Biblia i mitologia jako źródła kultury europejskiej.

Biblia jest jednym z ważnych źródeł kultury europejskiej, zarówno w sferze religijno-moralnej jak również w sferze inspiracji artystycznych. Odegrała szczególną rolę w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego. Średniowieczna Europa stanowiła wspólnotę kulturową, w której Biblia była niepodważalnym autorytetem jako zbiór pism sakralnych. Dla wyznawców judaizmu i licznych wyznań chrześcijańskich taką funkcję pełni nadal. Jest Świętą Księgą zawierającą prawdy o zbawieniu.

Jest Ona także natchnieniem dla wielu myślicieli, artystów, pisarzy, inspiracją literatury, rzeźby, malarstwa i muzyki. Dla literatury stanowi niewyczerpalny skarbiec wzorów osobowych i postaw, fabuł, anegdot, wątków, motywów, symboliki, frazeologii i stylistyki. Wersety biblijne wchodzą do języka potocznego (Sodoma i Gomora, hiobowe wieści, trąby jerychońskie, owoc zakazany, zamienić się w słup soli, salomonowa mądrość, wdowi grosz). Utrwalona w powszechnej świadomości pamięć obrazów i wersetów biblijnych, powodują, że stanowią one wspólny repertuar środków wyrazu, które poprzez literaturę wchodzą do języka potocznego.

Biblia jest dobrem powszechnym, kulturowym, dziedzictwem literatury europejskiej i światowej wszystkich czasów.
- "Pamiętniki Adama i Ewy" - Mark Twain
- "Na wschód od Edenu" - John Steinbeck
- "Józef i jego bracia" - Tomasz Mann
- "Zmartwychwstanie" - Tołstoj

Rzeźby :
- "Dawid" - M. Anioł
- "Mojżesz i niewolnicy" - M. Anioł

Freski - "Kaplica Sykstyńska"
Drzeworyt Albrechta "Czterej jeźdźcy Apokalipsy"

Muzyka : J.F. Haendel - "Mesjasz" , "Seul" , "Juda"

Dzięki Biblii posiadamy :
- Poczucie czasu i historii.
- Dekalog i moralność.
- Godność człowieka, wzorce osobowe.
- Motywy biblijne w kulturze i sztuce.

Antyk obok Biblii, to podstawowe źródło, z której wyrosła i na bazie której rozwija się cała cywilizacja (kultura, literatura, sztuka świata zachodniego). Sposoby nawiązań do kultury antycznej są różne, od odwołań do mitów, motywów, wątków, postaci literackich po osoby konkretne oraz kanony i założenia sztuki klasycznej (Renesans, Oświecenie). To właśnie z kultury grecko-rzymskiej pochodzą utrwalone już kanony piękna, fundamenty estetyki, filozofii, nauki, liryki, wreszcie demokracji i wolności człowieka.

Mitologia jest inspiracją twórczą dla wielu pisarzy, poetów. Na tej płaszczyźnie stanowi niewyczerpalne źródło mitów i motywów. Jeżeli chodzi o postawy ludzkie czy wzorce osobowe to kultura grecka jest bardzo uboga : agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy są nośnikami stałych i niezmiennych wartości moralnych :
- bunt - Prometeusz
- wierność Penelopy
- tyrtejskie poświęcenie w walce
- patriotyzm - Enean
- heroizm - trojańscy chłopcy

Postacie te są sprowadzone niestety do jednego wymiaru - są archetypami uczuć i postaw. Mitologiczne postacie żyją w nowej świadomości w takim wymiarze jaki wytworzyła literatura staropolska, europejska czy współczesna.

"Biblia"- "książka nad książkami"

"Biblia" inaczej pismo "Starego i Nowego Testamentu", to zbiór ksiąg religijnych judaizmu i chrześcijaństwa.

Jest to najbardziej znana księga na świecie. Tłumaczona na około 1200 języków i narzeczy funkcjonuje na Ziemi od ponad 3000 tysięcy lat. Doniosłość "Biblii" rozważamy w trzech płaszczyznach. Nie tylko w płaszczyźnie religijnej, ale również w moralnej i kulturalnej. Niezwykłość "Biblii" polega na tym, że przekazuje ona tylko jeden system filozoficzno-moralny ( dla wyznawców- jedno spójne i konsekwentne orędzie Boże) wypowiedziane w różnym czasie, przez różnych ludzi, w różnych formach. "Biblia" jest księgą nad księgami, gdyż nie jest jednolitą, pojedynczą księgą, lecz zbiorem pism, bardzo urozmaiconych pod względem gatunkowym. Nazwy tych gatunków nie są nam obce, znamy je z różnych przekazów literackich powstałych w różnych epokach np.

