1. ZASADA DONIOSŁOŚCI - budzenie, motywacji
Pozwoli każdemu uczniowi zobaczyć sens swego uczenia się (treści uczenia muszą być dla ucznia ważne)
- budzenie motywacji zewnętrznej (przymus)
- budzenie motywacji wewnętrznej (potrzebne wiadomości)
2. ZASADA NIEZBĘDNYCH WARUNKÓW WSTĘPNYCH - zasada gotowości ucznia
Sprawdź, jakie warunki spełnia każdy uczeń, by mógł podjąć skuteczną naukę.
Warunki wpływające na naukę:
- warunki materialne
- warunki do uczenia
- aspiracje rodziny
- warunki intelektualne ucznia (koncentracja) - gotowość procesów poznawczych (myślenie, gotowość do współpracy, uwaga)
- wiedza uprzednia
3. ZASADA WZORCA Zapewnia każdemu uczniowi okazję do zetknięcia się ze wzorem zachowania, którego od niego wymagasz. Np. uczenie ortografii
Nauczyciel powinien posiadać:
- wiedzę merytoryczną
- umiejętność wychowawczą - wzór
4. ZASADA DOSTĘPNOŚCI Zapewnij każdemu uczniowi maksymalny dostęp do przekazywania treści.
(dostępność do treści bezpośrednia)
- bezpośredniości poznawcza
- dostępność fizyczna źródeł informacji - korzystanie z książek
- dbałość o czytelność przekazu treści
5. ZASADA NOWOŚCI Nie nudź - za każdym razem zrób coś nowego w nowy sposób.
6. ZASADA WIĄZANIA TEORII Z PRAKTYKĄ - zasada aktywnego wiązania teorii z praktyką
Daj każdemu uczniowi okazję do ćwiczenia umiejętności np. uczenie udzielania pierwszej pomocy, lecz każdy uczeń musi ćwiczyć tą samą umiejętność.
7. ZASADA ROZKŁADANIA ĆWICZEŃ W CZASIE Bądź systematyczny i nie przesycaj ucznia treściami przekazanymi, nie pozwól uczniowi zapomnieć, co ostatnio przerabialiście.
- uczenie systematyczne
8. ZASADA WYGASZANIA POMOCY NAUCZYCIELA - samodzielności
Pozwól każdemu uczniowi na samodzielne decyzje, zwłaszcza na samokontrolę.
9. ZASADA PRZYJEMNOŚCI
Nagradza i karze zgodnie z zasługami i potrzebami, buduje zdrowe relacje z każdym uczniem, zapewnij każdemu uczniowi poczucie bezpieczeństwa, aby dobrze wspominał Twoje zajęcia
Przyczyny i skutki nieprzestrzegania metod dla osiągnięć uczniów:
1. ZASADA DONIOSŁOŚCI przyczyny:
- nauczyciel nie uświadamia
- nadmiar materiału
skutki:
- brak motywacji
- luki w wiedzy
- bagatelizowanie problemu z którym się spotykają
2. ZASADA NIEZBĘDNYCH WARUNKÓW przyczyny:
- jeżeli jest dużo uczniów to nauczyciel nie sprawdzi wiedzy uprzedniej
skutki:
- nie zrozumie materiału bo uczeń nie posiada wiedzy uprzedniej
- dużo osób w małej sali
3. ZASADA WZORCA przyczyny:
- brak możliwości udostępnienia wzorca ( np. komputer)
- nauczyciel - antywzorem
skutki: ?
4. ZASADA DOSTĘPNOŚCI przyczyny:
- brak np. podręczników
skutki:
- luki w wiedzy spowodowane brakiem sięgnięcia do podręcznika w celu uzupełnienia swojej wiedzy
5. ZASADA NOWOŚCI przyczyny:
- rutyna zawodowa
skutki:
- znudzenie ucznia
3.Współczesne koncepcje podziału metod nauczania: definicja metody wg K. Sośnickiego; koncepcje modelów nauczania i ich podział wg Joyce'a, Calhoun, Hopkinsa. Teoria wielostronnego kształcenia W. Okonia.
Definicja metody wg K. Sośnickiego
METODA NAUCZANIA to sposób pracy dydaktycznej, systematycznie stosowany przez nauczyciela, obejmujący różne czynności nauczyciela i uczniów, które mają prowadzić do rozumienia i opanowania nowych treści i do uzyskania przynajmniej podstawowych umiejętności związanych z tymi treściami.
