- Historia filozofii w ujęciu Władysława Tatarkiewicza (Dzieje sześciu pojęć).
„Historia filozofii to historia pojęc, zagadnień teorii”- Tatarkiewicz
- Periodyzacja historii filozofii.
Fil. Starożytna- VII w.p.n.e.- V w.n.e.
Fil. Średniowiecza- VI w.n.e.- XIV w.n.e.
Fil.odrodzeniowa- XIV w.n.e. - XVI w.n.e.
Fil. Nowożytna- XVII w.n.e.
Fil. XVIII w.n.e.
Fil. Współczesna- XX w.n.e. - do diś
- „Filozofia” - pochodzenie, użycie i znaczenie słowa.
(FILEO)- umiłowanie (SOPHIA)- mądrości
Użycie: Platon- „Uczta”(smiertelnik-bóg) ; Heraklit z Efezu;
Znaczenie: Arystoteles: „filozofia to wiedza ukierunkowana naposzukiwanie pierwszych zadas i przyczyn.”; Tales: anegdota o trackiej służącej
- Działy filozofii wg ustaleń Platońskiej Akademii.
FIZYKA- teoria bytu
LOGIKA- formułowanie logicznych zdań
ETYKA- teoria wartości
- Paradygmaty uprawiania filozofii (Filozofia podstawowe pytania).
PARADYGMATY- wzorce
PARADYGMAT |
ONTOLOGICZNY |
MENTALISTYCZNY |
LINGWISTYCZNY |
DZIEDZINA |
Byt |
myśl |
język |
PYTANIE |
Co istnieje? czym jest? |
Co poznaję? Co mogę wiedzieć? |
Co mogę zrozumieć? |
POCZATEK |
Zdziwienie |
wątpienie |
Konfuzja |
Konfuzja- na pozór zrozumienie, ale dochodzi do załamania zrozumienia przy głęnszej analizie
- Sens tezy o przechodzeniu od mitu do logosu.
Poczatek filozofii- przechodzenie od mitu do logosu
W.Nestle: „Von Mythos zum Logos”
- Teogonie i kosmogonie.
Koncepcje rzeczywistości powstawania świata i człowieka, pochodzenia bogów.
U Homera- praczynnik:NOE, NIEBO
U Orfików- praczynnik: NOE, NIEBO
U Hezjoda- praczynnik: CHAOS
- Znaczenia słowa arche i pytania o arche.
Pytania o arche- pytania o poczatek w sensie:
-przestrzennym
-czasowym
-źródlowym,
-pierwszej przesłanki
PYTANIA O ARCHE- pytania o władzę, zasadę, przyczynę.
- Odpowiedzi na pytania o arche (Tales, Anaksymander, Anaksymenes, Pitagoras, Heraklit, Parmenides).
TALES: „Zasadą wszystkiego jest woda”
ANAKSYMANDER: „Arche jest apeinoem- bezkresem.”
ANAKSTYMENES: „Arche jest powietrzem”
PITAGORAS: „Arche jest liczbą.”
HERAKLIT: „Arche jest HARMONIĄ ZMIENNOŚCI” (wszystko płynie, nic nie jest stałe, nie można 2 razy wejśc do tej samej rzeki, wskazuje jeden z żywiołów: ogień)
PARMENIDES: „Arche jest…”
- Odpowiedź Parmenidesa z Elei na tle innych odpowiedzi dotyczących arche.
Odpowiedzi Parmenidesa polegaja niejako na wskazaniu zalożeń pytań: -czym jest arche? -Jakie jest arche? -Arche- to co jest
- Aletheia i doxa: rozróżnienie poematu O naturze Parmenidesa
O NATURZE: -Prolog; -Aletheia(o prawdzie); -Doxa (o mniemaniach);
Aletheia- droga prawdy
TEZY: „Tym samym jest byt co myśl”; „Tego, czego nie ma nie wskażesz ani nie nazwiesz”; „Tego co jest nigdy nie było i nie będzie.”
MONIZM jest to teoria Parmenidesa która mowi o STAŁOŚCI I NIEZMIENNOŚCI BYTU.
- Filozofia przedsokratejska (presokratejska) jako filozofia przyrody.
