepcją rozwoju handlu
międzynarodowego była koncepcja
psychozy lęku przed brakiem
towarów.
Zgodnie z nią starali się handlować
władcy starożytnego Egiptu, Fenicji,
Grecji oraz starożytnego Rzymu.
Dążyli oni do uzyskania możliwie jak
największej ilości dóbr, starając się
jednocześnie oferować w zamian
możliwie jak najmniej.
Koncepcja psychozy lęku
przed brakiem towarów
Istotą wymiany było to, aby
przez podział pracy, niekiedy
noszący znamiona rabunku,
dysponować towarami
umożliwiającymi zaspokojenie
potrzeb produkcyjnych i
konsumpcyjnych.
Średniowiecze
XIII-XIV wiek
• Mało intensywny handel
międzynarodowy
• Ojcowie Kościoła
• Podróże Marco Polo (XIII wiek)
• Handel głównie towarami potrzebnymi
do żeglugi (płótno, drewno, sól, smoła),
także przyprawami
• Handel hanzeatycki
Handel hanzeatycki
XIII-XIV wiek
Dogmat słusznej ceny
• Św. Augustyn w epoce poważnych
napięć społecznych, w której żył
(rewolty chłopów w Afryce, Numidii i
Mauretanii) sprecyzował doktrynę
Kościoła Katolickiego w kwestii
własności ziemskiej, niewolnictwa a
tym samym i bogactwa.
• W kwestii własności ziemskiej
stwierdził, że bogactwo bogatych nie
jest potępione, podobnie jak ubóstwo
nie sławi biednych. Św. Augustyn
wskazuje na potrzebę indywidualnego
rozwoju duszy, bogactwa stanowią
raczej przeszkodę niż pomoc.
Dogmat słusznej ceny
• W odniesieniu do problemu niewolnictwa,
nie uznaje on innych różnic między ludźmi,
jak tylko duchowe. Nie sprzeciwia się
jednak niewolnictwu, ponieważ nie
zamierza burzyć instytucji stworzonych
przez człowieka.
• Św. Augustyn głosi pochwałę rzemiosł, ze
względu na fakt, że nie absorbują one
umysłu człowieka do tego stopnia, by nie
mógł skupić się na sprawach wyższych.
Wykazuje, podobnie jak Św. Ambroży
nieufność do handlu oraz sympatię dla
rolnictwa.
Dogmat słusznej ceny
Św. Tomasz z Akwinu wyraża pogląd na temat
handlu, jest autorem dogmatu słusznej ceny.
Handel jest raczej przez niego tolerowany niż
uznawany, a jego wykonywanie obwarowane
jest licznymi przestrogami.
Handel nie tylko pochłania zdolności
intelektualne człowieka, odwodzi od życia
duchowego, lecz także jego główna sprężyna,
tj. zysk opiera się na motywie
antychrześcijańskim.
Zysk jest uzasadniony, jeśli dla człowieka nie
jest on cele samym w sobie, a jedynie zapłatą
za pracę. Tak więc źródłem zysku jest jedynie
praca.
Cena produktu według Św. Tomasza jest funkcją
kosztów produkcji, tj. pracy w nim zawartej.
Dogmat słusznej ceny
Według Św. Tomasz z Akwinu każdy
towar ma swoją słuszną cenę,
powyżej lub poniżej której nie
powinien być sprzedawany.
Cena ustalana na towary będące
przedmiotem obrotu miała
pokrywać koszty produkcji.
Dogmat słusznej ceny
W miarę postępujących zmian w sferze produkcji i
wymiany ewoluował także dogmat słusznej ceny.
Za słuszne uważano ceny, które kształtują się na
rynku.
Przykładem takiego podejścia są rozważania
ekonomisty z XIII wieku Ricardusa de Medica
Villa, który sądził, że różne kraje są nierówno
obdarzone przez naturę różnymi dobrami, które
w związku z tym ceni się mniej lub bardziej.
Wobec tego uzasadniony jest rozwój handlu
międzynarodowego i kupiec zaangażowany w
tym procesie nie wyrządza krzywdy żadnemu z
konsumentów w różnych krajach. Wykorzystuje
on międzynarodowe różnice obfitości towarów i
dolicza do ich cen pewien sprawiedliwy zysk.
Era odkryć
geograficznych
• Udoskonalenia w żegludze
• Bartolomeo Diaz – Przylądek Dobrej
Nadziei (1487)
• Vasco da Gama – nowa droga do Indii
(1498)
• Krzysztof Kolumb – „odkrycie” Ameryki
(1492)
• Ferdinand Magellan – wyprawa dookoła
świata (1519-1521)
XV-XVI wiek
Doktryna
merkantylistyczna
Wzrost zainteresowania sprawami
gospodarczymi nastąpił wraz z odkryciem
Nowego Świata i rozwojem żeglugi.
