Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitów id 134489

Nowiny Lekarskie 2007, 76, 5, 436-439

WOJCIECH BZDĘGA1, JAN TRYKOWSKI2, JERZY BZDĘGA2

DEZYNFEKCJA UKŁADÓW WODNYCH I SPRĘŻONEGO POWIETRZA

UNITU STOMATOLOGICZNEGO

THE DISINFECTION OF WATER AND COMPRESSED AIR SYSTEMS OF A DENTAL UNIT

1Wojskowy Ośrodek Farmacji i Techniki Medycznej w Celestynowie

Komendant: płk mgr farm. Tadeusz Domagalski

2Zakład Higieny i Ekologii Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii w Warszawie Kierownik Zakładu: doc. dr hab. Jerzy Bzdęga

Streszczenie

Wstęp. Układy wodne unitu stomatologicznego są często zanieczyszczone bakteriologicznie, co może stanowić zagrożenie dla pacjenta, jak i personelu gabinetów.

Cel pracy. Celem pracy było badanie zanieczyszczeń mikrobiologicznych wody zasilającej urządzenia dentystyczne unitu: turbiny, mikromotoru, strzykawki, kubka i skalera oraz badanie wody w kondensie układu ciśnieniowego. Dodatkowo badano skuteczność dezynfekcji układów wodnych tych urządzeń.

Metody. Badanie na obecność E. coli i bakteri z grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych. Ogólną liczbę bakteri rosnących w temperaturze 22ºC i 37ºC badano metodą zalewową. Badanie na obecność bakteri Pseudomonas aeruginosa badano metodą filtrów membranowych. Badanie na obecność bakteri Legionel a wykonano metodą filtrów membranowych, z 10 ml wody na podłożu Legionel a

– GVPC – Selektiv – Agar firmy Merck. Przynależność bakteri Legionel a do serotypu sprawdzano testem lateksowym firmy Oxoid. Wodę z układów sprężonego powietrza badano tylko w kierunku ogólnej liczby bakteri .

Wyniki. Badania wskaźników bakteriologicznych wody, zasilającej urządzenia dentystyczne zainstalowane na unitach wykazały, że woda ze skalerów była nadmiernie zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychro- i mezofilnymi. Wyhodowano także Escherichia coli typu kałowego oraz Gram-ujemne pałeczki z rodzaju Legionel a pneumophila serotyp 2–14.

Badania wykazały skuteczność dezynfekcji kwasem nadoctowym.

Wnioski. Wodę zasilającą unit stomatologiczny co najmniej raz w roku powinno się badać pod względem wymagań fizykochemicznych i bakteriologicznych. Układy wodne unitu należy okresowo dezynfekować.

SŁOWA KLUCZOWE: unit stomatologiczny, biofilm, jakość wody, Legionella.

Summary

Introduction. Dental unit’s water sets are often bacteriologicaly contaminated, which may be of risk to both the dentist, as wel as, to his patient.

Aim. The purpose of this study was to examine the microbiological contamination of water coming from the dental unit: the turbine, micro-engine, syringe, cup and scaler.

Methods. The test for the presence of E. coli and bacteria from coli group were performed with the membrane filters method. A general number of bacteria growing in the temperature between 22 and 37 degrees Celsius was examined with the drench method. Testing for the presence of Pseudomonas aeruginosa bacteria was performed with the membrane filter method, from 10 ml of water, on a Legionel a – GVPC – Selektiv – Agar base manufactured by Merck. Appurtenance of the Legionel a bacteria to the stereotype had been checked with Oxid’s latex test. The water from the compressed air sets has been examined only in respect to its general content of bacteria.

Results. The examinations of the bacteriological indicators concerning water used in the devices instal ed in dental units showed that the water coming from scaler was excessively microbiological y contaminated with both psychro- and mezofiliate bacteria. Eschericha coli of the fecal type, as wel as, Gram – negative rods, from Legionel a pneumophila serotype 2–14, have also been cultured out. The examinations have shown that disinfection with peroxyacetic acid is effective.

Conclusions. The water feeding the dental unit should be at least once a year examined with regards to its physico-chemical and bacteriological features. The dental unit’s water sets, should be periodical y disinfected.

KEY WORDS: dental unit, biofilm, water quality, Legionella.