Koncepcja modelów nauczania i ich podział wg Joyce'a, Calhoun, Hopkinsa
Dwie funkcje uczenia się:
1. MODEL NAUCZANIA - jako schemat pewnego typu procesu uczenia się
2. MODEL NAUCZANIA - jako konstrukcja regulująca postępowanie nauczyciela
Stosowanie modelu nauczania pozwala uczniowi na opanowanie:
- pewnego rodzaju treści (dostosowanie modelu do nauczanej treści)
- samego modelu (uświadamia istotę procesu uczenia się i procesów poznawczych)
Teoria wielostronnego kształcenia wg W. Okonia
1. Uczenie się poprzez przyswajanie (metody podające)
• treści uporządkowane przez nauczyciela, pojawia się środek przekazu (wykład), uczenie się z podręcznika, film dydaktyczny, wycieczka
• WIEDZA PODANA PRZEZ NAUCZYCIELA
2. Uczenie się przez odkrywanie (metody poszukujące)
• pozyskiwanie nowej wiedzy jest samodzielnym procesem uczenia
• badania zespołowe, burza mózgów, scenki, praca z podręcznikiem
• WIEDZA WYTWARZANA PRZEZ UCZNIA
3. Uczenie się przez przeżywanie (metody eksponujące)
• kontakt z wartościami
• ekspozycja wartości (rozmowa, dyskusja)
• odejście od pouczania
• WIEDZA O WARTOŚCIACH SAMODZIELNIE ODKRYWANA
4. Uczenie się przez działanie (metody ćwiczeniowe)
• działanie nawykowe (pisanie, jazda na rowerze, myślenie)
• trening asertywności
• POJAWIANIE SIĘ WIEDZY - NAWYKU
Program kształcenia - definicje programów; typy programów, elementy opracowania autorskiego programu kształcenia (adresat, cele, materiał, metody, ewaluacja itp.)
Definicje programów
PROGRAM SZKOLNY (jawny) - to zbiór tematów z wybranych dziedzin, uporządkowany przez specjalistów. Zadaniem nauczycieli jest zaznajomić uczniów z tymi tematami.
Struktura wewnętrzna programu nauczania jest następująca: ideał i cele kształcenia, tematy, hasła, program, uwagi o sposobach realizacji.
PROGRAM SZKOLNY (ukryty) - nie podaje się żadnej rejestracji, składają się na niego takie czynniki jak:
* atmosfera wychowawcza lub antywychowawcza,
* styl pracy nauczyciela
* opinie uczniów o szkole
* wpływ rówieśników
Jego oddziaływanie (dobre lub złe) zależy od poziomu samych uczniów, od pracy szkoły, od realizacji rzeczywistych procesów kształcenia.
Typy programów
1. ze względu na treść nauczania
- przedmiotowe (akademickie) np. program nauki matematyki, fizyki itp.
- zintegrowane - łączą niezależne dyscypliny w całość
2. ze względu na układ treści
- liniowy - ( układ treści wynika z logicznej kolejności) najpierw należy przyswajać łatwiejszą wiedzę aby móc uczyć się rzeczy trudniejszych
- koncentryczno-spiralny - te same treści powtarzają się co pewien czas, rozszerzając stopniowo ich zakres
3. ze względu na kryterium zagospodarowania treści
- maksimum
- minimum
4. ze względu na segregację treści
- całościowy
- modalny - wyróżnia się główny temat, wokół którego rozbudowuje się treści (np. historia - dana epoka)
5. ze względu na organizację zajęć
- przedmiotowy
- blokowy
- tematyczny
Autorski program kształcenia - elementy opracowania
1. Adresat - dla jakich uczniów jest to program kształcenia
2. Cele - ogólne, operacyjne
3. Materiał - jakie treści, zagadnienia będą realizowane
4. Metody - metody, jakimi będziemy się posługiwać, żeby zrealizować cele, treści
Jeżeli wymagane jest specjalne wyposażenie szkoły to powinno to być zaznaczone (odpowiednie środki dydaktyczne)
Wymagania wobec nauczycieli realizujących ten program np. gimnastyka mózgu Paula Denissona.
5. Ewaluacja - w jaki sposób będzie sprawdzone osiągnięcie celów
5. Funkcje, przedmiot i prawidłowości kontroli i oceny osiągnięć uczniów - funkcje: informacyjna, motywacyjna i społeczno-selekcyjna, ocenianie sumujące i kształtujące, ocena aktualistyczna i dyspozycjonalna (wg K. Sośnickiego); pomiar dydaktyczny sprawdzający i różnicujący, nowoczesne metody kontroli i oceny uczniów.