Państwa zaangażowane w podboje
kolonialne czerpały zyski z eksploatacji
kopalń złota i rozwoju handlu towarami
kolonialnymi.
Zaważyło to na wzroście zainteresowania
zagadnieniami gospodarczymi w okresie
XVI-XVIII wieku.
Doktryna
merkantylistyczna
Zainteresowanie sprawami gospodarczymi
wraz ze powstałym wówczas układem
stosunków ekonomicznych wytworzyło
politykę merkantylistyczną, zmierzającą
do powiększania dochodu społeczeństw
przez pozyskiwanie kruszcu, handel
międzynarodowy, protekcję celną i
industrializację krajów.
Doktryna
merkantylistyczna
Politykę merkantylistyczną prowadziło
wiele państw europejskich:
• w Anglii – królowa Elżbieta i Oliwer
Cromwell,
• we Francji – Ludwik XIV, Sully, Colbert,
• W Holandii – Jan de Witt.
Mniejsze znaczenie polityka
merkantylistyczna odgrywała w krajach
Półwyspu Iberyjskiego, a także Włoszech.
Doktryna
merkantylistyczna
Główne nurty merkantylizmu:
• Bulioniści (najbardziej pierwotna
doktryna merkantylistyczna),
• Merkantyliści (kładli nacisk na
politykę handlową),
• Statyści (rozwijali badania nad
zamożnością i produkcją w Anglii),
• Kameraliści (kładli nacisk na
zagadnienia skarbu i ludności,
głównie w Niemczech).
Doktryna
merkantylistyczna
Główne idee merkantylistyczne:
- Utożsamianie bogactwa z kruszcem i
pieniądzem kruszcowym,
- Dodatni bilans handlowy jako środek
zdobycia kruszców,
- Industrializacja,
- Interwencjonizm państwowy,
- Autarkia,
- Podniesienie jakości pracy,
- Zagadnienia skarbu i ludności.
Doktryna
merkantylistyczna
Główne założenia:
• źródłem bogactwa każdego narodu jest korzystne
kształtowanie się bilansu handlowego i bilansu
szerzej rozumianej wymiany gospodarczej z
zagranicą;
• celowym jest zwiększanie przez każdy kraj
zasobów różnego rodzaju kruszców i (lub)
pieniądza,;
• uzasadnione jest także prowadzenie polityki
ekonomicznej ułatwiającej osiągnięcie tych celów
(np. ograniczanie importu za pomocą ceł czy
kontyngentów ilościowych przywozu, promowanie
eksportu przez udzielanie subsydiów).
Doktryna
merkantylistyczna
Elementy merkantylizmu, które zachowały
swoją aktualność współcześnie:
• Nadwyżka handlowa pozwala pełniej
wykorzystać moce produkcyjne w sytuacji
niewystarczającego popytu na rynku
krajowym;
• Nadwyżka handlowa zainwestowana za
granicą staje się dodatkowym źródłem
przyszłych dochodów z kapitału;
• Popieranie eksportu i w rezultacie wzrost
jego udziału w gospodarce sprzyja
dostosowaniu krajowych producentów do
potrzeb rynku międzynarodowego;
Doktryna
merkantylistyczna
Elementy merkantylizmu, które
zachowały swoją aktualność
współcześnie (c.d.):
• Nadwyżki w bilansie handlowym
umożliwiają gromadzenie rezerw
walutowych, co umacnia
bezpieczeństwo ekonomiczne kraju;
- Wyposażenie kraju w zasoby materialne
nie jest sprawą najważniejsza, bardziej
istotne jest wytwarzanie produktów, za
które można kupić niezbędne surowce.
Teoria kosztów absolutnych
Merkantylistyczne ujęcie korzyści z
wymiany międzynarodowej było
przedmiotem krytyki już w drugiej
połowie XVII w. głównie przez
D. Northa i D. Hume.
A. Smith podważył tezy o korzyściach
z wymiany w zależności od
kształtowania się bilansu handlowego
i bilansu szerzej rozumianej wymiany
gospodarczej z zagranicą.
Teoria kosztów absolutnych
W opublikowanym w 1776 r. traktacie
Badania nad naturą i przyczynami
bogactwa narodów, A. Smith stwierdził, że
jeśli dwa kraje podejmują bez przymusu
wzajemny handel, to oba osiągają korzyści,
gdyby bowiem jeden z krajów nie osiągnął
korzyści lub wręcz ponosił straty, zapewne
nie angażowałby się w rozwój wymiany
międzynarodowej.
Podejście to pozwoliło A. Smithowi na
sformułowanie teorii kosztów absolutnych,
będącą pierwszą stosunkowo dobrze
rozwiniętą teorią handlu zagranicznego.
Teoria kosztów absolutnych
Zgodnie z teorią kosztów absolutnych
podstawą rozwoju specjalizacji i
zarazem źródłem osiągania korzyści z
handlu międzynarodowego jest
występowanie między różnymi
krajami bezwzględnych różnic
kosztów wytwarzania, mierzonych
nakładami pracy.