Wprowadzenie

urządzenia dentystyczne unitu, takie jak: turbina,

Urządzenia dentystyczne unitu są w większości

mikromotor, strzykawka, kubek i skaler, która czasem za-

napędzane sprężonym powietrzem i zasilane przewodami

lega w przewodach przez dłuższy okres czasu [1]. W

wodnymi o średnicy ok. 5 mm wykonanymi z tworzyw

przewodach dostarczających wodę do końcówek osadzają

sztucznych. Dotychczas w Polsce nie określono normatywu

się różnego rodzaju zanieczyszczenia pochodzące z korozji

higienicznego jakiemu powinno odpowiadać powietrze

rur wodociągowych oraz triwodorotlenku żelazowego pow-

i woda zasilająca unit dentystyczny. Najważniejszym

stającego w reakcji utleniania rozpuszczonego w

jednak problemem jest jakość wody zasilającej

wodzie diwodorowęglanu żelazawego, będącego stałym

zanieczyszczeniem wody w Polsce. W wyniku dalszych

Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego 437

reakcji triwodorotlenek żelazowy ulega przekształceniu

w poniedziałki, kiedy unit nie był używany przez

do tritlenku żelazowego.

dwie kolejne doby, przed rozpoczęciem pracy i po

Jest możliwe, że w momencie wyłączania urządzenia

dwuminutowym spuszczeniu wody z każdego urządzenia

dentystycznego ślina pacjenta zostanie zassana powrotnie

[7]. Wodę niezwłocznie dostarczano do pracowni

do przewodu wodnego, co sprzyja powstaniu biofilmu

bakteriologicznej. Badanie na obecność E. coli i bakterii z

bakteryjnego i charakterystycznej niszy ekologicznej

grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych [8,

[2, 3, 4]. W układzie ciśnieniowym, bakterie mogą

9]. Ogólną liczbę bakterii rosnących w temperaturze 22ºC

pochodzić z czerpanego przez kompresor powietrza i na-

i 37ºC badano metodą zalewową. Badanie na obecność

mnażać się w kondensie wodnym zbiornika ciśnieniowego,

bakterii Pseudomonas aeruginosa badano metodą filtrów

który pochodzi z wilgoci zawartej w sprężanym

membranowych [10]. Wszystkie badania wykonano

powietrzu [5]. Należy zauważyć, że wiele gatunków

zgodnie z Polskimi Normami. Badanie na obecność bakterii

bakterii Gram-ujemnych odczuwa swą gęstość w danej

Legionella wykonano metodą filtrów membranowych, z

niszy ekologicznej i stosownie do tego odpowiednio

10 ml wody, na podłożu Legionella – GVPC – Selektiv

reguluje swoją aktywność metaboliczną. Komunikacja

– Agar firmy Merck. Za kolonie Legionelli uznano

między poszczególnymi komórkami zachodzi dzięki

kolonie o barwie kremowo-białej, lekko wypukłe ponad

produkcji feromonów, to jest białek o niskich masach

powierzchnię z wyraźnie opalizującym środkiem, które

cząsteczkowych, które łatwo przenikają do cytoplazmy

wyrosły pomiędzy 4 a 7 dniem inkubacji. Przynależność

sąsiednich komórek. Komórki podatne na działanie

bakterii Legionella do serotypu sprawdzano testem

tego feromonu reagują na odpowiednie stężenie tej

lateksowym firmy Oxoid. Jako kontrolę stosowano

substancji zmianą metabolizmu: represją lub aktywacją

podłoża bez cysteiny Mc Conkeya i agar z krwią.

odpowiednich genów.

Przewody zasilające w wodę urządzenia dentystyczne

Badania bakteriologiczne prowadzono w kierunku

unitu poddano dezynfekcji. Do tego celu wybrano

bakterii Escherichia coli, Escherichia coli typu kałowego,

zawierający kwas nadoctowy preparat Steridial Forte

bakterii mezofilnych i psychrofilnych oraz Pseudomonas

firmy Impuls Gdańsk. W pierwszej kolejności płukano

aeruginosa, które są wskaźnikami mikrobiologicznego

przewody 2% roztworem kwasu cytrynowego w celu

zanieczyszczenia

wody.