Fil. Przedsokratejska- VI- V w.p.n.e.
TALES Z MILETU VII-VI w.p.en.e.- zasadą wszystkiego jest woda
ANAKSYMANDER Z MILETU VII- VI w p.n.e. -arche jest bezkresem
ANAKSYMENES Z NILETU- VI w.p.n.e. -arche jest powietrzem
- Późniejsze stanowiska dotyczące kwestii początku z uwzględnieniem czynnika boskiego (Platon, Arystoteles, Plotyn, św. Augustyn).
BUDOWANIE U PLOTYNA- Bóg zbudował świat z odwiecznej materii na wzór odwiecznych ideii.
PORUSZANIE U ARYSTOTELESA- Pierwszy poruszyciel wprowadza świat w ruch.
WYŁANIANIE U PLOTYNA- Z boskiej prajedni wyłaniaja się kolejne szczeble bytu.
KREOWANIE U ŚW. AUGUSTYNA- Świat przez Boga zaostał powołany do istnienia z niczego.
- Problem prawdy w klasycznym okresie filozofii starożytnej (sofiści).
3 OKRESY FIL. STAROZYTNEJ:
-okres przedsokratejski
-okres klasyczny
-okres hellenistyczny
SOFISTYKA- nurt umysłowy. Wędrowni nauczyciele, którzy za pieniądze nauczali retoryki i umiejętności przekonywania.
PRAWDA:
RELATYWNA- zależna od kontekstu, względna, tzw. zależna np. od kultury, języka, okoliczności.
SUBIEKTYWNA- każdej prawdy można dowieść.
- Prawda w klasycznym okresie filozofii starożytnej (Sokrates, jego metody i przesłanie).
SOKRATES ok.470- 399 w.p.n.e.
- sprzeciw wobec sofistyki
-odrzucenie relatywizmu i subiektywizmu
DOCIERANIE DO PRAWDY od niejasnych pytań do jednoznacznie zdefiniowanych pojęć.
METODY:
-ELENKTYCZNA- uświadomienie niewiedzy
-MAJEKTYCZNA- pomoc w sformuowaniu nowej myśli
SOKRATES został skazany naśmierc za „obraze bogów i demoralizację młodzieży”, lecz był to tylko pretekst.
- Platoński stosunek do relatywizmu i subiektywizmu.
PLATON- uczeń Sokratesa (427-347 w.p.n.e.)
- Platoński idealizm.
- Platońska parabola jaskini.
- stopniowanie prawdy
- przechodzenie od poznania zmysłowego do poznania umysłowego
- anamnesis (przypomnienie)
- paideia (wykształcenie)
- ognisko jako obraz słońca
- warunki poznania/warunki prawdziwości
- Anamnesis i paideia.
PAIDEA- filozof schodzi na dno jaskini do człowieka, aby nauczyć myślenia
ANAMNESIS- wznoszenie się, wyrwanie się z kajdan, przypomnienie sobie wzorców, świata idei
- Arystoteles a Platon: skrajny realizm pojęciowy a realizm umiarkowany.
- Prawda wg Arystotelesa (Hermeneutyka i Metafizyka).
Hermeneutyka:
"Jeśli można zgodnie z prawdą powiedzieć, że coś jest białe lub że nie jest białe, to prawdziwe było twierdzenie lub przeczenie.”
Metafizyka:
„Twierdzić o tym, co jest, że jest a o tym, co nie jest że nie jest PRAWDA”
„Twierdzić o tym, co jest, że nie jest, a o tym, co nie jest, że jest FAŁSZ”
- Klasyczna definicja prawdy.
Zgodność sądu z tym do czego się on w rzeczywistości odnosi
- Pisma logiczne Arystotelesa i ich znaczenie (kwadrat logiczny, zasada [nie]sprzeczności, zasada wyłączonego środka, sylogistyka, definiowanie).
PISMO LOGICZNE- ORGANON. Kategorie:
Hermenetyka; O dowodach sofistycznych; Analityki pierwsze i wtórne; Topiki;
KWADRAT LOGICZNY opracowany przez Apulejusza (II n.e.) oraz Beocjusza (V/VI n.e.):
„Każdy człowiek jest ssakiem. Żaden człowiek nie jest ssakiem.”