Teoria kosztów
absolutnych
Główne założenia:
• Specjalizacja w oparciu o różnice w
kosztach wytwarzania,
• Koszty ujęte w sposób absolutny,
• Koszty są determinowane nakładami
pracy,
• Różnice w kosztach mogą wynikać z
przyczyn naturalnych lub wtórnych
(wiedza, technologia).
Teoria kosztów absolutnych
Według A. Smitha jeśli w określonych warunkach
kraj A jest bardziej efektywny (dysponuje
absolutną przewagą) w produkcji towaru x, a
zarazem jest mniej efektywny w niż kraj B (nie
dysponuje nad tym krajem absolutną przewagą)
w produkcji towaru y, to oba kraje mogą osiągnąć
korzyści z rozwoju międzynarodowego podziału
pracy pod warunkiem, że kraj A eksportuje do
kraju B całość lub część produkcji towaru x, w
przypadku którego dysponuje absolutną
przewagą, w zamian za import z kraju B całości
lub części towaru y, w przypadku którego
absolutną przewagą dysponuje jego partner
handlowy.
Teoria kosztów absolutnych
Przykład 1
Produ
kt
Kraj A
Kraj B
Razem
wielkoś
ć
produk
cji
Wielkoś
ć
produk
cji
Ogóln
y
nakła
d
Koszt
jednostko
wy
Wielkoś
ć
produk
cji
Ogóln
y
nakła
d
Koszt
jednostko
wy
x
60
60
1
60
180
3
120
y
60
120
2
60
540
9
120
Ogółe
m
-
180
-
-
720
-
-
Teoria kosztów absolutnych
Ocena teorii kosztów absolutnych:
• pierwsza koncepcja teoretyczna
podważająca merkantylistyczne
wnioski na temat rozwoju
handlu międzynarodowego;
• korzyści z rozwoju handlu
międzynarodowego nie zależą od
stanu bilansu płatniczego;
Teoria kosztów absolutnych
• rozwój międzynarodowego
podziału pracy zapewnia
osiąganie korzyści wszystkim
uczestniczącym krajom;
• przyjęcie założenia wolnego
handlu (A. Smith dopuszczał
stosowanie interwencjonizmu
państwowego, np. w odniesieniu
do dziedzin o strategicznym
znaczeniu);
Teoria kosztów absolutnych
• teoria kosztów absolutnych wyjaśnia
handel międzynarodowy surowcami i
produktami rolnymi, wymianę surowców
na dobra inwestycyjne, wymianę surowców
na przemysłowe produkty konsumpcyjne;
• teoria kosztów absolutnych ma także
walory informacyjno-operacyne (politykom
gospodarczym);
• A. Smith nie dał w swej teorii żadnych
wskazówek krajom, które produkują
wszystkie wyroby (lub większość)
absolutnie drożej niż ich partnerzy.
Teoria kosztów względnych
Udoskonalenie tzw. klasyczne teorii handlu
międzynarodowego przez sformułowanie teorii
kosztów względnych (nazywanej także teorią
kosztów komparatywnych lub porównawczych)
nastąpiło na początku XIX w.
W literaturze przedmiotu wskazuje się, że
pierwszy dokonał tego D. Ricardo w
opublikowanej w 1817 r. pracy Zasady
ekonomii politycznej i opodatkowania. Są
jednak dowody na to, iż pionierem w tym
względzie był inny angielski ekonomista, R.
Torens. W wydanej w 1808 r. pracy pt. Traktat
na temat handlu zagranicznego zbożem zawarł
on najważniejsze elementy omawianej teorii.
Teoria kosztów
względnych
Główne założenia:
• Specjalizacja w oparciu o różnice w
kosztach wytwarzania,
• Koszty ujęte w sposób względny (w
porównaniu z …),
• Koszty są determinowane nakładami
pracy,
• Różnice w kosztach mogą wynikać z
przyczyn naturalnych lub wtórnych
(wiedza, technologia).
Teoria kosztów względnych
Zgodnie z zasadą kosztów względnych w
warunkach dysponowania przez kraj A
absolutną przewaga nad krajem B w obydwu
towarów, kraj ten powinien specjalizować się w
produkcji i eksporcie tego towaru, w przypadku
którego jego przewaga nad krajem B, mierzona
nakładami pracy, jest stosunkowo największa
lub brak przewagi jest stosunkowo najmniejszy.
Jednocześnie kraj B powinien specjalizować się
w produkcji i eksporcie towaru, w przypadku
którego niekorzystna pozycja tego kraju ujawnia
się w stosunkowo najmniejszym stopniu.
