42. Łukasz Opaliński, Wybór pism, oprac. S. Grzeszczuk, Wrocław 1959 (BN I, 174) - Coś nowego…, oprac. Agnieszka Wodyńska

Coś Nowego, pisanego roku tysiąc sześćsetnego pięćdziesiątego wtórego.

• Czasy kiedy Polska żyła w pokoju, o buntach i wojnie nie myślała;

• Niektórzy zajmują się tylko zrozumieniem mądrych głów, ale rozum nie może pojąć nieba, żywiołów, aniołów, Boga.

• Przywołanie słów Kochanowskiego: "Hamuj się lutni, nie Twojej to głowy, Coś chcieć wystawić zarównymi słowy" (słowami, które dorównywałyby pod względem wartości temu Coś, które sprostałyby zadaniu)

• MÓWIŁ KTOŚ Z KIMSI COŚ

• Gremboszowski- skrzypek królewski, wypadł z łask króleskich razem z dwoma (którzy mieli niepolskie nazwiska) z dosyć małym zyskiem;

• Autor pisze tekst z biedy i braku zajęcia; w Krakowie drukują tylko kalendarze z przepowiedniami; tylko ksiądz Starowolski (pisarz, erudyta) "żywi ich na świecie"

• Są też kapłani, jezuici którzy nic nie robią a pobierają pieniądze i inne wynagrodzenia w naturze (tzw. buły). Dlaczego ci nie drukują? "Bo wszyscy zabawni (zapracowani),

• Akademicy patrzą in posteriora (na dzieło Arystotelesa), a po sześć groszy do św. Floriana (kościół św. Floriana na Kleparzu - dochody z niego były jednym ze źródeł utrzymania profesorów Akademii) na msze i nieszpory są zmuszani iść pieszo, bo nie stać ich na koni.

• Akademicy (profesorowie Akademii), choć wymyślić mogą więcej niż za dziesięć grzywien, to jednak nie mają czasu aby coś napisać, grzywna - 202 g srebra (za Jana Kazimierza);

• Monopol na nauczanie w Krakowie miała Akademia, która nie dopuściła do powstania w Krakowie kolegium jezuickiego. Jezuici zajmowali się medytacją i nabożeństwem oraz prowadzili usługę duchowną ( mowa o działalności kaznodziejskiej np. chodzenie do chorych). Naukę posiadają od Alwara (jezuita portugalski, autor gramatyki łacińskiej) i z Teki (autor biografii św. Tomasza z Akwinu). Zakonnicy ci prowadzili dogłębne dysputy nad problemami teologicznymi. Zaczęto wówczas używać takich formuł jak: z przeciwnej strony, uznaję..., rozróżniam.., albowiem w istocie.., gdy, natomiast.

• Byli też tacy, którzy obchodzili uroczyście nabożeństwo chwalebne-ośmiodniowe (z muzyką, a wieczorem świętują (żarełko, wineczko:).

• Autor chciał wydać COŚ NOWEGO. Na początku, miał problem z dobraniem tematyki.

• Problemem jest gdy ktoś mówić nie umie, a milczeć nie może.

• Mało jest takich, którzy dbają o dobro ojczyzny jak o swoje własne, albo jej dobra nie przywłaszczał sobie.

• Wspomina wojnę piławiecką (wojnę-niewojnę). Mowa także o Władysławie Sicińskim, który zerwał sejm w 1652 r.

• "Radziejowski pobory w Łomzie pobrał pieniądze wziąwszy ludzi nie stawił".

• Anegdota o poborcach w Atenach, którzy prowadzili złodzieja do sądu, a filozof zobaczywszy co się dzieje rzekł: Patrzcie, jednego złodzieja wiodą liczni złodzieje."

• Rozmowa na temat źle prowadzej wojny przez Kozaków - brak strategii.

• U nas wszystko jest dopilnowane, wyznaczone, kto i kiedy z jaką bronią idzie naprzód, półkownicy dają cenne wskazówki, zaś za chwilę krytykuje polskie wojsko i mówi o ich niepowodzeniach.

• Na świecie są też panowie (przemądrzali), przymilają się do wszystkich i ich ulubionym zajęciem jest obgadywanie innych. Ale są też i tacy, których żonki się łupią (zdradzają) :D i się wcale nie gniewają ("Cuż na tym, kiedy się nam dobrze przy tym moim kurwieciu")

• Tekst napisany jest w formie zwykłej pogawędki (przeskakiwanie z tematu na temat).

