PMP Wykład 17. 06.03.2009 r.
Uchwały org. mnar. w większości nie są wiążące, ale to nie znaczy, że nie odgrywają ważnej roli. Mają znaczenie dla prawa zwyczajowego i traktatowego.
Prawo zwyczajowe składa się z praktyki i opinio iuris. Uchwały mogą mieć znaczenie dla obydwu tych elementów. W przypadku praktyki uchwały mogą się przyczynić do jej intensyfikacji lub pobudzenia. Przez to mogą się przyczynić do jej ustabilizowania , wykrystalizowania, ale nie mogą nigdy praktyki państw zastąpić. Uchwały mogą mieć znaczenie dla świadomości prawnej - potwierdzają istnienie reguły prawnej (istnieni przekonania, że praktyka wyraża regułę prawnie wiążącą).
Większe znaczenie mają w odniesieniu do traktatów:
mogą przyczyniać się lub zapowiadać ich powstanie
mogą być punktem wyjścia dla prac nad traktatem
normy z uchwał mogą być włączone do traktatów
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r. - ZO dołączyło dodatkową Rezolucję, wg której ta deklaracja ma stać się podstawą dla 2 mnar. Paktów Praw Człowieka
Deklaracja o Prawach Dziecka z 1959 r., która stała się podstawą dla Konwencji o Prawach Dziecka z 1989 r.
w ramach prac Mnar. Agencji Energii Jądrowej w Genewie - wytyczne z ………. przerodziły się w Konwencję o wczesnym informowaniu o wypadkach jądrowych
wytyczne UNEP (ds. środowiska) dotyczące oceny ryzyka środowiskowego przyjęte w 1987 r. stały się podstawą dla konwencji w tym zakresie w ramach Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ z 1991 r.
uchwały mogą inspirować podmioty prawa mnar. do podjęcia działań traktatowych w danej dziedzinie
do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka odwołują się regionalne deklaracje o prawach człowieka (powinna być wykładnią deklaracji regionalnych)
uchwały rozwijają materie nie dojrzałe do regulacji traktatowych lub w ogóle się do regulacji nie nadających; wydawanie uchwał uzupełniających traktaty dostrzegamy w ILO, UNESCO i Mnar. Organizacji Morskiej
rola interpretacyjna uchwał w stosunku do traktatu
w KNZ są różnego rodzaje postanowień o charakterze zasad lub ogólnych zobowiązań, które wymagają doprecyzowania, a były niejednokrotnie regulowane przez Rezolucje ZO
szczególnym wyrazem takiej roli są:
Deklaracje Zasad Prawa Mnar. - Rezolucja 2625 z 24.10.1970 r.
Rezolucje wydane w ramach procesu dekolonizacji z 1960 i 1962 r. - 1. z nich dotyczyła prawa do samostanowienia ludów i narodów, a 2. dotyczyła stałej suwerenności nad bogactwami terytorialnymi
Rezolucje przyjmowane czasami wielokrotnie - np. dotyczące nieingerencji w sprawy wewnętrzne z 1981 r. i 1989 r. czy rezolucje dotyczące nieagresji (zwłaszcza Rezolucja zwana Definicją Agresji z 1974 r. - zakaz użycia siły lub groźby użycia siły)
rezolucje o charakterze projektującym, które nigdy nie stały się prawem - wydane na podstawie traktatów, lansują nowe rozwiązania prawne, ale nigdy standardami prawnymi się nie stały - 1974 r. Deklaracja zasad nowego międzynarodowego ładu gospodarczego oraz Karta Praw i Obowiązków Gospodarczych Państw w Rezolucji ZO; Karta Praw ma postać artykułowaną - oba dokumenty nigdy nie przerodziły się w prawo obowiązujące - wyraz państw zdekolonizowanych mających na celu wyrównanie ich poziomów gospodarczych z państwami bogatymi; wywarły wpływ na KW o sukcesji państw w odniesieniu do mienia, archiwów i długów państwowych z 1983 r. (państwa wysoko uprzemysłowione uznały, że nakłada się na nie zbyt duże obciążenia) również wpływ na Konwencję o Prawie Morza.