Teoria kosztów względnych
Zasadę kosztów względnych można
także ująć alternatywnie, tj. zawsze
korzystna jest specjalizacja w tej
dziedzinie produkcji, w której kraj A ma
stosunkową przewagę w wydajności pracy
nad krajem B, natomiast niekorzystna
jest specjalizacja w tej dziedzinie, w
której dany nie ma stosunkowej przewagi
nad partnerem handlowym. Traktując
kraj B jako pozostałe kraje świata
(otoczenie gospodarcze kraju A), to
klasycznie ujmowaną zasadę kosztów
względnych można uogólnić.
Teoria kosztów względnych
Przykład 2
Produ
kt
Kraj A
Kraj B
Razem
wielkoś
ć
produk
cji
Wielkoś
ć
produk
cji
Ogóln
y
nakła
d
Koszt
jednostko
wy
Wielkoś
ć
produk
cji
Ogóln
y
nakła
d
Koszt
jednostko
wy
x
-
-
-
150
450
3
150
y
90
180
2
30
270
9
120
Ogółe
m
-
180
-
-
720
-
-
Teoria kosztów względnych
Ocena teorii kosztów względnych
• R. Torrens i D. Ricardo nie
analizowali czynników, od
których zależy podział korzyści ze
specjalizacji i handlu
międzynarodowego;
Teoria kosztów względnych
• przyjęcie wielu założeń
upraszczających, z których
większość nie została wyraźnie
przez autorów sformułowana. W
celu udowodnienia swojej tezy,
autorzy teorii kosztów
względnych posługują się
założeniami, które można
podzielić na trzy grupy:
Teoria kosztów względnych
1. Uproszczony model świata złożony
z dwóch krajów wymieniających
dwa towary (tzw. model 2 X 2),
produkowane i wymieniane towary
są towarami konsumpcyjnymi
(wino i sukno) ponadto nie
uwzględnia się kosztów transportu,
Teoria kosztów względnych
2. Techniczne warunki produkcji i warunki
wyboru konsumenta:
- najważniejszym czynnikiem wytwórczym
jest praca ludzka, której nakłady
stanowią podstawę kształtowania się
kosztów produkcji i wartości wymiennych
towarów,
- istnienie doskonałej podzielności i
przenośności pracy w danym kraju z
jednej gałęzi produkcji do innych, przy
jednoczesnym braku tej przenośności w
skali międzynarodowej,
Teoria kosztów względnych
- koszty produkcji są stałe, brak
możliwości osiągnięcia korzyści skali w
sferze produkcji i zbytu,
- warunki produkcji są stałe, a zatem nie
uwzględnia się m. in. możliwości
przestawiania produkcji z
proeksportowej na zastępującą towary
importowane i na odwrót, a także
kosztów związanych ze zmianą profilu
produkcji,
- struktury konsumpcji
współpracujących ze sobą krajów są
identyczne i nie zmieniają się,
Teoria kosztów względnych
- występuje zgodność między
racjonalnymi dążeniami i interesami
poszczególnych jednostek
(producentów i konsumentów) oraz
społeczeństwa jako całości,
3. Założenia dotyczące systemu
funkcjonowania gospodarki i rynku
międzynarodowego. Przyjęcie
założenia warunków doskonałej
konkurencji na rynkach
międzynarodowych.
Stosunek wymienny
Zdaniem J. St. Milla, granice
opłacalności wymiany dwóch
towarów między dwoma krajami są
wyznaczone przez relacje kosztów
względnych na rynkach
międzynarodowych.
W celu określenia stosunku
wymiennego między tymi krajami
jest niezbędne uwzględnienie
strony popytowej, a ściślej
kształtowania się wielkości
wzajemnego popytu
współpracujących krajów.
Stosunek wymienny między dwoma
krajami kształtuje się w granicach
określonych przez koszty
komparatywne w zależności od
stosunku wzajemnego popytu.
Zbliża się on do stosunku
wymiennego kraju, którego popyt
na towary importowane jest
relatywnie wysoki.
W konsekwencji kraj o relatywnie
kraj o relatywnie wysokim popycie
odnosi z wymiany mniejsze
korzyści niż jego partner o
stosunkowo mniejszym popycie na
towary importowane.
Według J. St. Milla, jeśli popyt
kraju A na importowany towar x
wzrośnie silniej niż popyt kraju
B na importowany towar y, to
relacja wymienna będzie
kształtowała się korzystniej dla
kraju B, i na odwrót.
Sformułowanie klasycznej teorii kosztów
względnych zapoczątkowało rozwój
dwóch zasadniczych kierunków w myśli
ekonomicznej dotyczącej handlu
międzynarodowego.
Pierwszy, określany mianem
marksistowskiego, wskazuje, że relacje
wymienne w handlu międzynarodowym są
określane przez relacje nakładów pracy, a
o kształtowaniu się wartości
międzynarodowej decydują warunki
produkcji.