ZASADA SPRZECZNOŚĆI: "Niemożliwe, by jedno i to samo czemuś jednemu i pod tym samym względem zarazem przysługiwało i nie przysługiwało"
ZASADA WYŁACZONEGO ŚRODKA:"Nie może być też niczego pośredniego między tym, co jest sprzeczne, lecz zawsze o tym samym musi się coś jednego stwierdzać albo zaprzeczać"
SYLOGISTYKA: Wnioskowanie na podstawie dwóch sądów o wspólnej podstawie
- Stosunek do prawdy w sceptycyzmie (sceptycy/efektycy vs dogmatycy).
NIE MOŻNA JEJ POZNAĆ
- Ksenofanes z Kolofonu jako prekursor sceptycyzmu.
Ksenofanes z Kolofonu- ok 570- 470 p.n.e.
~"pewnej i przejrzystej prawdy nikt nie ujrzał, ani nie ma nikogo, ani nie będzie, kto by znał prawdę o bogach, ani o wszytskim o czym mówię"
~"każdy sąd jest ułudą"
- Trzy pytania Pirrona z Elidy.
- jakie są wlasności rzeczy? (jaka jest ich natura?)
-Jak powinniśmy się do nich odnosić?
-Jakie sa konsekwencje naszego stosunku do tych rzeczy?
Niemozliwośc odpowiedzi na 1 pytanie, więc na 2 i 3 również.
- Izostenia.
Równosilność sądów.
- Argumenty przeciw możliwości uzyskania pewności poznawczej (wg następców Pirrona).
~IZOSTENIA
~PEWNOŚCI POZNAWCZEJ NIE MOŻNA UZYSKĄ ODWOŁUJĄC SIĘ DO:
-postrzeżeń (te same rzeczy mogą być różnie postrzegane przez zmysły [człowiek a zwierzę]); (te samerzeczy różnie postrzegane przez róznych ludzi); (te same rzeczy różnie postrzegane w zależności od położenia i odległości); (postrzeżenia subiektywne)
-pijęć(przeciw Sokratesoei, Platonowi, Arystotelesowi):
(Za pośrednictwem pojęć poznajemy nie pojedyńcze rzeczy, lecz gatunek)
-dedukcji(wniosek zawarty w przesłance- błędne koło)
-brak zewnętrznych kryteriów
- Znaczenie sceptycyzmu.
-Eliminacja fałszu
-Ujawnienie złudzeń
-Podniesienie wymagan dowodom naukowym
- Znaczenia słowa „dobry” w świetle dziesięciu kategorii arystotelesowskiej Etyki nikomachejskiej.
~kat. tego, czym jest coś
~kat. jakości
~kat. ilości
~kat. stosunku
~kat. czasu
~kat. miejsca
~kat.położenia
~kat. usposobienia
~kat. sprawności
~kat. znoszenia cierpień
DOBRO NIE JEST NICZYM WSPÓLNYM ANI PODPADAJĄCYM POD JEDNA IDEĘ.
- Dobra jako cele i środki. Cel ostateczny (Arystoteles).
DOBRO jako cel wszelkiego dążenia
DOBRO jako cele i jego środki
DOBRO OSTATECZNE to dobro, które jest środkiem do osiągnięcia innego celu. (szczęście?)
- Intelektualizm etyczny.
TRZEBA WIEDZIEĆ CO JEST DLA NAS DOBRE I CO W ZWIĄZKU Z TYM TRZEBA CZYNIĆ.
- Filozofia złotego środka Arystotelesa.
-działać z umiarem- osiągać środek między skrajnościami
-odwaga
-hojność
-duma
- Krytyka tzw. dowodu ontologicznego (I. Kant).
3 wzorce uprawiania filozofii (paradygmaty)
ontologiczny- byt
mentalistyczny- swiadomość
lingwistyczny- język
- Pojęcie bytu - dwie drogi poznania wg Parmenidesa z Elei.
1) Jest i nie może nie być
2) Nie jest i nie może być
Dzieło „O naturze”: -prolog; -o prawdzie; -o mniemaniach istot ludzkich
- Cechy tego, co jest wg Parmenidesa.