Dodatkowe

badania

częściowego usunięcia biofilmu i tritlenku żelaza,

prowadzono w kierunku gram-ujemnych pałeczek

używając około 10 l roztworu z tym, że przez każde

Legionella, występujących w różnych środowiskach

urządzenie dentystyczne przetłaczano nie mniej niż 0,5 l,

wodnych, takich jak: klimatyzatory, baseny perełkowe,

a przez urządzenie zasilające kubek – 2 l. Następnie

nawilżacze, fontanny, inhalatory, a także w unitach den-

przewody płukano 10 l wody dejonizowanej i 10 l świeżo

tystycznych. Mogą one stanowić realne zagrożenie dla

przygotowanego roztworu Steridialu Forte, który tłoczono

pacjentów i personelu gabinetów stomatologicznych.

z taką szybkością, aby czas kontaktu wynosił około 1

Pałeczki Legionella wywołują zapalenie płuc, często

h. W następnej kolejności płukano przewody 10 l wody

o ciężkim przebiegu i wysokiej śmiertelności. Istnieją

dejonizowanej i przez 5 minut wodą zasilającą unit.

także odnotowane pozapłucne infekcje legionellozowe.

Opisywano m.in. zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie

Wyniki

osierdzia, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie

Badania wykazały, że pod względem wymagań

trzustki, zatok i otrzewnej [6].

bakteriologicznych wszystkie unity były zasilane wodą,

zgodną z wymogami rozporządzenia Ministra Zdrowia w

Cel pracy

sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do

Celem pracy było badanie bakteriologiczne

picia i na potrzeby gospodarcze [11].

wody zasilającej urządzania dentystyczne unitu

Pod względem wymagań fizykochemicznych

stomatologicznego oraz badanie skuteczności dezynfekcji

woda zasilająca wszystkie unity miała przekroczenia

układów wodnych kwasem nadoctowym.

zawartości żelaza w zakresie od 0,3 do 0,5 mg/l. Należy

jednak zauważyć, że w październiku 2002 r., zgodnie z

Materiały i metodyka

wymogami Unii Europejskiej, zmieniono normy jakim

Wodę do badań pobierano z: turbiny, mikromotoru,

powinna odpowiadać woda. Aktualnie zawartość żelaza

strzykawki, skalera i jednorazowego kubka z wodą

wynosi 0,2 mg/l, a poprzednio wynosiła 0,4 mg/l.

dla pacjenta. Łącznie przebadano wodę z urządzeń

Wyniki badania bakteriologicznego wody z unitu o

dentystycznych 18 unitów.

najlepszych wskaźnikach zamieszczono w tabeli 1., a wyniki

Wodę zasilającą pobierano do badań fizykochemicznych

badania bakteriologicznego wody z unitu o najgorszych

i bakteriologicznych z kranów czerpalnych w gabinecie,

wskaźnikach zamieszczono w tabeli 2. Przeprowadzone

w którym był zainstalowany unit. Wodę z końcówek

badania kontrolne po dezynfekcji układów wodnych unitów

urządzeń dentystycznych pobierano tylko do badań

wykazały, że woda z urządzeń dentystycznych nie zawierała

bakteriologicznych. Próbki wody pobierano zawsze

drobnoustrojów.

438

Wojciech Bzdęga i inni

Tab. 1. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najlepszych wskaźnikach mikrobiologicznych

Table 1. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the best indices Wskaźnik jakości wody

Ogólna liczba bakterii w 1 ml

Urządzenie

E. coli

Pseudomonas

lub bakterie

Bakterie

W 37ºC,

W 22ºC,

aeruginosa

Legionella

typu kałowego

grupy coli

24 h

72 h

Turbina

Mikromotor

Strzykawka

116

Skaler

Kubek

Sprężone powietrze

N – niepoliczalne (wzrost zlewny)/countless (plate overgrown)

Tab. 2. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najgorszych wskaźnikach mikrobiologicznych

Table 2. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the worst indices Wskaźnik jakości wody

Ogólna liczba bakterii w 1 ml

Urządzenie

E. coli

Pseudomonas

lub bakterie

Bakterie

W 37ºC,

W 22ºC,

aeruginosa

Legionella

typu kałowego

grupy coli

24 h

72 h

Turbina

Mikromotor

Strzykawka

Skaler

Kubek

226

Sprężone powietrze

N – niepoliczalne (wzrost zlewny) / countless (plate overgrown)