uchwały, które służą zapewnianiu implementacji traktatów (wprowadzeniu w życie); taką rolę pełnią eko - standardy Mnar. Agencji Energii Jądrowej; Rezolucje Mnar. Org. Morskiej - zapewniają efektywniejsze działanie postanowiń Konwencji o prawie morza
w doktrynie - w przypadku niektórych uchwał projektujących może być tak, że uzyskają one samodzielną rangę prawną - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (on w 1948 r., Pakty w 1966 r. a weszły w życie z 1976 r.); w orzecznictwie i doktrynie - upływ czasu wskazuje na to, że Deklaracja na tyle mocno zaczęła oddziaływać na mnar. traktaty, że stała się elementem prawa zwyczajowego
Zasady Ogólne Prawa (ZOP)
Statut MTS w ślad za Statutem STSM wskazuje, że jedną z podstaw orzekania są ZOP uznane przez narody cywilizowane. W doktrynie „uznane” oznacza, że one mają rangę prawa pozytywnego, bez tego „uznania” nie stanowiłyby źródła dla norm prawa mnar. „Uznane przez narody” ale ZOP ujawniają się w działalności sądów mnar. (ogólnych i arbitrażowych) - państwa przedstawiają swoje poglądy, ale decyzje należą do sądów. Istnieje problem czy sądy mnar. tylko potwierdzają istnienie zasad (mają charakter deklaratoryjny) czy raczej je tworzą (charakter konstytutywny)? Jest wiele argumentów za i przeciw (prof. podał dla zasygnalizowania istnienia takiego faktu ;-). Sądy powinny brać pod uwagę te ZOP, które są uznawane przez „narody cywilizowane” i wspólne dla nich. Z kryterium „cywilizacji” łączy się pytanie czy nadal ma ono znaczenie. Zwrot ten pojawił się już w 1907 r. wówczas było bardzo dużo kolonii i istniał podział na terytoria dorosłe do demokracji i nie. Nie wszyscy mogli uczestniczyć w tworzeniu norm prawa mnar. Jeszcze w 1945 r. wiele narodów pozostawało w systemie powiernictwa, więc wówczas kryterium cywilizacji miało znaczenie. Ówczesny świat charakteryzuje się wielokulturowością, więc nie chodzi o konkretną „cywilizację”, ale cywilizację ludzką, która w dużej mierze została narzucona przez kulturę Zachodu (demokracja, rządy prawa, poszanowanie praw jednostki). Te wartości mają pewne znaczenie w kontekście definiowania „narodów cywilizowanych”. Sąd mnar. nie będzie brał pod uwagę zasad prawa wewnętrznego Korei Północnej. Jest problem z państwami autorytarnymi - wówczas nie odrzucano ich całkowicie, ani reżimów demokracji ludowej z państw Europy Środkowo - Wschodniej. Kryterium ucywilizowania narodów jest zmienne, zależy od czynników politycznych, stanu systemu mnar. , aktualnie demokracja itd. są podstawą i zasadą prawa mnar z KNZ.
ZOP jako takie
Brak jednoznacznej definicji. W szczególności sporne jest to czy to są zasady prawa krajowego różnych państw (systemów prawnych) czy też mogą być to pewne zasady prawa mnar. (nawet nie naczelne, ale ogólniejsze reguły). Orzecznictwo mnar. podchodzi do tego w sposób zróżnicowany. Większość skłania się ku pierwszej tezie. Można przyjąć też takie stanowisko, że ZOP mogą mieć różne źródła, ale będą nimi przede wszystkim systemy prawne państw lub samo prawo mnar. (warunek, by ZOP nie były wprost wyznaczone, ale miały samodzielne znaczenie - uogólnienia wynikające z różnych norm prawa mnar. - zasada ciągłości państwa, zasada wyższości prawa mnar. nad prawem krajowym w postępowaniu przed sądami mnar., zasada wyczerpania dostępnych środków krajowych (jednostki lub państwa występujące w imieniu jednostki - opieka dyplomatyczna). Istnieją też wątpliwości czy za ZOP mogą być uznawane łacińskie zwroty prawnicze - lex retro non agit, nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori - chroni materialne uprawnienia jednostki. To są reguły techniczne związane z funkcjonowaniem każdego porządku prawnego - bardziej reguły rozumowania prawniczego niż ZOP.