Drugi, zapoczątkowany przez J. St. Milla
polegał on na stopniowym odchodzeniu
od teorii wartości opartej na pracy i
uwzględnianiu – w określaniu wartości
międzynarodowej - w coraz większym
stopniu czynników rynkowych.
Teoria kosztów realnych
Podstawowe twierdzenie teorii
kosztów realnych głosi, że
możliwości korzystnej
specjalizacji międzynarodowej
istnieją wtedy, gdy między
współpracującymi ze sobą krajami
występują względne różnice
“ujmowanych” i wyrażonych w
pieniądzu kosztów zastosowania
pracy i innych czynników
wytwórczych.
Teoria kosztów
alternatywnych
• Według G. Haberlera każdy kraj dysponuje
określonym zasobem czynników wytwórczych,
które mogą być alternatywnie zastosowane w
gałęzi P produkującej towar p (np. pszenicę) lub
w gałęzi S wytwarzającej towar s (np. sukno).
Każdy kraj jest w stanie wytworzyć pewną ilość
towaru p, koncentrując się wyłącznie na jego
produkcji, bądź pewną ilość towaru s, bądź też
pewną kombinację tych towarów przy
skierowaniu czynników wytwórczych częściowo
do gałęzi P i częściowo do gałęzi S.
• Istnienie możliwości wyboru między produkcją
towaru p oraz towaru s, powoduje powstawanie
kosztów, nazwanych przez G. Haberlera
kosztami alternatywnymi.
Teoria kosztów
alternatywnych
Według G. Haberlera koszt
alternatywny oznacza konieczność
rezygnacji z produkcji określonej
ilości towaru p po to, aby wytworzyć
określoną ilość towaru s, lub na
odwrót. Rezygnacja ta i przesuwanie
zasobów mogą mieć miejsce, gdy
jest rozwijana korzystna
specjalizacja międzynarodowa.
Teoria kosztów
alternatywnych
Zgodnie z teorią kosztów
alternatywnych G. Haberlera,
potrzeba specjalizacji i handlu
międzynarodowego istnieje w
sytuacji zróżnicowania kosztów
alternatywnych w różnych krajach.
Każdy kraj powinien przy tym
specjalizować się w tych
dziedzinach lub produktach, w
przypadku których ma relatywnie
niższe koszty alternatywne.
Teoria obfitości zasobów
Teoria obfitości zasobów, zwana
także teorią proporcji w zasobach,
jest owocem kontynuacji kierunku
ewolucji teorii kosztów względnych,
zmierzającego do powiązania strony
popytowej ze stroną podażową w
handlu międzynarodowym, przy
utrzymaniu założeń równowagi
ogólnej.
Teoria kosztów
alternatywnych
W zasadniczych zarysach teoria obfitości
zasobów sformułowana została przez E.
Heckschera, B. Olihna, którzy wykorzystali
dorobek kilku innych przedstawicieli tzw.
szkoły szwedzkiej, a zwłaszcza K. Wiksella i C.
Cassela.
W latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX
w. teorię tę rozwinęło kilku innych
ekonomistów, w tym szczególnie P. A.
Samuelson. Z tego też względu używa się
nazwy “teoria Heckschera - Ohlina -
Samuelsona”.
Teoria obfitości zasobów
Założenia teorii obfitości zasobów:
• założenia początkowe,
• założenia dotyczące technicznych
warunków produkcji i warunków
wyboru konsumenta,
• założenia dotyczące systemu
funkcjonowania gospodarki
narodowej i rynku
międzynarodowego.
Teoria obfitości zasobów
Założeniami początkowymi są:
• istnieją dwa rynki, dwa towary i
dwa czynniki wytwórcze (kapitał i
praca);
• nie ma kosztów transportu;
• analizowane kraje są różnie
wyposażone w czynniki
wytwórcze.
Teoria obfitości zasobów
Założenia dotyczące technicznych warunków
produkcji i warunków wyboru konsumenta:
• czynniki wytwórcze są jednorodne
(homogeniczne), doskonale podzielne i
porównywalne w skali międzynarodowej;
• relatywne wyposażenie w czynniki wytwórcze
się nie zmienia, tzn. funkcje produkcji dla
wszystkich towarów są stałe i ściśle
określone;
• poziom kosztów i cen oraz ich relacje
kształtują się wyłącznie pod wpływem
relatywnego wyposażenia w czynniki
wytwórcze;
Teoria obfitości zasobów
• niezmienne funkcje produkcji w różnych
krajach zachowują jednakowy kierunek
relacji czynników wytwórczych;
• funkcje produkcji dla wszystkich towarów są
jednorodne stopnia pierwszego, co oznacza
brak rosnących lub malejących przychodów;
• w analizowanych krajach preferencje
konsumentów są takie same i nie zmieniają
się w czasie; konsument dysponuje skalą
preferencji, maksymalizuje swoją funkcję
użyteczności i ma pełną swobodę wśród
różnych wariantów.