Funkcje oceny
1. INFORMACYJNA - jak daleko jesteśmy od celu kształcenia
W szkole TRADYCYJNEJ - Jaki jest poziom osiągnięć ucznia w stosunku do założeń programu?
W szkole ALTERNATYWNEJ - Jaki jest poziom rozwoju ucznia w stosunku do jego możliwości?
2.MOTYWACYJNA - jak przez ocenianie wpłynąć na równowagę między wysiłkiem ucznia, a jego rezultatami w nauce? - by wzmocnić motywację do uczenia
W szkole TRADYCYJNEJ - Jakie oceny wystawić by zwiększyć efektywność
kształcenia?
W szkole ALTERNATYWNEJ - Czy i Jak oceniać, by maksymalnie sprzyjać rozwojowi ucznia? - zastanawiają się czy w ogóle oceniać ucznia.
3. SELEKCYJNA - jak rozpoznać ucznia, który realizuje cele kształcenia i … co
z nim zrobić? - czy wszystkich warto kształcić
W szkole TRADYCYJNEJ - Jakie najdoskonalsze procedury selekcji zastosować (dydaktyczne, polityczne itp.)
W szkole ALTERNATYWNEJ - Po co stosować selekcję uczniów w procesie kształcenia?
Przedmiot oceny
W szkole TRADYCYJNEJ jest nim wiedza - podejmowanie decyzji w trudnych sytuacjach. W szkole ALTERNATYWNEJ jest nim rozwój - czyli osoba ucznia.
Ogólnie przedmiotem oceny są wiadomości, umiejętności, postawy czyli kompetencje uczniów, którymi się mają wykazać.
Do rozwoju wchodzi pojęcie wiedzy, dlatego rozwój jest pojęciem szerszym.
Ocenianie sumujące i kształtujące, ocena aktualistyczna i dyspozycjonalna (wg Sośnickiego)
OCENIANIE SUMUJĄCE - element końcowy systemu kształcenia np. matura. (nacisk na funkcję selekcyjną) - szkoła T.
OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE - opiera się działaniach diagnostycznych nauczyciela przed rozpoczęciem nauki. Jest możliwy „odwrót” (nacisk na funkcję informacyjną) szkoła A.
OCENA AKTUALISTYCZNA - zwana również wynikową stawiana jest na egzaminach końcowych i wstępnych. Taki sposób oceniania jest aktualnym i zarazem końcowym rezultatem uczenia się. - szkoła T.
OCENA DYSPOZYCJONALNA - jest miernikiem zdolności określonych procesów myślowych ucznia np. systematyczność, poziom IQ, możliwości, potrzeby. - szkoła A.
Pomiar dydaktyczny sprawdzający i różnicujący
POMIAR SPRAWDZAJĄCY - ustalenie, w jaki stopniu uczeń spełnia wymagania programowe z danego zakresu materiału nauczania w odniesieniu do ustalonych celów i wymagań
POMIAR RÓŻNICUJĄCY - ustalenie, jaką pozycję zajmuje uczeń (badana zbiorowość szkolna) w badanej próbie.
Nowoczesne metody kontroli i oceny uczniów
Kontrola- sprawdzenie osiągnięć uczniów, czy i na ile opanowali oni materiał programowy; jakie pojęcia, reguły i umiejętności opanowali;
Ocena- jest nieodłącznym elementem pracy dydaktycznej, w toku którego kontrolujemy stan wiadomości i umiejętności ucznia. Może wystąpić w stopniu (cyfra) lub słownie (pochwała, ocena opisowa), a także w formie graficznej (buźki, kwiatki, serduszka); osąd, opis stopnia opanowania treści;
Ocenianie- czynność nauczyciela wg przyjętych kryteriów, oparte na systematycznej kontroli pracy uczniów
Rodzaje kontroli:
-diagnostyczne (sprawdzenie);
-prognostyczna;
-wychowawcza (wdrażanie do samodzielności i samooceny);
-motywująca;
-dydaktyczna (czy materiał został opanowany przez uczniów);
Metody kontroli:
-ustna;
-pisemna (kartkówki, klasówki, wypracowania, testy);
-działania praktyczne i ćwiczenia;
6. Plan dydaktyczny - tradycyjna i alternatywna postać planu dydaktycznego, instrumenty planowania (w tym cele ogólne i operacyjne), fazy i okresy planistyczne, zasady konstrukcji konspektów i scenariuszy zajęć.