Za ZOP można, by uznać pewne reguły prawne, które czerpią swoją moc z prawa naturalnego lub z moralności - zasada słuszności. MTS przyswoił zasadę słuszności (wyrok w sprawie Tunezja - Libia z 1982 r. dotyczącej podziału szelfu kontynentalnego - stwierdził, że słuszność to koncepcja prawna, która bezpośrednio wynika z idei sprawiedliwości, będące zasadą ogólną stosowaną bezpośrednio jako prawo - uznana za ZOP - pozytywizacja słuszności - nie zmienia faktu, że treść słuszności nadal pozostaje otwarta na normy nadal nie będące normami prawnymi (Mik: prawo czerpie siłę z prawa naturalnego; ZOP są typowo w prawie lub te, które są otwarte i czerpią treść z systemu niepozytywnego - naturalnego). Zasada słuszności ma znaczenie przy podziale terytorium, ale też w innych (słuszny proces jednostki; sposób korzystania z rzek; w przypadku praw o odpowiedzialności państw mówi się o słusznym odszkodowaniu; występuje też w prawie mnar. gospodarczym - WTO - preferencje na rzecz państw rozwijających się).
Jakie cechy musi mieć zasada ogólna, by uznać ja za źródło praw mnar.?
musi się nadawać do regulacji stosunków mnar. - w charakterze reguły proceduralnej lub w charakterze reguły prawno - materialnej
wspólna dla co najmniej dwóch państw - mogą być w związku z tym dwustronne, regionalne i powszechne
w orzecznictwie MTS dominują zasady o charakterze proceduralnym - zasada zawisłości sporu, zasada rzeczy osądzonej
w sądach regionalnych ZOP mają znaczenie materialne - im niżej w strukturze społ. mnar. schodzimy tym, więcej ZOP możemy znaleźć
ZOP przed TS w Luksemburgu są nie tylko zasadami o charakterze ogólnym, ale też zasadami materialnymi wyrażonymi w postaci praw podstawowych (prawo do prowadzenia biznesu, prawo do własności); to samo w ETPC - do czynienia z zasadami ogólnymi o charakterze materialnym
zarówno treść zasad jak i ich ranga jako ZOP może ulec zmianie, np. zasada proporcjonalności rozwijana przez TS w Luksemburgu na podstawie Traktatu z Maastricht, stała się zasadą traktatową (art. 5)
ZOP mogą wyrastać z różnych dziedzin prawa krajowego - prawo cywilne lub prawo rodzinne czy karne. W 1979 r. ETPC rozstrzygał sprawę Marcks - belgijka; urodziła córeczkę z wolnego związku; prawo belgijskie dopuszczało powstanie więzi prawnej między dzieckiem a matką, tylko jeśli matka uznała dziecko - dziennikarka skierowała pytanie do Trybunału - ten porównując prawo rodzinne różnych państw doszedł do wniosku, że istnieje prawo mater semper certa est - matka zawsze pewna - automatycznie za więzami biologicznymi idą więzy prawne - dzisiaj ta reguła nie jest tak oczywista - problem macierzyństwa zastępczego (in vitro) itd. Treść takiej zasady mogłaby ulec dziś zmianie na skutek postępu technologicznego lub rewolucji poglądów społecznych (prędzej jest tak z zasadami proceduralnymi niż materialnymi). ZOP odgrywają dużą rolę przed MTK - np. dotyczące pojęcia gwałtu (MTK analizował różne porządki prawne, ale w sposób przypadkowy i bez głębszej analizy - brak pewności czy jest ZOP czy jest definicją stworzoną tylko na potrzeby Trybunału).