- opowiadania historyczne
- listy
- hymny
- pieśni
- modlitwy
- kazania
- aforyzmy
- treny
- sentencje
- epos
- poemat
- kroniki
- nowele
- dialogi filozoficzne
- saga rodu

"Biblia" jest też arcydziełem literatury światowej, ale jest ono szczególne z wielu względów:
- Biblia powstała w ciągu wielu wieków - ma wielu autorów i tłumaczy przekładających Słowo Boże na swe języki ojczyste - autorzy biblijni posługiwali się różnymi formami wypowiedzi i gatunkami literackimi - niektóre fragmenty Biblii mają niezwykłe walory literackie, inne fragmenty tych walorów nie posiadają

"Biblia" jest źródłem kultury europejskiej. Najpierw w sferze religijno-moralnej ( przykazania biblijnego dekalogu stanowią podstawę stosunków międzyludzkich nie zależnie od wyznania i światopoglądu), potem w sferze kulturowej ( "Pismo święte" jest natchnieniem pisarzy, myślicieli i artystów; inspiracją dla literatury, malarstwa, muzyki i rzeźby). "Biblia" stała się niewyczerpalnym skarbcem wzorców osobowych i postaw, a także fabuł i anegdot, wątków i motywów, symboliki i metaforyki, frazeologii i stylistyki. W naszej pamięci mamy zachowane liczne obrazy i wersety biblijne. Prowadzi to do tego, że stanowią one wspólny repertuar środków wyrazu, które po przez literaturę wchodzą w skład języka potocznego ( np. " Sodoma i Gomora", " trąby jerychońskie", " hiobowe wieści", " salomonowa mądrość", itp.).

Szczególną rolę odegrało "Pismo święte" w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego. W tym samym czasie bowiem Europa stanowiła jednolitą wspólnotę kulturową, w której "Biblia" była niepodważalnym autorytetem.

Inspiracje i nawiązania biblijne nie ograniczają się tylko do początków piśmiennictwa polskiego. Cała nasz literatura jest głęboko zakorzeniona w tradycjach chrześcijańskich- od "Bogurodzicy" do pisarzy i poetów nam współczesnych. "Pismo święte" to dobro powszechne. Jest to kulturowe dziedzictwo literatury ogólnoświatowej wszechczasów. Wystarczy w tym miejscu przypomnieć tylko niektóre tytuły arcydzieł jak np. "Pamiętniki Adama i Ewy"- Marka Twaina, "Józef i jego bracia"- Tomasza Manna, czy też "Zmartwychwstanie"- Lwa Tołstoja. Kolejnym fenomenem "Biblii" jest jej trójjęzyczność.

"Stary Testament" został napisany w języku hebrajskim, niektóre zaś fragmenty napisano w językach : aramejskim, greckim. Teksty Nowego Testamentu powstały w języku greckim, z wyjątkiem "Ewangelii wg. Św. Mateusza" napisanej prawdopodobnie po aramejsku. O "Biblii" mówi się nie kiedy zwyczajnie, jak o innych wielkich zdobyczach ludzkości, że jest arcydziełem literatury powszechnej. O głębi i urodzie tekstu biblijnego decyduje bogactwo treści i sposób przekazu- język i styl biblijny jest nasycony wieloznaczną symboliką, metaforą i alegorią, a jednocześnie cechuje go niezwykła prostota i jasność. To również sprawia, że Pismo święte bez wahania można nazwać "księgą nad księgami". "Biblie" możemy czytać też jako księgę spraw człowieczych, która po przeczytaniu skłania nas do zadawania sobie pytań o naszą godność i sens ludzkiej egzystencji. W kulturze jednak księga ta funkcjonuje jako zbiór ksiąg "Starego i Nowego Testamentu", które są pełne bożych tajemnic.