PLANOWANIE polega na przemyślanym przebiegu procesu kształcenia zgodnie z przygotowanym zarysem czynności, jest spisem zamierzonych działań jakie mają być wykonane w ustalonych terminach, osób za nie odpowiedzialnych, metod i środków koniecznych do ich realizacji, sposobów kontroli i oceny rezultatów działań.
Postać planu dydaktycznego
TRADYCYJNA (liniowa) - model zakłada ścisłe związki między tymi, którzy ustalają cele i tymi co odpowiadają za ich osiągnięcie. Przyjmuje się też, że środowisko objęte planem pozostaje względnie niezmienione.
- określone cele, które chce się osiągnąć
- działanie
- rezultat
ALTERNATYWNA (nieliniowa) - zatacza koła,
- działanie
- rezultat
- cele - usprawiedliwiają, symbolizują to co zostało wykonane
Instrumenty planowania (w tym cele ogólne i operacyjne)
1. cele kształcenia procedury ich wprowadzania
2. taksonomie celów kształcenia (hierarchiczna klasyfikacja celów) konspekt zajęć
3. dobór treści
4. wybór układu czynności dydaktycznych
Ustalenie i sformułowanie celów kształcenia jest ważnym elementem planowania lekcji. Wielu nauczycieli ogranicza się do sformułowanie celów ogólnych (poznawczych, wychowawczych, kształtujących) często wieloznacznie ujętych. Cele operacyjne, ujęte konkretnie i jednoznacznie, ułatwiają dobór odpowiednich treści do ich realizacji, metod i środków dydaktycznych. Cele operacyjne wskazują jak przygotować nauczanie, pomagają w ustalaniu ogniw i czynności dydaktycznych.
Cele operacyjne składają się z 3 części:
- opis zachowania ucznia ( co Uczeń wykona lub co Nauczyciel uzna za dowód osiągnięcia celu),
- sytuacja sprawdzania (warunki, w których należy się spodziewać działania ucznia lub obserwowanie go),
- kryteria osiągnięć (standard lub poziom wykonania uznany za wystarczający).
Cele i zadania dydaktyczne dają:
- ukierunkowanie procesu dydaktycznego,
- pokazuje rodzicom i uczniom do czego zmierza nauczanie,
- wspomagają ład w klasie,
- pomagają ocenić osiągnięcia uczniów.
Fazy i okresy planistyczne
Roczny plan - podstawą tego planu jest program danego przedmiotu oraz podręcznik.
Uwzględnia się w nim najczęściej:
- liczbę tematów (grup tematycznych),
- nazwę grup tematycznych,
- czas przeznaczony na ich realizację,
- środki dydaktyczne.
Plan roczny jest dość ogólny i nie zawiera szczegółowych czynności, raczej szersze zadania. Jego przygotowanie polega na zarysowaniu zadań jakie mają być realizowane w danym roku szkolnym. Jest podstawą do okresowego planu nauczania.
Okresowy plan pracy - stanowi podstawę planowania pojedynczych lekcji. W obrębie każdego działu programowego ustala się jakie wiadomości, umiejętności muszą być opanowane przez uczniów. Rozkład materiału rozpoczyna się od obliczenia liczby godzin przypadających na realizację danego przedmiotu. Godziny te dzieli się na lekcje:
- postępujące (nowy materiał),
- ćwiczeniowe,
- praktyczne,
- powtórkowe,
- przeznaczone na rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych, czas na wycieczki, uzupełnianie braków,
oraz zapas godzin na nieprzewidziane sytuacje.
Dzienny plan pracy - jego podstawą jest konspekt zajęć. Konspekt zawiera najczęściej: temat lekcji, cel, metody nauczania, plan ogólny lekcji, szczegółowy jego przebieg.
Fazy lekcji:
a. przedlekcyjna (wybór treści, sposobu nauczania, zagospodarowanie czasu),
b. śródlekcyjna (prezentacja materiału, odpytywanie, pomoc w ćwiczeniach),
c. zamykająca (sprawdzenie zrozumienia, kontrola, odpytywanie, postawienie stopnia).
Zasady konstrukcji konspektów i scenariuszy zajęć ????
1. Temat lekcji - wiodący i nadrzędny motyw lekcji
2. Cele - ogólne i szczegółowe
3. Metody - sposoby pracy
4. Formy - organizacja procesu nauczania
5. Środki - podręcznik, pomoce dydaktyczne, materiały edukacyjne
6. Czas realizacji - timing - jak organizujemy czasem
7. Ewaluacja
8. Praca domowa - ważny element pracy na lekcji
9. Bibliografia - teksty źródłowe, literatura itp.