Teoria obfitości zasobów
Założenia odnoszące się do systemu
funkcjonowania gospodarki narodowej
i rynku międzynarodowego:
• działanie rynków narodowych
współpracujących ze sobą krajów wg
schematu wolnej konkurencji, przy
pełnym wykorzystaniu czynników
wytwórczych;
• istnienie doskonałej konkurencji w
skali międzynarodowej, tj. brak
jakichkolwiek przeszkód dla
międzynarodowych przepływów
towarów.
Teoria obfitości zasobów
Zgodnie z twierdzeniem o obfitości
zasobów każdy kraj powinien
eksportować towary, których
wewnętrzna produkcja wymaga bardziej
intensywnego zastosowania relatywnie
obfitszego i przez to tańszego czynnika
wytwórczego, a jednocześnie
importować towary wymagające bardziej
intensywnego zastosowania relatywnie
mniej obfitego i w związku z tym
droższego czynnika wytwórczego.
Teoria obfitości zasobów
• Kraj wyposażony relatywnie obficie w kapitał
powinien eksportować towary
kapitałochłonne, natomiast kraj relatywnie
bardziej obfity w pracę – towary
pracochłonne.
• Uzasadnienie tej tezy: bezpośrednią
konsekwencją zróżnicowania krajów-
partnerów pod względem obfitości zasobów
kapitału i pracy są różnice kosztów
zastosowania tych czynników, a więc różnice
produkcji i cen towarów pracochłonnych oraz
towarów kapitałochłonnych. Istnieją wtedy
przesłanki rozwoju handlu
międzynarodowego. Chodzi więc o
występowanie między krajami relatywnych
różnic cen czynników wytwórczych i towarów.
Teoria obfitości zasobów
Twierdzenie dotyczące wyrównywania się
cen czynników wytwórczych
Handel przenosi za pośrednictwem
towarów zasoby relatywnie obfite w danym
kraju (regionie) do kraju (regionu), w
którym ich ilość jest ograniczona. Zgodnie
z zasadą wyrównywania się cen czynników
wytwórczych, handel międzynarodowy
prowadzi do względnego i absolutnego
wyrównywania się między krajami
przychodów z tytułu zastosowania
jednorodnych czynników.
Teoria obfitości zasobów
Twierdzenie Stoplera-Samuelsona
Według twierdzenia Stoplera-
Samuelsona istnieje ścisły związek
między zmianami cen towarów a
zmianami cen czynników wytwórczych,
tzn. mamy do czynienia z
jednoznacznie określonymi
konsekwencjami zmian cen towarów
dla kształtowania się cen czynników
wytwórczych, stąd także dochodów ich
właścicieli.
Teoria obfitości zasobów
Twierdzenie Rybczyńskiego
Zgodnie z tym twierdzeniem wzrost
zasobów jednego czynnika wytwórczego
powoduje w warunkach stałych cen
relatywnych absolutny przyrost produkcji
towaru wymagającego bardziej
intensywnego nakładu tego właśnie
czynnika, a zarazem absolutny spadek
produkcji towaru wymagającego bardziej
intensywnego nakładu czynnika, którego
zasoby nie ulegają zmianie.
Teoria obfitości zasobów
Ocena teorii obfitości zasobów
• stanowi podstawową koncepcję
wyjaśniającą kształtowanie się
rozmiarów i struktury handlu
międzynarodowego;
• twierdzenie o obfitości zasobów oraz
twierdzenie dotyczące wyrównywania
się cen czynników wytwórczych
precyzyjnie wskazują na warunki,
których spełnienie gwarantowałoby
optymalizację międzynarodowego
podziału pracy;
Teoria obfitości zasobów
• teoria obfitości zasobów jest
traktowana w literaturze przedmiotu
jako “nowoczesna wersja teorii
kosztów komparatywnych”;
• mankamentem jest rygorystyczny
charakter założeń twierdzenia
wyrównywania się cen czynników
wytwórczych (sześć głównych
przejawów nieadekwatności założeń
tego twierdzenia do współczesnej
rzeczywistości J. Meade’a);
Teoria obfitości zasobów
• doceniając jednak walory teorii
obfitości zasobów, podejmowano
liczne próby analiz empirycznych,
np. K. Arrow, H. Chenery, R.
Solow i inni.
Teoria obfitości zasobów
Paradoks Leontiefa: udział Stanów
Zjednoczonych w
międzynarodowym podziale pracy
opiera się raczej na eksportowej
specjalizacji w dziedzinach, w
których procesy wytwórcze
wymagają relatywnie większych
nakładów pracy, oraz w imporcie
towarów, których produkcja
wymaga relatywnie więcej kapitału.
Współczesna teoria wymiany
międzynarodowej
• Dodatkowe czynniki wytwórcze.
• Znaczenie postępu technicznego jako
determinanty wymiany.