W licznych nawiązaniach do "Biblii", pisarze wszystkich epok i o różnych światopoglądach nigdy nie wygasa pamięć o sakralnym charakterze tekstów biblijnych. Aby sobie to uświadomić, wystarczy porównać obecność w kulturze odniesień do literatury antycznej i do "księgi nad księgami". Jeżeli postacie mitologiczne takie jak: Zeus, Herkules, Syzyf, Ikar czy Prometeusz istnieją obecnie w literaturze jako znaki pewnych idei humanistycznych lub estetycznych, to postacie biblijne np. Jezusa, Abrahama, Dawida, Łazarza, Judasza, nigdy nie tracą łączności z Księgą: zawsze wskazują na Sacrum, wartości religijne lub etyczne nawet wtedy, jeżeli zostały użyte w trakcie polemiki lub w celu bluźnierczym.

Symbol religijny wskazuje zawsze na pewną hierarchię wartości (np. moralnych, duchowych, spośród których wartością podstawową i najważniejszą jest świętość).

Dlatego w prezentacji "Biblii" jako tekstu, czynionej w obliczu edukacji literackiej, nie można ograniczać się tylko do wymiaru literackiego "Pisma świętego", gdyż symbolika biblijna pozbawiona religijnych znaczeń, nie jest odpowiednia wobec biblijnych odniesień w utworach literackich. Pismo święte tak przedstawiane i poznawane, nie spełniałoby swojej podstawowej funkcji czyli kontekstu literatury i sztuki.

Wyrażając zdanie " Biblia jest arcydziełem literatury powszechnej" wyrażamy więc tylko nie pełną prawdę. Co sprawia. że "Pismo święte" zajmuje tak niezwykłe miejsce w dziejach i kulturze ludzkości? W pierwszym rzędzie świętość "Pisma" uznawana przez judaizm i liczne wyznania literackie: wiara w objawione Słowo Boże; w wypadku postawy laickiej- uznanie głębi humanistycznej refleksji i uznanie wartości moralnych zawartych w księgach biblijnych.

"Biblia" jest przede wszystkim "Księgą"- księgą ludzkiego losu, księgą mądrości, księgą sakralną, świętą. I w tym znaczeniu stosowany jest w literaturze i kulturze symbol księgi.

Biblijna wizja końca świata w Apokalipsie św. Jana.

Słowo "apokalipsa" pochodzi z języka greckiego "apokalypsis" tzn. odsłonięcie, objawienie. Apokalipsa ozn. czynność polegającą na usunięciu tego co zakrywa. W Biblii jest to rodzaj utworu biblijnego opisującego tajemnice dotyczące końca świata i wyjaśniającego sens dziejów. Apokalipsa jest ostatnią z ksiąg Nowego Testamentu o charakterze profetycznym, księgą najmniej zrozumiałą.

Autorem jest św. Jan, który napisał ją prawdopodobnie na wyspie Pathos, dokąd został karnie zesłany jako biskup Efezu przez cesarza Donicjana w 95 roku. Adresatami Apokalipsy byli przede wszystkim chrześcijanie z Azji Mniejszej nad którymi św. Jan jako biskup roztaczał opiekę.

Apokalipsa św. Jana jest najbardziej zagadkową i niejednoznaczną spośród wszystkich części Biblii. W związku z tym jest bardzo wiele interpretacji i symboli w niej występujących. Św. Jan jawnie występuje w imieniu Boga, przekazując chrześcijanom otrzymane objawienie, a słowa przez niego kierowane (pouczenia i groźby) aktualne są do czasów dzisiejszych.

Zapowiada on koniec świata i nadejście sądu ostatecznego. Jednym z obrazów Apokalipsy są tzw. "czterej jeźdźcy Apokalipsy". Ich wizja towarzyszy złamaniu przez baranka (Chrystusa) czterech pierwszych pieczęci spośród siedmiu, którymi zapieczętowana była księga przykazań bożych (księga ta to symbol wyroków bożych w sprawie losów świata). Pierwszy jeździec na białym koniu symbolizuje zwycięstwo Chrystusa, drugi na czerwonym koniu to symbol wojny, trzeci na czarnym koniu symbolizuje głód, a czwarty na trupiobladym to symbol śmierci.

Drugim symbolicznym obrazem Apokalipsy jest obraz niewiasty obleczonej w słońce, która walczy ze smokiem (chce on pożreć jej dziecko). Smok to symbol szatana toczącego w ciągu wieków walkę z kościołem. W walce tej szatan skazany jest na przegraną, a jego ostatecznym pogromcą jest Mesjasz.

---