Dyskusja

kwas nadoctowy preparat Steridial Forte firmy Impuls

Badania wskaźników bakteriologicznych wody

Gdańsk. Kwas nadoctowy, w porównaniu do innych

zasilającej urządzenia dentystyczne zainstalowane na

preparatów dezynfekcyjnych, charakteryzuje się dużą

unitach wykazały, że woda ze skalerów była nadmiernie

siłą bakteriobójczą. Dodatkowym aspektem jest to, że

zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychro-

kwas nadoctowy łatwo rozkłada się do kwasu octowego,

i mezofilnymi, a w jednym przypadku wyhodowano

nieszkodliwego dla pacjenta, sprzętu i środowiska. Nie

Escherichia coli typu kałowego. W tym samym unicie,

mniej ważne jest, że bakterie nie wytwarzają oporności

który miał najgorsze wskaźniki mikrobiologiczne, wyho-

na kwas nadoctowy.

dowano z urządzenia zasilającego kubek, Gram-ujemne

Wnioski

pałeczki z rodzaju Legionella pneumophila serotyp 2 – 14

oraz pałeczki Escherichia coli typu kałowego. Należy

1. Urządzenia dentystyczne unitu, rzadko używane,

podkreślić, że pozostałe próbki wody pobrane w tym

jak np. skaler, mogą łatwo ulegać zanieczyszczeniom

unicie wykazywały znaczne przekroczenia zawartości

mikrobiologicznym.

bakterii psychro- i mezofilnych.

2. Należy ustalić zakres i częstotliwość badania wody

Przewody zasilające w wodę urządzenia dentystyczne

zasilającej unit i urządzenia dentystyczne. W wodzie

unitu, w którym stwierdzono obecność pałeczek

zasilającej unit należy badać wskaźniki fizykochemiczne

Legionella poddano dezynfekcji. W wyborze preparatu do

i bakteriologiczne jeden raz w roku.

dezynfekcji systemu wodnego unitu stomatologicznego

3. W wodzie z urządzeń dentystycznych unitu należy

kierowano się wytycznymi Państwowego Zakładu

badać wskaźniki mikrobiologiczne z rozszerzeniem na

Higieny, który do dezynfekcji aparatury medycznej (m.in.

rodzaj Legionella dwa razy w roku.

endoskopów i aparatów do dializ) zaleca stosowanie

4. System wodny i sprężonego powietrza zasilający

kwasu nadoctowego. Do dezynfekcji wybrano zawierający

urządzenia dentystyczne należy okresowo dezynfekować.

Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego 439

Piśmiennictwo

7. PN-74/C-04620/00. Woda i ścieki. Pobieranie próbek. Posta-

nowienia ogólne i zakres normy.

1. Zabłocki M.: Kryteria higieny końcówek stomatologicznych.

8. PN-75/C-04615/03. Woda i ścieki. Badania mikrobiolo-

Stom. Współ., 1998, 5, 134–135.

giczne. Oznaczanie liczby bakteri metodą płytkową.

2. Barbeau J., Gauthier C., Payment P.: Biofilms, infectious

9. PN 75/C-04615/06 Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne.

agents, and dental unit waterlines: a review. Canad. J. Micro-

Oznaczanie bakteri grupy coli metodą filtrów membrano-

biol., 1998, 44, 1019–1028.

wych.

3. Wil iams H.N., Bear M.L., Kel ey J.I.: Contribution of biofilm

10. PN-77/C-04615/08. Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne.

bacteria to the contamination of the dental unit water supply.

Oznaczanie bakteri grupy coli typu kałowego (fekalnego)

JADA, 1995, 126, 1255–1260.

metodą filtrów membranowych.

4. Meil er T.F., Depaola L.G., Kel y J.I. et al.: Dental unit water-

11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r.

lines: biofilms, disinfection and recurrence. JADA, 1999, 130,

w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczo-

65–72.

nej do spożycia przez ludzi. Dz. U. 2002, nr 203 poz.1718.

5. Hubar J.S., Pelon W., Gardiner D.: Evaluation of compressed

air used in the dental operatory. JADA, 2002 ,133, 837–841.

Adres do korespondencji:

6. Reinthaler F.F., Mascher F., Stunzer D.: Serological exami-

Wojciech Bzdęga

nations for antibodies against Legionella species in dental

ul. Kozielska 4

personnel. J. Dent. Res., 1988, 67, 942–943.

01-163 Warszawa