Akty jednostronne
W praktyce pojawiły się przypadkowo, kiedy państwa lub org. mnar. działając indywidualnie składają oświadczenie bądź swoim zachowaniem wskazują jednostronnie, że zobowiązują się (czują się związane) pewną regułą zachowania. O istnieniu aktów jednostronnych jako źródło zobowiązań mnar. rozstrzygał MTS w sprawie z 1974 r. Australia i Nowa Zelandia przeciwko Francji - próby nuklearne na atolu Murroa. Uznał, że może być tak, że państwo jednostronnie formułuje zobowiązania, którymi ogranicza swoje postępowania. Jest ono złożone wobec innych podmiotów. Powinno być złożone publicznie. Kluczowe znaczenie ma wyrażony w oświadczeniu zamiar związania się. Akt ma charakter jednostronny, więc nie trzeba jego akceptacji. Później tą sprawę podejmuje MTS w sprawie Nikaragui 1986 i wyrok z 1986 w sprawie Burkina Faso przeciwko Mali - Deklaracje jednostronne mogą powodować różne skutki prawne - dowód prawdziwości faktów lub dowód, że te fakty wiążą się z państwem i mogą być mu przypisane , mogą być również dowodem pozwalającym na odpowiednią kwalifikację prawną tych faktów. W drugiej sprawie MTS stwierdził: Zamiar, który ma kluczowe znaczenie nie może być rozumiany w sposób subiektywny, ale obiektywny - o zamiarze dowiadujemy się z tekstu oświadczenia i oceny MTS (ona jest decydująca).
Akt jednostronny powinien:
mieć charakter autonomiczny - niezależny od traktatów, zwyczaju, umów itd. - z tym jest kłopot, bo jest wiele oświadczeń, które są przyjmowane w sposób wyraźny lub milcząco. Kłopot z deklaracjami jednostronnymi o uznaniu jurysdykcji MTS.
heteronomiczność - skierowanie do innych podmiotów
niekonsensualny - musi zachować jednostronność
Przykłady aktów: przyrzeczenie, zrzeczenie się praw, protest, uznanie, zawłaszczenie - dotyczy tylko rzeczy niczyjej.
KPM pracował przez lata nad tą problematyką. W konsekwencji przyjęła wytyczne:
oświadczenia, które miałyby tworzyć zobowiązanie prawne muszą być publiczne i wyrażać wolę związania
ocena musi być dokonywana w dobrej wierze
moc wiążąca oznacza, że inne państwo lub państwa mogą się na nie powoływać w sporach z tym państwem
każde prawo ma zdolność do wyrażania tego typu aktów
ocena skutków prawnych oświadczeń prawnych powinna być z uwzględnieniem ich treści, okoliczności, reakcji innych państw
oświadczenia mogą być skuteczne tylko, jeśli są składane przez odpowiednie organy (pełnomocne)
mogą być ustne lub pisemne
skierowane do jednego państwa, kilku lub do innych podmiotów bądź do społeczności mnar. jako całości
będzie rodziło zobowiązania prawne tylko wtedy, kiedy zostało sformułowane w sposób jasny i konkretny (w razie wątpliwości musi być przyjęta wykładnia restrykcyjna - na rzecz składającego oświadczenie)
w interpretowaniu treści wagę należy przywiązać przede wszystkim do tekstu, w świetle kontekstu i okoliczności złożenia oświadczenia
jeśli oświadczenie narusza ius cogens jest ono nieważne ex lege
oświadczenie może nakładać obowiązek tylko na składającego oświadczenie, ale może dawać innym prawo (nałożenie obowiązków jest możliwe za zgodą innego państwa)
nie można arbitralnie odwołać oświadczenia; ocena tego, czy mamy do czynienia z arbitralnym odwołaniem uzależniona jest od treści, zakresu w jakim inne podmioty powołują się na zobowiązania i ewentualnie kwestia zasadniczej zmiany okoliczności.