-konkretna jednostkowa rzecz
-to, co jest (istnieje)
-rzeczywistośc jako pewien zbiór
-warunki życiowe
„To co jest, jest stałe, niezmienne, jest jedno i jednorodne. Nigdy nie powstaje, nie ginie. Nie ma początku ani końca.”
- Sposoby dochodzenia do pojęcia bytu
-ABSTRAKCJA TREŚCIOWA: fizyczna, matematyczna, metafizyczna
-ABSTRAKCJA ZAKRESOWA
- Abstrakcja treściowa (Platon i Arystoteles).
-Abstrakcja fizyczna (aspekt tego jak wygląda)
-Abstrakcja matematyczna (aspekt ilościowy)
-Abstrakcja metafizyczna (abstrahujemy od wcześniej wyabstrahowanych rzeczy)
- Abstrakcja zakresowa (Porfiriusz).
Poszerzenie zakresu a zawężenie treści.
- Metoda separacji (Tomasz z Akwinu).
ODSEPAROWAĆ BYT OD CECH TEGO BYTU
- Utopia - źródłosłów i znaczenie.
UTOPIA- projekt lub przedstawienie idealnego ustroju politycznego, funkcjonującego na zasadach sprawiedliwości, solidarności i równości.
-Termin UTOPIA pochodzii od tytulu dzieła Tomasza Morusa opublikowanego w 1516;
-Pochodzi od greckiego terminu outopos (ou- nie, topos- miejsce: nie-miejsce, miejsce którego nie ma, nieistniejące)
-Pochodzi od eutopia (dobre miejsce)
Termin UTOPIA okresla teskone za lepszym światem.
- Klasyczne utopie
-Utopie heroiczne
-Utopie eskapistyczne
-Utopie miejsca
-Utopie czasu
-Utopie ładu wiecznego
- Szczęście, hedonizm, kult życia - epikureizm.
-Szczęście jest najwiekszym dobrem
-Szczęscie polega na doznawaniu przyjemności
-Nieszczęście polega na doznawaniu cierpień
-Do szczęścia wystarcza brak cieprpienia (brak cierpienia sam w sobie daje szczęście)
-Gdy ciało jest zdrowe a dusza spokojna to zycie będzie rozkoszą
-Życie ludzkie jest tylko epizodem i trzeba z niego korzystać
- Główne tezy monadologii (Leibniz).
Cała rzeczywistość składa się z nieprzeliczonych cząstek, monad, które są szczelne i niezależne od siebie, a rozwijają się tylko w miarę swych z góry określonych możliwości.
- Dobro najwyższe wg I. Kanta.
Szczęście. Stan człowieka w świecie, w całości jego istnienia, w którego życiu wszystko przebiega się zgodnie z jego życzeniem i wolą. Wola zaś polega na zgodności natury z całkowitym celem istoty.
- Świat fenomenalny i noumenalny (I. Kant).
-Świat fenomenalny- świat zjawisk zmysłowych
-Świat woli.
Wynika z tego, że człowiek to istota bytująca na pograniczu dwóch światów: przyrody i wartości.
- Dialektyka Hegla.
Mechanizm ścierania się przeciwieństw naturalnie występujących w materii (także społecznej), stanowiący podstawowy mechanizm, rozwoju świata i postępu historycznego.
- Imperatyw kategoryczny (I. Kant).
Określający tylko wolę bez względu na to czy przyczyny wystarczą dla uzyskania skutku. Są one prawami praktycznymi.
- Kwestia metody i sceptycyzm metodyczny (Kartezjusz).
SCEPTYZTYZM METODYCZNY- odmiana sceptycyzmu polegająca na kwestionowaniu i wątpieniu w poszczególne twierdzenia w celu dotarcia do twierdzeń bardziej pewnych lub takich, w które wątpić się już nie da (np. dla Kartezjusza było to stwierdzenie, że akt myślenia wymaga podmiotu myślącego a zatem "cogito ergo sum" - "myślę, więc jestem"); sceptycyzm metodyczny jest więc nie tyle stanowiskiem kwestii możliwości poznania prawdy, co metodą uzyskiwania poznania najlepszego z możliwych do uzyskania.