• Przyczyną podjęcia wymiany mogą być
efekty skali.
• Wykluczona jest konkurencja
doskonała.
• Rozwój handlu wewnątrzgałeziowego.
Teorie neoczynnikowe
Teoria trójczynnikowa (J. Vanek)
W oparciu o teorię kosztów
względnych w teorii tej
dodatkowo uwzględniono oprócz
pracy i kapitału także zasoby
naturalne jako niezależny
czynnik wytwórczy.
Teorie neoczynnikowe
Teoria wewnętrznej złożoności czynników pracy i
kapitału
Autorzy tej teorii (D. Keesing, P. B. Kenen, H.
B. Lary, G. C. Hufbauer) wskazali na
niejednorodność czynników pracy i kapitału.
Zaproponowali m. in. dezagregację tych
czynników. Wyodrębnili zatem pracę prostą i
złożoną oraz kapitał rzeczowy i kapitał ludzki.
Uzasadniając potrzebę wyodrębnienia kapitału
ludzkiego, stanowiącego w istocie pracę
złożoną, stwierdzają, że dysponowanie
nagromadzonym w społeczeństwie zasobem
wiedzy i umiejętności wymagało dokonania w
okresach poprzednich “inwestycji w
człowieka”.
Teorie neoczynnikowe
Teoria wieloczynnikowa
Teoria wieloczynnikowa stanowi
syntezę dwu poprzednich. Zgodnie z
poglądami zwolenników tej teorii (G.
C. Haufbauer, R. E. Baldwin, E. A.
Leamer) podstawową przesłanką
rozwoju specjalizacji i handlu
międzynarodowego są relatywne
różnice między poszczególnymi
krajami w zakresie wyposażenia w
zasoby naturalne, kapitał rzeczowy,
pracę prostą i kapitał ludzki.
Teorie neotechnologiczne
Teoria luki technologicznej
Według teorii luki technologicznej (M.
Posner) o kierunkach i strukturze
handlu międzynarodowego decydują
opóźnienia poszczególnych krajów w
tworzeniu i (lub) opanowywaniu
technik produkcji nowoczesnych
wyrobów oraz w wykorzystywaniu
osiągnięć postępu technicznego.
Teorie neotechnologiczne
•
Kraje, w których przedsiębiorstwa, branże i
gałęzie gospodarki odznaczają się dużą
innowacyjnością i które tym samym mogą
sprostać wymaganiom nieustannego
wyścigu technicznego w świecie, mają
łatwiejszy dostęp do zagranicznych rynków
zbytu (w rezultacie stałej lub czasowej
przewagi technologicznej).
•
Z kolei kraje o mniejszej zdolności
innowacyjnej muszą konkurować w
eksporcie innych wyrobów i usług oraz
dążyć do zdobycia zagranicznych rynków
zbytu innymi sposobami (głównie przez
konkurencję cenową).
Teorie neotechnologiczne
Kraje innowacyjne mają łatwiejszy dostęp do
rynków zagranicznych z uwagi na zajmowaną
quasi monopolistyczną pozycję. Osiągana
dzięki temu “renta” technologiczna pozwala
im szybko zwiększać eksport. W miarę
upływu czasu partnerzy zagraniczni uczą się
nowej technologii i przejmują produkcję
wytwarzanych na jej podstawie towarów.
Osiągają już jednak mniejsze korzyści niż
kraj innowator, ponieważ naśladowców jest
zwykle wielu, a z czasem upowszechniania
się nowej technologii konkurencja między
producentami nabiera charakteru cenowego,
tym bardziej, że popyt w fazie imitacji rośnie
już wolniej niż w okresie wprowadzania
innowacji. Towar bowiem przestaje być
nowością.
Teorie neotechnologiczne
Teoria cyklu życia produktu
Podstawy tej teorii sformułował J. A.
Schumpeter, ale w sposób całościowy
przedstawił ja R. Vernon. Według teorii
cyklu życia produktu każdy produkt (gałąź)
przechodzi przez różne etapy rozwoju, przy
czym fazy “życia” różnych produktów nie
muszą się na siebie nakładać. Oznacza to, w
każdej gospodarce występują gałęzie nowe
(wiodące technologicznie), gałęzie
wzrostowe, przechodzące przez okres
ekspansji oraz gałęzie dojrzałe (schyłkowe),
należące do poprzedniej fali innowacyjnej.
Teorie neotechnologiczne
Przebieg handlu międzynarodowego
związanego z cyklem życia produktu jest
następujący:
• we wczesnych fazach życia produktu (w fazie
innowacyjnej i dojrzewania), zarówno
produkcja, jak i konsumpcja na rynku
wewnętrznym silnie wzrastają. Wysoka
dynamika wzrostu produkcji pozwala na
uruchomienie eksportu.