• Potrzebujemy dobrego wodza, który będzie miał takie przymioty jak: doświadczenie, siłę umysłu, czujność, będzie ostrożny i rozważny, będzie działał dla dobra ojczyzny.

• Autor wspomina wojnę z tatarami oraz strach i bojaźliwość hetmanów.

• Tysiące Tatarów dobrze przydotowanych na wojnę;

• Ucieczka żołnierzy polskich;

• Petrzykowski-podkomorzy różański, na sejmie koronacyjnym w 1649 r. Domagał się ukarania sprawców wojny piławieckiej - w swoich wystąpieniach dawał wyraz antymagnackim nastrojom średniej szlachty, a w czasie sejmu koronacyjnego domagał się sądu na uciekinierach spod Piławiec;

• Mówiono wówczas: "Będą uciekać, chociaż nikt ich nie będzie ścigał."

• Niektórzy szukali podobieństw sytuacji/symboli w przepowiedniach, wróżbach

• Wielu patrzyło w gwiazdy i spadło w dół

• Nawiązanie do mitologii (mit o Dedalu i Ikarze)

• Autor prosi o rozgłoszenie historii wojny piławieckiej aby ci, którzy przynieśli wstyd i hańbę taką mają karę

• Lepiej byłoby gdyby naszymi sąsiadami byli Kozacy, a nie Tatarzy;

• Opowieść o starcu, który jechał na ośle, a jego mały syn szedł pieszo. Ludzie krytykowali ich zarówno jak starzec na ośle jechał, jak syn jechał a on szedł, jak oba jechali/szli

WNIOSEK: Ciężko wszystkich zadowolić.

• Autor przypowieść odwołuje do Radziejowskiego, który wielokrotnie sprzeniewierzył pieniądze państwowe, a lud zaczął głosić, że bezprawnie go ukarano, inni zaś, że nie powinno się takiego złodzieja mianować na wysokie stanowiska/urzędy; zaczęto nawet narzekać na Boską opatrzność;

• Mówiono: Licinus spoczywa w grobowcu z marmuru, natomiast Kato w małym, Pompejusz w żadnym: Czy będziemy wierzyć, że są bogowie?

• W narodzie zawsze tkwi pewna zawiść i skłonność do żalenia się na panujących;

• Opowieść o przybyciu Merkurego (z ziemi do nieba) do Jowisza. Ludzie na ziemi źle mówią o Jowiszu, wątpią w jego istnienie i w jego władzę nad światem, spekulują, iż jest prawdopodobnie drugi bóg (zły), równy Jowiszowi, rządzący więcej od Jowisza;

• Tymon - filozof, teolog; osoba, która rozprzestrzenia bluźnierstwa (poczciwie żył, jednak przez swoją hojność i przeróżne przypadki stał się ubogi);

• Jowisz ulitował się i wysłał do niego Plutosa - boga bogactw, aby zaniósł mu w dom dostatek i dobre mienie. Plutos początkowo nie chciał iść do niego: "Plutos gdy ojca ubogaci, to potomek jego straci."

• Tymon żył w towarzystwie takich bogiń jak: Praca, Czułość, Pilność, Wstrzemięźliwość - bliskie siostry Ubóstwa;

• Plutos wskazał Tymonowi kopalnię złota - największą wartość w życiu człowieka;

• Tymon chciał zataić wiadomość o posiadaniu bogactw, lecz wieść szybko się rozeszła

• Zaczęli przychodzić krewni, którzy w ubóstwie nie chcieli go znać - Tymon wygonił ich;

• Jedyne dobro to szlachetność, wszystkich innych rzeczy nie należy zaliczać ani do dobrych, ani do złych;

• "Filozof będzie miał wielkie dostatki i nigdzie ich lepiej fortuna nie umieści. Ów nie uważa się za niegodnego jej darów, nie będzie ich odpędzał od siebie, lecz na odchodzące będzie patrzył spokojnie."

• Wszyscy mamy jakieś wady, słabośći. Każdym z nas targają nmiętności.

• Jesteśmy błaznami, gdyż zajmujemy się całymi dniami tego typu baśniami - "Mówcież wy, coż kolwiek chcecie. Temu przeczyć nie możecie, Że siła błaznów na świecie". :)