- Formuła Cogito, ergo sum.
Można zwątpić w istnienie świata zewnętrznego, można odrzucić prawa logiki i matematyki, można nie wypowiadać się na temat istnienia Boga - ale pozostaje jeden niezbywalny akt świadomości - świadomość myślenia. Nawet jeśli wątpię, to przecież myślę. "Cogito ergo sum" - myślę więc jestem. To jest zdaniem Kartezjusza poszukiwane twierdzenie, w które nie sposób zwątpić. "Myślę. Istnieję." Poczucie i świadomość własnego istnienia to fakt poprzedzający wszelkie wnioskowania, efekt bezpośredniego, własnego doświadczenia.
- Znaczenie „brzytwy Ockhama”.
Zasada, zgodnie z którą w wyjaśnianiu zjawisk należy dążyć do prostoty, wybierając takie wyjaśnienia, które opierają się na jak najmniejszej liczbie założeń i pojęć.
- Argumenty za istnieniem Boga (św. Austyn i św. Tomasz)
TOMASZ:
DOWÓD APESTORIORYCZNY -odwołując się do doświadczenia.
Byt boży: konieczny,doskonały,prosty inny niż reszta. Bóg jest punktem dojścia. Punkt wyjścia to otaczający nas świat. DOWODY ŚW. TOMASZA NA ISTNIENIE BOGA:
-z ruchu
-z przyczynowości sprawczej
-z przygodności
-ze stopni doskonałości
-z celowości/racjonalności.
AUGUSTYN:
Bóg i Jego poznanie: dowód ontologiczny. KOINTUICJA(intuicja istnienia czegoś,co jest przyczyną).
- „Piramida” bytowa J. Dunsa Szkota.
(podspawa) bytowość -> substancjalność -> cielesność -> wegetatywność -> zmysłowość -> rozumowość; hacceitas (szczyt)
- Narodziny filozofii nowożytnej (empiryzm F. Bacona i racjonalizm Kartezjusza).
BACON rozwinął metodologię empiryzmu. Zamierzał stworzyć taką metodę, która pozwoli odkryć stałe właściwości rzeczy. Bacon za wyjątkowo bezużyteczne narzędzie nauki uznał sylogizm. Zdaniem Bacona trzeba operować doświadczeniem, a nie założeniami. Metodzie sylogizmu Bacon przeciwstawia indukcję - stopniowe uogólnianie wiedzy, zamiast natychmiastowego układania ogólnych twierdzeń na podstawie danych zmysłowych. Właśnie dlatego Bacon twierdził, że "umysłowi ludzkiemu nie trzeba skrzydeł, lecz ołowiu". Bacon nie negował znaczenia rozumu w poznaniu. Rozum i zmysły muszą ze sobą współpracować. Taka współpraca daje pewność wiedzy.
KARTEZJUSZ zabiegał nie o taką metodę, która tylko ułatwi zdobywanie wiedzy, ale o taką, która zapewni jej niezawodność. Miarą niezawodną wiedzy była dla Kartezjusza jasność i wyraźność. Co jest jasne i wyraźne to jest pewne.
- Metafora drzewa Kartezjusza.
- Jaźń myśląca i niepewny świat materii (Kartezjusz).
- Filozofia oświecenia: empiryzm angielski (J. Locke, G. Berkeley).
- Dualizm dobra i zła w ujęciu Plotyna (teoria emanacji).
- Stosunek Aureliusza Augustyna do manicheizmu.
- Chrześcijański platonizm Augustyna.
- Problem teodycei (św. Augustyn, G. W. Leibniz, F. W. Schelling).
- Aksjologiczne podstawy renesansowych utopii.
- Dobro w ujęciu Platona.
- Dobro: Platon a Arystoteles.
- Generalizacja i specjalizacja
- Byt w ujęciu Platona i Arystotelesa.
- Kwestia definiowalności (podziały definicji i błędy definiowania).
- Materializm Demokryta z Abdery a idealizm Platona.
- Poznawcze ograniczenie średniowiecza: poznanie Boga i duszy (św. Augustyn).
- byt w ujęciu św. Tomasza.
- złożenie istoty i istnienia: Bóg a byty stworzone (św. Tomasz).