• w fazie standaryzacji produkcja zaczyna
spadać. Popyt kraju innowatora w tej fazie w
coraz mniejszym stopniu jest zaspakajany
przez produkcję krajową, a w coraz większym
stopniu przez import z kraju imitatora.
Wielkość importu zależy od rozmiarów
popytu, który staje się coraz bardziej wrażliwy
na ceny.
Handel wywołany cyklem życia produktu
Import
Eksport
a)
Produkcja
Konsumpcja
Eksport
Import
Kraj
innowator
Konsumpcja
Produkcja
Czas (t)
b)
Kraj imitator
Czas (t)
Konsumpcja
Produkcja
I
mport
Eksport
Produkt
nowy
Produkt
dojrzewając
y
Produkt
standardow
y
Teorie neotechnologiczne
Teoria korzyści ze skali produkcji i zbytu
• Korzyści skali produkcji i zbytu występują
wtedy, gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną
szybciej niż nakłady czynników wytwórczych.
• Ze statycznymi korzyściami mamy do
czynienia wtedy, gdy wskutek specjalizacji
zwiększają się serie produkcyjne i serie
sprzedaży, co prowadzi do obniżenia
jednostkowych kosztów wytwarzania dzięki
zmniejszeniu częstotliwości przestawiania
aparatu produkcyjnego, wzrostowi
wydajności pracy, rozłożeniu kosztów stałych
na większą liczbę jednostek, a także dzięki
dokonywaniu usprawnień w stosowanych
technikach produkcji.
Teorie neotechnologiczne
• Dynamiczne korzyści skali produkcji i
zbytu mają miejsce, gdy występują
bardziej radykalne zmiany techniki
produkcji, np. poprawa technologii
wytwarzania, zwiększenie zdolności
produkcyjnych urządzeń wytwórczych,
wzrost ich sprawności itp.
Teorie popytowo-podażowe
Teoria podobieństwa preferencji
Według S. B. Lindera kraj eksportuje
towary, na który istnieje “reprezentatywny
popyt”. Produkcja eksportowa jest przy
tym naturalnym rozszerzeniem produkcji
na rynek wewnętrzny. Eksport pojawia się
wtedy, gdy preferencje rynku krajowego i
zagranicznego są zbliżone. Podstawową
tezą tej teorii jest: intensywność handlu
międzynarodowego towarami
przemysłowymi jest tym większa, im
bardziej zbliżone są struktury popytu
krajów – partnerów.
Teorie popytowo-podażowe
Teoria zróżnicowania produktów
Według P. S. Armingtona rozmiary i
struktura międzynarodowych
obrotów handlowych są pochodną
dywersyfikacji produktów
przemysłowych. Sprawia to, że
produkty postrzegane są jako różne
ze względu na kraj pochodzenia,
walory estetyczne, użytkowe,
jakościowe, zdrowotne itd.
Współczesna gospodarka światowa
a teoria wymiany międzynarodowej
• Gospodarki wielu krajów upodabniają się
do siebie – efekt procesów integracji
ekonomicznej, umiędzynarodowienia
procesów gospodarczych, ekspansji
korporacji transnarodowych, inwestycji
zagranicznych.
• Wzrost w wielu krajach PKB per capita –
maleje znaczenie konsumpcji dóbr
podstawowych – zazwyczaj rolniczych.
• Upowszechnia się model konsumpcji
pochodzący z krajów dobrze rozwiniętych.
• Znaczenia nabierają czynniki produkcji
inne niż te z modeli klasycznych.
Współczesna gospodarka światowa
a teoria wymiany międzynarodowej
• Znaczna część handlu światowego
dokonuje się pomiędzy krajami
wysoko rozwiniętymi, nie różniącymi
się znacznie od siebie pod względem
czynników produkcji czy technologii.
• Duża część obrotów dotyczy raczej
dóbr substytucyjnych niż
komplementarnych.
• Wymiana na zasadzie surowce za
artykuły przetworzone zmienia się.
Wnioski
• Zaczyna dominować handel
podobnymi, choć nie jednakowymi
artykułami konsumpcyjnymi – handel
wewnątrzgałęziowy.
• Klasyczna teoria handlu nie znajduje
zastosowania (sic!)
Handel wewnątrzgałęziowy
• Przedmiotem handlu oprócz dóbr jednorodnych są
też dobra zróżnicowane – ich udział w wymianie
międzynarodowej systematycznie wzrasta.
• Dobra zróżnicowane – bliskie substytuty w
konsumpcji, różnią się cechami
charakterystycznymi, jakością, ceną.
• Dobra zróżnicowane pojawiają się jako skutek
nowych możliwości produkcyjnych i nowych
preferencji konsumentów.
• Dobra zróżnicowane – dobra pochodzące z jednej
branży, będące przedmiotem handlu
międzynarodowego.
• Warunkiem ich sprzedaży jest popyt na
różnorodność.
• Warunki te są spełnione w krajach
uprzemysłowionych.